Uw P.L. kan
veel
voordeliger.
Bel
06-0411.
Noren hebben geen
goede raad nodig
Vanaf 1 januari koopt u automatisch een kaartje.
Bank
Buitenland
Muiters bedreigen
rust Zuid-Afrika
Uitvoering herstelplan
leidt tot spanningen
in regering Brazilië
Een prettige reis. We gaan ervoor.
Suriname heeft keuze tussen
sombere of pikzwarte toekomst
DINSDAG 15 NOVEMBER 1994
keraa
negei
13,j
jaai
n 'eet
an dt
is eet
ionelt
belas
>p be
negeï
4 mil-
Ex-strijders ANC vormen probleem
JOHANNESBURG ACCADOGA CHILEDI
Zuid-Afrika is voor
'ruim tweeduizend voormalige
strijders van de militaire vleugel
van het ANC, Umkhonto we Si-
zwe ('Speer van de Natie') op
een bittere teleurstelling uitge
lopen. Ze zouden worden geïn
tegreerd in het Zuidafrikaanse
leger, maar al gauw ontstonden
er moeilijkheden. Ze voelden
zich achtergesteld en gingen in
protest. Zuid-Afrika maakt zich
nu grote zorgen over de moge
lijke gevolgen voor de politieke
ontwikkeling van het land.
„Hoe kunnen we nog met op
geheven hoofd lopen als we
worden uitgemaakt voor huur
lingen en voor alles wat mooi
en lelijk is. En dat doen mensen
die geen flauwe notie hebben
van wat wij hebben doorge
maakt, en wat we nog steeds
doormaken, om ervoor te zor
gen dat de overwinning die het
volk nu heeft behaald niet ver
loren gaat", zegt een voormali
ge officier van Umkhonto die
anoniem wil blijven.
De Zuidafrikaanse minister
Joe Modise (defensie) had de
'militairen die weigerden terug
te keren naar hun legerbasis
een ultimatum gegeven. Vorige
week zondag moesten ze voor
middernacht op de basis Wall-
mannstal zijn teruggekeerd, an
ders zouden ze worden ontsla
gen. Dit ultimatum legden ze
naast zich neer, met als gevolg
dat ze niet langer deel uitmaken
van het leger.
Deze militairen behoren tot
een groep van vijfduizend voor
malige guerrillastrijders die hun
kamp in de buurt van Pretoria
hebben verlaten uit protest te
gen een waslijst van problemen.
Zo zou de integratie met het
Zuidafrikaanse leger heel traag
verlopen, zou er nog steeds on
verholen racisme bestaan bij de
blanke officieren en zou er geen
kleding en fatsoenlijk onderko
men beschikbaar zijn voor de
zwarte voormalige guerrilla's.
Tijdens de eerste golf van on
rust eisten de deserterende sol
daten het aftreden van Modise,
nota bene hun voormalige com
mandant tijdens de strijd tegen
het apartheidsbewind. Ook eis-
Ten ze een gesprek met presi
dent Nelson Mandela. Maar
volgens de bestaande militaire
gedragsregels verdienen deze
rebellen het niet een uniform te
dragen, meent de legerbevel
hebber luitenant-generaal Hat-
tingh Pretorius. Volgens een
parlementaire ad hoe commis
sie die Wallmannstal bezocht,
hebben de muiters wel enig
recht van spreken. De c
sie beval dan ook aan dat er een
spoedige oplossing gevonden
moest worden voor de grieven
van de zwarte soldaten.
De chaotische situatie op de
basis Wallmannstal dwong
Mandela om tussenbeide te ko
men, waarbij hij aankondigde
dat zijn regering bereid was om
een onderzoek in te stellen naar
het lot van de voormalige strij
ders van de 'Speer der Natie'.
Maar het geduld van de strijders
is op. „We zitten sinds 1 mei in
het kamp en er is niets ge
beurd", stelde een hoge officier
van de 'Speer der Natie'. „Voor
dat we terug kwamen uit bal
lingschap werd de indruk ge
wekt dat we in dezelfde verza
melpunten zouden worden on
dergebracht als de militairen
van de inmiddels ontbonden
Zuidafrikaanse leger (SADF) en
dat we een omscholing zouden
krijgen in thuislandlegers. Nu
worden we opgeleid door de
zelfde mensen tegen wie we
hebben gevochten", aldus de
officier.
