De schatkamers
van de wetenschap
et schots en scheve land van Paulus Potter
Cultuur Kunst
Drank en lodderoogjes bij Zichy
Verbod export Rembrandt
Fraaie, krachtige dans Post
WOENSDAG 16 NOVEMBER 1994
K RUYGROK, 071-356471, f
:i de bezoekers.
Kunst en kitsch Hazerswoude
hazerswoude In het Dorpshuis in Hazersdorp zijn vanavond
drie deskundigen van het veilinghuis Vendu aanwezig om onder
meer sieraden, schilderijen, aardewerk en boeken te taxeren. De
experts laten vanaf 20.00 uur hun kritische blik gaan
spullen v
Kaartverkoop Peter Faber -
leiden K&O Leiden verkoopt kaarten voor de voorstelling Ole-
anna met Peter Faber en Caroline Almekinders op 24 november
in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Het stuk van David
Mamet gaat over de oorlog tussen de seksen. De toegangskaar
ten zijn verkrijgbaar bij het Uitbureau van de volksuniversiteit
aan de Oude Vest 45.
Noa in Vredenburg
utrecht Kort geleden vroeg de Paus haar op het Sint Pieters
plein het Avé Maria te zingen. Binnenkort staat ze in het
Utrechtse Vredenburg: de Israëlische zangeres NOA. Onder be
geleiding van de gitarist Gil Dor geeft ze op woensdag 7 decem
ber een muzikale show weg met elementen van Israëlische, Ara
bische en Amerikaanse culturen. Het concert begint om 20.15
uur. De kaartverkoop begint vrijdag.
Lunchconcert pianisten
leiden Hanny Balkenende en Alain Viddeleer geven morgen een
lunchconcert in de Kapelzaal van K&O in Leiden. De pianisten
wonnen onlangs het Rijnakkoord Pianoconcours. Balkenende
speelt onder meer Scarlatti en Kahtchaturian. Viddeleer brengt
werk van Chopin, Scriabin en Rachmaninoff. Het concert begint
om 12.45 uur.
Raadsels in Amsterdamse kerk
amsterdam In de Oude Kerk in Amsterdam wordt van 17 tot en
met 27 november de manifestatie 'Het raadsel in de oude kerk,
verschijnselen van imperfecte coïncidentie' van De Tropisten
gehouden. Tropisme is een kunstvorm die zijn best doet de kij
ker iets niet te laten zien. Met behulp van geluid, licht, weerspie
gelingen en projecties proberen zij in de Oude Kerk dingen op te
roepen die er net niet meer zijn.
Dialezing Mondriaan
leiden Drs. H. Rijken geeft morgen een dialezing over Mondri
aan in de K&O Kapelzaal in Leiden. Vanaf20.15 uur komen idee-
en en werk van de schilder aan de orde aan de Oude Vest 45, in
gang Hazewindsteeg.
Museum Boerhaave toont 'vorstelijke instrumenten
leiden marco v
Het resultaat is er dan ook nat
De tentoonstelling staat vol m
prachtige wetenschappelijke i:
AKO-boekenprijs krijgt andere opzet
Peter de Clercq heeft er twee jaar aan gewerkt. „Vooral
veel lezen en bepalen wat ik tijdens de tentoonstelling
wilde laten zien", aldus de samensteller van 'Het koperen
kabinet, de schatkamers van de wetenschap 1550-1950'
in het Leidse Museum Boerhaave. In het begin deed hij
het werk alleen, maar een paar maanden voor de ope
ning 'draaide het hele museum op volle toeren'.
met 'vorstelijke rijkdommen',
voornamelijk van de Habsbur-
gers, verwoede verzamelaars
van allerhande wetenschappe
lijke instrumenten. „Voor ko
ningen was dat vooral een ma
nier om hun eigen glorie te to
nen. Laten zien dat ze machtig
én verstandig waren." Pronk
stuk van de tentoonstelling is
een klokje uit 1606 dat een
goudsmid speciaal voor Keizer
Rudolf II maakte.
Het klokje is. net als alle an
dere koninklijke verzamelstuk-
ken, in bruikleen verkregen van
het Kunsthistorisch Museum uit
Wenen. Met de grootst mogelij
ke voorzichtigheid zijn de voor
werpen naar Nederland ge
haald. „Voor dat klokje, onge
veer 12 centimeter hoog, was
een enorme kist nodig, die we
het museum in moesten take
len", aldus De Clercq.
