Boodschapper van God,
Koningin en Vaderland
i
De NCRV heeft als
stem van protestant
Nederland de hoge C
van Christelijk vanaf
de oprichting, nu
zeven tig jaar geleden,
luid en duidelijk laten
horen. De trouwe
aanhang vraagt zich
inmiddels bezorgd af of
Endemol krachtens de
afliamegarantie het
vertrouwde geluid van
de NCRV niet al te zeer
zal gaan overstemmen.
'Endemol de
onbetwiste baas van
Hilversum Daar zijn
we zelfbij.
ZATERDAG 12 NOVEMBER 1994?-
Het Farce Majeure-team waarmee
de NCRV hoog scoorde. Van links
naar rechts: Alexander Pola, Fred
Benavente, Ted de Braak, Jan Fil-
lekers en Henk van der Horst."
FOTO ARCHIEF
Pieter Dommisse, oprichter van de NCRV.
FOTO ARCHIEF
Zeventig jaar NCRV
aatschappelijk dreigde de 25-
jarige Pieter Kors Dommisse
n 70 jaar geleden danig in
versukkeling te raken. Zijn vader, dé alles-
i gerespecteerde burgemeester van Maas-
s, vroeg zich in alle oprechtheid af wat er
vredesnaam van z'n zoon moest terecht-
nen. Bij het christelijke dagblad De Rotter-
nmer was Pieter Kors weldra uitgeschre-
geraakt. Met hart en ziel had hij zich ver-
gens verdiept in de nieuwe vinding van de
iidiotelefonie, maar de verbinding met een
perspectiefrijke toekomst, raakte
joedig verbroken. En van de opdracht om
z'n eentje de stadsredactie van het Leidsch
fcagblad te runnen, was Pieter overspannen
ïiswaarts gekeerd. Dommisse sr. koos een
aartse avond van het jaar 1924 uit om Pie-
r in de burgemeesterskamer te ontbieden
>or een indringend gesprek tussen vader en
Desgevraagd biechtte Pieter zijn vader op
geen afgerond toekomstplan voor ogen te
hebben. Ten einde raad stelde hij voor: „Va
der, als ik nu eens een christelijke radiovere
niging oprichtte..."
Om nu te zeggen dat pa Dommisse na het
Ivoren van deze woorden enthousiast van zijn
iel viel, nou nee. Maar na ampel beraad gaf
de zegen: „Jongen, je kunt het al-
jd proberen. Er is in elk geval niets mee ver-
In De Standaard, De Nederlander en in De
j lotterdammer plaatste Pieter een oproep om
i te denken over „een Christelijke toepas-
igvoor de Radio."
De respons uit den lande was overweldi
gend. Op 15 november 1924 werd in het ge-
1 ouw van de Christelijke Vereniging van de
Jonge Mannen aan de Haagse Prinsegracht
de officiële oprichtingsvergadering belegd. In
werd de grondslag van de om-
loep vastgelegd: „Zij erkent de Bijbel als
.ods Woord en Jezus Christus als Redder van
(Je Wereld."
Mannenbroeders
w aan de opdracht die de bestuurders
de omroepvereniging zichzelf hadden
iesteld, werden in de begintijd vooral veel
erkdiensten uitgezonden. En als voorganger
het geestelijke lied liet Johannes de Heer
geregeld de de hoge C van Christelijk' door de
luidsprekers galmen.
Dat het eerste NCRV-bestuur in meerder
heid bestond uit mannenbroeders, uit heren
van gereformeerden huize zogezegd, wekte
de wrevel op van Hervormd Nederland. In
1937 scheidden nogal wat Nederlands Her
vormden zich af. Deze groepering richtte de
Nederlandsch Hervormde Radio Omroep
(NHRO) op.
i Ook na de uittocht van ontevredenen bleef
de toen kleine omroeporganisatie zich gedra
gen als de boodschapper van God, Koningin
<tn Vaderland. Want gezagsgetrouw is de
NCRV altijd geweest. Als alle andere omroep
verenigingen helaas ook in de eerste jaren
van de Duitse bezettingstijd. C.A. Keuning,
Uitgever/redacteur van de Ornroepgids ver
trouwde onder meer deze regels aan het pa
lier toe: „De NCRV heeft zich niet alleen te
verantwoorden tegenover God en de Neder
landse overheid, wij zijn ook aan den bezet
ter gehoorzaamheid en eerbied schuldig."