Terwijl de militaire leiding de
actie tegen de muiters verdedigt
op disciplinaire gronden, is er
onder politici en burgers be
zorgdheid ontstaan over het ge
vaar dat een grote groep gedes
illusioneerde werkloze voorma
lige soldaten kan opleveren
voor huidige politieke situatie in
Zuid-Afrika. De militairen zou
den zich kunnen bewapenen
met wapens uit geheime op
slagplaatsen, zo vreest men, en
vervolgens terroristische acties
kunnen ondernemen.
De bestrafte militairen zullen
zich bij de naar schatting 14.000
ex-strijders van de 'Speer der
Natie' voegen, die nog wachten
op integratie in het nieuw ge
vormde leger. „Deze groep
heeft de potentie om de samen
leving in ernstige mate te desta
biliseren. Daarom is het pro
bleem van criminele aard en
niet politiek", meent Jackie Cil-
liers, directeur van het Instituut
voor Defensiepolitiek.
Die zienswijze wordt onder
steund door Laurie Nathan, die
directeur is van het Centrum
voor Conflictoplossing aan de
Universiteit van Kaapstad en
die mede-voorzitter is van een
studiegroep voor militair onder
zoek. „Voormalige soldaten
zonder baan en zonder oplei
ding kunnen vrij gemakkelijk
overstappen op misdadige
praktijken om te overleven,
vooral gezien het grote aantal
AK47's en andere wapens dat
nog onder de bevolking moet
zijn. Dit risico is enorm groot",
aldus Nathan.
RIO DE JANEIRO MARIO OSAVA
Het economische herstelplan
van Brazilië maakt een ernsti
ge crisis door. De inflatie is de
laatste maanden weer opgelo
pen tot 3 procent en binnen de
regering bestaan ernstige me
ningsverschillen over de te vol
gen koers. Tegelijkertijd is de
minister van financiën Ciro
Gomes in een hevig conflict
verwikkeld met de onderne
mers. De minister heeft hen
uitgemaakt voor 'gespuis',
'boeven' en 'dieven'. Ook heeft
de minister grote problemen
met zijn team van economen
dat hem van advies moet die-
Hoewel de regering van presi
dent Itamar Franco nog maar
vijftig dagen in functie blijft,
wordt toch rekening gehouden
met de mogelijkheid dat' Ciro
Gomes wordt gevraagd zijn ont
slag in te dienen. Het team van
economen dat het stabilise
ringsplan heeft uitgewerkt van
de aanstaande president en
voormalig minister van financi
ën Fernando Enrique Cardoso,
is altijd loyaal gebleven aan
Cardoso. Als er conflicten ont
stonden met de zittende minis
ter van Financien kozen de eco
nomen de lijn van hun voorma
lige baas.
De nieuwe munt de real, een
schepping van Cardoso, is een
bron van conflict gebleken bin
nen de nieuwe regering. Toen
er over de real meningsverschil
len ontstonden tussen Ciro
Gomes en de economen, inter
venieerde de toekomstige presi
dent ten gunste van zijn voor
malige medewerkers en koos de
zittende president Itamar Fran
co de zijde van zijn minister.
Cardoso liet weten dat Ciro
Gomes bezig was het 'Plan Real'
om zeep te helpen. De laatste
maanden is de inflatie weer toe
genomen. De verschillende pei
lingen geven voor de maand ok
tober waarden aan die tussen
de 1,82 procent en 3,54 procent
liggen. Voor de laatste twee
maanden van dit jaar worden
eveneens hogere waarden ver
wacht.
Economische experts vrezen
dat de prijsstijgingen aanleiding
zullen geven tot verhoogde
looneisen. Nu al is er arbeids
onrust in bepaalde sectoren van
de industrie en de dienstverle
ning. In een aantal gevallen zijn
er stakingen uitgebroken waar
bij werknemers hogere lonen
hebben geeïst.
heeft echter een pakket maatre
gelen opgesteld om de econo
mie te stabiliseren. Volgens de
'Gazeta Mercantil' van vorige
week donderdag zou een van de
belangrijkste zijn de loskoppe
ling van lonen en prijzen. In het
het huidige Plan Real zijn ver
schillende vormen van prijsin-
dexering opgenomen, hoewel
die een inflatoir effect kunnen
hebben.
