Cultuur& Kunst
Hollywood-soap
op LAK-podium
«^bewondering
Aantrekkelijke country-avond in Alphen
99
DE hJFER
DONDERDAG 10 NOVEMBER 1994
De 22.CHEF
risken
te vej
Ja Bellitoni op z'n
best in lyriek
rdac
Altviool: Esther van Stralen. Werk
van Ravel, Bizet en Berlioz Gehoord:
9/11, Stadsgehoorzaal, Leiden Nog
In het lyrische is Bellitoni op z'n
best. Bizets Jeux d'enfants, oor
spronkelijk voor piano vierhan-
dig, zijn gave miniatuurtjes.
Teer als oude kant, maar ook
stuwend, zoals de 'Marche' of
het prachtige 'Impromptu'
waarin een tolletje de hoofdrol
heeft.
Wanneer er iets meer kracht
gevergd wordt, speelt het al snel
te luid. Dit bleek het schrij
nendst in Hector Berlioz'
Harold en Italië, een symfonie
in vier delen met altviool.
Harold werd gespeeld door de
altviool van Esther van Stralen.
Zijn melodieën zweven boven
die van het orkest en contraste
ren door hun tempo en karakter
daarmee. In het eerste deel
wandelt Harold door de bergen,
die hoog boven hem uittorenen,
om niet te zeggen dat ze hem
verpletteren. Tweede en derde
deel zijn wat rustiger van karak
ter. Een processie van biddende
pelgrims wordt opgeroepen en
uitgeluid door een kerkklokje.
Het derde deel vormt de serena
de van een bergbewoner aan
zijn geliefde. Uitermate verlei
delijk zet de hobo deze lokroep
in. In het vierde deel slaat Belli
toni op hol: Harold wordt over
vallen door zeker veertigdui
zend rovers, aan de hoeveelheid
geluid te horen.Ester van Stra
len deed ongetwijfeld haar best,
maar viel volkomen weg door
het forse spel van het orkest.
Gelukkig had Lascae in Ma
mère l'oye van Ravel het orkest
in bedwang en voerde hij het
tot sprookjesachtige prestaties.
Prachtig waren de gesprekken
tussen Belle en haar Béte. Het
sombere mokbeest, een geestig
nèt ertegenaan spelende con
trafagot, verandert in een
sprookjesprins door een zoete
harp, maar zijn gedaantewisse
ling is bepaald niet pijnloos.
Bellitoni maakt prachtige mu
ziek, als het zich maar in de
hand houdt.
Rieks Swarte bewerkt melodrama 'Written on the wind'
,,De films van Douglas Sirk worden beschouwd als direc
te voorlopers van soaps als Dallas en Dynasty. Het speelt
zich allemaal af binnen zeer rijke Amerikaanse families.
In 'Written on the wind' bijvoorbeeld gaat het over de
vraag wie er voor de opvolging zal zorgen binnen een
olie-dynastie, dus gaat het over kinderen krijgen en auto
matisch over relatieproblemen. Eigenlijk is het een klas
siek koningsdrama".
haarlem/leiden Homme siEBENGA achteraan gezeten om hem
schouwburg-intendant te ma-
Theatermaker Rieks Swarte ken. Maar Sirk vluchtte in 1933
heeft al een indrukwekkende naar Nederland, omdat zijn
reeks'speelgoed-voorstellingen' vrouw joodse was. Uiteindelijk
op zijn naam staan, waarin de- komt hij in Hollywood terecht,
cor, rekwisieten en vormgeving waar hij 'weepies' maakt - me-
een hoofdrol spelen. Vorig sei- lodramatische films speciaal
zoen regisseerde hij bij Zuidelijk
Toneel de Beggars Opera van
John Gay. Met zijn bewerking
van de Sirk-film 'Written on the
wind', grijpt Swarte nu terug op
een oude fascinatie. Alweer tien
jaar geleden ensceneerde hij
van dezelfde regisseur de Holly-
wood-tranentrekker 'All that
heaven allows'. Daarna maakte
Swarte voor zijn regielessen
veelvuldig en dankbaar gebruik
van scènes uit de melodrama's
van Sirk. Film mag dan een to
taal ander medium zijn dan to
neel, Douglas Sirk - oftewel Det-
lef Sierck, Deen van geboorte -
was een cineast met onvervalste
theaterroots.
