Menig sarong was Leids produkt
Cultuur& Kunst
'Koopjes' op
Dag van de
Kunstuitleen
Publiek in Leidse schouwburg speelt vanavond voor jury
20 VRIJDAG 4 NOVEMBER 1994
Ex-partner eist 5 miljoen van Dylan
los angeles De vroegere partner van Bob Dylan, Ruth Tyrangiel,
eist van de zanger ruim 5 miljoen dollar. Ze stelt in een bij de
rechtbank in Los Angeles ingediend verzoek veel te hebben bij
gedragen aan Dylans carrière in de 20 jaar dat ze samen waren.
Vorig jaar verbraken zij hun relatie. Ruth Tyrangiel zei diverse
malen bijdragen te hebben geleverd aan liedjes van de beroem
de zanger en componist, aan wie zij haar leven wijdde. Volgens
haar had Bob Dylan beloofd zijn fortuin met haar te delen in het
geval van een scheiding of overlijden.
Madonna op jacht in arena
malaga Te midden van 200 figuranten juichte de Amerikaanse
popster Madonna gisteren in de arena van Antequera haar to
reador toe. Voor haar nieuwste videoclip was de diva naar Span
je gereisd, waar ondanks de strenge veiligheidsmaatregelen de
media en meegereisde fans elke voetstap volgden. Het nieuwe
filmpje rond de song Take a bow vertelt het verhaal van het on
vervulde verlangen van een zangeres naar een stierenvechter,
die uiteindelijk kiest voor zijn vak en niet de vrouw. Madonna's
komst met toreador Emilio Munoz zorgde in de ochtend voor
een stormloop terwijl de figuranten, uit vrees dat onbevoegden
naar binnen zouden worden gesmokkeld, onder bewaking bui
ten de arena wachtten.
Prix Fémina voor Rolin
parus De Prix Fémina gaat dit jaar naar de 47-jarige uitgever en
schrijver Olivier Rolin voor zijn boek Port-Soudan, een roman
over de verloren gegane illusies van de studentengeneratie van
1968. De prijs, de eerste in een reeks van vijf belangrijke onder
scheidingen, wordt elk jaar toegekend door een jury van uitslui
tend vrouwelijke letterkundigen. Het is de eerste prijs die aan
Rolin is toegekend. Hij komt nu niet meer in aanmerking voor
de belangrijkste prijs, de Prix Goncourt, die op 14 november
wordt toegekend en waarvoor hij hoge ogen gooide.
Extra openstellingen Gevangenpoort
den haag Het Rijksmuseum Gevangenpoort in Den Haag heeft
in de maanden november en december extra openstellingen op
zaterdagmiddag van 13.00 tot 17.00 uur. Tot aan 16.00 uur zijn
er rondleidingen. Het museum is verder geopend op: ma tot en
met vr: 10.00 to 17.00 en zondagmiddag van 13.00 tot 17.00 uur.
Jan de Bas in 'Cheers'
leiden Het Jan de Bas Trio treedt zondag 6 november op in café
'Cheers'. Jan de Bas, die nog niet zo lang geleden de zaal bij het
Internationaal Jazz Festival Noordwijk plat kreeg, staat bekend
om zijn goede jazz-kwaliteiten. Het optreden begint om 15.30
uur iri café 'Gheers', Doelensteeg 11, Leiden.
Swingen in 'The Elephant Club'
warmond De Jaap Dekker's Boogie Set en zangeres Daisy Bell
treden zondag 6 november samen op in 'The Elephant Club'.
Daisy Bell bracht onlangs de CD Full of Jazz uit. Enkele van de
zestien nummers zullen tijdens het optreden ten gehore worden
gebracht. Het concert begint om 15.00 uur, kaarten kosten 12,50
gulden. 'The Elephant Club' is te vinden aan de Veerpolder 14 in
Warmond.
Jubileumconcert in 'De Doelen'
Rotterdam Het Alphens mannenkoor treedt zaterdag 19 no
vember samen met hét jubilerende Christelijk Pelgrims Man
nenkoor uit IJsselmonde op in 'De Doelen'. Op het repertoire
staan koorwerken van Verdi,, Wagner en Gounod. Het optreden
begint om 20.15 uur in 'De Doelen', Schouwburgplein 50, Rot
terdam.