Daarnaast bestond er een of
ficieel inflatiecijfer, dat als uit
gangspunt diende om elk jaar
de salarissen aan te passen. Vol
gens Ibrahim Eris, de voormali
ge president van de Centrale
Bank, bevindt de regering zich
'op een doodlopende weg.'
De dollar wordt ten opzichte
van de real steeds minder
waard. Het uitgangspunt was
om de twee munteenheden de
zelfde waarde te laten houden.
Maar inmiddels is de waarde
van de Amerikaanse munt ten
opzichte van de real met 17
procent gedaald. Volgens Eris
heeft deze situatie al tot protes
ten geleid van de zijde van de
ondernemers en zal dat volgend
jaar tot grote problemen kun
nen leiden. Maar aan de andere
kant kan de regering niet veel
doen. De rentevoet kan niet ver
laagd worden, want dat zou
weer kunnen leiden tot een ver
hoogde consumptie, met een
hogere inflatie als gevolg.
Met ingang van 1 januari 1995 verandert NS de reisregels. Verderop in deze krant leest u er meer over.
i duur vindt
voordeliger
Als u uw huidige lenir
bent u bij de CVB Bank
uit Vergelijk onze tarieven maar met
het wettelijk maximum.
Bovendien hebben wij gunstige
ijn senioren ook har
telijk welkom bij ons. Bel 06 - 0411 en
u krijgt adres en telefoonnummer van
de dichtstbijzijnde CVB Bank.
In de meeste gevallen staat de
directeur zélf u te woord. En hij kan u
precies vertellen wat uw voordeel is.
CVB BANK. UW IDEE VAM EEN BANK.
Bewijzen van Inca-rijk in Amazone gevonden
DDE JANEIRO. AP
Grottekeningen en uitgehouwen paden in de ber
gen van de Amazone geven aan dat het rijk van
de Inca's veel groter was dan tot nu toe werd aan
genomen en zich tot diep in het Braziliaanse re
genwoud uitstrekte. Dit heeft Frederico Cruz, de
deelstaatminister van milieu, wetenschap en
technologie in de Amazone, zondag in de laant
Jornal do Brazil verklaard.
De grotten en paden werden in Pico da Neblina
gevonden, het hoogste punt in Brazilië en in de
Bauri-bergen in noord-Brazilie, op zo'n 800 kilo
meter ten noordoosten van de gebieden die tradi
tioneel als het hart van het Inca-rijk gelden.
De grotten zijn wat structuur betreft gelijk aan
de grotten in Machu-Picchu in Peru, de hoofd
stad van de Inca's, en bevatten tekeningen van la
ma's, die in de Peruaanse Andes leven en niet in
de Amazone voorkomen, aldus Cruz. Deskundi
gen nemen aan dat de Inca's in de Amazone op
zoek waren naar goud, dat ze gebruikten om hun
steden op te luisteren en waarmee ze rituele in
strumenten maakten voor hun zonaanbidding.
DEN HAAG FRANS BOTHOF
„Met Suriname gaat het slecht.
Dat is bekend, want dat gaat het
al jaren. Maar zo slecht als nu is
het nog nooit geweest. De
koopkracht is momenteel maar
15 procent van wat die tien jaar
geleden was. Het inkomen per
hoofd van de bevolking be
draagt, buiten de zwarte markt,
nog geen 4.000 gulden per jaar.
Dat is ruim 50 procent minder
dan dat van Haïti".
De Nederlandse econoom
Marein van Schaaijk, die nauw
gezet de ontwikkelingen in de
voormalige kolonie volgt, is
somberder dan ooit. Als minis
ter Pronk (ontwikkelingssamen
werking) deze week Suriname
bezoekt in het kader van het
halfjaarlijkse beleidsoverleg tus
sen Den Haag en Paramaribo,
treft hij volgens Van Schaaijk
een verloederd land aan. „Het
onderwijs en de gezondheids
zorg dreigen volledig in te stor
ten. Gebouwen rotten weg. We
gen worden steeds slechter. Een
werkend ambtenarenkorps be
staat er niet meer. De mensen
worden steeds wanhopiger. Als
ze maar even de kans krijgen
emigreren ze. Het moreel van
de achterblijvers is laag. De cri
minaliteit neemt toe en je ziet
het vertrouwen in de democra
tie wegebben. Als er niets verbe
tert, kunnen de sluimerende te
genstellingen tussen creolen en
Hindoestanen er weieens toe
leiden dat Suriname een tweede
Rwanda wordt."
