Cultuur Kunst
Potten en pannen in Oudheden
ewondering
FLEETWOOD
MAC
Dubbele bodems en valkuilen
Van Hanegem intrigerend
Ruim zes miljoen voor 'Marilyn' van Andy Warhol
DONDERDAG 3 NOVEMBER 1994
21
LATER IS TE LAAT
Noël Coward
Uit de eensgezinde pers:
Kroon op het werk van
Willem Nijholt (Telegraaf)
Loepzuiver komediespel
van Nijholt en Van der Klei
(Parool)
AANVANG 20.15 UUR
LEIDSE SCHOUWBURG
tel. 071-131943
Ilias krijgt ook
nieuw decor
Nadat tijdens de repetities van
'Ilias' de Toneelgroep Amster
dam kortgeleden van regisseur
is gewisseld, is het toneelbeeld
nu eveneens veranderd. Vanwe
ge onoverbrugbare verschillen
in artistieke opvattingen tussen
hem en de spelers trok Peter
Oosthoek zich onlangs terug uit
de regie. Titus Muizelaar en Gijs
de Lange, die beiden tevens een
rol vervullen in 'Ilias', hebben
die taak van hem overgenomen.
Vervolgens leidden gewijzigde
opvattingen over enscenering
van dit stuk tot wensen voor
een aangepast decor. Het oor
spronkelijke ontwerp van Paul
Gallis bedroeg aan materiaal
kosten ongeveer 35.000 gulden.
René van der Pluijm, hoofd
voorlichting van Toneelgroep
Amsterdam: „Het nieuwe decor
is grotendeels samengesteld uit
delen van het oude decor.", al
dus Van der Pluijm.
ER ZIJN NOG PLAATSEN
voor het optreden van
MATHILDESANTING
the Whole band
OP ZATERDAG
12 NOVEMBER A.S,
AANVANG 20.15 UUR
LEIDSE SCHOUWBURG
tel. 071-131943
Grote afmetingen genieten on
miskenbaar de voorkeur van Ab
van Hanegem. Doeken van
twee bij twee, of zelfs twee bij
drie meter zijn geen uitzonde
ring. Die omvangrijke dimen
sies maken dat zijn schilderijen
je als het ware overspoelen. Je
voelt je er dadelijk in opgeno-
Dat gegeven vormt het uit
gangspunt voor een spel, dat er
op gericht lijkt de toeschouwer
uit z'n evenwicht te brengen.
Hoewel Van Hanegems werken
in eerste instantie een zeer har
monieuze, uitgebalanceerde in
druk maken, zijn ze in staat om
het gevoel voor stabiliteit volle
dig in de war te brengen, omdat
de voorstellingen vol gestopt
zijn met allerlei perspectivische
valkuilen.
In de galerie van het Acade
misch Ziekenhuis toont Ab van
Hanegem een serie composi
ties, geschilderd met behulp
van sjablonen in heldere, dek
kende kleuren. Door de veel-
heid aan rechte lijnen en ellip
sen ogen de schilderijen als
geometrisch-abstracte voorstel
lingen. Maar hoe langer je kijkt,
hoe figuratiever ze worden. De
lijnen schuiven over en langs el
kaar, met als gevolg dat er ruim
telijke, architectonisch getinte
beelden ontstaan.
Het eigenaardige is, dat er
van alles mankeert aan de op
geroepen ruimtelijkheid. Zo zijn
er vormen, die als een los object
door de. ruimte lijken te zweven,
maar die tegelijkertijd als een
soort zwarte gaten de logica van
de ruimte verstoren. Er zijn
schaakbord-patronen van zwar
te en witte vierkanten die als in
een bolle lens worden vervormd
tot hoofdpijnverwekkende
krommen. Allerlei perspectie
ven vermengen zich met elkaar
op een manier die vaak moeilijk
te ontwarren is.
Het doet allemaal nogal den
ken aan de onmogelijke figuren
van de graficus M.C. Escher, dit
werk van Ab van Hanegem. Al
leen, in tegenstelling tot Escher,
die zijn meetkundige absurdi
teiten altijd zeer nadrukkelijk
naar voren bracht, zorgt Van
Hanegem dat zijn ruimtelijke
rariteiten nagenoeg verborgen
blijven. Van Hanegem verstoort
de orde veel geraffineerder dan
Escher. Je moet zeer goed kijken
om uit te vinden waar de
schoen nou eigenlijk wringt.
