Afluisteren van belang
bij bestrijding misdaad
Erfrecht is hard toe aan modernisering
Feiten &Meningen
Blazoen D66
geschonden
ondanks 'winst'
met Borssele
Flet koele oog van de camera
is overal en registreert alles
DONDERDAG 24 NOVEMBER 1994
NIEUWSANALYSE
„Ik denk dat de mensen in het land er geen
chocola meer van kunnen maken", ver
zuchtte WD'er Remkes dinsdag voor de
TV-camera's na de zoveelste ronde in het
debat over de kerncentrale Borssele. En hij
keek er bij alsof hij het ook niet kon helpen.
Zelden zal een parlementariër zich zo
schijnheilig hebben gedragen als Remkes
op dat moment. Onder het motto 'als ik
jouw rug krab, krab jij de mijne' sloot hij
een overeenkomst met RPE-fractieleider
Van Dijke. De laatste zou gisteren tegen iets
stemmen waar hij dinsdag nog vóór was en
Remkes zou in ruil vóór iets stemmen waar
hij dinsdag nog tegen was. Zo zou de WD
Borssele tot 2007 open kunnen houden en
Van Dijke zijn wens tot een fundamentele
discussie over kernenergie gehonoreerd
zien.
Uiteindelijk kreeg geen van beiden hun
zin. Van Dijke merkte dat hij onvoldoende
steun kreeg voor zijn idee en zag af van de
koehandel. Daarmee werd voorkomen dat
de stemmen gisteren opnieuw staakten. Re
sultaat: Borssele moet vervroegd sluiten en
er komt alleen een discussie over. kernergie
als het kabinet dat wil.
Het is tekenend voor het paarse tijdperk
dat een driemansfractie als de RPF de door
slag dreigt te geven in een belangrijke dis
cussie. In de bijna honderd dagen waarin
hel paarse kabinet de discussies voor zich
uit schuift, was Borssele de eerst echte test
casevoor de coalitie, en de muur wankelt al
aardig. De fracties zijn onderling zo ver
deeld dat er steun moest worden gevonden
bij de onooglijkste splinters.
D66 zocht zijn heil bij Groen Links, terwijl
de WD aanklopte bij de RPF. De PvdA, die
nog duidelijk moet wennen aan een politiek
waarin de machtsverhoudingen razendsnel
wisselen, bleef bijna met lege handen staan.
De sociaal-democraten vergissen zich nogal
makkelijk in de nieuwe stemverhoudingen,
zodat het op cruciale momenten wel eens
voorkomt dat enkele fractieleden in het bui
tenland zijn.
Terugkijkend op het debat over Borssele
en vooral de inzet van D66 daarin valt
op hoe ongelooflijk onbeholpen en bot de
democraten te werk zijn gegaan. De fractie
wil Borssele niet langer laten draaien dan
tot 2004 en had van een tegenstribbelende
minister Wijers (economische zaken) de
toezegging dat hij daarover wel met de ei
genaren van Borssele wilde praten. Dat was
D66 niet hard genoeg zodat de fractie met
een 'ondersteunende' motie kwam. Partij
genoot Wijers liet daarop weten vast te
houden aan sluiting in 2007 als deze motie
zou worden verworpen.
Ondanks de 'dringende aanbeveling de
winst maar te incasseren en van de motie af
te zien, hield de fractie er aan vast. Dinsdag
leidde dat tot de beschamende constatering
dat geen enkele andere partij er ook maar
iets in zag. De fractie 'vluchtte' daarop naar
een motie van Groen Links waarin sluiting
van Borssele werd bepleit: een motie die
het wel redde.
Behalve dat door het Borssele-debat de
paarse fracties verder uit elkaar werden ge
slagen, werd ook het blazoen van D66 aar
dig geschonden. Immers, als de RPF dins
dag gewoon 'nee' had gezegd tegen sluiting,
zoals ze altijd al had gedaan, hadden de de
mocraten volledig met lege handen ge
staan.