Kaarten voor Nederlands Dans theater
den haag/leiden -Kaarten voor de voorstelling Kylian/Lightfoot
op donderdag 17 november in Den Haag zijn vanaf heden te
koop op het Uitbureau K&O. In dit programma gebruikt Jiri Ky-
lian drie van zijn stijlvarianten: Sechs Tanze, No More Play en Pe
tite Mort. Het uitbureau van K&O is gevestigd aan de Oude Vest
45 in Leiden. Openingstijden: ma t/m vr: 9-17 uur; za: 9-12 uur.
Scène uit 'Petite Mort'door het Nederlands Dans Theater.
foto hans gerritsen
De Nederlandse Opera schrapt
Schats 'Aap' wegens geldgebrek
AMSTERDAM
De Nederlandse Opera (DNO)
ziet af van het plan voor het
Holland Festival 1995 de opera
'Aap verslaat de Knekelgeest'
van Peter Schat op het pro
gramma te nemen. Ook gaan de.
gastvoorstellingen niet door die
DNO in mei 1995 in New York
van 'LTncoronazione di Pop-
pea' van Monteverdi zou geven.
In beide gevallen is de reden
geldgebrek.
De Nederlandse Opera ont
vangt sinds 1993 900.000 gulden
per jaar minder aan subsidie
van het Rijk. Het jaarlijkse bud
get is ruim 30 miljoen gulden.
Inmiddels zijn de
uitgebeeld door Isaac Claesz. Swanenburgh (1537-1614), olie op paneel.
Swaenenburgh legde ook het 'spinnen, scheren van de ketting e
Geschiedenis van de Leidse textielnijverheid in Stedelijk Museum De Lakenhal
Een rechtgeaarde Leidenaar zegt niet iemand op z'n lazer
te geven. Nee, hij geeft hem 'van katoen'. Als hij de baas
speelt 'deelt hij de lakens uit'. Hij zal 'alles over één kam
scheren' als-ie geen onderscheid wenst te maken. En ie
mand zonder kleuren als bellefleuren loopt kans naar het
hoofd geslingerd te krijgen dat hij er uitziet als 'een om
gekeerd hemd van ongebleekt katoen'. Spreekwoorden
en zegswijzen die aan de Leidse textielindustrie zijn ont
leend liggen in de mond van de Leidenaar bestorven. Ve
le straatnamen, zoals de Wolsteeg, de Verversstraat en de
Garenmarkt herinneren ons ook nog dagelijks aan de
vroegere bedrijvigheid. Net zoals De Lakenhal en de we
vershuisjes. Leiden is allang geen lakenstad meer. Maar
soms, zonder het te beseffen, loopt de beroemde laken
nijverheid van weleer nog als een rode draad door het
dagelijks leven.
leiden «jan rusdam
Over de ver reikende betekenis
van de textielindustrie voor de
bevolking en de stad Leiden
gaat de tentoonstelling 'Leids
Goed. De textiel in een Holland
se stad' die vanaf morgen is te
zien in het Stedelijk Museum
De Lakenhal. Waar anders? Het
gebouw de 'Laecken-Halle' was
immers ooit het trotse middel
punt van de Leidse lakennijver
heid. Hier kwamen de gouve-
neurs en staalmeesters bijeen
en werd het laken gekeurd. Aan
die strenge controle heeft het
Leidse laken zijn faam te dan
ken. Het werd een begrip in
heel Europa.
De expositie geeft een over
zicht van de geschiedenis van
de textielnijverheid, van de
Middeleeuwen tot de twintigste
eeuw. De fabricage van wollen
stoffen, de handel, de organisa
tie van het ambacht, de mecha
nisatie in de negentiende eeuw,
tal van aspecten komen aan
bod in deze tentoonstelling.
Ook het wel en wee van de tex
tielarbeiders, hun slechte woon-
en werkomstandigheden, wor
den uitvoerig belicht.
Voorwerpen uit binnen- en
buitenland en historische werk
tuigen die werden gebruikt om
er stoffen van te maken, bren
gen de geschiedenis in beeld.