Ab van Hanegem houdt van
dubbele bodems en surrealisti
sche booby-traps. Onder het
mom van aangename poëtische
beelden, krijgt de kijker een
klap voor z'n kop. Dat is een al
leszins merkwaardige gewaar
wording. Naar de diepere bete
kenis ervan kun je alleen maar
gissen. Intrigerend.
2 DECEMBER 1994
GROENOORDHAL LEIDEN
DAVE MASON en BEKKA BRAMLETT
SUPPORTACT: HANS VERMEULEN THE REST
kaartverkoop via 18 grote N.S. -stations. Informatie
O.V. Reisinformatie 06-9292 en telefonisch
reserveren bij Mail-Tickets 06-91122339
Mondriaan
'weggesleept'
delft «gpd
Het gestolen levenswerk van
Frans Postma uit Delft over
Mondriaan is terecht. De col
lectie foto's over het Parijse
atelier van Mondriaan lag in
zijn auto die vorige week in
Amsterdam werd gestolen.
Later kreeg de maquêtebou-
wer een telefoontje van een
Amsterdammer die zei dat
de gestolen auto enkele da
gen voor zijn deur had ge
staan. Dinsdagmiddag sleep
te de afdeling parkeerbeheer
van Amsterdam de auto weg,
omdat deze al een paar da
gen in een wielklem stond.
Alleen een polstasje met per
soonlijke papieren is uit de
auto verdwenen.
,,Ik dacht in eerste instan
tie dat iemand een grap met
me uit wilde halen", vertelt
Postma. Maar de man die me
belde gaf zo'n gedetailleerde
omschrijving van de auto,
dat het toch waar moest
zijn." Dit goede nieuws over
trof alle verwachtingen van
Postma, want de politie had
hem verteld dat de kans vrij
wel nihil was dat de papieren
boven water zouden komen.
„Ik moet wel vierhonderd
gulden betalen voor de par
keerbon en de boete voor de
wielklem, omdat de auto na
de diefstal fout stond gepar
keerd. Maar het belangrijkste
is dat ik mijn spullen terug
heb", aldus een gelukkige
Postma. Van de collectie fo
to's en aantekeningen over
het Parijse atelier van Mon
driaan bestaat geen kopie.
Binnenkort wordt van de col
lectie een boek gemaakt.
Museum koopt Israëls
deurne» Museum de Wieger in Deurne koopt volgend jaar het
schilderij 'Liggend vrouwelijk naakt' op de divan van Isaac Is
raëls. Het werk bevindt zich nu nog in een particuliere collectie.
Met de aankoop is een bedrag gemoeid van 100.000 gulden. Het
schilderij was overigens eerder dit jaar al in Deurne te zien tij
dens de expositie Het naakt in de Nederlandse schilderkunst van
de twintigste eeuw. Van 5 november tot en met 8 januari is het
opnieuw te zien, ditmaal samen met een aantal andere, nieuwe
aanwinsten.
Brood op condoomautomaten
Amsterdam De doorgaans grauwe condoomautomaten in de
horecakrijgen een gekleurd omhulsel. De initiatiefnemers, een
firma in condooms en een designbureau, verwachten dat dat de
verkoop stimuleert.Tot de uitvoerende kunstenaars behoren
Herman Brood, Peter Diem en Jasper Krabbé. Tien procent van
de verkoopopbrengst van de kunstautomaten gaat direct naar
hetAids-fonds.
King of the Blues op concerttournee
den haag B.B. King, de King of the Blues, komt deze maand
voor concerten naar Nederland. King is op 26 november in de
IJsselhal in Zwolle, op 29 november in het Frits Philipscentrum
in Eindhoven en op 30 november in het Haagse Congresge
bouw. Voor inlichtingen is de Concert-infolijn beschikbaar:
05150-20510.
Resultaat opgravingen Leidse Koenesteeg
Nog maar net opgegraven en nu al pronken de vondsten
van opgravingen aan de Leidse Koenesteeg in de vitrines
van het Rijksmuseum van Oudheden. Aardewerk uit de
Middeleeuwen en de Romeinse tijd is tijdens een mini-
expositie te bewonderen. Aandachtstrekker is de schedel
van inwoner van Leiden, een veertigjarige man die door
geweld om het leven moet zijn gekomen.
De vondsten dateren van de
eerste eeuw na Christus. Daar
mee is Leiden duizend jaar ou
der dan aanvankelijk werd ge
dacht. Nog nooit eerder zijn er
Romeinse overblijfselen in de
Leidse binnenstad aangetroffen.