Swarte: „Hij was voor de oor
log een grootheid binnen de
Duitse theaterwereld. Goebbels
heeft er indertijd persoonlijk
Betekenis
In 'Written on the wind' zijn
vier klassieke Hollywoodsterren
verwikkeld in een meeslepend
opvolgingsdrama binnen het fa
milieconcern Hadley Oil (denk
aan Ewing Oil!!). Lauren Bacall
is de serieuze secretaresse die in
het huwelijksbootje stapt met
de losbandige zoon des huizes,
gespeeld door Robert Stack.
Dorothy Malone is de manzieke
dochter des huizes die valt voor
de rechtgeaarde huisvriend,
vertolkt door Rock Hudson. Er
ontrolt zich een noodlotsdrama
vol klassieke ingrediënten als
impotentie, jaloersheid, chanta
ge en poging tot moord.
Het theaterhart van Swarte
gaat vooral sneller kloppen
doordat de films van Sirk per
fect geconstrueerde drama's
zijn waarin alle elementen als
een puzzel in elkaar passen.
Wie alle details wil doorgron
den, heeft er een fikse kluif aan.
Swarte: „Ik heb toentertijd 'All
that heaven allows' zo'n 35 keer
gezien om alle elementen te
analyseren. Belichting, kleur,
cameravoering, blikrichting van
de acteurs, enzovoort. Er is geen
element dat aan het toeval
wordt overgelaten. Deuren, ra
men, spiegels, trappen, alles
heeft bij Sirk een betekenis."
Om een indruk te geven van
de zwaar symbolische beeldtaal,
laat Swarte een scène op video
zien. Robert Stack, de pasge
trouwde playboy die de drank
heeft afgezworen, krijgt in de
kroeg van zijn dokter te horen
dat hij impotent is. Hij hijst zich
overeind, grijpt een glas en de
camera zwenkt naar het plafond
waar vlaggetjes hangen met de
tekst 'drugs'. Stack snelt naar de
uitgang, en zijn blik zwenkt
naar links. De camera zoomt in
op een klein jongetje op een
mechanisch hobbelpaard.
Swarte doceert met een gulle
lach: „Hij ziet het kind dat hij
nooit zal kunnen krijgen. Tege
lijkertijd staat dat paardrijden
natuurlijk voor copuleren.
Pruiken en hoedjes
Als Dorothy Malone na een slip
pertje door de politie wordt
Malou Gorter en Dennis Költgens in 'Written on the wind': oude fascinatie.
thuisgebracht en als ondeugend
meisje de enorme trap in de hal
van huize Hadly oprent, zet
Swarte het beeld even stil. „Die
trap zit ook in de voorstelling.
Het is de trap naar het paradijs.
De familie staat beneden en wil
omhoog. Boven blijkt het uit
eindelijk net zo verschrikkelijk
als beneden. En over die hal
heeft Sirk zelf gezegd dat hij
moet tonen als een crematori
um, met koud marmer en veel
bossen bloemen. De Hadley-fa
milie is in verval, hun huis is
een gevangenis."
Wie een speelfilm om wil
werken tot theatervoorstelling,
stuit op talloze voetangels en
klemmen. Om een voorbeeld te
noemen: hoe maak je van een
stuk of zestig korte filmscènes
een vloeiende theatervoorstel
ling? Swarte schrapte er een
stuk of tien, en hield er nog zo'n
vijftig - nog steeds een astrono
misch aantal voor een theater
stuk. Swarte: „Hoe we dat op
lossen? Gewoon veel change
ren." Voor het probleem van de
circa twintig rollen in de film
bedacht Swarte ook een no-
nonsense oplossing. Vier ac
teurs nemen ieder een hoofdrol
voor hun rekening, terwijl de
vijfde Dennis Költgens op
slapstick-achtige wijze alle bij
rollen voor zijn rekening neemt.
