'De vraag is: hoeveel
gaat Pronk betalen'
India vervalt na pest weer in het oude patroon
Feiten &Meningen
NAVO en VN
redden hun
gezicht
Golfoorlog maakr"
in Engeland nog1
steeds slachtoffer^
DINSDAG 22 NOVEMBER 1994
De Verenigde Naties en de NAVO hebben
eindelijk gedaan wat ze al veel eerder had
den moeten doen: de Serviërs in Bosnië-
Hercegovina een halt toeroepen. Met 39 ge
vechtsvliegtuigen werden gisteren de start
baan en het afweergeschut van het vliegveld
Udbina in het door de Serviërs bezette ge
bied Krajina in Kroatië gebombardeerd.
Vanaf dit vliegveld zijn steeds de Servische
toestellen opgestegen die aanvallen uitvoer
den op de 'veilige en beschermde' moslim
enclave Bihac in Bosnië.
Met hun gezamenlijke actie hebben de
NAVO en de VN hun gezicht nog enigszins
gered. Dat gelaat werd vooral tje afgelopen
week ernstig geschonden. Kroatische en
Bosnische Serviërs kozen steeds openlijker
de aanval. Zo mochten zij ongestraft het
vliegverbod boven Bosnië schenden. De in
ternationale organisaties kwamen niet ver
der dan vermaningen en dreigementen.
De geloofwaardigheid van VN, NAVO en
de Internationale Contactgroep, die wordt
gevormd door de Verenigde Staten, Rus
land, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duits
land, werd helemaal op het spel gezet toen
de Serviërs het afgelopen weekeinde Bihac
bestookten met napalm en fragmentatie-
bommen. Die acties hebben uiteindelijk te
recht de doorslag gegeven voor een tegen
offensief. Daarbij was het heel belangrijk
dat zelfs Rusland, dat in het verleden vaak
de kant koos van de Serviërs, achter het in
ternationale optreden stond.
Op die manier werd één front gevormd
en werd de Serviërs te verstaan gegeven dat
met NAVO en VN niet langer valt te spotten.
Anderhalve week geleden leek die eensge
zindheid nog ver te zoeken. Onder druk van
de Amerikaanse Republikeinen, die juist
hun positie in Congres en Senaat hadden
versterkt, besloot de regering-Clinton om
zich niet langer te houden aan het wape
nembargo tegen Bosnië. Als gevolg daarvan
leek een gezamenlijk optreden niet goed
mogelijk.
Bij de tegenaanval, die nu toch is uitge
voerd, is gekozen voor beperkt ingrijpen.
De acties waren duidelijk gericht op het
vernielen van de start- en landingsbaan in
Udbina en hel uitschakelen van het afweer
geschut. Daarmee is op niveau gehandeld
en lijkt de positie van de blauwhelmen in
Bosnië niet in gevaar te zijn gekomen. Zou
de aanval veel omvangrijker zijn geweest,
dan was de reactie van de Serviërs waar
schijnlijk ook navenant geweest en waren
de Unprofor-militairen vermoedelijk ook
veel meer het doelwit geworden van de Ser
vische agressie. Nu is het een serieuze
waarschuwing die uiteraard tpteen nieuw,
en dan krachtiger, optreden moet leiden als
de Serviërs toch weer tot aanvallen over
gaan.
Het lange uitblijven van deze actie roept
overigens nog wel vragen op. Toen het
Bosnische leger, dat vooral uit moslims be
staat, enkele weken geleden eerst de mos
lim-dissident Fikret Abdic uit Bihac verjoeg
en vervolgens de aanval inzette op de Ser
viërs, keken NAVO en VN lijdzaam toe.
Daar staat echter tegenover dat de moslims
op hun beurt veel te lang in de steek zijn ge
laten door de internationale gemeenschap
en dat zij uiteindelijk genoegen hebben
moeten nemen met enkele gebieden, die
tot gisteren alleen op papier veilig en be
schermd waren.
