Van Manen wekt mededogen
Pakkende 'Tol' van dolkomische Freek de Jonge
Cultuur Kunst
Vervelende bar-talk Peer Mascini
Margriet de Moor over
problemen schrijversschap
Komst dirigent Gergjev kost
RPhO drie ton per jaar extra
Succes Indigo Girls groeit gestaag
Cadeautje voor Mauritshuis
WOENSDAG 2 NOVEMBER 1994
21
Foto's uit voormalige Sovjetunie soms ontluisterend
amsterdam
Op een foto van Bertien van Manen uit het mortuarium
van Novokuznetsk liggen bloederige lijken verpakt in ou
de tafelkleden schots en scheef op de grond. In Yerevan
staat Alfo in uniform jong en stoer voor portretten van
zijn gesneuvelde vader en broer, klaar voor zijn eigen
heldendood. Ook als Van Manen minder gruwelijke on
derwerpen kiest, wekken haar foto's uit de voormalige
Sovjetunie direct mededogen op. Tijdens haar reizen lo
geerde ze vooral bij de mensen thuis en slaagde erin hun
armoedige bestaan in alle ontluistering weer te geven.
tijd is nog steeds niet verdwe
nen. Veel Russen schamen zich
voor hun grote armoede en
hebben bovendien geen
slaapplek voor een gast omdat
ze met de hele familie in e'én
kamer moeten wonen.
Wie dat leest realiseert zich
nog eens extra hoe bijzonder
het is dat Van Manen wèl hun
vertrouwen won. Ze leefde lang
durig in dezelfde ontluisterende
omstandigheden en wachtte
soms dagenlang op vervoer,
maar in haar dagboek beklaagt
ze zich nergens over. Als ze een
propvolle gemeenschappelijke
keuken fotografeert weet je ze
ker dat ze niet alleen maar voor
even in de bijbehorende flat
was. Datzelfde gevoel krijg je bij
een foto van twee vrouwen die
in 'e'en kamer de nacht gaan
doorbrengen, de oudste op een
bank. Elders ligt vast een matras
In het Stedelijk Museum in Am
sterdam is een selectie te zien
uit het materiaal dat Van Ma
nen in drie jaar tijd in Rusland,
Georgië, Oezbekistan, de Oek
raïne en Armenië verzamelde.
De expositie heet 'Honderd zo
mers, honderd winters' naar de
begroetingswoorden van Rus
sen als ze elkaar lang niet heb
ben gezien. Dat is ook de titel
van het fotoboek met een En
gelstalig reisverslag van Van
Manen.
In het voorwoord vertelt de
Poolse schrijver Ryszard Kapus
cinski hoe moeilijk het is bij de
bewoners van de voormalige
Sovjetunie over de vloer te ko
men. Tijdens het communisme
was het ontmoeten van buiten
landers een politieke misdaad
en de ingepeperde angst uit die
'Zee en duin' in Katwijk
katwuk» In galerie 'De Witte Duif in Katwijk aan Zee is een ex
positie tezien over het onderwerp 'Zee en duin' op schildersge-
bied. Verschillende werken van diverse kunstenaars zijn samen
gebracht. Zo is er een bijzondere gouache van Dick Zwier te
zien, 'De Margrieta Maria uit Katwijk aan Zee in het dok'. De
tentoonstelling begint zaterdag 5 november en duurt tot en met
14 januari en is alleen op zaterdag te bezichtigen: van 11.00 tot
13.00 uur en van 14.00 tot 17.00 uur. 'De Witte Duif is te vinden
aan de Koninginneweg 12a in Katwijk aan Zee.
Fins epos bij Silvester
leiden» Wijdse verzen met een krachtig metrum kenmerken het
Finse epos Kalevala, waarvan Verteltheater 't Voorkamertje en
kele liederen brengt. Het vertellen begint zaterdag 5 november
om 20.00 uur in het nieuwe verteltheater 't Voorkamertje in
Jeugdboekhandel Silvester. Rapenburg 17, Leiden. Toegang tien
gulden.