Hij is zelf naar Oostenrijk ge
gaan om de stukken uit te zoe
ken. Dat ging niet altijd even
makkelijk. „Het Weense muse
um stelde nogal w
den. Begrijpelijk, want de n
te instrumenten zijn van
schatbare waarde. Maar je i
gew
ekken
de stoute schoen
De
teressantste heeft De Clercq be
schreven in een catalogus. Een
passer in leren foedraal, met ge
bruiksaanwijzing, uit ongeveer
1600, een mathematisch kastje
uit de 17de eeuw en een collec
tie microscopen van de bioloog
Wouter Hendrik van Seters zijn
maar enkele van deze instru-
Het meeste van wat er op de
tentoonstelling te zien valt, is
afkomstig uit verzamelingen.
De Clercq: „Seters bijvoorbeeld
was bioloog en verzamelde mi
croscopen uit de 17de tot en
met 19de eeuw. Zo hebben wij
een mooi beeld van de ontwik
keling van dat instrument. Se
ters was geïnteresseerd in de
geschiedenis van zijn vak." Op
de expositie draait ook een
'stomme film' te zien die Seters
in 1924 maakte. Daarin zijn
zelfs opnamen te zien van visjes
'onder de microscoop'.
Een paar
Stadhouders
Nu alles in de vitrines staat, be
kent De Clercq dat het zweet
hem wel eens in de handen
heeft gestaan bij het oppakken
van bepaalde instrumenten.
„We droegen allemaal hand
schoenen omdat je van opwin
ding wel eens zou kunnen gaan
zweten, waardoor een instru
ment uit je handen kan glippen.
Maar ook omdat je vingers in
het messing een onuitwisbare
afdruk achterlaten. Dat moet je
niet hebben."
Om aan belangrijke weten
schappelijke instrumenten te
komen is het volgens De Clercq
nodig om uit te wijken naar vor
stelijke verzamelingen in het
buitenland. „Ook de stadhou
ders legden wel collecties aan.
Uit inventarislijsten weten we
dat ze heel bijzondere dingen
hadden. Maar de Fransen heb
ben in 1795 alles weggesleept.
Tot op heden is er niets van te
ruggevonden. Helaas."
De tentoonstelling 'Het kope
ren kabinet, de schatkamers
van de wetenschap 1550-1950'
is tot en met 5 maart 1995 te
zien in het Museum Boer
haave, St. Agnietenlaan 10 in
Leiden. Openingstijden: di-za:
10-17 uur en zo: 12-17 uur. Ca
talogus: f 15,00 gulden.
Het pronkstuk van de tentoonstelling: een ragfijn klokje uit 1606.
R/MUSIUM BOtRHAAVf
amsterdam gpd
Stichting AKO Literatuur
'rijs is deze week begonnen
overleg over een nieuwe
ipzet van de prijs. Secretaris
- lans Verkruissen wil echter nog
ïiets loslaten over de plannen
n het bestuur na de tumultu-
rlopen uitreiking van de
.iteratuurprijs '94 aan G. Durla-
iher tijdens een uitzending van
fonja Barend.
„We doen nooit mededelin-
•r bestuursvergaderingen
andere opzet bedenken
;ost tijd. We menen trouwens
lat er de afgelopen tijd genoeg
•ver de AKO is verschenen", al-
lus Verkruissen.
Volgens zijn woordvoerster
leeft Bezige Bij-directeur Albert
'oster nog geen reactie gehad
ip de brief die hij direct na de
uitzending op 22 oktober aan
AKO-voorzitter A. Dreesmann
schreef. Daarin stelt hij dat Be
zige Bij-auteor Nicolaas Matsier
recht heeft op een bedrag van
50.000 gulden, de helft van de
prijs van een ton.