Het gebruik van pruiken en
hoedjes wordt daarbij niet ge
schuwd.
Met 'Written on the wind'
toont Swarte zijn bewondering
voor de weergaloze constructie
van de Sirk-films. Maar wat
vindt hij eigenlijk van het melo
drama, de grote emoties, de tra-
nentrekkerij. Swarte (lachend):
„Het werkt. Ik ga elke keer weer
plat."
Written on the wind. Toneel-
schuurproduktie, naar de ge
lijknamige film van Douglas
Sirk. Regie en bewerking:
Rieks Swarte. Spel: Gerrit
Bons, Mariëlle van Sauers, Ma
lou Gorter, Ferdi Janssen en
Dennis Költgens. Te zien: don
derdag 17 november, LAKThe-
ater, Leiden.
De Franse politie staat niet toe
dat een avant-garde kunstwerk
in het Parijse Centre Pompidou
blijft staan waarin levende spin
nen, slangen, schorpioenen en
padden elkaar opeten om de
wet van de jungle aanschouwe
lijk te maken.
De Chinese kunstenaar
Huang Yon Ping had het kunst
werk graag tentoongesteld. De
Franse politie verbiedt kunstwerk
wegens dierenmishandeling
gemeentelijke veterinaire dienst dierenbescherming had om het
en de politie kwamen tot de verbod gevraagd en dreigde het
conclusie dat het kunstwerk in Centre Pompidou met een
overtreding zou zijn met de wet rechtszaak,
tegen dierenmishandeling en Het kunstwerk was onderdeel
het tentoonstellen van dieren van de dinsdag geopende ten-
zonder vergunning. De Franse toonstelling 'Hors Limites, l'art
e, 1952-1994'. Voor het
a werd door tientallen in
het wit geklede dieren-activis
ten gedemonstreerd. Directeur
Germain Viatte van het Centre
Pompidou vond de protesten
belachelijk. „Slechts 20 procent
van de dieren ging dood", zei
hij. „Het zal niet lang meer du
ren of je mag in Frankrijk zelfs
geen regenworm meer aan een
vishaakje doen."
In deze rubriek komen al of
niet bekende
streekgenoten aan het
woord die, hetzij direct,
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
kunstuiting waaraan ze
bijzondere waarde
hechten. Van de snuifdoos
van oma tot het
grijsgedraaide muziekstuk
en alles wat daar tussen zit.
Vandaag spreekt Albert
Labordus, van de
Kunstadviescommissie
Oegstgeest èn leraar
tekenen aan het Visser 't
Hooft lyceum, zijn
bewondering uit voor een
Engelse kabinetkast (met
inhoud) uit de vorige eeuw.
,,De spulletjes in de kast
hebben voor mij een grote
emotionele waarde. Ze zijn
een afspiegeling van mijn
verleden."
Hij is schitterend,
die kast. Hij staat
ook op een plek in
de kamer waar je
hem wel moet'zien.
Je kunt er niet
omheen. Soms zet ik de
deurtjes open, daar wordt hij
nog mooier van. We hebben er
door een timmerman lichtjes in
laten maken. Het is heerlijk om
dan naar die kast te kijken als -
het donkerder wordt.
Tot grote gruwel van anderen is
de kast wit geschilderd. Hij
hoort eigenlijk de kleur van
hout te hebben. Maar in onze
woonkamer staan al houten
meubelen: een Friese
boerensecretaire en een
'damessecretaire' uit
Terschelling. Om dan ook nog
een houten kabinetkast te
hebben, vonden we te veel van
het goede. En met deze kleur
past hij prima bij de rest van het
RECENSIE DICK HERMSEN
Mini-Country-Festival met Gail Davies,
Rob Crosby, Lionel Cartwright, Michael
Het Mini-Country-Festival was
misschien mini in opzet, maar
zeker niet gering van kwaliteit.