Van Schaaijk heeft een eco
nomisch model gemaakt waar
mee in Paramaribo momenteel
driftig wordt gerekend. Maar
zelfs zijn meest optimistische
toekomstscenario is inmiddels
allesbehalve rooskleurig. Dat
komt voor een belangrijk deel
omdat de regering bijna onge
breideld geld is gaan bijdrukken
om de financiële gaten te stop
pen. Omdat tegenover dat extra
geld geen extra produktie stond
(integendeel, die verminderde
alleen maar), kelderde de waar
de van de Surinaamse gulden
enorm. De inflatie (waardever
mindering) is de afgelopen ja
ren honderden procenten ge
weest. Was ooit een Surinaamse
gulden officieel hetzelfde waard
als een Nederlandse, momen
teel is de koers 270 tegen één.
In alle economische analyses,
ook in die van Van Schaaijk, is
onveranderlijk aangedrongen
op het stopzetten van de geld
persen om de waardeverminde
ring een halt toe te roepen.
Maar zelfs dan zal het volgens
Van Schaaijk lang duren voor
dat de schade is hersteld: „Zelfs
als het herstelprogramma ge
heel wordt uitgevoerd, zal het
land pas na vijftien tot twintig
jaar weer terug zijn op het wel
vaartsniveau van de jaren zes
tig. Dus de kinderen van nu
mogen blij zijn als ze ooit ko
men te leven in de omstandig
heden van hun grootouders."
Vanwege het economische
wanbeleid besloot Nederland in
juli 1993 de geplande honder
den miljoenen guldens voor een
industrie- en een koersstabilisa-
tiefonds niet- te geven. Den
Haag wilde en wil de economi
sche hulp pas hervatten als het
Internationaal Monetair Fonds
(IMF) positief rapporteert over
de uitvoering van een door deze
bank opgesteld saneringsplan.
Hoewel dat plan geheim is, ma
ken de invoering van een vrije
wisselkoers, bezuinigingen op
subsidies en inkrimping van het
overheidsapparaat daar vrijwel
zeker deel van uit. Paramaribo
lijkt de bittere pil schoorvoe
tend te slikken. Zo is in juli na
lang aarzelen een min of meer
uniforme vrije koers ingevoerd.
Het IMF heeft Paramaribo in
middels een schouderklopje ge
geven zodat Nederland volgens
Van Schaaijk zeer voorzichtig
kan beginnen met de introduc
tie van een industriefonds en
het steunen van staatspensioe
nen en de kinderbijslag.
Een groot probleem en waar
schijnlijk een belangrijk punt bij
de besprekingen deze week is
dat de regering sinds kort de
geldpersen weer heeft aangezet
om sociale onrust te voorko
men. Door de invoering van de
vrije wisselkoers zijn de energie
prijzen enorm gestegen. Om
aan geld voor de energiesubsi
dies aan de armste Surinamers
te komen, drukt de regering ex
tra geld. „En dus begint alle el
lende weer van voren af aan",
constateert de econoom. Van
Schaaijk benadrukt dat met de
ze 'oplossing' ook de armsten
uiteindelijk het slechtst af zijn:
de economie blijft dan in een
heilloze neerwaartse spiraal zit
ten. Alleen als de economie zich
herstelt, hebben ook de armen
weer perspectief op een reële
verbetering van hun leefsituatie.
Volgens Van Schaaijk moeten
de geldpersen en de energie-
subsidies onmiddellijk worden
gestopt en moeten in plaats
daarvan de lonen worden ver
hoogd. Dat kan ook, want dank
zij de vrije wisselkoers en de
daarmee gepaard gaande koers
val van de Surinaamse gulden
zijn de winsten in de exportsei
tor enorm gestegen. De met ex
port verdiende harde buiten
landse valuta kan nu immers
worden 'omgewisseld' in eigen
land tegen veel meer Surinaam
se guldens dan voorheen.
Of Den I laag de economische
hulp gaat hervatten, is onduide
lijk. Ook voor Van Schaaijk.