In de uitzending kregen Dur-
lacher en Matsier evenveel pun
ten van de publieksjury maar
haalde Durlacher meer eerste
plaatsen. Omdat Sonja Barend
tevoren niet had verteld dat dit
de doorslag gaf verkeerde Mat
sier korte tijd in de veronder
stelling dat hij de helft had ge
wonnen. Later bleek dat een
van de juryleden zich tijdens de
uitzending vergiste en was afge
weken van de tevoren bij een
notaris opgegeven score. Daar
uit bleek dat Durlacher toch
met' een punt verschil had ge-
beeldende kunst
recensie. ingridappels
Expositie 'Dionysos. kunst en wijn
gaarse kunstenaars in galene Zichy, Steen
straat 7 te Leiden. Geopend
18 uur, zaterdag 11-17 uur Te bezichti
gen tot 1 december
12-
"Wees dronken. Altijd. Niets an
ders doet er toe." Het zijn woor
den van Baudelaire. Het is het
leven van Dionysos alias Bac
chus. En het was het uitgangs
punt van Zichy voor een op
dracht aan 15 Flongaarse kun
stenaars. De meeste van hen
waren al eerder te zien in deze
galerie.
Uiteraard staat in deze expo
sitie de (uitwerking van) drank
centraal. Vlak naast een boer
met rode neus en door de drank
bepaalde blik is een in lende
doek en druivebladeren geklede
figuur te zien. In kennelijke
staat hangt hij over een tafel,
zowel droefenis als komische
weerloosheid uitstralend. Het
tafereel en het personage zijn
duidelijk gebaseerd op klassieke
voorbeelden uit de kunstge
schiedenis, en zo wordt sterk de
suggestie gewekt dat we naar
een hevig beschonken Christus
kijken.
Zowel het schilderij met de
boer als met de Christusfiguur
zijn van de hand van Jnos Ló-
rant. Zijn stijl is donker, zowel
wat betreft de sfeer als het
kleurgebruik. Maar zijn zwaar
moedige ernst wordt gebroken
door milde humor, ingebracht
door details als het wat malle
kransje op het hoofd van Chris
tus, of de wilde woestheid in de
ogen van de boer. Hét thema
'Dionysos' leent zich daar na
tuurlijk uitstekend voor, en dit
lijkt voor de meeste exposanten
op te gaan.
Toch zijn er ook enkelen die
de geest van Dionysos op een
andere manier hebben willen
vangen; in een dans of stilleven.
Heel verstild is hierbij het werk
van Péter Földi. Hij wordt als de
filosoof in deze groep be
schouwd, maar had deze keer
misschien een wat minder upol-
linische benadering kunnen ne
men. Bernie Aulsema - de enige
Nederlandse in deze expositie -
levert met haar dansers een
heel mooi aandeel. In een enke
le lijn heeft zij de dansers weten
te vangen. Sober, sterk en le
vendig.
Iemand die het tegendeel ver
tegenwoordigt is Ernö Tóth.
Zijn werken knallen op een aan
gename wijze. Tegen een zeer
rode achtergrond staat, als bij
een laatste Avondmaal, een ta
fel met aanzittenden. Alleen zit
hier in het midden een zacht
aardig ogende duivel. Bovenin
zweeft een auto voorbij met
daarin hardnekkig aan de fles
lurkende wezens. Hier wordt
het feest van de drank gevierd,
op een bijna venijnige wijze.
Hier proefje de ware Dionysos.
Ook Sndor Ruttkay heeft de
ware geest te pakken. In zijn
pastelschets kijken een man en
vrouw je in liggende omhelzing
aan. Hun blik is verrukkelijk ge
troffen; verheerlijkt en lodderig.
De ware dronken overgave
wordt hier subtiel en moddervet
getoond. Wat betreft de ware
Dionysosgeest ondervindt Rutt
kay concurrentie van enkele als
boerenkoppen versneden wijn-
kurken en beschilderde wijn
flessen die achterin de galerie
als stille getuigen van een ge
slaagde opening zijn achterge
bleven
Els Pelgrom schrijft
lx >ckcn weekgeschen k
AMSTERDAM ANP
De auteur Ills Pelgrom schrijft
her Kindcrboekenweekge-
schenk 1995. De Kinderboeken
week heeft volgend jaar als on
derwerp 'Kal en Mond', begint
op 4 oktober, Werelddierendag,
en duurt tot en met zaterdag 14
oktober. Dat heeft de Stichting
Collectieve Propaganda van hel
Nederlandse Boek (CPNB) mee
gedeeld. l is Pelgrom (19.12)
kreeg Gouden Griffels voor haar
boeken 'De kinderen van het
Achtste Woud'. 'Kleine Sofic en
liinge Wapper" en 'I)e eikelvre
ters. In september dit jaar ont
ving Pelgrom voor haar gehele
oeuvre de Theo Thijssen-prijs.
den haag eric bos
Paulus Potter (1624-1654) schil-
lerde ooit een stier en werd er
wereldberoemd door. Maar hij
«childerde veel meer. In het
dauritshuis in Den Haag is nu
:en unieke tentoonstelling te
met Potters uit de hele we-
eld onder de titel: 't Land van.