Maarten Dolmans, van de Leid
se Dienst Bouw Wonen, coör
dineerde de opgravingen, die
ongeveer vijf weken in beslag
Het terrein bij de Koenesteeg
kwam braak te liggen toen een
oude garage plaats maakte voor
nieuwbouw. Archeologen
maakten van de periode tussen
sloop en bouw gebruik om er
opgravingen te doen. Behalve
overblijfselen van twee boerde
rijen, vonden ze resten van aar
dewerk en een aantal putten die
de Romeinen gebruikten om af
val in te gooien.
In de putten troffen de onder
zoekers twee schedels aan. Dol
mans: „Het gaat om schedels
van twee mannen, van rond de
dertig en veertig jaar. De oudste
is door geweld om het leven ge
komen. Hij heeft een flinke klap
op zijn hoofd gehad. Over de
schedel loopt namelijk een
breuk die dezelfde kleur heeft
als de rest van het bot. De wond
heeft dus nooit kunnen gene
zen. Dat betekent dat de man
aan de klap is overleden."
Handelaren
Dolmans plaatst de nederzet
ting in historisch perspectief.
„Aan het begin van onze jaartel
ling wisselden droge en natte
perioden elkaar vaak af. Tijdens
één van de drogere tijden
bouwden de Romeinen allerlei
forten. Van Utrecht tot Katwijk,
langs de Rijn, ontstonden ver
sterkingen. Zo'n fort trok han
delaren aan, die zich in de
buurt van de forten vestigden.
De soldaten wilden na hun
dienst uitgaan, dingen kopen,
enzovoorts. Als ondernemer
kon je aan zo'n fort geld verdie
nen. Zo kwamen er allerlei 'bur-
gelijke' nederzettingen."
Om de handel te bevorderen,
legden de Romeinen een weg
aan die alle versterkingen langs
de Rijn met elkaar verbond. In
Leiden liep deze weg waar
schijnlijk waar nu de Hoge-
woerd ligt. „De resten van be
woning die aan de Koenesteeg
zijn gevonden, zijn mogelijk van
boeren die voor de markt pro
duceerden. Dat is gemakkelijk
te achterhalen omdat we nogal
wat aardewerk hebben gevon
den. Die boeren hadden niet al
Maarten Dolmans: „Als ondernemer kon je aan zo'n Romeins fort flink geld verdienen." foto hielco kuipers
leen inheems aardewerk, maar
ook potten en pannen die uit
Duitsland kwamen. Ze verkoch
ten hun verbouwde produkten
om van het geld luxe goederen
te kopen", aldus Dolmans.
De archeologen ontdekten
verder dat er vroeger een kreek
bij de Koenesteeg heeft gelo
pen. De bewoners probeerden
zich met zogenaamde palissa
den, houten palen in de grond,
tegen overstromingen te be
schermen. De precieze bedding
is nog niet bekend. Dolmans:
„Binnenkort wordt er in de
buurt van de Koenesteeg nog
een garage gesloopt. We hopen
dan iets meer te weten te ko
men over de loop van de kreek."
Dat er belangrijke vondsten
in de binnenstad zijn gevonden,
betekent nog niet dat de
Koenesteeg een toeristische at
tractie wordt. Dolmans: „Het
enige wat je nu ziet zijn de pa
lissaden. Die komen naar voren
als donkere strepen in de grond.
Na een paar jaar zie je daar
niets meer van. Er komt een uit
gebreid verslag of misschien
een apart boekje over de
vondsten. Maar de nieuwbouw
gaat gewoon door."
De mini-expositie is te zien
tot 8 januari in het Rijksmuse
um voor Oudeheden, Rapen
burg 28, Leiden. Openingstij
den: dinsdag tot en met zater
dag: 10.00 tot 17.00 uur; zon
en feestdagen: 12.00 tot 17.00
Maarten Dolmans gaat dins
dag 8 november tijdens een le
zing dieper in op de vondsten.
Aanvang: 20.00 uur in de Taf-
feh-zaal van het Rijksmuseum
voor Oudheden. De toegang is
gratis.
Een doek van Andy Warhol,
Shot red Marilyn uit 1964, stal
gisteravond de show tijdens een
veiling van hedendaagse kunst
bij Christie's in New York. Het
bracht 6,25 miljoen gulden op,
duidelijk boven de geschatte
opbrengst van 5,4 miljoen.
