Opheffen wapenembargo
kan oorlog uitbreiden
Onderwij s-trio staat fors karwei te wachten
Feiten &Meningen
NCB zet
mestprobleem
op scheip
Eerzucht, twijfel en
ego's in een
vissenkom
DINSDAG 15 NOVEMBER 1994
WIM STEVENHAGEN
Jo mocht blijven omdat niemand an
ders wilde. Aad wilde wel, maar alleen
als hij ook het leukere cultuur erbij
kreeg. En Tineke wilde niets liever. Het
paarse trio dat elkaar na de kabinets
formatie aantrof op het ministerie van
onderwijs, cultuur en wetenschappen
(OCW) is zeer verschillend van karakter
en politieke stijl. Deze week verdedigen
ze gezamenlijk in de Tweede Kamer
hun begroting voor 1995, het forse kar
wei waartegen ze alle drie 'ja' hebben
gezegd.
Minister Jo Ritzen (48) bleef dus toch op
zijn stek zitten. Ondanks de kritiek uit
onderwijswereld en politiek op zijn pro-
fessor-achtige wijsneuzerigheid, waar
door hij menig advies in de wind sloeg
en niet altijd even tactisch met de Kamer
omging. „Ik zal het nog eens proberen
uit te leggen", was een veelgebezigde
uitdrukking van de oud-hoogleraar.
De WD'er Jan Franssen werd gek van
zijn stèeds wisselende ideeën en verweet
hem 'stuurloosheid'. Hoe dan ook, Rit-
zens politieke vernuft was niet erg groot.
Hoe is het anders te verklaren dat hij zo
werd verguisd terwijl zijn begrotingen
toch sluitend waren en bovendien nog
eens werden opgesierd met een extraatje
van ruim 600 miljoen gulden voor de sa
larissen van leraren? Dan moet je wel
een politieke brekebeen zijn.
Binnen en buiten het ministerie werd
daarom bij de kabinetsformatie stevig
ingezet op staatssecretaris Job Cohen als
zijn opvolger. Maar die weigerde en ging
met zijn gezin terug naar het rustige
Limburg. Tot ieders verbazing bleek Rit
zen wèl bereid de ondankbare klus als
nog op zich te nemen. Alsof bovenmees
ter Kok hem vanwege de onvoldoendes
tot zittenblijver veroordeelde. Het maak
te hem het 'lulletje rozenwater' van het
kabinet.
Dat geldt ook in een ander opzicht. Ga
maar na: eerst hard roepen dat er op de
studiefinanciering niet meer kan worden
bezuinigd en dan toch de opdracht van
het nieuwe kabinet overnemen om één
miljard gulden te besparen. Ook het half
miljard dat de universiteiten en hoge
scholen de komende jaren moeten inle
veren, was voor Jo best acceptabel.
Wel wist hij de in het regeerakkoord ge
schetste stelselherziening van het hoger
onderwijs een standaard-studieduur
van drie jaar en voor de allerknapsten
een extra studie er boven op als con
creet plan geschrapt te krijgen.
Het is aan zijn adjudant Aad Nuis (61
jaar) de staatssecretaris voor het ho
ger onderwijs, de wetenschap en de cul
tuur om in overleg met 'het veld' een
ander plan te ontwerpen én de bezuini
gingen binnen te halen. Dat zal niet
meevallen. De terrassen waarop hij deze
warme zomer nog studenten met een
pilsje en een goed verhaal wist te paaien,
zijn inmiddels gesloten. De voormalige
universitaire docent zal in saaie verga
derzalen en joelende aula's in debat
moeten met hogescholen en universitei
ten. Het zal de intellectueel Nuis niet
meevallen, gewend als hij is aan de door
boekenwanden beschutte schrijftafel
thuis.