Zaal 'De Bron' in Alphen aan de
Rijn had gisteravond vier zoge
heten singer/songwriters, in dit
geval vrij te vertalen als gitarist-
/zangers die zelf hun liedjes
maken, op bezoek. Ze komen
uit de States en reizen op het
moment door Europa om de
Country-muziek buiten de ei
gen grenzen te brengen. De op
zet van het festival was sober:
de artiesten zongen en bege
leidden zichzelf op gitaar, soms
ook op piano. De opkomst was
groot en de sfeer, overeenkom
stig de spelkwaliteiten van de
artiesten, uitstekend.
Uitschieter in positieve zin
was Michael Johnson. Zijn wel
luidende stemgeluid ging ge
paard met een formidabele gi
taartechniek. Zijn begeleidende
partijen waren virtuoos en daar
bij zeer muzikaal en smaakvol.
Dat hij als gitarist ver boven de
anderen uitstak is niet verwon
derlijk. Hij studeerde zelfs enige
tijd klassiek gitaar in Spanje.
Zijn prachtige composities en
sublieme uilvoeringen getuigen
van grote klasse.
Hoogtepunten in een festival
bestaan niet zonder dieptepun
ten. Vol goede moed betrad de
bevallige Gail Davies het podi
um. Het publiek was gewaar
schuwd. Presentator Wim Pols,
disc-jockey bij de Evangelische
Omroep en promotor van de
Country-muziek, meldde al van
te voren dat ze kampte met een
ontsteking op de stembanden.
Al kuchend en vals zingend
worstelde ze zich moedig door
de eerste paar stukken. Bij het
voortijdig verlaten van het podi
um beloofde ze spoedig terug te
komen, zo gauw haar stem weer
de oude was. Rob Crosby on
derscheidde zich van de ande
ren door zijn krachtige stemge
luid. Hij oogstte terecht veel
posities. Muzikaal cadeautje
was een optreden van The
Stockwell Brothers, drie muzi
kale broers die op vaardige wij
ze de bluegrass nog eens afstof
ten. Tegen het eind van het
concert, inmiddels ver na mid
dernacht, kropen de artiesten in
verschillende combinaties bij
elkaar. Een verrassende afslui
ting van een attractieve coun
try-avond.
Nijholt als nichterige dreinebalk in zalig niets
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
'Later is te laat' van Noël Coward, Spel:
Willem Nijholt, Liz Snoijink, Gerrie van der
Klei e.a. Regie Jules Royaards, Gezien
9/11 schouwburg, Leiden Aldaar nog te
zien: vanavond
Is acteren een beroep of een le
venswijze? In het geval van Gar
ry Essendine, de centrale per
soon in 'Later is te laat', is er
geen twijfel mogelijk: alles is
een en al theater, de levens voor
en achter de schermen lopen
naadloos in elkaar over.
Essendine is het constante
middelpunt van adoratie. Ilij
laat het zich allemaal maar al te
graag aanleunen. Zelfs in zijn
eentje thuis blijft hij de aanbe
den poseur. Zijn secretaresse,
zijn ex-vrouw, zijn vrienden,
zijn vriendinnen, zijn fans
houdt hij in zijn ban. Raakt hij
tijdens de zoveelste woede-aan
val buiten zinnen, dan gaat ook
dat met veel theatraal misbaar
mers wegens ziekte niet aan de
ze produktie kon meewerken.
Zelfs een hier en daar mis
schien wat te olijk uitgewerkte
bijrol doet in dit geval geen af
breuk aan het geheel, Eigenlijk
draait alles hier om Willem Nij
holt die van Essendine een
beetje nichterige, verwende,
ijdele en egocentrische dreine
balk maakt. Al dat tezamen ech
ter laat een kostelijke mengeling
zien van cynisch, gevat en zeer
gesoigneerd toneel.