In zijn illegale geschrift Bijna te laat! sprak
de Amsterdamse predikant J. Koopman eind
1940 hel en verdoemenis uit over de in zijn
optiek al te meegaande houding van de
NCRV- en NHRO-bestuurders. „U hebt ge
dacht dat het wel mogelijk was, het volle
Evangelie onder de censuur van den vijand te
doen verkondigen. Of U hebt gedacht dat een
half Evangelie beter was dan heelemaal geen
Evangelie. En U hebt er niet aan gedacht dat
een half Evangelie heelemaal geen Evangelie
De Duitse bezetters bevonden (5e loyale
opstelling van de bestuurders van de Hilver-
sumse omroepen blijkbaar niet meegaand
genoeg. Op 1 oktober 1941 werd bij de zuilen
de stekker eruit getrokken. De ether was na
die datum geheel voor de gelijkgeschakelde
Nederlandsche Omroep als verkondiger van
het Deutschfreundliche geluid in de Nieuwe
Tijd onder'de Nieuwe Orde.
Na de bevrijding van Noord-Brabant richt
te vanuit Eindhoven Radio Herrijzend Neder
land zich tot al wie nog in het bezit van een
radiotoestel was. De Nederlandse regering in
ballingschap had al in 1943 kenbaar gemaakt
dat de zuilen hun zendvergunningen na de
oorlog niet zo maar zouden terugkrijgen.
Maar mede door de barmhartigheidspolitiek
die met name de roomskatholieke politici na
de bevrijding voorstonden, werd het aloude
zuilenstelsel in 1947 hersteld.
Als vanouds stond de herrezen NCRV pal
voor God, Koningin en Vaderland. Gewijde
muziek wisselde kerkdiensten en het stichte
lijke woord van de predikant af. Rechtstreeks
vanaf Soestdijk mengde eind jaren veertig,
begin jaren vijftig reporter Herman Felderhof
zo veel Oranje en koningsgezindheid in z'n
volzinnen dat hij ook in eigen gelederen
'Herman Felderhofhouding' werd genoemd.
Het koor Vrij en Blij onder leiding van Wessel
Dekker zorgde voor de vrolijke noot.
„Ik ben even oud als de NCRV", zegt de ge
pensioneerde TV-regisseur Bruin Noordarp.
„Thuis stond er geen andere omroep aan. We
hadden ook een NCRV-busje. Daarop stond
de spreuk: 'Werp uw brood uit op het water'.
Vergeet niet dat de omroep met dubbeltjes
en kwartjes bijeen is gespaard."
De inmiddels 66-jarige Dick van Bommel,
die na een dienstverband van 36 jaar zes jaar
Dick van Bommel, de man die als hoofd geva
rieerde programma's de NCRV 'verlichtte'.
FOTO ARCHIEF
geleden afscheid nam als Hoofd Gevarieerde
Programma/Adjunct Hoofd Televisie van de
NCRV, weet nog exact hoe de hokjesgeest
van de Nederlandse samenleving zich tot be
gin jaren zestig uitte in de zenderkeuze. „De
protestanten luisterden naar de NCRV en de
VPRO, de socialisten naar de VARA, de katho
lieken stemden uitsluitend op de KRO af en
de liberalen op de AVRO."
De NCRV stond lange tijd voor nooit op
zondag. Het was vroeger een goede gewoonte
dat de zuilen de gezamenlijkheid zochten,
zodra er een belangrijke nationale of interna
tionale gebeurtenis moest worden verslagen.
Maar de christelijke omroep onthield zich op
zondag 3 maart 1957 van medewerking aan
de TV-uitzending van het Eurovisie Songfes
tival. Leuk voor Corry Brokken dat ze voor
'Heel de wereld' won met Net als toen, maar
zingen in de kerk had voor NCRV-leden die
dag een veel diepere betekenis. Op de Dag
des Heeren rolde de bal zonder de bemoeie
nis van de NCRV. Als piepjonge Haagsche
Courant-verslaggever schnabbelde Dick van
Bommel op maandag bij de NCRV. „Ik ver
zorgde op de radio de sportrubriek. Gaf dan
een verslagje van een voetbalwedstrijd die op
zaterdag was gespeeld."