De politieke ramkoers die de democraten
ten aanzien van Borssele voeren, heeft bo
vendien hun eigen minister van economi
sche zaken in de problemen gebracht. Wij
ers moet mede dankzij zijn partijgenoten
uitvoering geven aan een beleid waar hij
zelf niet achterstaat, namelijk sluiting van
de kerncentrale. De WD vindt dat de mi
nister de nu aangenomen motie maar naast
zich neer moet leggen. Wijers leek zich gis
teren bij die motivatie aan te sluiten.
Bezwijkt de minister toch onder de druk
van PvdA en D66 om wel aan de sluiting
van Borssele mee te werken, dan treft hij
vervolgens WD'er Remkes op zijn pad. „Ik
wil niet zeggen dat de minister dan weg
moet, maar dan heeft hij wel een geloof
waardigheidsprobleem.'
DEN HAAG KOOS VAN WEES
Hoogleraar strafrecht Fijnaut:
In Nederland mag het niet, in de Verenigde Staten wel. Terwijl de Newyorkse maffiabaas Castellano zijn zaken aan de keu
kentafel regelde, luisterde de FBI maandenlang mee. Castellano zit inmiddels achter slot en grendel. Volgens professor Cy-
rille Fijnaut, hoogleraar strafrecht in Rotterdam en het Belgische Leuven, kunnen Amerikaanse normen en richtlijnen voor
infiltratie, het aftappen van telefoons, het rechtstreeks afluisteren en het plaatsen van peilzenders Nederland als voorbeeld
dienen. „Een recent onderzoek van mijn collega Jim Jacobs in Amerika bevestigt wat ik al lange tijd dacht: juist dergelijke
politiemethoden zijn doorslaggevend geweest in de successen tegen de maffia."
In Nederland is dit jaar de discussie over
dergelijke opsporingsmethoden juist losge
barsten. Na de IRT-affaire moet een parle
mentaire enquête duidelijk maken hoe ver
de politie buiten haar boekje gaat, hoe ern
stig het is gesteld met de georganiseerde
misdaad en welke wetten en richtlijnen er
voor het politiewerk moeten worden opge
steld. Fijnaut: „Minister Sorgdrager van jus
titie plaatst vraagtekens bij de noodzaak
van dergelijke opsporingsmethoden zónder
dat ze een duidelijk beeld heeft van de ernst
van de misdaad. En dat kan natuurlijk
niet."
„Je kunt niet alleen maar zeggen wat de po
litie wel en niet mag. Je zult eerst moeten
kijken naar wat er nodig is. In Duitsland
heeft het Bundeskrimiiialamtzevent'igllali-
aanse maffiagroepen in kaart gebracht. Die
opereren daar al, evenals in Groot-Brittan-
nië. We moeten in Nederland niet denken
dat we daar achter de waterlinie van gevrij
waard blijven."
Zette de IRT-affaire de discussie over op
sporingsmethoden in gang, in de VS ge
beurde hetzelfde in de jaren zeventig toen
de Watergate-affaire (inbraak in het hoofd
kwartier van de Democraten) en de
'Abscam'-zaak (Congresleden omgekocht
door undercover-agenten) leidden tot dis
cussies en processen. Fijnaut: „In reactie
daarop kwam de FBI met interne richtlij
nen. Bovendien heeft daar het federale
hooggerechtshof, het Supreme Court, de af
gelopen dertig jaar met arresten voor dui
delijkheid gezorgd en bestaan er binnen de
verschillende staten ook nog eens regelin
gen. Ze lopen in de VS op bepaalde punten
zeker op ons voor. Delen van hun opspo
ringstechnieken zijn hier door de politie
overgenomen, maar hun normering is hier
niet voldoende geregeld. Dat zou volgens
de Europese opvattingen over privacy even
tueel wel moeten gebeuren."
„In Amerika bijvoorbeeld wordt het aftap
pen van een telefoon beschouwd als een
zeer ernstige inbreuk op de privacy. In Ne
derland worden jaarlijks zo'n 1.200 taps ge
plaatst, in heel de VS gebeurt dit nog geen
800 keer per jaar! Dat is vooral omdat rech
ters die toestemming voor een tap geven
een landelijke toetsingscommissie hierover
moeten rapporteren. En daar worden ze
heel voorzichtig van."
Fijnaut schetst de situatie waarin de Neder
landse politie is terechtgekomen na de
schandalen over inbraken in loodsen, hasj-
importerende informanten en ondeugdelij
ke processen-verbaal: „De strijd tegen de
georganiseerde misdaad stond toch voor
op? De politiek mobiliseerde de politie.
Dóen was belangrijk. Maar politiemensen
zitten in de frontlinie. En daar worden zij
geconfronteerd met de limieten van hun
mogelijkheden. Ze denken dan al vlug:
waarom zouden we ons aan de regels hou
den terwijl de tegenpartij geen enkele regel
accepteert?"
„Over die problemen, een tegenstander die
met gewone middelen niet te pakken is,
konden ze vaak niet met het openbaar mi
nisterie of een onderzoeksrechter praten.
Düs claimden ze autonomie. De grenzen
werden door de wetgever en justitie nooit
goed aangegeven. Terwijl de politie het ge
voel heeft op te komen voor de goede zaak,
is zij nu zélf verdachte. Agenten hebben er
de buik van vol om door advocaten en
rechters in de hoek te worden gezet."
De komende jaren zal de wetgever het in
Nederland moeten doen, vindt Fijnaut.
Hoewel dit soort zaken volgens hem eigen
lijk het beste binnen Europese kaders kan
worden geregeld. „Daarin zou de jurispru
dentie van het Europese Hof voor de Rech
ten van de Mens een belangrijke rol moeten
spelen, maar dit Hof loopt jaren achter bij
de realiteit van het politiewerk."
Wel denkt Fijnaut dat het Europese Verdrag
voor de Rechten van de Mens de activitei
ten van de criminele inlichtingendiensten
(CID's) in Nederland aan de oppervlakte zal
brengen. Deze politie-eenheden doen ofco
derzoek naar criminele groeperingen. Vaii
al blijft onbekend wat de politie deed vofn
dat de gewone recherche aan een onderflai
zoek begint. „Nederland is het enige lanfr
ter wereld waar min of meer formeel het]
'informatieve onderzoek' bestaat. In alle
andere landen wordt het als gewoon poli
tiewerk gezien en behandeld, ook bij de (fa
rechter." P
„Het is tijd dat we in Nederland eens dieD
adem halen en terugbuigen. Welke begiiJJ
len moeten spelen bij het politie-optredé
Juridisch is het niet altijd duidelijk wie gil
lijk heeft. Privacy, het recht op een eerlijf*
proces? Uiteindelijk gaat het niet alleen a
een afweging van beginselen, maar voorLg
ook om de vraag: wat is er nodig in de str"
tegen de georganiseerde misdaad? |e
im
LEUVEN. HANS LEBER
Sluipend maar onstuitbaar rukt de videocamera
op, een alziend oog bij bewaking, beveiliging en
opsporing. Zelfs de sociale recherche grijpt naar
de camera en filmt wekenlang de voordeur van
een vermoedelijke uitkerihgsfraudeur. Het spie
dend oog van de camera wordt al zo gewoon dat
de burger er niet meer bij stil staat. Op straat, in
winkelcentra; op stations, bij bank of postkantoor
en zelfs in de taxi: de camera ziet u.
De sociale recherche wist een uitkeringsgerech
tigde in Wierden op fraude te betrappen door vier
weken lang elke dag gedurende 24 uur zijn voor
deur te filmen. De beelden hadden verraden dat
hij niet alleen was, maar samenwoonde met een
vriendin met een inkomen. Woedend over deze
schending van zijn privacy stapte de betrapte
man naar de rechter in Almelo.
Tevergeefs. Na een hoger beroep heeft de Hoge
Raad nu ook in cassatie het filmen goedgekeurd.
De videocamera heeft niet méér aan het licht ge
bracht, vond de rechter, dan wanneer er doorlo
pend een sociaal-rechercheur bij zijn woning had
gepost.
De camera is, met goedvinden van de overheid,
opgerukt tot aan de voordeur. In openbare ge
bouwen, winkels en stations is hij al zo gewoon
dat hij de burger niet meer opvalt, zegt Victor
Jammers van het Projectteam Overvallencrimina-
liteit. „Er zijn al op zoveel plekken camera's dat
we de bordjes niet meer zien met de tekst 'Hier
waakt een camera over u en onze eigendom
men'."
De aankondiging is een wettelijke voorwaarde
voor het gebruik van videocamera's. Wie kwaad
in de zin heeft bedenkt zich nog eens om dat on
der het oog van de camera te doen. Gebeurt de
overval of diefstal toch, dan helpen de beelden de
dader te identificeren en op te sporen. De erva
ring bij programma's als 'Opsporing Verzocht'
leert volgens Jammers dat het percentage opge
loste misdrijven aan de hand van foto's en video
beelden heel erg hoog is.
Ditzelfde programma liet deze week nog eens
zien hoe algemeen de camera begint te worden.
De dader van een zinloze, koelbloedige moord in
Rotterdam dook na zijn daad een winkelcentrum
in. Dankzij de videobewaking werd zijn beeld
vastgelegd. Ook was te zien hoe hij hier een be
kende tegenkwam die de hand naar hem opstak.
Deze vrouw werd later weer door camera's van de
Nederlandse Spoorwegen gesignaleerd bij de ba-
gagekluizen en later nogmaals op de roltrap, op
weg naar een van de perrons.
De Nederlandse Spoorwegen zijn nog druk bezig
het aantal stations met videobewaking uit te brei
den. Tien stations in Amsterdam, Den Haag, Rot
terdam en Utrecht hebben al camera's en nog
voor 1 januari volgen Haarlem, Zwolle, Arnhem
en Nijmegen. De bewakingsdienst kan de came
ra's bewegen, inzoomen en een videoband mee
laten lopen zodra zich een incident voordoet. Dé
politie kan onmiddellijk worden ingeseind, com
pleet met signalement van de dader.
Videobeelden zijn doorgaans niet best van kwali
teit. Videobanden worden vaak te lang gebruikt
en letterlijk grijs gedraaid, lenzen zijn vuil en ca
mera's soms verkeerd geplaatst. Maar de kwaliteit
gaat vooruit. Sinds vorig jaar bestaat de 'Camera
trofee', een initiatief van het Project-team Over
vallen Criminaliteit. De trofee valt toe aan degene
die het best herkenbare beeld levert.
Op de snelweg weet de automobilist zich ook al
bespied en niet alleen bij elk benzinestation. Op
knooppunten van snelwegen signaleren camera's
onmiddellijk files, maar ook aanrijdingen en ge
vaarlijk rijgedrag.
Sommige taxi's in Amsterdam zijn bij wijze van
experiment ook al uitgerust met video. Elke klant
komt op de foto. Op dezelfde manier vervolma
ken banken de camera-bewaking. Bij een aantal
banken wordt de klant als proef bij de eerste deur
op CD-foto gezet, dan mag hij verder. De beelden
zijn scherper en gehoopt wordt dat dit overvallers
meer zal afschrildten. De privacy is niet in het ge
ding, oordeelde de Consumentenbond.
Als de burger dan eindelijk, bespiedt door vele
ogen zijn werk heeft bereikt, is hij dan verlost van
het koele oog van de camera? Nee. Veel bedrijven
bewaken hun entree en signaleren ieders binnen
komst. Een werkgever ging zelfs zo ver dat hij
achttien camera's op de werkvloer installeerde.
Met drie monitoren in zijn kantoor hield hij alles
en iedereen in de gaten. Tot de rechter het ver
bood.
DEN HAAG ANKO DE JONG
Bewaking via video
camera's gigantisch
in opmars, foto
WIM STEVENHAGEN
Minister Sorgdrager (justitie) wil
snel een oplossing voor het pro
bleem dat kinderen hun moeder
kunnen dwingen haar huis te ver
kopen als vader is overleden. Zul
ke situaties komen voor als de
kinderen hun aandeel in de erfe
nis opeisen voordat ook moeder
is overleden. Het vruchtgebruik,
de huidige wettelijke regeling die
erin voorziet dat de moeder na
het overlijden van haar man het
(eigen) huis van de kinderen
'leent', is volgens de Nederlandse
notarissen uit de tijd.
Jaarlijks regelen meer dan 300.000
Nederlanders in hun testament
dat de langstlevende ouder de be
schikking houdt over de gemeen
schappelijke bezittingen. De kin
deren kunnen dan hun aandeel in
de erfenis niet opeisen voordat
beiden zijn overleden. De notaris
sen willen een wettelijke regeling
die bij deze praktijk aansluit. Zij
willen dat de overgebleven ouder
het eigendom van het gemeen
schappelijk bezit behoudt zodat
hij of zij daar vrij over kan be
schikken.
Volgens de nu nog geldende re
gels krijgt de langstlevende ouder
niet meer dan het vruchtgebruik
van het gemeenschappelijk bezit,
bijvoorbeeld een huis. De wedu
we of weduwnaar kan het gebrui
ken, maar/nag het niet verkopen
om een ander huis of een auto te
kopen of een wereldreis te maken.
Formeel heeft de overgebleven
ouder daarvoor toestemming no
dig van de kinderen. Als die niet
instemmen, gaat het feest niet
door.
De vorige minister van justitie,
Hirsch Ballin, wilde net als Sorg
drager de rechtspositie van de
langstlevende ouder versterken.
Hij hield echter wél vast aan het
vruchtgebruik. Zo wilde hij voor
komen dat kinderen de zeggen
schap kwijt raken over hun deel
van de erfenis en uiteindelijk ach
ter het net vissen. Dat zou het ge
val zij if na een eventueel tweede
huwelijk van hun moeder of va
der.
De notarissen willen helemaal af
van het vruchtgebruik omdat de
langstlevende ouder toch onder
curatele blijft staan. Zonder toe
stemming kan de overgebleven
ouder immers niets beginnen. De
Koninklijke Notariële Broeder
schap pleit daarom al jaren voor
een regeling waarbij na de dood
van een van de ouders het ge
meenschappelijk bezit wordt ge
kapitaliseerd. „De ouder weet dan
wat hij vrij kan besteden en de
kinderen weten waar ze recht op
hebben", aldus woordvoerder
P. de Vos.
Een voorbeeld. Als het gemeen
schappelijk bezit van een echt
paar met vier kinderen een half
miljoen gulden is en het stel in.
gemeenschap van goederen is ge
trouwd, bezitten beiden 250.000
gulden. De 250.000 gulden van
vader wordt na diens overlijden
evenredig verdeeld over moeder
en de vier kinderen. Ieder krijgt
dus 50.000 gulden. De notarissen
menen dat het goed is deze re
kensom te maken zodat iedereen
weet waar hij aan toe is.
Deze kwestie sleept al jaren en
lijkt alleen maar ingewikkelder te
worden. Ook Hirsch Ballin die
ook erfstukken met emotionele
waarde voor de kinderen wilde
veilig stellen is er niet in ge
slaagd met de Tweede Kamer tot
een oplossing te komen. Zijn plan
met een 'uitgekleed' vruchtge
bruik, zodat moeder niet onder
curatele staat, kreeg in de Kamer
evenmin de handen op elkaar.
Op zijn beurt wilde de CDA-mi-
nister niet meegaan in het plan
van de notarissen om de hele er
fenis aan de langstlevende ouder
over te dragen. Zo zouden kinde
ren door een tweede huwelijk van
vader of moeder hun rechten ver
spelen.
In de Tweede Kamer circuleren
tal van varianten op beide plan
nen, met uitzonderingen hier en
beperkingen daar. Bovendien
moet het resultaat eenvoudig zijn.
De PvdA vraagt zich voorzichtig af
of het niet feodaal is dat kinderen
recht hebben op een legitieme
portie. Oppositiepartij CDA houdt
als enige vast aan de contouren
van het plan-FIirsch Ballin.
Slechts over één zaak zijn de frac
ties het eens: de legitieme portie
van de grootouders is echt uit de
tijd en moet rap verdwijnen.
DEN HAAG THEO HAERKENS
