De
grote nutteloze werken
Belgische koningen, van losbandig tot verlegen
Opkomst van de Vlaamse en Waalse socialisten
269
In de categorie toeristische
trips is uit België nieuws te
melden: een reisje langs
onafgemaakte
i verkeersprojecten. Ze
lliggen er in alle soorten en
maten: tunnels en bruggen
die nergens heengaan,
doodlopende snelwegen,
klaverbladen en
metrostations die niet
worden gebruikt en een
j scheepslift waaraan het
werk maar duurt en duurt.
j.Kijk nu dan", mompelt Doug-
as de Coninck achter het stuur
fan zijn auto. „Ze hebben hier
bpeens bordjes neergezet. Die
jtonden er een paar weken ge-
(eden nog niet. Waar komen die
nu vandaan?" Even buiten zijn
/voonplaats Brussel slaat de ver
bazing toe bij de journalist van
net Belgische dagblad De Mor
den. Terwijl hij dacht op ver-
ceersgebied nergens meer ver
steld van te kunnen staan.
f)p een stuk grond waar zes
nelwegen samenkomen en zo
naar ineens ophouden, zijn
ichtingaanwijzers neergezet.
|,ïn ze wijzen ook nog de goede
kant op", constateert De Co
ninck. „Zo ga je inderdaad naar
Gent en Bergen en dat had de
weg naar Namen en Luik moe
ten zijn. Maar je ziet het, het
houdt hier ineens allemaal op."
Hij moet een verkeersovertre
ding op' de auto-snelweg E19
maken om het spookgebied te
bereiken. „Daar staan twee
bruggen waar niets onderdoor
gaat", wijst hij, rijdend over de
ruim vijftig meter brede strook
asfalt. „En daar twee bruggen
waar niets overheen gaat. En
dan zijn er nog twee bruggen
waar niets overheen èn niets on
derdoor gaat. Vervolgens loopt
het hier dus dood. Die snelweg
had twee keer drie banen dik
naar het centrum van de stad
moeten gaan, maar dat heeft
Brussel voorkomen. Nu is het
Mechelen dat belet dat de weg
wordt afgemaakt. Die gemeente
wil hier een sporthal neerzet
ten."
Intussen is van de nood nog
enigszins een deugd gemaakt:
op het terrein zijn materialen
opgeslagen voor 'herstellings
werken' op de ring rond Brus
sel. „Dit is natuurlijk een per
fecte uitvalsbasis", zegt De Co
ninck. „Die bordjes zullen wel
zijn neergezet voor de vracht
wagenchauffeurs.
Dat raadseltje heeft hij dus ook
weer zelf opgelost, zoals hij dat
eveneens deed bij die 51 andere
onafgemaakte verkeersprojec
ten in België die hij heeft be
schreven in zijn boek Blijvende
blunders. De grote nutteloze
werken. Er zijn er al heel wat
toegedekt met de mantel der
liefde. De metro's van Luik,
Brussel en Charleroi liggen ge
heel of gedeeltelijk nutteloos
onder de grond. Wel aanwezig,
maar aan het oog onttrokken.
Andere werken konden niet
worden begraven, maar liggen
voor iedereen te kijk. Zoals ook
de projecten waaraan, voorna
melijk uit prestige, nog steeds
wordt doorgewerkt. „België
moet wereldkampioen zijn op
het gebied van de onafgemaak
te bouwwerken", denkt De Co
ninck, die boeken vol kan
schrijven over zijn specialisatie.
Het eerste verscheen vorig jaar,
het tweede is in aantocht. De
Coninck rijdt tegenwoordig op
gezette tijden met bussen vol
toeristen langs de bewuste pro
jecten, „op verzoek van een
reisbureau".
Van deze nieuwe soort toerisme
pikken gelukkig ook minder be
kende steden een graantje mee.
Blijvende blunders: een niet ter zake doend viaduct en e
nergens.
KAREL DE VIJFDE
(1500-1558)
Karei, in 1500 te Gent geboren
als zoon van Filips de Schone
van Oostenrijk en Johanna (de
Waanzinnige) van Aragon, werd
op 6-jarige leeftijd heer van de
toenmalige Nederlanden. Zijn
grootvader Maximiliaan I nam
Kareis taak tot 1515 waar. Het
begin van zijn regeerperiode was
geen succes. Karei was niet o:
bepaald hoogbegaafd, stotterde
en lispelde, had dezelfde
'waanzinnige' blik in zijn ogen als
zijn moeder en werd geteisterd
door hevige jichtaanvallen.