'aulus Potter. En wat onmid-
lellijk opvalt aan het het nog ta-
nelijk uitgebreide oeuvre van
jong overleden Enkhuizer
ichilder 'Pouwel' Potter zijn de
ims zo merkwaardige, one-
•nwichtige details.
Bekend is dat de koeienhoe-
lerop de 'Stier' (1647) onmoge-
ijk verkort is afgebeeld en dat
perspectief niet helemaal
dopt, zodat de totale composi-
:n nogal verwrongen in-
lmk maakt. Datzelfde geldt
'oor de stier op 'Twee koeien
een stier' (1647). Of het
ireemde perspectief van 'De
Volfshond' (1652) uit de Her-
nitage. Maar de wolfshond zelf,
>f de koeien uit 'Koeien op weg
ïaar de weide' (1647) maken
luidelijk: hier is een meester-
ichilder bezig geweest. De vlie-
;en op de huid van de beroem-
le 'Stier' bijvoorbeeld zijn zo le-
ensecht geschilderd dat je de
ïeiging krijgt ze weg te jagen.
Het oeuvre van Paulus Potter
een wonderlijk samenraapsel
an hoogstaand Hollands Mees
erschap en een schilderkunde
ran het tweede garnituur. Bij
(een andere meester zie je zul-
wisselende resultaten, alsof
twee Pottws hebben geleefd
>f dat er verschillende kunste-
uaars aan één en hetzelfde doek
)f paneel hebben gewerkt. In
ijn korte leven werd hij vooral
>ekend om zijn vele
veeschilderijen'. Bij andere
kunstenaars is vee de stoffering
an een 'Hollands landschap',
>ij Potter zijn ze onderwerp.
Op 'Het boerenerf, de pissen-
ie koe' (1649) staan alle boer-
ierijdieren keurig - maar toch
ïeel losjes geschilderd - afge-
>eeld. 'Het boerenerf werd ove-
igens in opdracht van prinses
toialia van Solms (de echtgeno-
e van Frederik Hendrik) ge
schilderd voor boven de schoor-
londen rtrgezocht van twaalf miljoen gul
cien of meer. Als het bod serieus
is, kan het ministerie de uitstel
termijn met vier maanden ver
lengen. De twaalf miljoen gul
den is het bedrag dat het Getty
museum in Californië voor hel
uit 16.13 daterende meesterwerk
heeft betaald aan Perry St. Ger
mans, eigenaar van een groot
landgoed in Cornwall. Dit mu
seum liep eerder al het beeld
'De drie gratiën' mis dal ook
Groot-Brittannië niet uit mocht.
De Britse regering heeft gisteren
de uitvoer van een schilderij
van Rembrandt tegengehouden
in de hoop dat een koper op
staat die het doek voor Groot-
Brittannië kan behouden.
Het i
naai
rfgoed weigert tot januari 1995
en exportvergunning te verlu
ien voor het schilderij 'Daniël
n Cyrus voor de afgod Baal',
'ot die tijd wordt een Brits bod
Potters Boerenerf: een 'lawaaiig' tafereel vol beesten tegen een scheve horizon.
Den Haag. Maar de prinses
keurde het af vanwege de pis
sende koe, een volgens biograaf
Arnold Houbraken 'al te vuil
voorwerp voor Hare Hoog
heid, om dagelyks te bespiege
len'.
Lawaai
Maar misschien beviel haar ook
niet het lawaaierige van dit pa
neel van 81 bij 115,5 cm, alsof
derd. Los van het geklater van
de pissende koe en het geloei,
geblaat, gemekker, gehinnik en
gekraai daaromheen, krijst
rechts op het tafereel ook nog
eens een kleuter die door een
blaffende hond wordt bespron
gen, terwijl een oude boer met
zijn hoed probeert de hond weg
te slaan. Het meest curieuze
aan 'Het Boerenerf is echter dat
de horizon, en parallel daaraan
is niet duidelijk.
Ook de samenstellers van de ca
talogus is het ontgaan.
