Toekomen aan wat waardevol is 'Alleen maar voetballen is te weinig' Dinosaurus Nessy Siberië wankelt door onkunde mens en warmer klimaat Wetenschap In én seconde van Amsterdam naar Amersfoort AIDS-vaccin op proef in Thailand, Brazilië, Oeganda VRIJDAG 4 NOVEMBER 1994 162 1MOERMANSK AP In het hoge noorden van Rusland, in de omgeving van Moermansk, is een groot kar kas van een onbekend zeedier aangespoeld dat op een dinosaurus lijkt, zo heeft het persbureau Itar-Tass bekend gemaakt. Spe cialisten van het Meterologisch Station op het schiereiland Rybatsjy aan de Barentsz- zee vonden de resten van het dier in de om geving van Kaap Nemetsky. Het persbureau heeft in het verleden mel ding gemaakt van vliegende schotels en verschijningen van reuzenapen. Itar-Tass noemde het karkas, dat na een storm aan spoelde, ,,de Russische Nessy", naar het be roemde monster van Loch Ness. Het dier, dat ongeveer 12 meter lang en 1,5 meter hoog was, is bedekt met veren of wol en „lijkt van de buitenkant op een dino saurus." Hoewel het kadaver al in ontbin ding verkeerde, leek het of er een vloeistof inzat die op bloed lijkt. Wetenschappers van het Instituut voor Maritieme Biologie uit Moermansk Marine zijn naar de vind plaats gegaan om het schepsel te identifice- JAKOETSK THE INDEPENDENT Wetenschappers van het Russische Perma frost Instituut houden zich bezig met een gevaar dat dè 200.000 inwoners tellende stad Jakoetsk en nederzettingen in heel Si berië bedreigt. Het ijs smelt en honderden gebouwen waarvan de funderingen in de altijd bevroren grondlaag (de permafrost) zijn bevestigd beginnen te hellen. „Alleen houten huizen die voor de jaren vijftig zijn gebouwd zullen het redden", voorspelt Tatjana Botulo, onderzoekster bij het enige centrum dat geheel is gewijd aan diepgravend onderzoek naar de enorme laag ijs die in een kwart van de wereld on der de oppervlaktegrond ligt. De prognose is somber. Als de opwarming van de aarde voortgaat, dreigt Jakoetsk, de hoofdstad van een gebied dat twee maal zo groot is als Alaska, tegen het jaar 2050 te zinken. Het probleem met permafrost is, al dus de onderzoekers, dat het niet langer permanent is. Maar hoe snel is het aan het smelten? De plek is nog steeds moorddadig koud. De laagste temperatuur die ooit in bewoond gebied is gemeten is 68 graden Celsius in het stadje Verkojansk. Zelfs de warmste ge bieden van Jakoetia, de grootste regio van Siberië, heeft een gemiddelde temperatuur van beneden het vriespunt. Het resultaat is permafrost, waarmee in Jakoetia een gebied wordt bedekt dat tweemaal zo groot is als India. De dikte ervan varieert van een paar centimeter in het zuiden tot anderhalve ki lometer in de poolstad Aichan. Het smelten op zichzelf is niet nieuw. Het maakt deel uit van de jaarlijkse cyclus van Siberië. Bovenop de stevige permafrost ligt de zogenaamde 'actieve laag'. Die bevriest in de winter en dooit in de zomer. In Ja koetsk draagt iedere straat de littekens de verzakkingen in de zomer, als de aarde drassig wordt en beweegt: betonnen trot toirs raken ontzet, wegen barsten en houten hutten en huizen worden uit hun vorm ge trokken. Dit is Siberiës jaarlijkse aardbe ving. Zolang de bewoners van de nederzet tingen in blokhutten woonden was dat geen probleem. De grond bewoog heel weinig om ernstige schade aan te richten. Maar in de 20ste eeuw probeerde Moskou wanho pig aan de diamanten, olie, goud en andere mineralen te komen die onder de sneeuw lagen. Men ging zich massaal in 's werelds meest ongastvrije gebied vestigen, waarbij compleet nieuwe steden werden gebouwd. Geconfronteerd met de jaarlijks verzakken de grond kwamen