Op de gerestaureerde bovenver
dieping van het museum is een
aantal machines te zien uit de
late 18de en 19de eeuw, waar
onder een uniek exemplaar van
een 'stubbing billy', een grote
spinmachine die speciaal voor
deze tentoonstelling werd ge
restaureerd. Via interactieve vi
deo kunnen bezoekers de ver
schillende machines ook in
werking zien.
Schuitepraatje
De roem van het Leidse laken
was vooral te danken aan de
goede kwaliteit en de fraaie
kleuren. Het stadsbestuur
waakte daar angstvallig over. Er
waren allerlei regels over bij
voorbeeld de kwaliteit van de
wol, het verven en de controle
daarover. Als de stof aan alle ei
sen voldeed kreeg het een loden
zegel als waarmerk, de zogehe
ten lakenloodjes. Wie de regels
omzeilde kon rekenen op een
zware straf.
Het waarmerk van de Leidse
staalmeesters stond dus garant
voor de beste kwaliteit laken.
,,Een beetje chauvinistisch zijn
we wel", geeft drs. Frank van
Deijk toe. Hij is gastconservator
van De Lakenhal en coördinator
van de tentoonstelling. ,,Er werd
in wel meer plaatsen een hoog
waardig produkt gemaakt en el
ders werd ook weieens snerend
over het Leidse produkt gespro
ken. Dat blijkt bijvoorbeeld uit
een bewaard gebleven schui
tepraatje dat in De Lakenhal te
beluisteren valt."
In één van de tentoonstel
lingszalen is een trekschuit na
gebouwd waarin een geluidsop
name te horen is van een ge
sprek tussen twee kooplieden,
een droogscheerder en een ka
toenwinkelier. ,,Ze hebben veel
commentaar op de Leidse situ
atie en vergelijken die met
Utrecht. Gezegd wordt dat het
Utrechtse laken op dezelfde
manier geverfd wordt als in Lei
den."
Schrijnend
De sociale omstandigheden in
de textielindustrie waren door
gaans slecht. Het leger textielar
beiders deed het werk aanvan
kelijk thuis. Weven, spinnen,
kammen, het gebeurde allemaal
in de piepkleine arbeiderswo
ninkjes die Leidenaren nog
steeds wevershuisjes noemen.
Pas nadat de stoommachine
haar intrede doet wordt thuis
werk fabriekswerk en daarom
krijgt ook de verhouding russen
de directie en de arbeider aan
dacht. Het contrast tussen de
woon- en werkomstandigheden
van de fabrieksarbeiders en de
rijke lakenreders, woonachtig in
statige herenhuizen aan het Ra
penburg, was schrijnend. Vooral
de kinderarbeid was berucht.
'Leids Goed' gaat ook in op de
geschiedenis van de verschillen
de Leidse textielbedrijven: de
firma's Zaalberg en Van Wijk
(dekens), Krantz en Le Poole
(wollen stoffen) en de Leidse
Katoenfabriek waar tussen 1836
en 1933 bedrukt katoen werd
geproduceerd, vooral voor het
toenmalige Nederlands-Indië.
Menig sarong was een Leids
produkt.
Stripverhaal
Omstreeks 1600 maakte Izaac
van Swanenburgh een reeks
schilderijen over de lakennijver
heid. Op deze schilderijen is, als
in een stripverhaal, de weg te
volgen van wol naar laken. Ver
schillende stadia van het ver
werken van wol zijn ook te zien
op de barokke reliëfs in de voor
gevel van De Lakenhal. Speciaal
voor de tentoonstelling zijn af
drukken van deze reliëfs ge
maakt zodat de afbeeldingen nu
eens van heel dichtbij te aan
schouwen zijn.
Foto- en filmmateriaal biedt
een goed inzicht in de gang van
zaken in de bedrijven en in de
leiden/alphen a
geraakt, terwijl de kosten steeds
toenemen, onder meer door de
internationaal voortdurend stij
gende gages van zangers, regis
seurs, decorontwerpers en an
deren die bij een produktie be
trokken zijn, aldus Peter de Ca-
luwe van DNO.
Een andere factor is volgens
De Caluwe dat de drie recente
wereldpremières (Symposion
van Peter Schat, Noach van
Guus Janssen en Rosa van Louis
Andriessen) meer geld hebben
gekost dan verwacht. Het aantal
DNO-produkties bedraagt dit
en volgend jaar negen, een min
der dan het gebruikelijke aantal
van tien dat vanaf 1996 weer
wordt gehaald.