Kamer bereidt zich voor op loopgravenoorlog over buitenlands beleid
Minister Pronk tijdens een bezoek aan Sarajevo in juli vorig jaar. Zijn ministerie werd al aangeslagen voor de VN-vredesoperaties waaraan Nederland deelneemt, maar
inmiddels lijkt zelfs zijn eigen PvdA de ontwikkelingshulp nog harder te willen aanpakken. foto anp
CDA-kamerlid De Hoop Scheffer kiest zijn woorden zorgvuldig: „Die zogenaam
de herijking van ons buitenlands beleid is vooral een verlegenheidsoperatie, be
doeld om de meningsverschillen in de coalitie toe te dekken. Want de vraag
wordt toch: wat gaat minister Pronk uiteindelijk betalen?".
Kleine kans dat De Hoop Scheffer deze
week déér een antwoord op krijgt. In grote
eensgezindheid zullen de ministers Pronk
van ontwikkelingssamenwerking, Van Mier-
lo van buitenlandse zaken en Voorhoeve
van defensie hun begrotingen in de Kamer
verdedigen. Lastige vragen over Financiële
claims, hulp aan oost-Europa en de effecti
viteit van ontwikkelingshulp zullen zij be
hendig proberen te ontwijken. Wacht maar
tot komend voorjaar, zal hun boodschap
luiden. Dan komt Van Mierlo als coördina
tor van het buitenlands beleid met zijn
'herijkingsnota', waarin de contouren van
een nieuw buitenlands beleid worden uit
gestippeld.
Bij wijze van startpremie mag Van Mierlo
volgens het regeerakkoord vierhonderd mil
joen gulden onder hemzelf en zijn twee col
lega's verdelen. Dat lijkt veel, maar is in fei
te niet meer dan een blik erwten voor een
stal hongerige biggen. Allereerst is daar lan
Pronk, die zijn ontwikkelingsbudget wil op
krikken tot 0,9 procent van het bruto natio
naal inkomen. Kosten: ruim 400 miljoen.
Ook melden zich nog de Centraal- en Oost-
europese landen, die wel eens wat meer
willen krijgen. Het grootst echter is de claim
die minister Voorhoeve heeft ingediend:
750 miljoen gulden.
Voorhoeve heeft op het eerste gezicht de
beste papieren. In de Tweede Kamer, maar
ook in het kabinet, groeit de overtuiging dat
de in totaal ruim 2,7 miljard die de liberaal
op de krijgsmacht moet bezuinigen, teveel
van het goede is. Veelzeggend was de reac
tie van de coalitiefracties toen Voorhoeve
op 4 november zijn bezuinigingsplannen
presenteerde. Hoewel de liberaal nog een
rekening van 750 miljoen gulden liet open
staan, werden alom zuchtjes van opluchting
geslaakt. Vierduizend banen schrappen en
toch de gevechtskracht van het leger niet
aantasten - de professorale Voorhoeve had
volgens velen een Herculisch karwei afgele
verd.
,,De grens is nu. wel bereikt", zegt CDA-de-
fensiewoordvoerder Hans Hillen, de no
vemberbrief van Voorhoeve citerend.
„Voorhoeve toont overtuigend aan dat nog
meer bezuinigen niet kan. Daar komt bij
dat de wereld er de afgelopen jaren niet vei
liger op is geworden. Kijk maar!". Hillen
werpt een schuin oog op zijn televisietoe
stel, waar Teletekst net meldt dat de NAVO
bombardementen in Kroatië heeft uitge
voerd.
Bob van den Bos, buitenlandspecialist van
D66, is het met hem eens: „Het gaat steeds
meer wrikken tussen de vredesmissies, het
geld voor defensie, de ontwikkelingshulp en
Oost-Europa". Hoewel D66 formeel nog
vasthoudt aan verhoging van het ontwikke
lingsbudget, stelt Van den Bos onomwon
den vast: „Defensie heeft knarsetandend
bezuinigd. Ik zie het nu gebeuren dat de
ogen steeds meer in de richting van Ont-
wikkelingssamenwerkinggaan".
Ook in de PvdA, de fractie die het ontwikke
lingsbudget steeds heilig heeft verklaard,
ziet men de bui al hangen. Fractievoorzitter
Wallage deed eerder deze maand een op
roep aan zijn partijgenoten over dit onder
werp niet langer 'digitaal' te denken. Als uit
zou blijken dat Pronk zijn middelen niet ef
fectief besteedt en Voorhoeve écht niet ver
der kan bezuinigen, dan moet Pronk maar
inleveren. Niet voor niets reageerde Pronk
furieus. „Zo voer je toch geen onderhande
lingen?", beet hij Wallage toe. Als het Pronk
ligt blijft de PvdA tot het laatste moment in
de loopgraven.