de bouwkundigen met een elegant simpele oplossing: de betonnen heipaal. In plaats van te rusten op normale fundamenten werden flatgebouwen en fa brieken op palen gebouwd die diep genoeg in de grond zaten om tot onder de 'actieve laag' door te dringen tot in de permafrost die het hele jaar flink bevroren was. Het is altijd moeilijk geweest de diepte van de ontdooide laag te schatten. Hoeveel er smelt hangt af van de temperatuur in de zo mer. Maar deskundigen van het Permafrost Instituut zien dat het hele proces nu in een versnelling komt vanwege door de mens veroorzaakte moeilijkheden. Bovenop de algemene klimaatsverandering komt een plaatselijke opwarming die veroorzaakt wordt door waterleidingen, verwamingssys- temen en andere neveneffecten van neder zettingen op grote schaal. De kritische grens tussen stevige permafrost en de actie ve laag is aan het verschuiven. Volgens Botulo ligt tegen het jaar 2050 de perma nent bevroren grondlaag waarschijnlijk op vijf meter diepte in plaats van op anderhal ve meter zoals in de jaren zestig en zeventig toen Jakoetsk werd gebouwd. Het grootste deel van de stad is dan op te korte palen ge bouwd om de dooi in de zomer te overle- De sonde Ulysses van het Europese ruimte vaartbureau ESA voltooit zaterdag zijn vlucht over de zuidpool van de zon. De ron ding van deze pool begon 26 juni. De tocht over de noordpool volgt over een jaar. De poolgebieden zijn vanaf aarde niet duidelijk Het Amerikaanse ruimteveer Discovery heeft Ulysses vier jaar geleden gelanceerd. I Iet onbemande ruimtevaartuig weegt 366 kilo en heeft de vorm en grootte van een kleine auto. Het heeft in vier jaar een af stand afgelegd van twee miljard kilometer. Voor de ronding van de noordpool in het komende jaar is nog eens een miljard kilo meter nodig. In het najaar van 2000 en 2001 vliegt Ulys ses achtereenvolgens nog eens over zuid en noordpool van onze energiebron. De missie heeft voor dit doel een verlenging ondergaan. Dat is van groot belang. Want in die jaren „piekt" de magnetische activiteit van de zon. In de afgelopen maanden verrastte Ulysses de wetenschap met belangrijke ontdekkin gen. Dat zijn vooral de schokgolven van zonnewind op grote hoogte boven de wit gloeiende bol en uiterst lang aanhoudende elektromagnetische golven van meer dan tien uur. Verder bleek er sprake van specta culaire restactiveit van energetische deeltjes boven de pool. Ulysses gebruikte de enorme aantrekkings kracht van de planeet Jupiter om uit het zonnestelsel geraken. Onder een hoek van 90 graden op het vlak van de planeten snijdt het ruimtevaartuig de zon aan. De reis voltrok zich met een recordsnelheid in de ruimtevaart van ruim 160.000 kilome ter per uur. Dat is een snelheid waarmee de afstand tussen Amsterdam en Amersfoort in één seconde wordt afgelegd. Speciaal was ook dat Ulysses door zijn lage gewicht anders dan andere satellieten di rect van aarde op Jupiter kon worden afge schoten. Zo gebruikte de in 1989 gelanceer de veel zwaardere verkenner Galileo eerst de aantrekkingskracht van Venus en aarde om bij de bestemming Jupiter te komen. Ulysses en Galileo zijn vertegenwoordigers van een nieuwe generatie ruimterobots die NASA in 1989 begon te lanceren. Dat geldt ook voor Magellan en Mars Observer die respectievelijk naar Venus en Mars moes ten. In 1996 vertrekt Cassini richting Satur- nus en volgend jaar het ruimtevaartuig Craf, dat kometen gaat bestuderen. KEES WIESE GPD AIDS-vaccins, die in de VS niet grootschalig op gezonde vrijwilligers op hun werkzaam heid mogen worden getest, zullen nu wor den beproefd in Thailand, Oeganda en Bra zilië. Daartoe is besloten op