„Rond het gehele bezoek hangt
een sfeer van geheimzinnig
heid. Iedereen zwijgt. Pronk
moet zeer voorzichtig laveren.
Hij mag niet de indruk wekken
dat het nieuwe kabinet Neder
lands belastinggeld over de balk
gooit. Maar ook Paramaribo re
ageert vaag. Vcnetiaan en As
sen, de minister van planning,
willen blijkbaar voorkomen dat
zij toezeggingen doen die ze
vervolgens niet kunnen nako-
tiansand in het zuiden in
aanmerking neemt en bedenkt
dat de vele kleine woonge
meenschappen langs de kust tot
voor enkele jaren een geïsoleerd
bestaan hebben ge
kend.
De Noren zijn ge
wend om hun eigen
plan te trekken en
de natuur heeft hen
altijd die mogelijk
heid gegeven. In
vroeger jaren door
dat de bestuurders
in Kopenhagen en
Stockholm maar
weinig invloed kon
den uitoefenen op
hun Noorse onder
danen en nu omdat
de olie Noorwegen
in staat stelt een zeer
zelfstandige koers te
varen. De Noren zijn
trots op die onaf
hankelijkheid, die
staatsrechtelijk pas
aan het begin van
deze eeuw tot stand
kwam door het op
zeggen van de Unie
met Zweden. Elke
bedreiging daarvan
wordt bevochten en
van de Zweden wen
sen de Noren zeker geen 'goede
raad' meer.
Van 'Brussel' wordt weinig
heil verwacht. Veel Noren vin
den dat het 'verre' Oslo vaak al
moeite heeft om naar hun be-
zwaren te luisteren. Wanneer
een deel van de beslissingsbe
voegdheid verhuist naar Brussel
komt alleen maar meer ruis op
de communicatielijnen. 'Brus
sel' betekent in Noorse ogen
ook een onaanvaardbare aan
tasting van de zo zwaar bevofch
ten soevereiniteit.
Het zijn bezwaren die eerder
ook in Finland en Zweden te
horen zijn geweest, samen met
de tegenwerpingen van boeren
en vissers die niet zitten te
wachten op concurrentie uit
warmere streken. Maar Noor
wegen, anders dan de twee an
dere noordelijke kandidaat-lid
staten, kent geen economische
crisis noch een identiteitscrisis.
Integendeel. Het succes van de
dit voorjaar gehouden Olympi
sche Winterspelen in Lilleham
mer heeft Europa en de rest van
de wereld nog eens nadrukkelijk
aangetoond dat Noorwegen op
eigen benen kan staan.
Er zal een klein wonder nodig
zijn om de Noren, die het lid
maatschap van de Europese
Unie in 1972 al eens verwierpen
en die zich de afgelopen jaren
steeds in meerderheid tegen
stander van toetreding hebben
getoond, de komende dagen
van mening te doen vcrande-
Driemaal is scheepsrecht. Na het 'ja' van Finland en
Zweden wacht 'Europa' nu met spanning op de uitkomst
van het Noorse referendum, eind volgende week. De klei
ne, knusse en gesloten Noorse maatschappij aarzelt of zij
de ramen en deuren wel wagenwijd wil openzetten voor
invloeden van buiten. Noorwegen regelt zijn zaakjes lie
ver zelf.
Het hartje van Oslo onder
scheidt zich op een willekeurige
zaterdagmorgen niet van een
ander stadscentrum in West-
Europa. Het winkelende publiek
schuifelt langzaam langs de eta
lages van de welgevulde win
kels. Het assortiment verschilt
niet van dat van Amsterdam, al
leen de prijzen zijn aanmerke
lijk hoger. Van de vier Noordse
landen is Noorwegen op dit
moment duidelijk het duurste.
Op straat de inmiddels in alle
hoeken en gaten van Europa te
vinden muziekgroepjes uit het
Andesgebergte, die met hun
vrolijke tonen steeds weer een
warm onthaal krijgen. Straat
handelaren proberen hun waar
te slijten. Ook hier onderscheidt
het aanbod zich in niets van
Haarlem of Leiden, of het moe
ten de teksten zijn op de T-
shirts. Die refereren aan de kri
tiek vanuit Europa op de walvis
vangst en laten tevens zien dat
in Noorwegen op dit moment
een bijzonder fel debat wordt
gevoerd tussen voor- en tegen
standers van toetreding tot de
Europese Unie.