PvdA-defensiewoordvoerder Zijlstra kiest
echter de zijde van zijn fractievoorzitter. „Ik
kan me wel in de analyse van Wallage vin
den. Het heeft geen zin een discussie aan te
gaan als je van tevoren alles dichttimmert.
Dan kun je jezelf de tijd wel besparen".
CDA'er Jaap de Hoop Scheffer zegt het nog
eenvoudiger: „Pronk is toch de minister
met de meeste centen. Dan gaat men daar
op loeren".
Hoewel Pronk wat nerveus wordt van deze
danspasjes rond zijn begroting, heeft hij tot
op heden het front met Voorhoeve en Van
Mierlo gesloten weten te houden. Bij beslis
singen over deelname aan,vredesoperaties
bleken de drie zelfs opmerkelijk eensgezind.
Tot groot genoegen van premier Kok - die
zijn kabinet graag de rit laat uitzitten - kun
nen zij het ook persoonlijk goed met elkaar
vinden.
Wellicht dat de begrotingsdebatten van de
ze week daar verandering in brengen. De
coalitiepartijen, zo bleek al eerder, zijn ho
peloos verdeeld over de vraag of de dienst
plicht nog een jaar eerder - per 1 januari
1996 - zal moeten worden afgeschaft (PvdA,
D66 zijn voor, de WD is tegen). Ook ligt er
nog een milieukwestie op tafel: PvdA en
D66 willen geen militaire oefeningen meer
op de Edese en Ginkelse heide, de WD
vindt het alternatief (een terrein in Oost-
Groningen) te duur. Die verdeeldheid kan
haarscheurtjes veroorzaken in het innig
verbond van Voorhoeve, Van Mierlo en
Pronk. Voor het CDA, dat een oppositiesuc-
cesje best kan gebruiken, zou dat als een
geschenk uit de hemel komen.
DEN HAAG PAUL KOOPMAN
THE INDEPENDENT L,
Ruim 400 Britse veteranen van de Golfooi.
log van 1991 lijden aan het Golfsyndroonajy]
een verzamelnaam voor een reeks myster
euze aandoeningen van onduidelijke oor
sprong. Slachtoffers klagen over ernstige
vermoeidheid, geheugenverlies, ademha
lingsproblemen, haaruitval, huidproble
men en symptomen die wijzen op een be
schadiging van het afweersysteem. Er zijn
zelfs aanwijzingen dat ook de volgende ge
neratie aan de gevolgen van het syndroon[Ti
lijdt. Bij babies van Golfveteranen zijn era*1
stige ademhalingsproblemen en andere a
wijkingen geconstateerd.
Zolang er echter geen duidelijkheid besta; ^el
over de oorzaak van deze verschijnselen,
ontkent het Britse ministerie van defensie
ieder verband tussen de aandoeningen en
de actieve dienst tijdens de Golfoorlog.
Achter gesloten deuren geven functionaris
sen echter toe dat het grote aantal slachto
fers en de overeenkomst tussen de ver
schijnselen wel degelijk een gemeenschap
pelijke oorzaak doen vermoeden.
De Britse veteranen hebben zich inmiddel
georganiseerd en proberen de verantwooi
delijke autoriteiten op het matje te roepen
In de loop van deze week krijgen ze te ho
ren of ze in aanmerking komen voor finan
ciële steun om het Britse ministerie van d^EN
fensie voor de rechter te dagen. Ze willen
aantonen dat hun gezondheid ernstig is g«)e
schaad door de cocktail van injecties en pfoee
len die de militairen toegediend kregen al taa
bescherming tegen ziekten en mogelijke
chemische oorlogvoering door de vijand.
Over deze chemische oorlogvoering besta eic
onduidelijkheid. Aanvankelijk hield het
Britse ministerie van defensie vol dat er
geen enkel bewijs was dat de Irakezen in c an
Golfoorlog chemische wapens hadden ge- erp
bruikt. Toen latér bekend werd dat een
Britse legerofficier een tank met een soort
mosterdgas had gevonden, werd dit bericl an
angstvallig geheim gehouden. Maar ook d ia^
Amerikanen bleken een blaren-trekkend
gifgas te hebben gevonden.