een bijeen komst in Genève van aidsdeskundigen en vertegenwoordigers van de drie landen, ge organiseerd door de Wereld Gezondheids organisatie WHO. Het gaat om kandidaat-vaccins ontwikkeld door de farmaceutische industrieën Genen- tech en Biocine. Beide kandidaat-vaccins zijn gebaseerd op het genetisch gemanipu leerde eiwit gpl20 uit de virusmantel. In de VS werd de test niet toegestaan, omdat men het onethisch vond een vaccin toe te die nen dat in het gunstigste geval slechts der tig tot vijftig procent bescherming biedt. Tegen de tests verzette zich ook de organi se van aidslijders en seropositieven 'AC- TUP'. De kandidaat-vaccins zijn wel op hun even tuele giftigheid onderzocht met respectie velijk 279 en 412 proefpersonen en veilig bevonden. De grootschalige tests (duizen den proefpersonen) moeten dienen om meer te weten te komen over de werkzaam heid van de kandidaat-vaccins tegen het aidsvirus hiv. Onbekend is of, en hoelang, zij bescherming bieden tegen welke hiv-va- ïten. Loopt een proefpersoon na vacci natie toch een hiv-besmetting op, dan is hij niet te genezen. In de drie ontwikkelingslanden is de AIDS- epidemie veel heftiger dan in de VS en dat heeft de beslissing nadrukkelijk bëinvloed. De tests zullen vermoedelijk op zijn vroegst 1 1996 beginnen in Thailand en Brazilië, omdat daar de epidemie wordt veroorzaakt door hetzelfde subtype van het virus als in Noord-Amerika (subtype B). In Oeganda overheerst een ander subtype. Zouden de tests zijn afgewezen, dan was de kans aanwezig dat de farmaceutische indu- ie met het zoeken naar een AIDS-vaccin i stoppen. Genentech alleen heeft er al honderd miljoen dollar in gëinvesteerd en heeft 300.000 doses kandidaat-vaccin klaar- m. Ook deze overweging heeft de beslis sing bëinvloed. Voor de ontwikkelingslan den heeft een AIDS-vaccin een veel hogere prioriteit dan voor de VS, terwijl zo'n vaccin alleen in de geïndustrialiseerde wereld kan worden ontwikkeld. Eerste proefschrift in geschiedenis bewegingswetenschappen Petrus Bult: „Wandelen is misschien een van de beste bewegingssporten." foto jaapknigge „In de topsport doet men.aan polsstok hoogspringen. Ik geloof niet dat de mens het oorspronkelijk zo in de hoogte heeft ge zocht. Wat dat betreft is fierljeppen, het springen met een stok over een brede sloot, een sport die veel meer eigen is aan de mens. Wandelen is misschien een van de beste bewegingssporten. "Voor bewegings wetenschapper, oud-gymnastiekleraar en bioloog Petrus Bult is de evolutieleer een belangrijke inspiratiebron geweest bij het schrijven van het eerste proefschrift in de geschiedenis van de bewegingsweten schappen. We kunnen voor onze dagelijkse beweging veel leren van de evolutie. Petrus Bult (62) promoveert binnenkort aan de Rijksuniversiteit Groningen. Die promotie is niet meer belangrijk voor zijn loopbaan. Het is meer de afsluiting van zijn wetenschappelijk werk. De studie bewe gingswetenschappen bestaat binnenkort tien jaar. Het is een jonge tak van weten schap, die ontstaan is uit verschillende be staande vakken, die zich ook bezig hielden met bewegen. Bult wilde een theorie schrijven over het bewegen voor 0- tot 80-jarigen. Uitgangs punt was voor hem de vraag welke aanleg de mens heeft voor bewegen. „Het is duide- - lijk dat wij ons oorsponkelijk op twee benen voortbewegen en niet op vier poten. Daar naast kun je nog een aantal motorische vaardigheden vaststellen. Ik heb er veertien op een rijtje gezet." Gaan, lopen, sprinten, springen, schop pen, zwemmen, worstelen, klimmen, slin geren, vangen, slaan, stoten, werpen en dragen zijn volgens Bult bewegingen die de mens in aanleg heeft meegekregen. Dat zijn dan ook de onderdelen, die in de lichame lijke opvoeding op scholen aan bod moeten komen, zo meent hij. „Het is een soort sys- thematiek van wat erin moet. Je mag niets vergeten." Bult houdt daarmee een pleidooi voor veelzijdigheid. Hij keert zich fel tegen be zuinigingsvoorstellen op lichamelijke op voeding, gebaseerd op het idee dat kinde ren ook wel in verenigingsverband kunnen bewegen. „Alleen maar voetballen is te wei nig. Vooral in de wedstrijdsport is het ver standig te beseffen dat het bewegen er een zijdig is. Topsport voor kinderen jonger dan vijftien jaar vind ik zelfs niet verantwoord." Wat dat laatste betreft, baseert de promo vendus zich op de natuur. „In de natuur wordt van jonge dieren geen topprestatie verlangd. Ze krijgen de gelegenheid spelend te leren. Wij verlangen die topprestatie wel. Kinderarbeid is sinds lang verboden, maar topsport sluipt er toch weer in bij de jong- sten. Als je die topsport werkelijk een warm hart toedraagt, zou je een talentvolle jonge tennisser niet alleen maar laten tennissen." Speerwerpen Wie op jonge leeftijd veelzijdig is opgevoed in bewegen, zal op latere leeftijd eenvoudi ger blijven bewegen, aldus Bult. Zo iemand weet immers ook wel wat hem of haar het beste ligt. En wat een mens het beste ligt vindt hij ook het leukst. „Mensen behoren te lopen omdat het leuk is, niet omdat het goed is tegen hart- en vaatziekten. Je moet niet sporten om sterk, lenig te worden of veel uithoudingsvermogen te krijgen. Dat zijn eigenschappen die je ook wel ontwik kelt als je een soort beweging beoefent, die je goed ligt." Voor Bult staat de veelzijdigheid die* de mens in aanleg heeft in alles voorop. Speer werpen is bijvoorbeeld van oorsprong een beweging die bedoeld was om een prooi te verschalken. Je moest een doel raken. Nu gaat het om zo ver mogelijk te werpen. Het is toch veel leuker om iets te raken. „Ik denk niet in termen van spierkracht, maar in beweging. Ik ben met een melodie tje bezig, niet met de pianotoetsen. Het gaat er niet om terug te gaan naar de oer tijd, of terug naar de natuur. Beweging op zich is goed voor allé leeftijden, maar het moet vooral spel zijn. Van oudere mensen moet je geen topprestatie verwachten. Wel kunnen ze een beweging als wandelen heel lang volhouden, of tuinieren voor mijn par t. Dat is net zo goed." Onderzoek naar invloed psyche op kanker en genezing Het komt niet vaak voor, maar een enkele keer verdwijnt kanker vanzelf. Sommige mensen lijken te beschik ken over zo'n krachtig 'zelfhelend vermogen' dat zij - opgegeven door artsen - overleven en geheel gene zen. De patholoog-anatoom prof.dr. M. J. de Vries raakte gefascineerd door hun verhalen. Om er achter te komen of de wetenschap iets van die spontane genezingen kan leren, nam hij in 1988 het initiatief het Helen Dowling Instituut in Rotterdam op te richten. Dat was voor die tijd een ge durfde stap. ROTTERDAM ANNEMIEK VEELENTURF Een verband leggen tussen wat er in de psy che van een mens omgaat en het verloop van een levensbedreigende ziekte als aids of kanker, was destijds bepaald geen gemeen goed. Inmiddels echter is de 'biopsychosociale geneeskunde', zoals dit terrein heet, een belangrijk onderzoeksge bied geworden. De medewerkers van het Helen Dowling Instituut houden zich voornamelijk bezig met onderzoek naar de vraag in hoeverre psychologische factoren het genezingspro ces bij patiënten met levensbedreigende ziekten beïnvloeden. Dat werk is tijdrovend, maar levert bemoedigende resultaten op. Een 'klassieker' in de spontane genezing is volgens de arts J.N. Schilder, klinisch co ördinator en onderzoeker