De vorige, Japanse, eigenaar
moest er echter op toeleggen
want die kocht het voor rond 8
miljoen gulden in 1989 toen de
internationale kunstmarkt top-
prijzen garandeerde. Maar na
het inzakken van de markt,
zoals bleek met andere Warhols
die in het voorjaar van 1993 niet
de minimumprijzen opbrach
ten, waren de verkopers woens
dag blij verrast. Shot red Mari
lyn is een van de portretten die
de voorman van de pop art
maakte op basis van veelvuldig
in de media afgedrukte foto's
van bekende personen zoals
Marilyn Monroe, John F. Ken
nedy en Elvis Presley.
Het vertrouwen was dinsdag
al teruggekeerd tijdens een vei
ling bij Sotheby's toen Warhols
werk Let us now praise famous
men op 1,7 miljoen gulden
werd afgehamerd. De geschatte
opbrengst was 1,1 tot 1,3 mil-
Roy Lich-
2 miljoen
joen. Een doek 1
tenstein werd v<
gulden verkocht.
De grote najaarsveilingen in
New York worden volgende
week voortgezet met belangrij
ke verkopen van moderne en
impressionistische kunst.
In deze rubriek komen al of
niet bekende
streekgenoten aan het
woord die, hetzij dirett,
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
kunstuiting waaraan ze
bijzondere waarde
j hechten. Van de snuifdoos
van oma tot het
grijsgedraaide muziekstuk
I en alles wat daar tussen zit.
Vandaag spreekt Joop
Walenkamp, Leids
politicus en voormalig
illustrator bij deze krant,
j, zijn bewondering uit voor
karikaturen en in het
j bijzonder die van de
Amerikaanse tekenaar
David Levine. „Alleen een
I hoofd zegt me weinig.
Ik ben iemand die
zelf af en toe bij
gelegenheid de
tekenpen pakt. Eén
van de tekenstijlen
J die mijn belangstelling heeft, is
de karikatuur. David Levine is
1 wat mij betreft de topper in dit
j genre. Hij heeft rechtstreeks
invloed op mijn eigen tekenen
gehad.
1 Een karikatuur doet veel meer
dan een gelijkenis. Een goede
karikatuur moet ook niet-
i zichtbare wezenskenmerken
t weergeven. In een wassen
i beeldenmuseum zijn mensen
tot op de millimeter gekopieerd.
Het gekke is dat ik ze nooit
herken. Alles klopt, toch zijn ze
het niet. Iemands
I persoonlijkheid is meer dan hoe
hij er uit ziet. Het gaat om de
1 houding, de manier van lopen,
j Een karikaturist brengt de
interpretatie van een persoon
I' tot uitdrukking. Neem die
tekening die Levine van De
Gaulle maakte. Het is een
I beperkt plaatje en toch geeft het
zo veel weer. Daar kan geen
j foto tegen op.
Levine kan als geen andere
Jj karikaturist iemand trefzeker
verbeelden. In Nederland zijn er
1 ook wel tekenaars die het
il kunnen zoals Peter Vos bij
voorbeeld. In Angelsaksische
j landen maken ze toch betere
prenten. Ik denk dat het komt
omdat de Nederlandse pers een
beperkte traditie heeft met
tekeningen in de krant. Het is
geen gewoonte. Het lijkt wel of
men bang is dat een tekening
het serieuze nieuws aantast.
Terwijl het zo goed zou passen,
elkaar aanvult.
Wat je wel eens in kranten ziet,
is alleen een kop. Een
karikatuur is meer. Daar komt
het hele lijf bij kijken. Zo'n
hoofd alleen zegt me weinig. En
je komt spotprenten tegen,
maar dat is een heel ander vak.
Het is een tekening met een
lading terwijl Levines
tekeningen waardevrij zijn.
Opland is voortreffelijk in zijn
spotprenten, maar absoluut
geen karikaturist. Het heeft me
ook altijd verbaasd dat er zo
weinig kunstenaars zijn die
karikaturen maken. Ik heb het
zelf altijd heel leuk gevonden.
Dat plezier zie je ook af aan het
werk van Levine.
Ik wil me niet meten met Levine
maar sommige tekeningen
maak je heel snel. Dat is een
kwestie van een uurtje. Met
andere ben je weken, soms
maanden bezig. Mijn ervaring is
dat de mensen die eruit zien als
een wandelende karikatuur
moeilijker te tekenen zijn dan
mensen met minder
geprononceerde trekken. Het
karikaturen maken, is
dat je een heel andere
kijk op mensen krijgt.
Hoe iemands hele
optreden is, zijn hele
persoonlijkheid. Het
is een uitdaging dat t
tekenen.