Zeker niet nadat de nieuwe staatssecre
taris voor de snorrende televisiecamera's
openlijk twijfelde aan de haalbaarheid
van de 500 miljoen gulden aan bezuini
gingen. Hij dacht naar de ministerraad
terug te kunnen om daar als redelijke
politici onder elkaar de afspraak wat te
'nuanceren' zoals D66'ers zijn ge
wend.
De bikkelharde werkelijkheid van paars
is anders. Premier Kok heeft hem op het
matje geroepen en Nuis ging door de
knieën: Het lag allemaal aan de media,
die het niet goed hebben weergegeven.
Meestal gebruiken in het nauw gedreven
politici dit pas in uiterste politieke
doodsnood. Dat de onervaren staatsse
cretaris treffend omschreven als 'twee
meter twijfel' al zo snel aan deze
noodrem trekt, doet het ergste vrezen.
Ondertussen werkt, los van het geharre
war, Tineke Netelenbos (50 jaar) rustig
door. Ze bezoekt scholen, symposia en
neemt rapporten in ontvangst. 'Het op
gewonden standje' (Netelenbos over
zichzelf) doet eindelijk wat ze altijd al
wilde en waar ze al die jaren langzaam
maar zeker naar toe heeft gewerkt.
Zorgvuldig heeft Netelenbos haar carriè
re gepland.
In tegenstelling tot haar collega Nuis
heeft zij een 'makkie' aan haar takenpak
ket: ze gaat over de basisscholen en het
voortgezet onderwijs. Uitgerekend de in
stellingen die niet hoeven te bezuinigen,
maar er zelfs miljoenen bij krijgen. Voor
al het middelbaar beroepsonderwijs
wordt door het kabinet als een 'speer
punt' van het onderwijsbeleid gezien.
Toch is haar portefeuille niet helemaal
politiek ongevaarlijk. Dat bleek bij een
van haar eerste daden: het toedelen van
een gymnasium aan een openbare
school in plaats van aan een christelijke.
Oppositiepartij CDA loert mee om het
bijzonder onderwijs te beschermen.
Daarnaast is er het probleem van het du
re speciale onderwijs voor moeilijk le
rende kinderen. Al jaren wordt gepro
beerd zoveel mogelijk van die leerlingen
op gewone scholen te plaatsen. Dat lijkt
te mislukken: de wachtlijsten groeien
fors.
Zo zijn Jo, Aad en Tineke hoe ver
schillend ook deze kabinetsperiode
tot elkaar veroordeeld. Goed onderwijs
én een sluitende begroting is hun opga
ve. Als ze slagen, zijn ze het 'supertrio'.
Maar de kans dat de zittenblijver, de
twijfelaar en de op haar plaats gezette le
rares falen, is vrij groot. En dan zal het
met hun individuele ambities en mooië
woorden snel zijn gedaan.
den haag wilfred scholten
NIEUWSANALYSE
De Noordbrabantse Christelijke Boeren
bond (NCB) heeft het conflict rond de
mestverwerking op scherp gezet. Promest,
de fabriek die overtollige mest verwerkt tot
korrels, is met ingang van gisteren in sursé
ance van betaling gegaan. Daarmee ver
dwijnt de enige fabriek die de mest ver
werkt. De sluiting van de fabriek werd giste
ren bekendgemaakt door NCB-voorzitter A.
I.atijnhouwers.
De reden voor de surséance is de weige
ring van het landbouwschap akkoord te
gaan met een mestcentrale waaraan de
boeren verplicht hun mest moeten leveren.
Door de surséance dreigen de vijftig mede
werkers van Promest hun baan te verliezen.-
De aandeelhouders, onder meer de NCB,
Encebe en de RABO-bank zullen voor ten
minste honderd miljoen gulden het schip
ingaan als de fabriek failliet gaat.
Met de sluiting wil de NCB een signaal af
geven naar het landbouwschap en de poli
tiek dat de situatie zeer ernstig is. Nu het
maar niet wil lukken de meststroom langs
één centraal punt, de mestcentrale, te laten
lopen, vreest I-alijnhouwers dat de veehou
ders met een koude sanering krijgen te ma
ken.