van het Helen Dowling Instituut, het volgende waar ge beurde verhaal. „Een vrouw lag op haar sterfbed met een tumor in haar buik. Ze wilde haar broer zien, met wie ze al lange tijd ruzie had. Maar hij weigerde haar te be zoeken. Toen de broer vervolgens ook nog eens allerlei voorwaarden stelde om naar de begrafenis te komen, kwam bij de patiënte de omslag: ze voelde zich opknappen." Schilder: „Ze was boos, ze was kwaad. Ze had tien jaar lang met die ruzie in haar maag gezeten, maar nu besefte ze dat wat er was gebeurd haar schuld niet was. De broer was te ver gegaan. Dat zie je vaak bij mensen die spontaan genezen. De vermin dering van de ziekte wordt veroorzaakt doordat in het leven van de patiënt iets te vergaat." Dat gebeurde ook bij een man die genas van een tumor in de longvliezen. Deze man werd vroeger thuis door zijn zussen en broers flink bemoederd en bevaderd. Hij werkte als timmerman onder maar liefst vijf superieuren, die allen mindere vaklui waren dan hij maar wèl duidelijk lieten blijken dat zij de baas waren. De man wilde wel ander werk, maar voelde zich te oud om te sollici teren. Schilder: „Hij had wat wij in de vaklitera tuur wel omschrijven als 'een gesmoord vuur' in zich. Hij hield veel van zijn vak, maar juist dat werd gesmoord, net zoals hij vroeger thuis niet uit de verf kwam. Deze man werd ziek en hij kreeg van zijn arts de keuze: opereren of niet. De belangrijke per sonen in zijn omgeving zeiden: niet doen." Aan de onderzoekers van het Helen Dow ling Instituut vertelde de timmerman later: „Ik was zo machteloos, daar werd ik ontzet tend kwaad van." Schilder vindt dat nog steeds een prachtige uitspraak, typerend voor mensen die dat gesmoorde vuur heb ben weten vrij te laten. De tumor die de timmerman had, groeide zo hard dat een operatie uiteindelijk als zinloos werd be schouwd. Tóch genas hij. Acht maanden na de ommekeer gaf een röntgenfoto nog maar een klein restje tumor te zien. Daarna is die helemaal verdwenen. Zeldzaam De man en de vrouw over wie Schilder ver telt, maken deel uit van een groep van twaalf mensen die een spontane genezing hebben meegemaakt en die uitgebreid in het instituut zijn onderzocht. „Het zijn zeldzame gevallen," zegt algemeen direc teur P.I.M. Breij, „maar ze hebben ons wel inzicht gegeven in de dingen die van belang zijn als je het zelfhelend vermogen van mensen wilt proberen te stimuleren." Kort gezegd zijn de kernbegrippen daar bij: autonomie (zelfstandigheid), zingeving en sociale steun. „Mensen die kanker krij gen, voelen zich dikwijls overgeleverd aan hun ziekte. Ze zijn volledig afhankelijk van artsen en verpleegkundigen. Ze dreigen het idee te verliezen dat ze controle hebben op hun eigen leven," vertelt Breij. De spontane zelfgenezers die prof. dr. M.J. de Vries, de oprichter van het onderzoeksinstituut, op spoorde, vertoonden daarentegen een op vallend autonoom gedrag. „Je ziet dat deze mensen kiezen voor contacten met mensen die waardevol zijn. De onbelangrijke rela ties worden afgekapt. Dat gebeurt soms vrij resoluut. De man met de enorme bos rozen die een plichtmatig ziekenbezoekje komt brengen, mag direct de deur weer uit. Ze besteden hun tijd liever aan iemand die met veel liefde een viooltje in een potje heeft gestopt. Van die dingen. Ze kiezen tussen wat écht en wat formeel is." Mede op basis van deze gegevens is bin nen het instituut een speciale therapie ont wikkeld. Deze is erop gericht ongunstige psychosociale omstandigheden, die de li chamelijke afweer en het herstelvermogen kunnen ondermijnen, zoveel mogelijk weg te nemen. Het is de bedoeling dat de pa tiënt weer toekomt aan wat