Het verhaal is snel verleid. Er
is wat geadoreer van opdringe
rige fans, er zijn wat venijn en
gehuichel bij onderlinge ver
houdingen. 'Later is te laat' gaat
dus eigenlijk bijna over niets,
maar het is op-en-top-Engels
niets, het is zalig niets, door
Willem Nijholt en de zijnen in
stijl voor het voetlicht gebracht.
Eigenlijk is zo'n kast het begin
van het museumwezen.
Iedereen die vroeger wat
bijzonders had, van schelpjes
tot apehandjes, liet dat in de
zogenaamde 'rariteitenkast'
zien. Als dat te klein werd,
verhuisde de collectie naar een
kamer. Zo werd de ruimte
steeds groter. En na de Franse
Revolutie werd de kunst van het
volk. Dat wilde er ook van
genieten.
Alles in de kast heeft voor mij
een speciale waarde.
Bijvoorbeeld de koe, van
Makkumer porselein. Die heb ik
van mijn ouders gekregen. In
1962 was dat, het laatste jaar
waarin mijn vader leefde. Of het
muziekdoosje dat ik 1944 voor
Sinterklaas kreeg.
Op alles plak ik trouwens
stickertjes met daarop van wie
ik iets heb gekregen en
wanneer. Of als ik iets heb
gekocht, hoe duur het was. Zo
kostte dit blauwe bordje van
Regout aardewerk uit
Maastricht 35 gulden. Dat is
nog te betalen. Dat is ook een
voorwaarde om iets te kopen. Ik
zit maar in het onderwijs, denk
ik altijd maar.
Van dat Regout aardewerk heb
ik veel nog meer. Een
kinderserviesje uit de vorige
eeuw is me wel het dierbaarst
uit die collectie. Dat kreeg ik
ooit van een vorige buurvrouw,
die kind noch kraai had. Ze was
voor onze Jcinderen zo'n beetje
een 'nep-oma'. Toen ze dat
serviesje aan mijn dochtertje
wilde geven, vond ik het zo
mooi dat ik het zelf heb
gehouden.
Mijn kinderen geven ook veel.
Laatst was mijn dochter in
Oostenrijk en nam ze een
kerstman voor me mee waar je
zo'n theelichtje in kunt zetten.
Ze weet dat ik gek ben op van
die romantische
kerstversieringen. Ik vind het
dan heel lief dat ze in Oostenrijk
aan haar vader heeft gedacht.
Zo'n modern wandmeubel is
niets voor mij. Dan heb ik liever
een kast met geschiedenis. Deze
kabinetkast geeft me het gevoel
thuis te zijn. Er staan allemaal
persoonlijke dingen in
'maken' mijn huis.
TEKST MARCO V
FOTO HIELCO KUIPERS
Ongetwijfeld is deze Essendi
ne een projectie van Noël Co
ward zelf. En Willem Nijholt
draagt dat uit in zijn spel. Pro
bleemloos kan hij zich zowel
met de auteur als met de fictie
ve acteur vereenzelvigen.
Kortom, Nijholt speelt deze rol
zoals alleen hij die rol kan spe
len. Hij trakteert ons daarmee
op een prachtig Coward-feestje
waarmee hij zichzelf en zijn pu
bliek een groot plezier doet.
'Later is te laat' is de derde
Noël Coward-produktie die Nij
holt in samenwerking met een
impresariaat uitbrengt. Na 'Pri
vate lives' en 'De markiezin' is
hij nu in 'Later is te laat' promi
nenter dan daarvoor aanwezig.
Hij draagt het stuk en sleurt in
zijn enthousiasme zijn mede
spelers mee. Liz Snoijink bij
voorbeeld blijkt in dit stuk een
waardige vervangster voor An-
A.F.Th,
van der Heijden
Asbestemming.
Een requiem
Dc schrijver signeert:
