'Ik voel vooral meelij met hem'
y f*
Damesroman vol ontboezemingei|
Boeken
Deelder dicht over alles
Harberts Doezamand:
Leids studente in 1955
9K«aI
1 j
b° f.
DONDERDAG 24 NOVEMBER 1994
Vader op zoon
We liepen door de duinen
Het was een uur of uier
We zagen de ochtend gloren
We waren verschrikkelijk hier
Er werd geen woord gesproken
De stilte was genoeg
We werden opnieuw geboren
We waren in korte broek
M'n vaderen ik en m'n vader
We wisten méér dan ooit
dat wij dezelfde waren
en die verandert nooit
Op het eerste gezicht niet zo typisch Deelder, van wie je nu
eenmaal veel R'dam, jazz, speed en ironisch vuurwerk ver
wacht. Bij nader inzien Deelder ten voeten uit. Voor nostalgie
veel te veel temperament, de facts of life als vanzelfsprekend
heden in ongeduldige, bijtende zinnetjes. Marde heelmeester
voor identiteitsziekten.
WIM VEGT
Jules Deelder, Renaissance, Gedichten '44-'94. Uitgeverij De
Bezige Bij, Amsterdam, 42,50 (geb. 50,-).
Victor Bockris beschrijft het leven van New Yorkse stadsclichter Lou Reed
recensie wim vegt
Jules Deelder. Renaissance. Gedichten
'44-'94'. Uitgeverij De Bezige Bij. Amster
dam, ƒ42,50 (geb. 50,-).
Iedere schrijver wordt tegen
woordig maar vijftig, ja zestig.
Nu weer Jules Deelder, die zijn
vijftigjarig bestaan opluistert
met de verzamelbundel Renais
sance. De ondertitel, Gedichten
'44-'94, is een kwaliteitsgarantie:
een dichter wordt als zodanig
geboren.
De eerste poëziepublicatie,
Cloud 9 uit 1966, zette de toon.
De nieuwe cyclus Renaissance
sluit het bijna 600 pagina's tel
lende boek af. Een dichter die
nooit weg is geweest, voor de le
zer die er zich op kan beroepen
Deelder altijd meegerekend te
hebben als het om poëzie ging.
Het is bekend: Deelder is fe
nomeen, artiest, performer. Kan
z'n tekst zonder het mitrailleur-
vuur van z'n voordracht? Wie
hem ooit heeft bijgewoond,
mist in dit massief-marmeren
boek de toon, het verhevigd rit
me, het spuwen van de woor
den. Toch hoor je het er door
heen, zoals bij Lucebert en Bud-
dingh', wier stem en mimiek
onnavolgbaar de tekst comple
teren. Zoiets is verder niet uit te
leggen.
Kritiek op Deelders werk leidt
dan ook tot niets. Er is een ge
sloten circuit tussen vent en
tekst, stem en woord, dynamiek
en thematiek. Wat baat het de
lezer op te sommen wat hij al
wist: dat Deelder een Rotter
dammer is, gefascineerd door
jazz, film, stad, Sparta, leven,
dood? Dat hij in zijn gedichten
over de grootstad herinnert aan
Paul van Ostayen, in de typo
grafie zelfs? Dat hij een kame
leon is, met tinten Campert,
Barbarber, Buddingh'? Dat veel
van zijn gedichten, ook buiten
de bundel Euforismen, eigen
aforismen zijn? Dat hij zelfs niet
heeft geschroomd de uiterste
meligheid, die van het
'humoristisch weekblad', te
overstijgen in Op de deurknop
na
Een deel van zijn werk bevat
een voorbeeldig archief van
tijdsbeelden. Het Portret van
Olivia de Havilland heeft prach
tig materiaal over de jaren vijf
tig. Change of the century boekt
ongeveer alle personen en ver
schijnselen in die 'op de mest
vaalt der historie niet zouden
misstaan', van de volledige va
derlandse kritiek, via Ajax- en
Feyenoordsupporters en barbe
cues tot en met haptonomen en
designspecialisten. Dit zijn ge
dichten voor in de Vergeetboe
ken van de volgende eeuw.
Zoals enkele teksten van Deel
der hun plaats in de traditie van
deze eeuw al hebben bezet:
Blues on tuesday, Beknopte
topografie van Rijnmond.
Natuurlijk is Deelders poëzie
ook anti-poëzie, vernaggelt hij
de Grote Poëzie in de ergste be
tekenis van het woord. Maar
met name in de laatste bundels,
wordt het er bepaald niet min
der poëtisch op.
Dat betekent soms: minder
typisch Deelder, wat erop wijst
dat hij zich niet neerlegt bij
meer van hetzelfde. Dat zo'n
laatste bundel, van een vijftigja
rige, Renaissance heet, is alweer
stof genoeg voor een gedicht.
Victor Bockris heeft als er
varen 'sterrenbiograaf een
duidelijke voorkeur voor
onvervalste overlevers met
een duister imago. Legde
hij in een eerder boek
Keith Richards onder de
loep, nu praat hij honder
duit over zijn jongste por
tret van Lou Reed. Met een
voornaam verschil: de war
me gevoelens ontbreken
dit keer. „Normaal krijg je
als je je flink in iemand
verdiept daarvoor vroeg of
laat wel een bepaalde sym
pathie. Je bent doorgaans
twee jaar zo intensief met
je onderwerp bezig dat je je
soms bijna ermee vereen
zelvigt. Maar met Lou Reed
is die ervaring toch uitge
bleven. Ik heb enorm veel
respect voor hem als ar
tiest, voor mij is hij de
stadsdichter van New York.
Met de mens achter de pu
blieke persoon heb ik eer
der zoiets als meelij, he
laas."
amsterdam louis du moulin
Bockris, die in de jaren zeven
tig als 'hoveling' bij Andy War
hol zijn meest recente studie
object van nabij heeft meege
maakt, heeft zich nogal eens
geërgerd aan Lou Reed. „Bij Ri
chards werd ik juist zo getroffen
door diens loyaliteit naar zowel
zijn vrienden als naar de vrou
wen in zijn leven. Reed kent die
eigenschap helemaal niet. men
sen die hem toch heel dierbaar
waren is hij zo meedogenloos
omgesprongen dat je wel een
hekel aan hem moet krijgen."
Zijn jeugdvriendin Shelley, die
de inspiratie is geweest voor
heel wat liedjes, heeft hij meer
dere keren als een nukkig beest
van zich afgeschud. Bob Quire,
die als gitarist rond 1980 heel
belangrijk voor hem was en de
aardigste kerel is die je je kunt
voorstellen, is eenzelfde behan
deling ten deel gevallen. Zo kan
ik nog wel even doorgaan."
Een enorme angst voor af
hankelijkheid is volgens Bockris
in beide gevallen de voornaam
ste oorzaak. „Voordat jij mij zult
verraden, verraad ik jou, dat is
zo'n beetje de gedachte achter
dit onsympathieke gedrag.
Goed praten wil ik het niet,
maar ik kan wel begrijpen hoe
Bockris: „Voordat jij mij verraadt, verraad ik jou. Dat is zo ongeveer de gedachte achter Reeds onsympathieke
gedrag." foto bob verhulst/opd
een rockartiest daartoe komt.
Het heeft te maken met het ver
werven van roem en rijkdom op
jonge leeftijd in de wetenschap
dat je daar in deze branche ook
weer snel van beroofd kunt
worden."
Bockris besteedt weinig aan
dacht aan de prille jeugd van
Reed, zoon van een als Sidney
Rabinowitz geboren belasting
accountant en een voormalige
schoonheidskoningin genaamd
Toby Futterman. Zijn verkla
ring: „Lou's jonge jaren zijn ge
woon saai, just a standard
middleclass upbringing on Long
Island. Het wordt pas interes
sant als hij op zijn twaalfde zijn
homosexualiteit ontdekt. Daar
vloeit ten slotte de elek
troshocktherapie uit voort, de
meest traumatische ervaring uit
zijn leven en dus een ideaal mo
ment om zijn levensverhaal
mee te beginnen. Temeer daar
over die periode maar heel wei
nig bekend was."