Het oeuvre van Potter, de ra
ke tekeningen, de qua niveau
sterk wisselvallige schilderijen
en soms vreemde voorstellin
gen - zoals 'Het leven van de ja
ger' (ca 1650) uit de Hermitage,
een soort geschilderd stripver
haal - laten een gemengde in
druk achter. Maar er is één as-
ken iets bijzonders meegeeft en
dat is de lichtval. Potter sugge
reert dat hij in de vroegste och
tenduren buiten zat te schilde
ren, terwijl de laagstaande zon
het vee in een even dramatisch
als poëtisch tegenlicht zette.
Potter zat uiteraard niet buiten,
maar voerde dat als een soort
handelsmerk in zijn atelier in:
heel mooi strijklicht, waardoor
het doodordinairste koeiepor-
FOTO PR/MAURITSHUIS
iets heel
Daarin toont Potter zich een
ware meester.
't Ixind van Paulus Potter.
Mauritshuis, Den Haag, Open:
di tm za 10-17 uur, II 17
uur. T/m 5 februari 1995. Ca
talogus: 'Paulus Potter, schil
derijen, tekeningen, etsen'.
(Uitg. Waanders, Zwolle) 208
paperback f 45,00. Gebonden: f
een groot aandeel. Het werve
lende duet van Karin Post en
Dries van der Post in 'Kaders'
wordt omringd door verschui
vende blokken en strepen. Deze
onrust werkt op de dans in en
geeft er iets panisch aan, maar
de grote slappen en gebaren
hebben ook een komische wei
king. 'Tango', ook gedanst door
Karin Post en Dries van der
Post, is geïnspireerd door de be
wegingen van de tango: ener
giek, gracieus. In de dans wor
den lichtbeelden geprojecteerd
die een telkens wisselende
ruimte suggereren: begrenzen
de of juist wijkende wanden die
dan plotseling weer verdwijnen.
Juist omdat de vloer waarop zij
dansen niet zichtbaar is, heeft
dit een spannende werking.
In deel 3, 'Set go', zien we op
de achterwand een patroon van
gekleurde vierkanten, van el
kaar gescheiden door dikke
zwarte strepen, eveneens een
ontwerp van Peter Struycken.
Op jazz achtige muziek maken
Karin Post en Irma Baal je speei-
se bewegingen, die mooi en met
hurnor ontwikkeld worden. De
lichaamshoudingen en bewe-
■taan (un au eens ptyk op,
hebben dan weereen contraste-
rend tempo en vormen fraaie
combinaties. De danseressen
zijn feilloos op elkaar afge
stemd. Onafgebroken is er een
vrolijke, relaxte verstandhou
ding te zien. Belangrijk in de
vormgeving zijn de kostuums
van Meta Struycken. De lijnen
en kleuren weerspiegelen het
patroon van de achterwand.
Met de lijnen op de strekkende
of buigende ledematen wordt
i fraai effect bereikt.
Vormgeving speelt in de cho
reografieën van Karin Post een
grote rol. Abstracte lichtontwer
pen bepalen het toneelbeeld in
de drie onderdelen van het pro
gramma "l ake'. De telkens van
kleur veranderende stippen op
de achterwand in deel 1, "Fake
1, 2, 3, 4, 5', zijn van Peter
Struycken. Tegen dit decor ma
ken zes danseressen in wisse
lende samenstelling bewegin
gen die vooral opvallen door
zorgvuldigheid. Het tempo be
gint laag en wordt op een mooie
manier opgevoerd tol een snel
heid die toch ingehouden blijft.
Wel worden de fraaie lichaams
houdingen soms gewijzigd door
plotselinge impulsen.
Details in de bewegingen, het
gebruik van de ruimte, de hel
dere manier waarop Post de
rijkdom aan bewegingen een
plaats in het geheel geeft en de
wisseling van combinaties tus
sen de danseressen vormen de
kracht van dit dansstuk. De
contacten tussen de danseres
sen wordt zeer beperkt gehou
den. Er zijn enkele duet-passa
ges en er is regelmatig oogcon
tact. Deze afstand sluit goed
aan op de heldere opbouw van
deze choreografie, waarin ver
der opvalt dat er ook tussen
dans en decor een afstand blijft
bestaan.
Het tweede programma-on
derdeel bestaat uit twee korte
filmpjes, 'Kaders' en 'Tango'.
Dok hierin heeft