Na de dood van zijn beide
grootvaders Ferdinand van
Aragon in 1516 en Maximiliaan I
in 1519 kreeg Karei ook
Spanje en delen van Oostenrijk
in handen. Over Oostenrijk had
hij niet veel meer te zeggen. Bij
het in 1521 gesloten
Habsburgse Verdelingsverdrag
kreeg zijn broer Ferdinand het
overgrote deel. Zijn
regeerperiode over de
Nederlanden werd gekenmerkt
door opstanden. Maar in Spanje
was Karei succesvoller. Onder
zijn bewind breidde Spanje zijn
macht uit naar Mexico,
Guatemala, Peru, Venezuela,
Uruguay en Paraguay.
Karei was van 1526 tot 1539
getrouwd met Isabella van
Portugal en kreeg een zoon en
twee dochters (Filips II, Maria en
Johanna). Voor zijn huwelijk had
hij bij een dienstbode al een
dochter verwekt: de latere
landvoogdes Margareta. Erna
schonk een poortersdochter
hem een zoon: de latere
landvoogd Don Juan.
JOLANDA OUKES
Overal is wel een 'blunder' te
bewonderen en het is weer eens
wat anders dan de traditionele
bezienswaardigheden. Natuur
lijk: de oude kathedraal van
Doornik (Tournay) is prachtig,
met z'n vijf klokketorens. Het
belfort in het plaatsje aan de
Schelde is het oudste van Euro
pa. En het nabijgelegen welva
rende Kortrijk (Courtrai) combi
neert moderne winkelstraten
met historische bezienswaar
digheden en een borstbeeld van
de dichter Guido Gezelle die er
jaren pastoor was.
Het populaire beeldje van een
aap van de Grand Garde, aan de
gevel van het fraaie stadhuis
van Bergen (Mons), vraagt er
vervolgens gewoon om over de
kop te worden geaaid. Dat
brengt geluk, heet het in de pit
toreske hoofdstad van de pro
vincie Henegouwen.
Verder is de gigantische Citadel
die het schilderachtige Namen
(Namur) beheerst, buitenge
woon. Tijdens het seizoen van
april tot oktober is er van alles
te beleven. Erbuiten moet de
toerist het doen met de specta
culaire panorama's, die hij te
genkomt bij een rondje langs
het versterkte domein in de
hoofdstad van Wallonië. En
zelfs Luik, de toegangspoort tot
de Ardennen, heeft wel wat
meer te bieden dan de mooie
natuur in de omgeving en de
monumenten in de stad. Al was
het alleen maar de Simenon-
wandeling.
Maar onbedoeld worden bij die
tocht langs de herinneringen
aan'de schrijver van Maigret de
woorden van Douglas de Co
ninck (28) weer eens onder
streept. En dan niet eens omdat
Simenon, althans zijn borst
beeld op het Place du Congres,
van een verstokte pijproker tot
een peukjespaffer is gedegra
deerd omdat de steel van zijn
rookgerei is afgebroken. „Maar
wel omdat mensen van mijn ge
neratie het centrum van Luik al
leen maar als bouwwerf ken
nen", aldus De Coninck. Op het
Lambertusplein wordt ook nu
nog onverdroten doorgewerkt.
„Zonder dat iemand precies
En de Belg, hij bouwde voort.
„Zit in de volksaard van de
Belg", weet de journalist. „Voor
de echte Belg is het werk nooit
af. Alles is voorlopig en alles zal
op een goede dag uitbreiding
nemen." Met 'het ontbreken
van een globale visie' en 'de te
genstellingen in het land'
noemt hij de bouwkoorts als
een van de redenen waarom er
zoveel onafgemaakte projecten
zijn.
Hij kan zich er niet eens meer
kwaad om maken, behalve als
er goed functionerende zaken
'mee naar de knoppen zijn ge
holpen'. Dat was het geval bij
de meest nutteloze projecten.
Daar rekent men de scheepslift
van Strepy-Thieu vooralsnog
niet toe. Wel is er sprake van
een miljoenen verslindend pro
ject in het gehucht aan de auto
snelweg Brussel-Bergen, maar
de lift kan nog gaan werken.