Ook van het juiste einde van
dit over 416 pagina's uitge
smeerde portret is Bockris ten
volle overtuigd. „Was Lou na de
rëunie van vorig jaar met de
Velvet Undergroud doorgegaan,
dan was het voor mij lastiger
geweest om met dit boek op de
proppen te komen. Maar nu hij
alle banden met de andere le
den weer heeft verbroken en
bovendien tot ieders verrassing
is gescheiden van zijn tweede
vrouw Sylvia, heeft hij de cirkel
opnieuw voltooid. Na onder
meer dezelfde gevechten met
John Cale - het andere kopstuk
van Velvet Underground - als in
1968 zit hij weer in zijn eentje te
spelen in zijn appartement. Een
zekere geruststelling voor hem
daarbij is wel dat hij inmiddels
kan genieten van de erkenning
als belangwekkende literaire
rockmuzikant, die hij altijd
heeft nagestreefd. Dat zal hem
echt goed doen. Maar wat er
nog met hem gebeuren zal, nie
mand die het weet. Een mooier
beeld om mee af te sluiten kun
je niet bedenken, lijkt me," al
dus Bockris.
Victor Bockris, Lou Reed, de
biografie. Uitgeverij De Kern.
Winkelprijs 47,50 gulden.
T. Coraghessan Boyle, De weg
naar Welville. Roman over het
kuuroord Battle Creek, waar rij
ke dikke Amerikanen en zon
derlingen zich onderwerpen
aan het regime van John Harvey
Kellogg, dieetgeleerde, en te
genstander van drank en seks.
Uitgeverij Contact, 55,00.
Het magistrale vernuft.
Jeugdherinneringen van o.m. H.
Brandt Corstius, Remco Cam
pert, Hella Haasse, Beatrijs Rit-
sema en Frida Vogels, opgete
kend voor Rudy Kousbroek ter
gelegenheid van zijn 65e ver
jaardag. Uitgeverij Meulenhoff,
29,90.
Salman Rushdie, Oost west.
Verhalen van Salman Rushdie.
Uitgeverij Contact, 34,90.
Herman van Veen, Lune. Een
toneelspel in vier taferelen.
Diep in de buik van de aarde
wonen de vijf laatste dwergen,
geverij De Prom, 24,90.
Emma Brunt, De breinstorm.
Over depressie en Proza. Hoe
Brunt er weer helemaal boven
op kwam dankzij het 'wonder
middel' Prozac. Uitgeverij De
Arbeiderspers, 25,00.
Alberto Moravia, Romeinse
verhalen. De beroemdste Itali
aanse verhalen van deze eeuw,
voor het eerst in het Nederlands
vertaald. Ze verschenen in het
Italiaans al in 1954, onder de ti
tel Racconti romani. Uitgeverij
Wereldbibliotheek, 49,50.
Bharati Mukherjee, De mees
ters .van de wereld. Roman van
Indiaas-Amerikaanse schrijfster
over twee vrouwen die in heel
verschillende tijden en werel
den leven: Beigh Masters woont
in New England, V.S. in deze
eeuw. Ze komt door haar werk
op het spoor van Hannah Eas-
ton, die eind 17e eeuw naar In
dia vertrok. Uitg. Anthos,
36,90. Van dezelfde schrijfster
verscheen tegelijkertijd Jasmijn,
over een Hindoestaans meisje
dat op haar zeventiende India
ontvlucht en in Amerika veran
dert in een moderne, vrijge
vochten vrouw. Uitgeverij Dio-
genes-Anthos, 16,90.