Bedrijven in beeld in Beelden aan Zee
scheveningen» In het museum Beelden aan Zee in Scheveningen
is van 5 november 1994 tot en met 5 februari 1995 de tentoon
stelling „Bedrijven in beeld". De kunstcollectie van negen grote
bedrijven in Nederland is tentoongesteld temidden van de vaste
collectie van het museum. Sculpturen van onder anderen
Spronken, Rogge, Salvador Dali en Volten zijn nu voor het pu
bliek te zien.
il op de foto'
op Van Manen te wachten, die
echter eerst nog even een foto
van dit tafereel wilde nemen.
Het is echter niet alleen maar
kommer en kwel dat we op haar
foto's zien. Ook in de voormali
ge Sovjetunie wordt gelachen,
raken jongeren verliefd en ma
ken vrouwen zich op om te be
hagen. Met haar eenvoudige
amateurcamera vervult Van
Manen de kijker zo ook met res
pect voor de overlevingsdrift
van de Russen in een tijdperk
waar het uiterlijk verval tot in
elk detail zichtbaar is.
De expositie 'Honderd zo
mers, honderd winters' van
Bertien van Manen in het Ste
delijk Museum (Paulus Potter
straat 13, Amsterdam duurt tot
en met 27 november. De ope
ningstijden zijn dagelijks van
11.00 tot 17.00 uur.
Tokken doen kippen. En Peer
Mascini in zijn allereigenste
theaterprogrammaatje. Het
duurt gelukkig niet zo lang,
maai" net lang genoeg om de
toeschouwer een blos van
plaatsvervangende schaamte te
bezorgen.
In het magere kadertje van
een talkshow legt Mascini zijn
ei. Over geloven en niet geloven
zullen twee experts komen pra
ten: een priester en een globe
kenner. De gedachte zal wel zijn
dat ze allebei een hoop oncon
troleerbare klets kunnen vertel
len. Deze twee komen niet op
dagen en dat maakt de weg vrij
voor een alleenspraak van Mas
cini zelf. Deze monoloog is ech
ter vele malen erger dan zalven
de paterspraat of opgeklopt ja
gerslatijn.
Zijn naam klinkt al wat char-
latannerig, maar daar kan Mas
cini ook niks aan doen. Dat zijn
voorstelling niet deugt, is hem
wel te verwijten. De mopjes
hebben lange baarden, de anec
dotes in een verband zetten was
blijkbaar te veel werk. Boven
dien zijn de, als autobiografisch
aangeprezen, geschiedenisjes
weinig opzienbarend. Dat hoeft
geen belemmering te zijn. Er
zijn lieden die met het zoeken
en vinden van een kwartje, het
publiek een hele avond adem
loos aan de stoel weten te kluis
teren. Maar Mascini's verhaal
tjes hebben zo weinig om het
lijf, dat ze smakeloos worden.
Bovendien heeft hij zijn huis
werk niet gemaakt. Zijn zoute
loze verhaaltjes kloppen niet
met zichzelf.
De uitglijders die hij maakt in
de beschrijvingen van zijn
'Roomse jeugd' kun je nog ver
ontschuldigen door zijn jachtige
tempo en onverwerkte woede
jegens het papendom. Maar
met de ongeloofwaardigheden
die zich opstapelen in het ver
haal waarin hij voor iemand een
pakje brengt naar Singapore,
zijn 'Van Damme-verhaal', gaat
hij wat mij betreft te ver in zijn
smakeloosheid.
Sterke verhalen in de kroeg
kunnen getemperd worden
door een vriendelijk roesje, of je
begint een gesprek met de an
dere buurman, of je kiest tactvol
het hazepad. In een theaterzaal
is dat wat lastiger. Daar ben je
min of meer verplicht het ge
wauwel aan te horen totdat die
vervelende ouwehoer het einde
lijk zelf welletjes vindt.
In Verwey-lezingen Leidse universiteit
Margriet de Moor is dit jaar de
eer te beurt gevallen om de Al-
bert Verwey-lezingen aan de
Leidse universiteit te houden.
Wat ze morgenavond en vol
gende week precies gaat ver
tellen is nog een verassing.
Maar De Moor snijdt in elk ge
val de 'problemen van het
schrijversschap' en de 'maat
schappelijke en literaire ver
antwoordelijkheid van de
schrijver' aan. In overeen
stemming met deze thema's
heeft De Moor haar twee Al-
bert Verwey-lezingen crypti
sche titels meegegeven: Mada
me Bovar)' is een briefje van
duizend en Hindernissen.