„Over vier jaar", meldt de func
tionaris in een nabijgelegen in-
fo-gebouwtje. Maar dat valt te
betwijfelen. Zo moet niet OJV
belangrijk detail het kanaal
VORMGEVING: Ruud Blokhuizen,
kim Entius, Peter Lodewijks
voorpagina: Ralph Kleinhout
r fotoredactie: Hans van Weel
InfografiekeN: Fred van Gelderen
uthografie: Jan van den Brink, Simon
ar Eenbaas, Mark Elsendoorn, Peter van
pen Elshout, Jeroen Heringa
r BIJDRAGEN: Frans van den Berg. Rob van
pe Dobbelsteen, Ronald Frisart, Onno
ravermans, Peter Heerkens, Henriëtte
ie Iran der Hoeven, Cees van Hoore, Hans
,r Jacobs, Theo van der Kaaij, Aly Knol
(correspondent te Brussel), Kees van der
n Linden, Frans Nypels, Jolanda Oukes, Jan
n Preenen, Gerard van Putten, Annemiek
fuygrok, John Schoorl, Homme
piebenga, Letty Stam. Paul de Tombe,
Pan Peter Versteege, Paul de Vlieger,
Peter de Vries (correspondent te BrusseH,
Vanaf 1847 tot 1884 hadden de li
beralen het in België voordurend
voor het zeggen. Pas in 1884 was
het de beurt aan de katholieken,
maar zij hielden het dan ook wel
dertig jaar achtereen vol.
Sedert 1860 waren er in België so
cialistische groeperingen actief. In
1877 werden in Vlaanderen en
Brabant Socialistische Partijen
opgericht. Twee jaar later kreeg
Wallonië zijn Socialistische Partij.
Op 4 augustus 1914 vielen de
Duitsers België binnen. Het Belgi
sche leger trok zich terug tot ach
ter de rivier de Ijzer, waar tot 1918
De opvolger van Leopold II, neef
Albert, onderscheidde zich in de-
,ze oorlog door rond Diksmuide
en Veurne met zijn manschappen
stand te houden tegen de Duit-
In 1919 wordt in België het alge
meen kiesrecht ingevoerd, het
geen de positie van de socialisten
versterkt. Vanaf dat moment kun
nen zij zich wat omvang betreft
meten met de katholieken.
Op 10 mei 1944 vielen de Duitsers
opnieuw binnen. Koning Leopold
III, die inmiddels zijn vader Albert
was opgevolgd, capituleerde en-
riüülÉÉÉïiSHita
gehoor te geven aan de wens van
het kabinet om uit te wijken naar
het buitenland. Alleen de minis
ters vertrokken. In Londen werk
ten zij met de uitgeweken Neder
landse regering aan een grotere
samenwerking. Dat resulteerde
op 5 september 1944 in de op
richting van de Benelux.
De regering-Pierlot keerde op 8
september 1944 terug in Brussel.
De koning was intussen naar
Duitsland weggevoerd en werd
drie maanden later door de Ame
rikanen bevrijd. De Belgen, zowel
Vlamingen als Walen, waren ver-
vonden dat de koning had ge
heuld met de vijand. Tijdens de
volksraadpleging van 1950 stem
de een kleine meerderheid echter
voor terugkeer van de koning. In
Wallonië braken daarop ernstige
rellen uit, die Leopold tot aftreden
dwongen. Hij werd opgevolgd
door zijn zoon Boudewijn.
Op internationaal gebied ging
België steeds meer meetellen. Het
land sloot zich aan bij het Verdrag
van Brussel (1948), de NAVO
(1949), het EGKS-verdrag (1951)
en het Verdrag van Rome en Eur
atom in 1959. In 1960 deed België
«üUaüUÉiiifa
De rellen die daarop uitbraken,
dwongen België tot een gewapen
de interventie.
Op binnenlands gebied deed in
1960 de term federalisme zijn in
trede. Dat leidde tot de oprichting
van nationalistische Vlaamse en
Waalse groeperingen, die pleitten
voor twee aparte staten. De twis
ten speelden zich vooral af in de
gebieden rond de taalgrens. Sinds
de federalisering van België (zie
de eerste pagina) hebben beide
groepen een zekere mate van on
afhankelijkheid.
JOLANDA OUKES
waarin de schepen terecht moe
ten komen nadat ze 73 meter
zijn opgetild nog worden aan-
gelegd.