Sire, dit is rock roll. De 100
)ONt
beste Belgische songteksten iNFC
om. Vaya Con Dios, Jo Lema[—
en Raymond van het Groert
woud. Samenstelling Kris f"
Bruyne en Stijn Meuris. Uit]jconsi
verij Dedalus, 29,90. Drug;
Afd. I
Candle Light. Veertien! °^Jr"
bundel met romantische
dichten van de luisteraars nq i4.'o
Jan van Veens populaire radjAfd.j
programma, dat afgelopj01^
maandag voor de duizend!
keer werd gepresenteerd. LJitd 017;
verij Mingus, 17,=. Tegelijk^ Al-Ar
tijd is een Candle Light dubbj coho
cd uitgebracht, waarop nui)tel
mers van o.m. Simon Garfu
kei, Kansas, George Michael |secr
de Bangles. Columbia Record! 0f l*
AA V\
te
Welterusten Bundel slaaj 332'
verwekkende verhalen van o.|EGEL
Bordewijk, Annie M.G. SchmiBinn
en Herman Pieter de Boer. li f"*!
geverij Novella, 14,90. nacr
Yvonne Keuls, Slepend huii Die"
lijksgeluk Korte verhalen. 11YL'
geverij Novella, 14,90. Raa(
919
Marianne Busser en Rj prat*
Schroder, Geboortegedichtjj
Pasklare gedichtjes
boortekaartjes te ze
verij Van Holkema
dorf, 15,=.
Uitjj 349
Ward inioi
141
Liefde, altijd de liefde, fi j'g^
grote liefdespoëzie uit de vil siac
reldliteratuur, samengesta Alpt
door Adriaan Morriën. Met va 1. te
onbekende gedichten. Uitgevj
rij Prometheus, 24,90.
Frits Boer, Een gegeven 1
tie. Een 'volledig overzicht v
de wereld van broers 1
sen', gebaseerd op wetenschap^
pelijke literatuur, klinische p
blicaties en persoonlijk
ring. Frits Boer is kinderpsyclj Kat
ater. Uitgeverij Prometheus,
34,90. °ejt
i
Martine Yilmaz-Carton, H stic
verhaal van Fatma. Martij Wei
Carton, ooit Dolle Mina ^!c
schrijfster van Het Groe Se"
Boekje voor Meisjes (1967) le tel:
sinds negen jaar in een kleij vrS
boerengemeenschap in Turki ani
Tegen deze achtergrond spe ^ec
haar roman over de zelfmoo s°£
van een 16-jarig meisje. Uitf 75*
verij de Kern, 29,=. Pro
I Die
Ronald Snijders, Surinaajt ^t»
van de straat. Sranantongo I D®g
strati. Een lexicon van z
Surinaams, samengesteld do
de musicus Snijders. Uitgeve l
Prometheus, 19,90.
Het Levensgenieters Let
boek. Bekende en onbeken
Nederlanders vertellen
genot. Van in bad gaan tot h
ren knippen tot katten
lekker eten. Met recepten. U
gever De Bijenkorf (alleen da
te koop), 15,=.
Debuutroman hinkt op twee gedachten
recensie.jos damen
Marijke Harberts, Doezamand. Uitgeve
van Gennep, Amsterdam, 32,50.
Wie kent Anja Meulenbelt nog?
In de jaren zeventig las de ene
helft van Nederland haar per
soonlijk verslag De schaamte
voorbij, waarin ze kond deed
van haar allerindividueelste,
vooral sexuele, emoties.
Wie kent Joop ter Heul niet?
Ze werd geschreven door Cissy
van Marxveldt. Na De HBS-tijd
van Joop ter Heul trouwde ze
Joop van Deel-ter Heul) en
kwam Joop en haar jongen. Een
half miljoen Nederlandse meis
jes leefden mee.
Wie kent Annie Salomons
nog? In 1907 beschreef ze in Een
meisjesstudente het machtig in
teressante studentenleven in
Leiden, en vergat de romances
van de studentes met hun
Eduards en de Bruno's niet.
Wie alle drie deze schrijfsters
niet kent, kan het romandebuut
van Marijke Harberts (1936) ko
pen. Harberts beschrijft het
Leidse studentenleven tussen
1955 en 1960, gezien door de
ogen van Karin van Dam.