Verwerking van mest is duur, zo'n 40 tot
45 gulden per ton. De mest afzetten bij een
boer in de omgeving is de goedkoopste op
lossing. Mestverwerking is alleen betaalbaar
als de nieuwe mestcentrale ook de goedko
pere mest krijgt. Op die manier kunnen de
kosten over alle mest worden omgeslagen
en blijft mestverwerking, die alleen voor het
overschot geldt, betaalbaar.
Dat was de reden voor de NCB om te
pleiten voor een verplichte aansluiting bij
een nieuwe mestcentrale. Buiten de vee
houders had niemand in de landbouw daar
echter behoefte aan. Akkerbouwers profite
ren van het mestoverschot, omdat veehou
ders geld meegeven om van hun mest af te
komen. Als alle mest bij één centrale komt
kunnen ze de veehouders niet meer tegen
elkaar uitspelen. Ook de particuliere mest-
distributeurs zijn fel gekant tegen een mest-
monopolie, omdat zij ook verdienen aan
het gesleep met de mest. De politiek sprak
al eerder zijn bedenkingen uit tegen de ver
plichte mestcentrale.
Een nog groter probleem vormen de vee
houders zelf. Ook binnen de eigen kring
wordt verschillend gedacht over de nood
zaak voor een mestcentrale. ..Sommige
boeren kunnen hun mest kwijt bij de buur
man en zijn niet bereid mee te betalen aan
de mestverwerking. De veehouders willen
alleen meedoen als ze zeker weten dat hun
buurman er niet met een goedkopere op
lossing van doorgaat. Een vrijwillige aan
sluiting werkt dus niet in de praktijk", aldus
A. Venneer, de voorzitter van de mestcen
trale.
Volgens hem zullen de weigeraars nog
spijt krijgen van hun houding. „Als we de
markt vrijlaten zal de prijs voor mestafzet
gaan stijgen tot het niveau voor de mestver
werking. I loe verder weg de mest moet
worden afgezet, hoe duurder het wordt.
Over twee tot drie jaar zullen de kosten voor
de afzet zo hoog zijn dat een koude sane
ring plaatsvindt onder de varkenshouders."
De NCB gaat nu nog een laatste poging
wagen de mestcentrale te redden. Nog deze
week wil de hond met het landbouwschap
om de tafel gaan zitten om alsnog een ver
ordening voor de mestcentrale te bespre
ken. „Wat we willen is iets soortgelijks als
nu al geldt voor het GFT-afval. Ook dat
wordt centraal tot compost verwerkt en
daar doet niemand moeilijk over. We vra
gen niet om geld, de kosten nemen de vee
houders zelf voor hun rekening. Er moet
wel een verplichte aanmelding komen,
want anders kunnen we het mestprobleem
niet oplossen", schetste iTitijnhouwers de
situatie.
Het mislukken van het overleg over de
mestcentrale heeft de verhoudingen binnen
het landbouwschap behoorlijk verslech
terd. Toch is het NCB-bestuur nog niet van
plan uit het landbouwschap te stappen.
„Alhoewel het wel steeds moeilijker wordt
de leden uit te leggen wat het nut is van het
I-andbouwschap", aldus Vermeer.
tilburg peet vogels
„Den Haag is me enorm tegengeval
len. Dat is een goudvissenkom.
Meestal hoor je alleen maar: blub,
blub. blub". Jacques Wallage, de in
middels tot PvdA-kroonprinspeil ge
stegen ex-wethouder van Groningen,
ervaarde de overstap naar de nationa
le politiek in 1981 als een bittere per
soonlijke teleurstelling. De man die
altijd haantje de voorste was, werd
geacht achteraan in de Binnenhofse
pikorde aan te sluiten
en dat kon zijn ego
slecht verdragen. Met
zijn tomeloze eer
zucht vocht Wallage
zich echter in een
mum van tijd weer
naar de voorste rijen.