Het begon met kunstenaar Pie-
ter Kooistra. die in Amsterdam
kunstwerken op een bakfiets
aan de man probeerde te bren
gen. Nu, veertig jaar later, telt
Nederland 78 artotheken. Alle
maal houden ze morgen open
dag. Rond het thema 'Stilleven'
organiseren de uitleencentra
speciale tentoonstellingen, le
zingenen andere activiteiten.
Het Leidse Centrum Beelden
de Kunst toont onder andere
vijf kunstwerken die speciaal
voor de dag gemaakt zijn. Bij
deze werken verschijnt een
doosje met afbeeldingen van
die stillevens, een tekst over het
'stilleven in het 'algemeen' en
een pochet met opdruk. Voor
kindefen is er een prijsvraag
met een speciaal driedimensio
naal kunstwerk.
Geheel in stijl luistert een
wassenbeeld van de Ameri
kaanse filmster Arnold Schwar
zenegger de open dag op. Ieder
een die dat wil kan met hem op
de foto. Nieuwe abonnees die
zich op 5 november inschrijven,
krijgen ter introductie de eerste
leentermijn van drie maanden
gratis.
De artotheek in Alphen aan
de Rijn heeft een collectie stille
vens met onder andere een
compositie van keramische
vruchten en een driedimensio
naal werk met hoedjes. Voor
abonnees is een mapje te koop
met daarin een zijden pochet
Als eerste mocht de Leidse burgemeester Goekoop zich in de beschermende armen van krachtpatser Arnold Schwarzenegger koesteren. De film
held is morgen de hele dag bij het Centrum Beeldende Kunst te gast, waar hij de open dag van de Kunstuitleen als imponerend 'stilleven' opluis
tert. Iedere bezoeker is gerechtigd zich in zijn armen te werpen. foto
cent gemeentelijke aankoop
subsidie.
De open dag in Leiden is van
10.00 tot 17.00 uur in het Cen
trum Beeldende Kunst, Hoog
landse Kerkgracht 19/21, Lei
dat is ontworpen door textiel- centrum heeft verder een actie
vormgeefster Jocamijn Ger- voor de abonnees die in de pe-
brandy. Het mapje bevat verder riode van 5 november tot 25 de-
vijf ansichtkaarten met stille- cember een werk van een Alp-
vens. hens beeldend kunstenaar ko-
Het Alphense kunstuitleen- pen. Zij krijgen dan twintig pro
den. In Alphen is de Dag van
de Kunstuitleen ook van 10.00
tot 17.00 uur in het gebouw
van de Kunstuitleen SBK Rijn
streek, St. Jorisstraat 4, Alphen
aan de Rijn.
Bij Gouden Gids Publieksprijs-nominatie
leiden/amsterdam
Hét publiek dat voor jury speelt. Dat
gebeurt vanavond in de Leidse
Schouwburg tijdens de voorstelling
Kwast en Mes, een grimmige relatieko
medie met Helmert Woudenberg en
Herman Verbeeck in de hoofdrollen.
De voorstelling kan daarmee een prijs
van 100.000 gulden in de wacht slepen.
Het idee om het publiek als jury te
laten optreden, is de opzet van de Gou
den Gids Publieksprijs. Alleen stukken
voor middelgrote en grote zalen, meer
dan 200 stoelen, komen in aanmer
king. Een voorstelling moet komend
seizoen minimaal twintig keer opge
voerd worden en in elk geval na 1 april
1994 in première zijn gegaan.
De onderscheiding is een initiatief
van ITT Gouden Gids,
king met het project 'Proeftuinen' van
WVC. Na de première worden drie
voorstellingen als 'nominatie-avonden'
aangewezen. Het publiek geeft een be
oordeling van 1 tot 10. Haalt een voor
stelling voldoende punten, dan ver
dient hij de nominatie Gouden Gids
Publieksprijsve rdienen.
In Kwast en Mes draait alles om
Charlie en Harry, een al wat ouder ho
mopaar. Het probleem dat ze hebben
is yoor iedereen herkenbaar: het is al
even moeilijk mét elkaar te leven als
zonder. Ze proberen van elkaar los te
komen, maar raken juist daardoor ver
strikt in hun wederzijdse afhankelijk
heid. In de kapperzaak, die Charlie en
Harry samen runnen, leidt dit tot ver
wijten, leugens en wreedheden.