Karin vindt 35 jaar na haar
studie een schoenendoos op
zolder. In die doos zit haar le
ven in Leiden, samengevat in
bqekjes die hoe toepasselijk
piet strikjes bij elkaar worden
gehouden. Het leven op de Ver
eniging voor Vrouwelijke Stu
denten in Leiden (WSL) wordt
door Harberts uitgebreid be
schreven. De ontgroening in
de eerste hoofdstukken blijkt
minder erg dan bij de heren.
Lees er Boudewijn van Houten
en Cees van de Pijl maar op na.
Uiteraard betekent de ontgroe
ning ook voor meisjes: kleine
ren, "afzeiken en kraken van de
persoonlijkheid. De gelouterde
noviet is dan in een mooie mal
geperst.
Bij de hoofdpersoon in Doe
zamand, Karin, lukt dat niet he
lemaal: ze is een beetje anders.
Op het eerste oog blijkt dat niet:
ze studeert klassieke talen,
woont aan de Witte Singel en
bezoekt vaak het clubgebouw
van de WSL (Rapenburg 65). Ze
komt zelfs in bestuurtjes van de
vereniging terecht. De couleur
locale van die tijd weet Harberts
met kleine details goed te schet
sen: van gaskachels tot 'het vol
komen huwelijk', van cocktail
jurk tot muziek (Sidney Bechet).
In de roman worden vriend
jes langzaam belangrijk (Ro
nald, Daan, Joost), En vriendin
netjes (Heieen, Ineke, Anna), al
is dat soms met gemengde ge
voelens. Karin trouwt uiteinde
lijk met Joost en gaat met hem
naar Hengelo. In de kerk zingt
de gemeente: „Leid mij met ge
sloten ogen, naar het onbeken
de land." Die laatste zin van het
boek is mooi, zoals
moois in is.
Als geheel hinkt Doezamand
echter te veel op twee gedach
ten: de terugblik vanuit het he
den en de beleving destijds sto
ren elkaar.- Het best laat zich dat
zien in een citaat (in een helaas
wat onbeholpen stijl): „En het
lint, wit-blauw met het insigne
van de Novitiaats Commissie.
Ze was er trots op geweest,
symbool van succes in de WSL.
Later, ten tijde van de vrouwen
beweging, had ze zich ervoor
geschaamd, want het betekende
dat ze macht over vrouwen had
uitgeoefend" (blz. 13). De cock
tailjurk verandert in een tuin-
pak; de naïeve inhoud blijft het
zelfde.
Wel mooi beschreven vond ik
Karins twijfel over de identiteit
van haar liefde, ook al levert dat
soms tenentrekkende zinnen op
als: „Zoals die middag herinner
de ze zich de hele episode met
Anna. Ze werd heen en weer ge
slingerd tussen allerlei emoties.
Ze voelde zich meegezogen in
iets wat sterker was dan zij,
maar waartegen ze zich ook in
nerlijk verzette" (pag. 124).
En een doezamandje, wat is
een doezamand? In dit boek is
het het symbool van het vrou-
Rosita Steenbeeks liefde voor oudere Italianen
Rapenburg 65, het clubgebouw v
welijke studentje en de onbe
zorgde ontdekkingstijd. Een
mooi gekozen, truttig symbool.
In werkelijkheid was het vol
gens de achterflap „een rie
ten mand die met plooirok en
twinset tot het 'uniform' be
hoorde van de vrouwelijke stu
denten in Leiden in de jaren
vijftig. In die doezamand lagen
de collegedictaten, maar ook
het halfje wit en de hamsnip
pers voor de macaroni." Eet
smakelijk.
recensie alfred kossmann
Rosita Steenbeek, De laatste vrouw. Uit
geverij Contact, Amsterdam/Antwerpen,
Wat een merkwaardig boek! Ro
sita Steenbeek gaf het de titel
De laatste vrouw, en de onderti
tel: Autobiografische roman. Zij
vertelt over haar liefde voor drie
mannen, alle drie veel ouder
dan zijzelf, alle drie Italianen.