Zodat de vraag in
middels is: hoe lang
blijft hij nog de twee
de viool spelen achter
Wim Kok?
Jaap van Ginneken,
publicist en psycho
loog aan de universi
teit van Amsterdam,
denkt dat het niet
lang zal duren. Walla
ge is véél te ambitieus
om met een tweede
plaats genoegen te
nemen, suggereert hij
in zijn boek 'Den
Haag op de divan'. En
zoals deze tot het so
cialisme bekeerde
zoon van joodse on
derduikers vooral
door ijdelheid wordt
voortgedreven, zo
worstelen ook de an
dere toppolitici met
hun zieleleed. Faal
angst, opstandigheid,
schroom, twijfel, ver
ontwaardiging en va-
der-complexen zijn
belangrijke drijfveren
in hun alledaagse po
litieke handelen en in
hun gevecht om bo
ven te komen drijven
in de Haagse vissen
kom. Op beslissende
momenten geven niet
de verstandelijke dos
siers, maar basis-instincten de door-
slag.
'Den Haag op de divan' is, zoals dat
zo fraai heet, een psychologische ana
lyse van onze politieke top. Van Gin
neken bestudeerde daartoe zo'n dui
zend interviews met onder anderen
koningin Beatrix, de WD'er Frits Bol-
kestein en de gevallen CDA-leider El-
co Brinkman. Maar ook met Hans
van Mierlo, diens door volmaaktheid
geobsedeerde secondant Gerrit-Jan"
Wolffensperger en de paarse vice-pre-
mier van de lach, Hans Dijkstal. Daar
naast analyseert hij de gespleten
communiste Brouwer en de wrokkige
racist Janmaat.
Van Ginneken volgt het spoor naar
het dorp waar hun wieg stond en de
relatie met hun ouders tot aan het
Binnenhof. Grote onthullingen over
verborgen karakterafwijkingen levert
het niet op, want sinds de ontdekking
van de persoonlijke emotie als electo
raal wapen zijn veel politici al onder
de loupe genomen. Toch mag het re
sultaat er zijn.
De kersverse premier Kok is voor de
psycholoog één van de ingewikkeld
ste kluiven. Voorganger Ruud Lub
bers ontrafelt Van Ginneken nog als
een simpel gevalletje van een ver
wend jezuïtisch zondagskind dat
nooit heeft leren verliezen. Superin
telligent maar lichtgeraakt, gewetens
vol maar eerzuchtig en zich miskend
voelend. Een man die met zijn mis
lukte Europese sollicitatie het Peters-
principe in de praktijk bracht: ieder
een maakt net zo lang promotie tot
hij het niveau bereikt waarop hij niet
meer voldoet.
Dat Lubbers zijn eigenhandig aange
wezen opvolger Brinkman weer kei
hard liet vallen, is volgens Van Ginne
ken een schoolvoorbeeld van leiders
die onbewust niet kunnen verdragen
e
dat ze het veld moeten ruimen. Daar
om wijzen ze een zwakke kroonprins c
aan of leggen ze de opvolger alsnog J
van achteren neer. Brinkman gaf bo- l
vendien alle gelegenheid tot het kei-
zersdrama: op het starre af rechtlijnig,
perfectionistisch en daardoor gekun
steld, een typisch voorbeeld van een
protestantse burgemeesterszoon mét
een overmatige dadendrang. Zijn ka
rakter werd zijn noodlot. e
Dan Wim Kok, dat is r
pas een geval apart r
voorde therapeut.
Want de nieuwe pre- s
mier wordt ver-
scheurd door twijfel, c
Hij is het kind van v
een socialistische
timmerman dat altijd j
op zijn tenen moesf
lopen. Het streng ge- t
lovige dorp en de op- j
leiding aan Nijenro- v
de hebben hem een N
'terugggetrokken rei- s
gertje' gemaakt. Kok -
is in zichzelf gekeerd
geen man van even
talloze als oppervlak
kige sociale contac-
ten. Hij belichaamt
het harmoniemodel [-
en schuwt het con- 1
flict. Vandaar zijn 1
aarzelend PvdA-lei-
derschap en zijn sue-
ces als bestuurder nu I
hij niet langer de 1
schaduw van Lub-
bers voelt.