De opdrukken zijn niet altijd
even subtiel. 'Als hier dolfijnen
waren, dan maakten we daar
ook jacht op' luidt een weinig
fijnzinnige tekst. Een ander stuk
textiel toont een walvis: 'nog
86.400 te gaan'. De Noren hou
den niet van kritiek en de cam
pagne van de milieu-organisatie
Greenpeace, die wil dat Noor
wegen de walvisvangst staakt,
heeft een gevoelige snaar ge
raakt.
De T-shirts laten tevens zien
dat de Noren zich weinig gele
gen laten liggen aan de rest van
Europa. Dat blijkt ook uit het
assortiment dat 'Brussel' tot on
derwerp heeft. Van hemdjes
met een simpel 'Ja' of '/Vei", of
'Folkestyre eller Unionsoeve
reiniteit of de Unie, tot pikante
re teksten en afbeeldingen,
zoals een shirt met de kaart van
Noord-Europa waarop buur
land Zweden ontbreekt. Zwe
den namelijk speelt een belang
rijke rol in de Noorse discussie
over 'Europa'. Het 'ja' dat de
Zweden het afgelopen weekein
de hebben laten horen in hun
referendum over toetreding
moet de Noren ervan overtui
gen om op 27 en 28 november
ook 'ja' te stemmen.
De gedachte achter die rede
nering is dat Noorwegen niet als
enige van de noordelijke landen
buiten de Europese Unie wil
blijven. Maar veel Noren den
ken daar heel anders over.
Noorwegen kan juist heel goed
buiten Europa. Dat Zweden nu
'ja' heeft gezegd, is eerder een
reden om straks een duidelijk
eigen, afwijkend geluid te laten
horen. De wat moeilijke relatie
met Zweden, die door het T-
shirt nog eens wordt gedemon
streerd, is daar mede debet aan.
De Noren zijn trots op het
geen ze de afgelopen decennia
hebben bereikt. Dankzij de rijke
vondsten aan Noordzee-olie en
gas is het land in een stroom
versnelling terechtgekomen, die
de welvaart tot in de verste uit
hoeken van het onvoorstelbaar
uitgestrekte en dunbevolkte
land heeft gebracht. De regering
heeft ook heel bewust getracht
de welvaart gelijkelijk over het
land te distribueren. Daardoor
kunnen de bewoners van de Lo
foten of inwoners van het tegen
Rusland aanschurkende Kirke-
nes aanspraak maken op het
zelfde voorzieningenpakket als
hun landgenoten in Stavanger
ofTrondheim.
De trek naar de stad is daar
mee niet geheel voorkomen. De
bosbouw, de karige landbouw
en de visvangst in het noorden
De haven van Stavanger, het oliecentrum van Noorwegen.
NOORWEGEN
Hoofdstad: Oslo
Aantal inwoners: 4,2 miljoen
Oppervlakte: 323.878 km 2
(Nederland 41.785 km2)
Bevolkingsdichtheid: 13
(Nederland 397)
Talen: Noors (bokmal en ny-
norsk)
van Noorwegen bieden
voor veel jongeren te wei
nig perspectief. Oslo
werkt voor velen van hen
als een magneet, maar
ook de import-inwoners
van de Noorse hoofdstad
houden vast aan hun
banden met 'het platte
land' dat in het geval
van het bebergde Noor
wegen natuurlijk niet zo
kan heten. Op de vraag
'Waar kom je vandaan?'
volgt als antwoord niet
'Oslo', maar de naam van
een ver afgelegen woon
gemeenschap in Finmark,
met de toevoeging 'en nu
woon ik in Oslo'.
De moderne levenswij
ze, compleet met satel
liet-televisie, vliegende
doktoren, verzorging van
wieg tot graf, is als het
ware een schil die verhult
dat de Noren traditioneel
zijn ingesteld. Het zijn
van nature buitenmen
sen, in zichzelf gekeerd
en één met hun vaak
adembenemende natuur, van
bergen en fjorden. Dat is ook
niet zo verrassend voor wie de
enorme afstanden bijna drie
duizend kilometer van de Rus-
sisch-Noorse grens naar Kris-