De eerste die ter sprake komt
en ter sprake blijft is Roberto,
heel mooie psychiater-play
boy op Sicilië, naar wie zij heen
gaat om wat geld te verdienen
en met wie zij een intense ver
houding krijgt. Zij woont zelf in
Rome. wil actrice en schrijfster
worden en leert een beroemde
heel oude schrijver kennen,
Eduardo Pincrini. Eduardo gaat
van haar houden, praat over de
ernstigste onderwerpen met
haar. reist met haar naar Neder
land om zich door haar in het
Rijksmuseum voor de televisie
te laten interviewen, en zij ac
cepteert dat hij haar zo nu en
dan twee heel harde klappen op
haar blote billen geeft.
De derde man is al even we
reldberoemd, de filmregisseur
Marcello Leoni, zeventig jaar,
dichter in hart en nieren, verlei
der, erotomaan, die de bijslaap
mijdt. Van hem houdt ze het
meest. Hij houdt kennelijk ook
van haar. Na de plotselinge
dood van Eduardo trekt hij zich
terug, bang voor haar verdriet.
Eduardo Pincrini - Alberto
Moravia. Marcello Leoni - Fede-
rico Fellini. De schrijfster laat er
geen twijfel over bestaan, en
geeft hun terecht een andere
naam. Zij heeft een academi
sche studie voltooid
(neerlandistiek), zij noemt haar
boek met nadruk een 'roman',
zij het een autobiografische.
Het is. neem ik aan, haar be
doeling zoveel mogelijk 'Wahr-
heit' te bieden in een vorm die
'Dichtung' moet heten. Al die
gesprekken behoren, neem ik
aan, in essentie waar te zijn al is
het verslag ervan mengsel van
memorie en fictie. Toch lees je
het boek alsof het over Moravia
en Fellini gaat. Wie Roberto in
Rosita Steenbeek mengt feiten en fictie in haar debuutroman De laatste
werkelijkheid was of is? Mis
schien ook een beroemdheid,
maar van hem hebben we in
Nederland niets v
Rosita Steenbeek zelf is de
dochter van heel intellectuele
ouders, en vanaf haar kleuter
tijd opgevoed met citaten uit de
wereldliteratuur. Zij neemt aan
dat haar voorkeur voor oude
mannen samenhangt met haar
binding aan haar vader. Met de
mannen die zij portretteert
heeft ze eigenzinnige relaties.
Zo is de psychiater Roberto een
jaloerse Siciliaan, een verwende
met een onplezierig fami
lieleven, die, half schertsend,
beweert dat een vrouw een sla
vin moet zijn. Rosita verzet zich,
geniet van hem, van Sicilië, zo
prachtig met de vulkaan vlakbij,
en stelt tegenover Roberto's ra
tionalisme enige esoterische ge
dachten. Tegen het slot van de
roman is hij duidelijk de minde
re in de relatie, een bezorgde
vaderlijke vriend.
Moravia (nu ja, Eduardo),
raakt steeds meer onder Rosi-
ta's bekoring, en uit zijn gene
genheid het liefst door haar be
heerst te slaan. De vriendschap
tussen de twee helpt hen bei
den. En dan Fellini (nu ja, Mar-
foto dick hoflandn
cello), vindingrijk, heel
lijk, een geestige charmeur n
voorkeur voor droominterpret
tie, Chinese wijsheid, fantasi
en. Het portret van de grote
gisseur is het meest geslaaj^
Al
-i
mijn smaak. Zijn virtuo
teit, ook in de enscènering
het dagelijkse, wordt zichtbaa
En Rosita Steenbeek?
schrijft onbeheerst, zij schu
het banale, de glamour,
kitsch niet, zij is vaak erg
exalteerd, en je leest haar
soms ontroerd, soms vervee
soms vermaakt. Een bekenl
nisroman? Een damesroma
Allebei.