De toenmalige leiding van de NCRV had
het oog laten vallen op Van Bommel, nadat
deze zich in Spraakwaterval één van Jo-
han Bodegravens onvergetelijke spelpro-
gramma's naar de hoofdprijs van vijftien
gulden had gesproken. In 1952 trad de toen
24-jarige Van Bommel in dienst als redacteur
van het NCRV TV-Journaal en voetbalver
slaggever bij de radio. „Gerard Hoek had het
als hoofd radioprogramma's in z'n hoofd ge
haald midweek het grote voetbal te gaan
verslaan. Was een waagstuk, hoor. Maar de
leden hebben er uitstekend op gereageerd.
De mooiste wedstrijd die ik ooit heb gezien
was Engeland-Hongarije in het Wembley Sta
dion. Uitslag 3-6. En ik was er in 1956 ook bij
toen Oranje in Düsseldorf de Duitsers met 2-
1 versloeg. Als verslaggever richtte ik me niet
op techniek en tactiek, ik voelde me meer
een conférencier."
Stapje voor stapje
Wetend dat de trouwe achterban van nature
weinig op had met frivool gedoe, sprong de
NCRV-leiding behoedzaam om met bepaalde
begrippen. Drama heette bij de NCRV bij
voorbeeld 'TV-spel' en amusement een
'gevarieerd programma'. Stapje voor stapje
ging de aanvankelijk streng in de leer zijnde
omroep de weg naar de verlichting op. Van
Bommel knutselde in de jaren vijftig op TV
de Telediscoparade in elkaar door bijvoor
beeld Joseph Luns en Jan de Quay te voor
zien van de stemmen van Snip en Snap. En
Johan Bodegraven vermaakte protestant Ne
derland op de radio.
„Ik kende Bodegraven al van de padvinde
rij", zegt Dick van 't Sant, van 1963 tot 1993
TV-regisseur bij de NCRV. „Hij werkte nog bij
de belastingdienst, toen hij in de Utrechtse
schouwburg de padvindersshow 'Daar zit
muziek in' verzorgde. Bodegraven heeft dat
zo perfect gedaan dat hij door de NCRV werd
gevraagd om als eerste een gevarieerd pro
gramma te presenteren."
Donderdagavond Steravond, dat was wat.
In die dagen vestigde de inmiddels overleden
Bodegraven zijn reputatie van 'beroepsbede
laar'. Hij was de bezielende figuur achter ac
ties als Beurzen open, dijken dicht, Goed zo
en Ge van voor Leven. En als quizmaster voeg
de hij aan de Nederlandse woordenschat het
begrip 'hamvraag' toe. Van 't Sant: „Hij wist
luisteraars geld uit de zakken te praten, men
sen te enthousiasmeren. Bodegraven was een
echte radioman."
Keurig en tuttig, dat was het imago van de
NCRV. Toen Bill Haley, Elvis Presley en Little j j
Richard het rockritme bepaalden voor meni-
ge opgeschoten jongere, hield de NC11V het
braaf bij Sweet Sixteen onder leiding van Lex
Karsemeyer. Dick van Bommel weet nog wel
dat de onlangs verscheiden producer Klaas'
Rol met sjaaltjes, halsdoekjes en kunstbloe
men rondliep in de studio. „Ik regisseerde
een show, waarin de Duitse zangeres Margot
Eskens stond. Ik zag haar jurk, ik viel bijna
van m'n stoel. Ik zei tegen Klaas Rol: die
meid heeft een decolleté complet, dat kan-
helemaal niet. Dus Klaas ging praten met"
Margot. Zei dat ze er prachtig uitzag, maar
dat haar jurk nog mooier zou uitkomen als
die met een mooie kunstroos werd gedra
peerd. Margot Eskens sprak toen de histori -
sche woorden: 'Ach ja, dat heb ik in Italië ook
meegemaakt, dat soort dingen gebeuren nu
eenmaal met katholieken'."
Verdraagzaamheid
Door de jaren heen werd de werksfeer bij de
NCRV volgens Bruin Noordam bepaald door
verdraagzaamheid en wederzijds respect.