Ook de onderbroken ring rond
Kortrijk en de weg bij Doornik
die bij de taalgrens ophoudt,
kunnen zijn verontwaardiging
niet wekken. Dat wordt anders
bij de metro van Charleroi met
zijn spooklijnen en spooksta-
tions. „Het absolute hoogtepunt
in de verzameling. Op een heel
klein stukje van het aangelegde
metronet komt één keer per
twintig minuten een rijtuig
langs. En dat terwijl Charleroi
zo ongeveer het mooiste tram
net van de wereld had. Dat
heeft men volledig lafen ver
kommeren.
Daar kan ik me wel kwaad om
maken. Dat is triest", zegt De
Coninck. „Maar het is allemaal
ook zo verdomd goed zicht
baar", concludeert hij meteen
daarna. „Daarom mag je dit al
les eigenlijk niet gebruiken als
graadmeter voor het functione
ren van de politieke besluitvor
ming. Laten we het er maar op
houden dat het leuk is om-naar
te kijken."
Beroemde
E L G E N
Als België zich in 1830 losmaakt uit het
koninkrijk der Nederlanden is het zaak
zo snel mogelijk een staatshoofd te
vinden. Het oog valt op Leopold van
Saksen-Coburg-Gotha, telg uit het
roemruchte Duits geslacht. Hij is welis
waar nog nooit in België geweest en
bovendien protestant, maar hij brengt
de binnen de Europese verhoudingen
van dat moment niet onbelangrijke
steun van Groot-Brittannië met zich
mee.
Leopold is namelijk weduwnaar van de
in het kraambed gestorven Charlotte,
prinses van Wales. Na haar dood heeft
Leopold in Londen eigenlijk niets meer
te zoeken. Leopold bestijgt op 21 juli
1831 de Belgische
troon. Hij moet
vorm geven aan
de Belgische staat
1 en de opdringerige
Nederlanders bui-
I ten de deur hou-
den, al heeft hij
1 daar geen dagtaak
J aan. Een koning
die in staatszaken
J geen bevrediging
1 kan krijgen heeft
altijd nog de mo-
'Orléans en gelijkheid tussen de koninklijke lakens
aan zijn trekken te komen.
Om zijn (tweede) vrouw Louise-Marie
d'Orléans, met wie hij in 1832 trouwt,
bekommert hij zich weinig, maar wel
genoeg om bij haar drie nakomelingen
te verwekken. Louise sterft op 39-jarige
leeftijd aan TBC. Het is dan al een pu
bliek geheim dat de koning een
maïtresse heeft, Arcadie Meyer, die het
leven schenkt a
eopold I
fc 0 L O F 0 N twee'bastaardzoons',
Georges en Arthur.
eOORDINATIE: Willeke Heijkoop n\ Z^n 0VeriSenS niet
EINDREDACTIE: Onno
de enige onwettige kin
deren van de vorst.
De strapatsen van Leo-
pold I zijn kinderspel in
vergelijking met de repu
tatie die zijn oudste zoon
en opvolger Leopold II
verwerft. De koning kent
de hoeken en gaten van
het Parijse Maxim's en
het Folies-Bergeresbeter
dan zijn eigen paleis in
Brussel. Zijn vrouw,
aartshertogin Marie-
Henriëtte, wil hij al vanaf
de eerste huwelijksnacht
niet meer zien. Alleen in belang van de
monarchie is Leopold toch nog een
paar keer langs geweest. Marie-Hen-
riëtte baart hem drie dochters maar
geen troonopvolger. Vlak voor zijn
dood trouwt Leopold met zijn laatste
maitresse, de prostituée Blanche Dela
croix. Bij hun eerste ontmoeting is het
meisje 17 en de koning 65 jaar.
Leopold II, die in 1835 de troon be
stijgt, komt ook om andere redenen in
opspraak. Hij stuurt verschillende ex
pedities naar Afrika. De Brit Stanley
onderzoekt voor Leopold de Kongo,
dat in 1885 tijdens een conferentie in
Berlijn door de ko
loniale mogendhe
den als persoonlijk
eigendom van de
Belgische koning
wordt erkend. Het
grondstoffenrijke
Kongo wordt uitge
perst, maar leven
behalve geld ook
veel problemen op.
Uiteindelijk ziet de
koning zich in 1908
genoodzaakt zijn Astrid en Leopold III.
Nuchter en afstandelijk, zo gaan de Belgen met hun
koningshuis om. Geen jaarlijkse défilés op het paleis. De
verjaardag van de koning wordt zonder uiterlijk
feestbetoon gevierd. Pas bij het overlijden van koning
Boudewijn bleek dat Vlamingen en Walen toch wel warm
kunnen lopen voor hun vorst in dit verdeelde land bij
uitstek het symbool van de eenheid.