De Albert Verwey-lezing is
een onderdeel van het gast
schrijverschap dat de Letter
enfaculteit in samenwerking
met de K.L. Poll Stichting voor
Onderwijs, Kunst en Weten
schap, het NRC Handelsblad
en het Leidse Universitair
Fonds organiseert. De schrij
ver geeft, naast de lezing, ook
één semester literatuurcolle
ges.
Het gastschrijverschap be
staat sinds 1985 en is bedoeld
om docenten en studenten in
contact te brengen met beken
de schrijvers. Voor de auteur is
het nuttig om kennis te nemen
van het universitaire wereldje,
waar de werkelijkheid op een
andere manier wordt onder
zocht dan in de literatuur. Al
eerder waren onder anderen
Gerard Reve, Maarten 't Hart
en Hella Haasse gastschrijvers
en sprekers van de Albert Ver:
wey-lezingen.
Albert Verwey (1865-1937)
Margriet de Moor: Albert Verweylezingen.
was van 1924 tot 1935 hoogle
raar Nederlandse letterkunde
aan de Leidse universiteit. Hij
was dichter en behoorde tot
de Beweging van Tachtig, een
stroming die rond 1880 op
kwam. De dichters van deze
groep, waartoe ook Willem
Kloos en Jacques Perk beho
ren, zetten zich af tegen de
moralistische poëzie van die
ARCHIEFFOTO GPD
tijd. De lezingen zijn naar Ver
wey genoemd omdat hij de
eerste hoogleraar Nederlandse
letterkunde in Leiden was. Ter
hem stai
de
Kloksteeg een gedenksteen.
De lezingen zijn op 3 en 10
november in het Academie
gebouw, Rapenburg 73, Lei
den. Aanvang 20.00 uur, toe-
gang zeven gulden vijftig.
rotterdam gpd
Rijksoverheid en gemeente Rotterdam samen
moeten het Rotterdams Philharmonisch Orkest
jaarlijks 300.000 gulden extra subsidiëren voor de
zeven weken per jaar die de Russische dirigent
Valery Gergjev naar Rotterdam komt.
Volgens het orkest gaat het hierbij om de meer
kosten van Gergjev boven een andere dirigent,
maar niet alleen om zijn salaris voor de zeven we
ken per jaar die zijn contract omvat. Ook extra
kosten voor duurdere solisten en gastdirigenten
die alleen Gergjev kan binnenhalen kunnen ho
ren bij dit bedrag van drie ton. Over de exacte de
tails van het contract met Gergjev zelf is nog niet
eens overeenstemming bereikt, aldus RPhO-di-
recteur Paul Zeegers, dus ook niet over diens sala-
Vanaf herfst volgend jaar is Gergjev chef-diri
gent en artistiek directeur van het Rotterdams
Philharmonisch Orkest, voorlopig voor de duur
van vijf jaar. Zijn aanwezigheid op de bok voor
het Rotterdamse orkest geldt echter maar voor ze-
Ven weken per jaar, is vanaf het begin van de on
derhandelingen het uitgangspunt geweest. Het
exacte salaris van Gergjev voor die zeven weken
blijft voorlopig geheim.
Decor: Hella en Freek de Jonge. Techniek: Hella de
Jonge. Goocheladviezen: D. Copperfield. Chinese kle
ding: The Friendship Store, Shanghai. Gezien: 1/11 in
Luxor, Rotterdam. Daar nog tot en met 20 november
Vervolgens elders in het land.
Ooit voorzag Rudyard Kipling (1865-
1936) dat Oost en West nooit één pot nat
zouden kunnen worden. Na vier maan
den sfeerproeven in China, Japan en
omstreken is Freek de Jonges geloof in
die befaamde stelling van de Britse
schrijver aanzienlijk gedaald. Maar ge
lukkig voor hem zijn de verschillen tus
sen daar en hier nog wel altijd zo groot
dat hij aan zijn persoonlijke 'Oriëntatie'
een buitengewoon pakkend programma
Manuscript boek
over Mondriaan
uit auto gestolen
amsterdam anp
Veel werk van de Delftse archi
tect Frans Postma is dit week
einde verloren gegaan, toen zijn
auto met een manuscript voor
een boek over Mondriaans Pa-
rijse atelier bij het Amsterdamse
Waterlooplein werd gestolen.