Toch geloven deskundigen niet dat chemi
sche of biologische wapens verantwoorde oei
lijk zijn voor de symptomen van het
Golfsyndroom. „Veel soldaten die nu ziek
zijn, zijn nooit aan de frontlinie geweest",
aldus een advocaat van de veteranen. „De
ze jonge mensen waren in de bloei van hu
leven en verkeerden in blakende gezond
heid. Maar onlangs konden we het,eerste
sterfgeval betreuren.
Waarschijnlijker is volgens deskundigen
dat de aandoeningen juist het gevolg zijn
van de voorzorgmaatregelen die tegen biojjh
logische en chemische aanvallen werden
genomen. De soldaten werden ingeënt te-jiiet
gen alle denkbare natuurlijk voorkomend! ren
ziekten, maar ook tegen ziekten die via bic
logische oorlogvoering zouden kunnen
worden verspreid, met name miltvuur en
de builenpest.
Tot aan het eind van de oorlog twee maan
den later moesten de soldaten elke acht ui
tabletten slikken.om de ergste gevolgen va i
zenuwgas te neutraliseren. De tabletten be
vatten een relatief hoge dosis pyridostigb
ne bromide, een stof die in beduidend lage
re doseringen ook in de reguliere medisch
wetenschap wordt gebruikt. Het leger hee!
de tabletten getest en woordvoerders heb:
ben bekend gemaakt dat het middel alleen
op de korte termijn bijwerkingen heeft,
maar de precieze onderzoeksresultaten
blijven geheim.
VERTALING: MARGREET HESLINGA
STEVENHAGEN
Vergeleken met de paniek die de pest
epidemie in India de afgelopen maan
den veroorzaakte, is het deze maand
bijzonder stil rond de ziekte. De pest
lijkt een afgesloten hoofdstuk, maar
voor veel Indiërs zijn de gevolgen de
sastreus. De export- en reisbeperkin
gen, die inmiddels zijn opgeheven,
brachten de handel in grote proble
men. De toeristenindustrie kreeg het
het zwaarst te verduren. Uit angst voor
'de zwarte dood', die volgens de We
reldgezondheidsorganisatie en de In
diase regering 53 levens kostte, annu
leerden tienduizenden toeristen hun
Er is geen toerist te bekennen op Chor
Bazaar, normaal één van de grootste toe
ristische attracties in Bombay, het eco
nomische hart van India. De handelaren
in antiek en snuisterijen zagen de winst
van het beste seizoen in één keer aan
hun neus voorbij gaan toen twee maan
den geleden het nieuws kwam dat er in
Surat, zo'n driehonderd kilometer van
Bombay, een pest-epidemie was uitge
broken. Meer dan vijftig procent van de
toeristen die normaal in september en
oktober India bezoeken, annuleerden
hun reis.
„We hebben wel vaker meegemaakt dat
toeristen wegbleven, omdat er ergens in
India iets gebeurde", zegt meubelhande
laar Zafar, „eigenlijk is er elk jaar wel
wat. Bomaanslagen in Bombay, een
aardbeving in Noord-India. Maar zo erg
als nu heb ik het nog nooit meegemaakt.
Zelfs niet tijdens de oorlog met Pakistan.
We redden het net met de verkoop aan
lokale klanten, voor de helft van de prijs.
Maar het moet geen maanden doorgaan.
Nu al zijn veel arbeiders werkloos. Om
dat zij vaak geen enkele reserve hebben,
zitten ze in grote problemen."
De meeste handelaren geven de schuld
aan de media. Zij wijzen er op dat eerst
werd gevreesd voor duizenden slachtof-
Waar vorig jaar nog duizenden toeristen rondliepen, doen nu slechts enkele buurt
bewoners hun inkopen. De handelaren op Chor Bazaar in Bombay lopen hierdoor
een groot deel van de winst voor dit jaar mis. foto daan van alkemade
fers, maar dat het uiteindelijke dodencij
fer (53) 'meeviel'. Door het nieuws over
de pest 'op te blazen', hebben journalis
ten in hun ogen de toeristen onnodig
bang gemaakt. Allen benadrukken dat de
pest in Bombay geen slachtoffer heeft
gemaakt en dat er dus geen reden is om
de stad te mijden.