De profielen zijn
schitterend leesvoer.
Nu de invloed van
Haags beleid op de
samenleving af-
neemt, groeit de in
teresse voor de per-
soon van de politi-
cus. Die wordt een
symbool, iemand
waarin kiezers zich
willen herkennen.
Van Ginneken profi- L
teert van die belang-
stelling en maakt
aannemelijk hoe de1
stille drijfveren en
verborgen verlangens van politici de
zakelijke stellingnamen beïnvloeden.
Maar in het boek blijven ook twee
vragen onbeantwoord: hoe ver kan
een politicus gaan met het blootge- r
ven van zieleleed, en hoe voorspel
lend zijn de karakterschetsen? De eer
ste vraag vindt een antwoord in de t
mislukte, want té gepolijste manne- s
tjesmakerij rond Brinkman. En na- n
tuurlijk ook in de manier waarop zijn k
grote tegenspeler Kok in de verkie- b
zingscampagne zijn diepgewortelde
twijfels niet alleen overwon, maar ook z
zijn soberheid en zoeken naar saam
horigheid als aansprekende punten z
wist uit te buiten. s
Aan voorspellingen waagt Van Ginne- I
ken zich nauwelijks. De verborgen
ambitie van Bolkestein uit te groeien s
tot de sterke man van Nederland
heeft de WD'er niet zelf in de hand.
Daarover beslist de kiezer. Nog moei- c
lijker zijn de onderlinge relaties van s
de politici als mensen. Dat Kok aan
de prima ballerina Wallage nog een
harde dobber krijgt, spreekt voor zich.
Of de door zijn jeugd getekende t
Wolffensperger (de door GJ bewon- c
derde echte vader overleed voor zijn
geboorte) het ooit zonder zijn politie^
ke vader Van Mierlo kan stellen, valt
te betwijfelen. Eén troost rest de lezer:
de verklaarde gekken en dwazen
schrijven hun namen op ramen en t
glazen, nog niet bovenaan de verkie
zingslijsten. si
o
den haag peter de vriesp
Zi
Jaap van Ginneken: 'Den Haag op de g
divan, een psychologische analyse
van onze politieke top'. Aramith uit
gevers. ISBN 90 6834 154 5. Prijs: I
Fl.24,90
i
Met steun Moskou kan Belgrado zich in de strijd werpen
De Amerikaanse beslissing om de naleving van het wapenembargo tegen de door moslims geleide Bosni
sche regering niet langer af te dwingen, zal de Serviërs alleen maar meer gebeten maken op een militaire
overwinning. Het ligt het meest voor de hand dat de Serviërs de moslim-enclaves Srebrenica, Zepa en Go-
razde in het oosten van Bosnië tot eerste doelwit zullen kiezen. Die gebieden hebben groot strategisch be
lang voor de Serviërs en zijn ondanks dat ze onder VN-bescherming staan vrijwel weerloos.
belgrado dusan stojanovic
ap
De Serviërs zijn reeds bezig hun
troepen op te bouwen. Ook het feit
dat ze beweren dat de moslims van
plan zijn vanuit de enclaves offen
sieven te ondernemen duidt erop
dat de Serviërs zelf van plan zijn
over te gaan tot de aanval. De
Bosnisch-Servische commandant
Zivanovic beweert dat de VN-vre-
dessoldaten in de drie enclaves er
niet in geslaagd zijn de door mos
lims geleide regeringstroepen te
ontwapenen. Hij zei dal 'als zij on
ze verdedigingslinies blijven aan
vallen', de Serviërs de enclaves zul-
.len binnenvallen 'of ze nu be
schermd worden of niet'.