„De NCRV was in de jaren zestig een hetero
geen religieus gezelschap dat zich thuis voel
de onder dat ene dak. Een Samen op Weg
kerk avant la let t re.
Het amusement dat onder het mom van
'gevarieerde programma's' werd gebracht,
kreeg in de jaren zestig en zeventig een
steeds voornamere plaats in de programme
ring. Een stroming in de achterban vond dat
de NCRV te ver van z'n beginselen afdreef,
scheidde zich af en richtte in 1967 de EO op.
In zijn rol van Swiebertje liet Joop Doderer
intussen cameramensen, jeugdige en volwas
sen kijkers lachen. Van lieverlee kreeg de
NCRV de naam van spelletjesomroep aange
meten. Het toenmalige hoofd gevarieerde
programma's Dick van Bommel maakte "In de~^
periode van 1964 tot 1984 150 Zeskampachti
ge programma's, van titel variërend van Ben
tegen Allen tot Spel zonder Grenzen. Hij liet
300 inwoonsters van Bolsward in stromende,
regen pannelappen maken en Sinterklazen
onderuit roetsjen op ingezeepte glijbanen.
En Van Bommel verzamelde een groepje
mensen om het Farce Majeure-team te vor
men. Onder hen Jan Eillekers en Henk van
der Horst.
Eillekers: „Ik herinner me dat na de eerste
uitzendingen de telefoon roodgloeiend stond
bij de NCRV. Ik weet niet hoeveel brieven van
verontruste leden Van Bommel heeft moeten
beantwoorden." Van der 1 lorst: „Ik moet Van
Bommel nageven dat hij in het begin Farce
Majeure door dik en dun heeft gesteund. An
ders was het na een paar uitzendingen al van
tafel geveegd. Nu konden de mensen aan
i11 e wennen. Dezelfde leden die den Jaai
die daarvoor schande hadden gesproken van
Farce Majeure, waren woedend dat we er
mee stopten."
Rekening houdend met taboes als
en koninklijk huis, gingen tekstschrijve
la, Benavente, Van der Horst en Eillekers al
tijd van hun eigen normen aangaande satire
uit. Eillekers: „Wij waren niet van die scherp
slijpers. Bovendien wisten we voor wie we
werkten. Van echte censuur is nooit sprake
geweest. Ik herinner me dat Pola een liedje
had geschreven naar aanleiding van een po
lio-epidemie in Zeeland. Daar kwam dan de
zin in voor dal Jezus had gezegd: 'Laat de
kinderen tot Mij komen'. En het eindigde
met: 'Als hun beentjes hen tenminste nog
kunnen dragen'. Vond Van Bommel de moei
te van het uitzenden waard. Daarer
kon het lied 'Lulletje Rozewater' ni
moest 'lulletje'veranderen in 'dingetje'."
Boodschap
De NCRV is niet ontheiligd, maar de tijd
heeft heel wat heilige buisjes gesloopt. Pop
muziek is nu ook NCRV. Of zoals voorzitter
Herstel het onlangs verkondigde: „De wereld
is veranderd, de geloofsbeleving is veranderd
en de NCRV is meegegroeid met die verande
ringen. Tegelijkertijd is de C in onze naam
onveranderd sterk gebleven."
Maar verzakelijkt is de protestante om-
roepfamilie wel. En het NCRV-gevoel Is er
mogelijk nog wel bij de achterban, maar on
der het personeel minder dan voorheen. Jan
Eillekers: „Elk programma heeft z'n eigen
eindredactie. Er zijn daardoor eilandjes bin
nen het bedrijf ontstaan. Er is ook geen
NCRV-avond meer. De programma's van
AVRO, KRO en NCRV worden nu op één net
geprogrammeerd. In de omroepgidsen moe
ten we met dikke letters aangeven welke pro
gramma's van wie zijn. Misschien een jam
merlijke ontwikkeling, maar het is nu een-
De hamvraag is nu of de christelijke stem
in de ether over zo veel adem beschikt om de
hoge C nog lang aan te houden. „Ik ben vrij
optimistisch van aard", zegt Dick van 't Sant.
„Vijfenzeventig jaar haalt de NCRV wel. Maar
het eeuwfeest..."
De vroegere regisseur denkt dat het een
kwestie is van Deo Volente.
eligic
legen