Kwast en Mes is een bewerking van
het door Charles Dyer geschreven The
Staircase. De regie van de Nederlandse
versie is van Titus Tiel Groenestege.
Het gaat in het stuk niet alleen om ho
moseksualiteit, maar meer om univer
sele thema's als eenzaamheid en het
verlangen naar waardering en liefde.
Kwast en Mes is vanavond te zien
de Leidse Schouwburg, Oude ves
Leiden. De voorstelling begint
20.15 uur.
verstandhouding tussen directie
en arbeiders. Frank van Deijk:
,,Drie verschillende personages,
gespeeld door acteurs, vertellen
een verhaal dat representatief
was voor hun tijd. Zoals Pieter
Dubroux. Hij verhaalt hoe het
hem vergaat in de saai(kamga-
ren)produktie. En Jan Latour,
hoe hij het slachtoffer wordt
van de neergang in de textielin
dustrie."
Bloei en verval van de laken
nijverheid komen op de exposi
tie allebei aan bod. Opmerkelijk
is dat toen de concurrentie toe
nam de rijke reders hun bedrij
vigheid naar Brabant verplaats
ten, waar de lonen lager waren.
Dat ging gepaard met fusies en
personeelsinkrimpingen via na
tuurlijk verloop. Een parallel
met deze tijd is gemakkelijk ge
trokken. Het is tegenwoordig
niet veel anders. Of liever ge
zegd: het is 'van hetzelfde laken
een pak'.
'Leids Goed. De textiel in een
Hollandse stad'. Te zien in Ste
delijk Museum De I-akenhal,
Oude Singel 28-32, Leiden, van
5 november tot en met 6 fe
bruari 1995, dinsdag t/m vrij
dag 10.00-17.00 uur, zaterdag,
zon-en feestdagen 12.00-17.00
uur, maandag 25 december en
1 januari gesloten.
Makers Cyrano
werken aan
nieuwe musical
Ad van Dijk en Koen van Dijk,
de componist en de tekstdichter
van Cyrano- De Musical, wer
ken aan een nieuwe produktie
onder de werktitel Joe. Het is de
bedoeling dat de musical mid
den 1995 voltooid is. Theater
producent Joop van den Ende
beslist dan of hij de produktie in
de Nederlandse theaters kan
brengen, aldus zijn bedrijf. Het
verhaal van Joe gaat over een
groep Amerikaanse piloten op
een Engelse luchtmachtbasis te
gen de, achtergrond van de
Tweede Wereldoorlog. De beide
Van Dijks kwamen eind 1992 op
het idee, toen zij na de première
van Cyrano een week in New
York waren. Zij zochten naar
een verhaal waarin moderne
muziek en jazz-invloeden kon
den worden gebruikt. Vorige
maand heeft het tweetal de eer
ste veertig minuten met behulp
van negen musicalacteurs bij
Joop van den Ende gepresen
teerd.
Geldproblemen
Openluchtmuseum
Het Nederlands Openluchtmu
seum (NOM) in Arnhem sluit
het seizoen 1994 af met een
structureel tekort van 350.000
gulden op een begroting van
twaalf miljoen. Dat heeft muse
umdirecteur dr. J. Vaessen gis
teren aan het personeel van het
museum meegedeeld. Hij ver
zekerde het personeel echter
dat er in 1995 geen ontslagen
zouden vallen, in tegenstelling
tot eerdere berichten. Het NOM
mikt voor volgend seizoen op
340.000 bezoekers. Dit jaar viel
zwaar tegen met maar 315.000
bezoekers binnen de poorten.
Het Openluchtmuseum heeft
niet zozeer concurrentie van
vergelijkbare parken als het Zui
derzeemuseum of het nieuw ge
opende Archeon, stelt de direc
tie, maar vooral van plaatselijke
activiteiten. Mensen kunnen in
het weekeinde uit steeds meer
dingen kiezen, aldus Vaessen,'
door openstelling van winkels
op zondag en lokale festivals.
Volgens Vaessen voelen alle
parken dit soort concurrentie.