De beslissing van de VS om niet
langer mee te werken aan de con
trole op het wapenembargo heeft
in praktisch opzicht niet veel ge
volgen. Waarnemers zijn toch al
nauwelijks in staat gebleken een
eind te maken aan de wapensmok
kel. Maar volgens Bosnisch-Servi
sche leiders komt de beslissing
neer op het opheffen van het wa
penembargo, dat de VN-Veilig-
heidsraad in 1991 instelde tegen
alle voormalige Joegoslavische re
publieken.
De Bosnisch-Servische leider Ka
radzic heeft gesuggereerd dat de
Serviërs niet langer iets gelegen la
ten liggen aan andere resoluties
van de Veiligheidsraad over Bos
nië, zoals die over de veilige gebie
den voor moslims, als het wape
nembargo tegen de moslims opge
heven zou worden. I let is waar
schijnlijk dat de NAVO eventuele
aanvallen op de enclaves zal be
antwoorden met luchtaanvallen.
NAVO-luchtaanvallen hebben ech
ter gewoonlijk een heel gericht ka
rakter en zullen de Serviërs hun
aanvallen waarschijnlijk niet doen
staken.
De verovering van de enclaves zou
de Serviërs een groot deel van het
aan Servië grenzende oosten van
Bosnië in handen geven. Op grond
van het door de Serviërs verwor
pen internationale vredesplan zou
den de Serviërs ongeveer een der
de deer van het gebied dat ze nu in
handen hebben, zo'n 70 procent
van Bosnië, moeten afstaan aan
een federatie van moslims en
Kroaten. Het Servische gebied in
het oosten zou in stukken worden
gedeeld door corridors die Srebre
nica, Gorazde en Zepa met elkaar
en met Sarajevo verbinden.
Karadzic heeft gezegd dat zijn veel
beter bewapende troepen zullen
proberen de moslims te verslaan
voor wapenvrachten van enige
omvang hen bereikt hebben. „Als
de wapens de moslims bereiken
zal er niemand meer zijn om ze te
gebruiken", zo zei Karadzic on-
langs.
De Amerikaanse regering hoopt
met haar onder druk van het Con
gres genomen beslissing de Bosni
sche Serviërs zodanig onder druk
te zetten dat ze het vredesplan als
nog accepteren. Maar afgaande op
de stemming onder de Bosnisch-
Servische troepen zou het effect
wel eens averechts kunnen zijn.
De beslissing van de VS zou ook
een kettingreactie tot gevolg kun
nen hebben, waardoor de oorlog
zich verspreidt tot over de grenzen
Bosnische Serviërs vuren een mortiergranaat af in de strijd met de moslims rond Bihac. foto Reuter
van Bosnië. Rusland, van oudsher
een bondgenoot van de Serviërs,
zou ertoe kunnen worden aangezet
het handelsembargo tegen klein-
Joegoslavië eenzijdig op te heffen.
Dat staakte in augustus de steun
aan de Bosnische Serviërs om hen
onder druk te zetten het vredes
plan te accepteren, in de hoop
daarmee de opheffing van de sanc
ties tegen klein-Joegoslavië te be
werkstelligen. Geholpen door Rus
land zou het die koers makkelijker
kunnen laten varen.
Ook is het denkbaar dat klein-Joe
goslavië, dat het vredesplan nu nog
steunt, niet werkloos zal blijven
toekijken als de Bosnische Serviërs
de oorlog dreigen te verliezen. Zijn
enorme leger zou zich wel eens
openlijk in de strijd kunnen gaan
mengen.
O/WAT l/Vt CiEÊKl AIKIAIL^ WÉetöö/EW
BtSPAART U pep. icebR AL SUEL 1 a 5L I
/HWVTÊN WINKELEN—
Sw--, MA E£M PAK J/Ylk HEEFT LI TO
g* 7 TP <5)EN0&A V0°K-
I een pAqje NAAR ve eprtijNq
er gn weeree NMK. (fiwery