Ook woordvoerder Morge van de Indian
Merchants Chamber (de Kamer van
Koophandel voor West-India) geeft de
schuld aan de pers. Hij ziet de pest-epi-
demie als een incident: de economie is
volgens hem sterk genoeg om er na deze
en andere rampen weer bovenop te
krabbelen. Sterker nog: voor het einde
van de eeuw zal India de andere Aziati
sche landen voorbij groeien. Het 'enige'
waaraan volgens Morge nog moet wor
den gewerkt is het bestrijden van de ar
moede, het verbeteren van de gezond
heidszorg en de hygiëne.
Daarmee legt Morge precies de vinger op
de zere plek. De tien procent van de In
diase bevolking die verantwoordelijk is
voor de economische groei, is niet in
staat om de veertig procent van de be
volking die onder de armoedegrens leeft
te laten delen in de welvaart. Plannen
om dit probleem aan te pakken, worden
wel ontwikkeld, maar stranden vaak
voordat aan de uitvoering kan worden
begonnen.
Om deze plannen te laten slagen, is
eensgezindheid nodig die in India voor
alsnog niet aanwezig is. De belangrijkste
redenen hiervoor zijn de enorme om
vang van de bevolking (950 miljoen in
woners) en de diversiteit in religies en
sociale klassen. De verdeeldheid zorgt
ervoor dat de meeste Indiërs op hoge
posten zich liever bezighouden met hun
eigen zaakjes dan met de oplossing van
ogenschijnlijk onoplosbare problemen.
Terwijl het land zich economisch gezien
steeds meer naar buiten richt, lijkt de be
volking steeds individualistischer te wor
den.
Een mooi voorbeeld hiervan is de hou
ding van de ambtenaren die verantwoor
delijk zijn voor gezondheidszorg en hygi
ëne. Ze vertellen trots hoe doelmatig hun
afdeling heeft gereageerd op de dreigen
de pest-epidemie, maar voor structurele
nfli
oplossingen wordt verwezen naar 'een
andere afdeling'.
Alka Karande, directielid bij de gemeen-^
telijke gezondheidsdienst in Bombay, w
was twee maanden lang nauw betrokket
bij dè bestrijding van de pest. Volgens
haar is door goede informatie, het ge- 1<
bruik van bestrijdingsmiddelen en doel-i
gerichte opsporing en behandeling van i
mogelijke patiënten een einde gemaakt), i
aan de epidemie. Op vragen over struc-15 I
turele aanpak van de problemen geeft
Karande steeds hetzelfde antwoord: „Dr
is niet mijn verantwoordelijkheid"
Ook J. Mali, eindverantwoordelijke voor,
de vuilophaaldienst in de miljoenenstar™"
wil niet nadenken over oplossingen.
„Zonder die zorgen over structurele op
lossingen is mijn baan al frustrerend ge- g
noeg. Het is elke dag een opgave om deii
vijfduizend ton afval in deze stad op te
halen. Onderaannemers die voor vervoe
zouden moeten zorgen,"steken het geld' t
in hun eigen zak en komen vervolgens '1
niet opdagen. Als ik dat probleem al I
nauwelijks aankan, waar moet ik dan de*'
tijd vandaan halen om de mentaliteit DEN
van de bevolking te veranderen?"
De pest-epidemie heeft één ding heel
duidelijk laten zien: als de nood aan de
man is, blijken de autoriteiten wel in
staat te zijn om de problemen in het
land aan te pakken. Steden waarin nor
maal twintig procent van het vuil blijft
liggen waren op slag schoon, en gezond
heidszorg lag plotseling binnen ieders
bereik.
Inmiddels is de situatie weer nagenoeg gQ*|
hetzelfde als voor de pest-epidemie en
het risico van een nieuwe ramp ligt nog
steeds op de loer. Daardoor blijft India
de kans lopen dat het na twee economi
sche stappen vooruit telkens weer een
stap terug moet zetten.
BOMBAY DAAN VAN ALKEMADE