Postma heeft geen kopie van
zijn handgeschreven tekst, die
hij dit weekeinde wilde laten
uittikken.
De diefstal vond vrijdagavond
plaats, zo is gisteren bekend ge
worden. Behalve Postma's tekst
is ook een aantal illustraties ver
dwenen. Het boek, dat 96 pagi
na's zou tellen, zou op 12 de
cember uitkomen bij de ope
ning van de tentoonstelling in
de Amsterdamse Beurs van Ber-
lage, waar een reconstructie van
Mondriaans Parijse atelier aan
de Rue du Départ 26 te zien zal
zijn. Mondriaan werkte daar
van 1921 tot 1936. Postma heeft
tien jaar aan het boek gewerkt,
aldus een woordvoerder van de
Beurs van Berlage. Aan de Am
sterdamse Reinigingsdienst is
gevraagd uit te zien naar de gele
dossiermappen, waarin de tekst
en de illustraties zaten.
Architect Postma gaat nu pro
beren een nieuwe tekst te ma
ken. Die zal echter niet op 12
december beschikbaar zijn. De
heeft overgehouden. Veelal ver van huis,
maar wel heel persoonlijk en bovenal
dolkomisch, zo presenteert hij zich in
zijn twaalfde eigen theaterproduktie 'De
Tol', die gisteravond in een met vele pro
minenten gevuld Luxor in première ging.
Freek heeft na diverse tijdverslindende
uitstapjes (ook bij Het Nationale Toneel
als de nar in 'King Lear') een voorstelling
in elkaar gedraaid die beter is dan hij zelf
in deze beginfase lijkt te beseffen. Want"
De Jonge (50) straalde bij deze officiële
start nogal eens (bij zijn opkomst, in de
tweede showhelft) enige twijfel uit. Alsof
hij de zaak (lees: de zaal) niet helemaal
vertrouwde, dacht net zo weinig krediet
te hebben als hij schetste in zijn opening
'De Auditie'.
Die vraagtekens bij hem zijn natuurlijk
enerzijds het gevolg van de oprukkende
anderzijds zijn ze ingege
ven door het vermoeden na ruim een
kwart eeuw theatrale krachttoeren alles
al een keer te hebben bedacht en ge
daan. Wat betreft de (stille) prestigestrijd
met jongere (en intussen populairdere)
collega's als Paul de Leeuw en Youp van
't Hek: als 'Tollenaar' ofwel als humoris
tisch antropoloog demonstreert Freek
een 'podiumpower' die beslist zijn weer
ga niet kent. Zoals hij zelf ook wil heeft
hij nog maar heel weinig nodig om tot
iets fraais dan wel verbluffends te ko-
Het verbale intellectuele geweld, toch
jarenlang zijn voornaamste wapen, is te
ruggedrongen om meer ruimte te schep
pen voor allerlei visuele spitsvondighe
den die veel minder hoogdravend zijn.
Het is ook geen toeval dat De Jonge refe
reert aan Marcel Marceau, de legendari
sche Franse pantomime-held. Tommy
Cooper had trouwens even goed gekund,
want De Jonges onhandig gegoochel met
de opbergkastjes die bepalend zijn voor
het Oost-aziatische decor van 'De Tol' is
geheel in de geest van deze Engelse col-
lega.
Maar met 'Als je denkt dat ik moralist
ben, dan zit je niet ver mis, want ik wil
alleen maar zeggen, dat denken geweld
dadig is' en andere wijsgerige rijmpjes
geeft Freek op de valreep nog even een
onverbloemde serieuze draai aan 'De
Tol', die ietwat geforceerd overkomt. Zo
laat De Jonge zijn publiek toch nog een
beetje tol betalen voor een reusachtige
hoeveelheid dikke pret.
den haagLandschap met jagers is de titel van het schilderij door Pieter van Laer (1599-1642) dat het Mauritshuis onlangs ten geschenke
kreeg van Procter Gamble Nederland. Het uitstekend bewaarde paneel, kort geleden ontdekt in een particuliere Engelse verzameling, is een
Het Amerikaanse folkduo de In
digo Girls zag het meest recente
album 'Ophelia Swamp' in de
Verenigde Staten binnen twee
weken tot gouden plaat gepro
moveerd. In Nederland gaat het
nog niet zo hard, maar ook hier
groeit de aanhang van Emily
Saliers en Amy Ray gestaag. On
langs verscheen de opmerkelij
ke nieuwe single 'Touch m'e
Fall' en deze week is het tweetal
ook weer op de Nederlandse
podia te aanschouwen.
Ze komen uit het Amerikaanse
Decatur, Georgia, op een steen
worp van Atlanta en zingen al
sinds de vroege jaren tachtig,
toen ze nog studeerden. Be
roemde stadgenoot Michael Sti
pe van R.E.M. hielp hen min of
meer in het zadel en in 1989 ve-
scheen het nog altijd overtui
gende debuutalbum.
Sindsdien zijn de liedjes van
Emily en Amy altijd netjes over
de platen verdeeld. Emily levert
de wat 'folk'-achtiger sorigs in
de Joni Mitchell-traditie. Van
die echte hart-onder-de-riem-
liedjes. Amy klinkt wat zelfver
zekerder in haar songs en zé
'rockt' meer.
Vier albums hebben ze in
middels op hun naam .staan -
niet meegerekend. 'Swamp Op
helia' heet de nieuwste en die
klinkt niet noemenswaardig an
ders dan de voorgangers. Dat is
geen punt van kritiek. Sommige
artiesten verzetten immers mu
zikale bakens en anderen voe
gen gewoon mooie liedjes aan
het grote liedboek van de pop
toe. En voor de Indigo Girls
geldt dat laatste.
Ontwikkeling
„Ik denk dat Emily's songs in de
loop der jaren ingewikkelder
zijn geworden, zowel muzikaal
als qua tekst", probeert Amy
een ontwikkeling te schetsen.
„En naarmate je langer bezig
bent ga je je meer losmaken van
jeinvloeden."
Over haar eigen songs zegt
Amy dat ze minder geforceerd
is gaan schrijven. „Ik heb altijd
veel over niet beantwoorde lief
des geschreven. Dat doe ik nog
steeds. Maar tegenwoordig zijn
die liefdesliedjes vaak kruiwa
gens voor andere thema's."
De plaattitel 'Ophelia Swamp'
is afkomstig uit 'Touch me Fall',
de nieuwe single en de opmer
kelijkste song van het album.
Een wat deprimerende albumti
tel, eigenlijk, 'Het Moeras van
Ophelia'. Daar is Emily het ech
ter niet mee eens. „Bij Ophelia
En Amy benadrukt dat ze
Shakespeares personage in haar
'Touch me Fall' nogal abstract
gebruikt heeft. „Ik wist eigenlijk
niet eens waar ik het precies
over had toen ik die songtekst
schreef." Het stuk is lang, met
nogal wat melodie- en tempo
wisselingen. Een beetje suite
achtig. „Het gaat over tegenstel
lingen", zegt Amy. „De chaos
van het leven 'on the road'. En
de rust als je dan weer thuis
komt. Die voortdurende wen
dingen en veranderingen in het
leven en in de liefde. En dat dat
eigenlijk wel een goede zaak is."
De Indigo-fans blijken loyaal.
Heel loyaal. En de groep heeft
een aanzienlijke aanhang in
'gay'-kring. „We zijn zelf les
bisch, dus dat is niet zo
vreemd", reageert Amy. „We
doen daar ook verder niet moei-
lijk'over". Anderzijds hebben ze
ook geen behoefte aan een
'coming-out'-circus zoals dat
rond Melissa Etheridge of k.d.
Lang heeft plaatgevongen, zegt
Amy. „Waar het ons om gaat is
de individualiteit van mensen.
Staan voor wie of wat je zelf
bent. En in dat opzicht willen
we ook wel een voorbeeldfunc
tiehebben."
Concerten: woensdag 2 no
vember Amsterdam (Paradiso)