waardevol voor hem of haar is. Dat kan van alles zijn: luiste ren naar André Hazes of een herstel van de verbinding met de kerk. „We trekken wel eens een vergelijking tussen het leven en een tuin," zegt Schilder. „Menige tuin heeft een hoekje dat ietwat verwaarloosd is. Dat hoekje in iemands leven willen we tot bloei laten komen." Het opnieuw kunnen ervaren van auto nomie en zelfwaardering in plaats van hul peloosheid zijn belangrijke doelstellingen van de therapie, legt P.H.I. Bulthuis-Vegter, hoofd financiën en publiciteit, uit. Dat geldt ook voor het verhogen van de kwaliteit van de relaties van de patiënt. Het uiten van emoties als verdriet, boosheid en pijn in plaats van verdringing van negatieve gevoe lens spelen daarbij een grote rol. Tijdelijk Om uit te zoeken of het instituut met deze therapie op de goede weg zit, zijn tussen 1987 en 1991 96 kankerpatiënten - allemaal uitbehandeld - bij een onderzoek betrok ken. Tweederde van hen overleed zo snel of werd zo ziek dat ze de therapie niet konden afmaken. Bij vijf van de 36 patiënten die overbleven, stond de groei van de tumor tij delijk stil. Bij de overige 31 was dat niet het geval. „Vooraf hadden we afgesproken dat we verder zouden gaan met dit soort onder zoek wanneer de therapie bij vier van de dertig patiënten effect zou'hebben. Het re sultaat was voor ons dus aanleiding door te gaan," vertelt Schilder. Het onderzoek gaat nu op twee sporen verder. Psychologe G. van der Pompe heeft zojuist het 'veldwerk' afgerond naar het ef fect van de therapie bij borstkankerpatiën- tes. Uit eerdere studies is gebleken dat stress leidt tot een verhoogde afscheiding van hormonen die het functioneren van het immuunsysteem kunnen onderdrukken, wat ongunstig is voor het verloop van de ziekte. Van der Pompe ging na of het ver minderen van angsten en depressies bij de ze groep patiënten door de therapie een gunstige invloed had op het functioneren van het immuunsysteem en daarmee op het ziekteverloop. „We zijn nog niet helemaal klaar met de analyse van de resultaten," vertelt ze. „Maar het is al duidelijk geworden dat de therapie inderdaad de angsten en depres sies bij deze vrouwen vermindert. Hoe dat precies uitpakt op de werking van het im muunsysteem moeten we nog nagaan." Het andere spoor richt zich op de indivi duele patiënt. „We volgen één patiënt en kijken naar de groei van de tumor," zegt onderzoeker Schilder. „Als zich een veran dering voordoet, proberen we na te gaan waarom. Is er iets in het persoonlijk leven van de patiënt gebeurd?" Onderzoekscoördinator dr. B. Garssen durft een voorzichtige conclusie aan. „Er lijkt een relatie te liggen tussen de groei van de tumor en het toegang krijgen of juist ontzeggen tot zaken die wezenlijk zijn voor de patiënt," zegt hij. „In het geval van deze man had het afbreken van de buitenechte lijke relatie een negatief effect en het vinden van antwoorden op levensvragen een posi tief effect." Psychologe Van der Pompe typeert het meeste biopsychosociaal onderzoek dat he den ten dage wordt gedaan als 'grof hagel- werk'. „Wij richten ons hier op meer ver fijnd onderzoek. Het zou mooi zijn als we kunnen achterhalen welk onderdeel van een therapie een bepaalde invloed heeft, zowel psychologisch als immunologisch. En hoe lang zo'n therapie dan nodig is." Medewerkers van het Helen Dowlinginstituut. v.l.n.r: hoofd financiën en publiciteit P.H.I. Bulthuis-Vegter, de onderzoekers dr. C.L. Mulder, J.N. Schilder en G. van der Pompe, algemeen directeur P.I.M. Breij en onderzoekscoördinator dr. B. Garssen. foto Rotterdams dagblad

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 8