DOOR HANS JACOBS
bezittingen over te maken aan de staat.
Het gedrag van 's konings vrome broer
Filip vormt een schril contrast. Het is
ook deze tak van de koninklijke familie
die voor de erfopvolging moet zorgen
wanneer Leopold in 1909 sterft. Filip,
die eerder de Griekse en Roemeense
troon weigerde, is dan ook al overle
den, evenals zijn oudste zoon, Boude
wijn. De kroon valt daardoor toe aan
prins Albert.
Albert en Elizabeth heb
ben drie kinderen. De
oudste volgt zijn vader,
die in februari 1934 bij
een rotsbeklimming om
het leven komt, op als
Leopold III.
De Vlamingen hebben
nu eindelijk eens een ko
ning die 'fatsoenlijk Ne
derlands' heeft geleerd.
Leopold's grootste ver
dienste is echter zijn hu
welijk met de beeldscho
ne Zweedse
'sneeuwp rinses', Astrid.
Het paar krijgt drie kinderen: Josephi
ne-Charlotte (nu groothertogin van
Luxemburg), Boudewijn en Albert. Het
koninklijk geluk duurt echter niet lang.
Leopold verliest in augustus 1935 tij
dens een autorit in Zwitserland de
macht over het stuur. De jonge Astrid
(29) komt bij het auto-ongeluk om het
leven.
Astrid wordt door haar vroege dood
een mythe. Leopold wordt mede daar-
Albert vestigt zijn reputatie in de Eerste om zijn tweede huwelijk, met Liliane
Wereldoorlog als hij met het restant
van zijn troepen in een uithoekje van
België stand houdt tegen de Duitsers.
Ook Alberts vrouw
Elizabeth maakt in
die tijd indruk door
als 'gewoon' ver
pleegster te helpen
met het verzorgen
van de gewonden.
Elizabeth zet zich
bijzonder ii
schone kunsten.
Het prestigieuze
Koningin Elizabeth-
concours is daar
een overblijfsel van.
Baels, dochter van de gouverneur van
de provincie Oost-Vlaanderen, nooit
vergeven. Liliane, prinses van Réthy, is
zelfs al zwanger wanneer de koning in
december 1941 met haar trouwt.
Leopold is tijdens de Duitse bezetting
in België gebleven, tegen het advies
van zijn regering in. Leopold dacht
België op deze wijze beter te dienen.
De koning, die aan het einde van de
oorlog naar Duitsland wordt overge-
r de bracht, wordt echter colloboratie ver
weten. Hij mag na de Belgische bevrij
ding niet zonder meer terugkeren. Leo
pold's broer Karei, graaf van, Vlaande
ren, wordt regent. Hij kwijt zich goed
van zijn taak, die hem echter voor de
rest van zijn leven vervreemdt van Leo
pold.
Uiteindelijk moet een volksraadpleging
beslissen over de terugkeer van de
vorst. De voor- en tegenstanders be-
vinden«ich aan gene zijden van de
taalgrens: Vlamingen in meerderheid
voor, Walen en Brusselaars tegen. Bel
gië balanceert door deze zogenoemde
'koningskwestie' herhaaldelijk op de
rand van een burgeroorlog. Leopold
keert in 1950 temidden van heftige on
lusten terug, maar
geeft de troon na
enkele weken op
ten gunste van
zijn zoon Boude
wijn, die in 1951
op 21-jarige leef
tijd koning wordt.
Boudewijn geldt
als verlegen en
gesloten en staat
nog lang onder
invloed van zijn
vader. Pas in 1960
na zijn huwelijk met dona Fabiola is er
sprake van een ommekeer. Hij groeit
in zijn rol van verzoener tussen de ri
valiserende bevolkingsgroepen. België
heeft dan al met pijn in het hart af
scheid genomen van Kongo (nu Zaïre),
waarvoor de koning een bijzondere be
langstelling blijft houden.
Boudewijn en Fabiola blijven tot hun
grote verdriet kinderloos. Prins Filip,
de oudste zoon van Boudewijns broer
Albert, wordt getipt als troonopvolger.
Maar wanneer Boudewijn in 1993
overlijdt, worden de regels van de erf
opvolging strikt gevolgd en bestijgt Al-
bert II de troon.
Boudewijn en
Fabiola
