'Ik ben verslaafd aan afkicken'
'Dame Edna is sprekend Beatrix!'
Cultuur&Kunst
Actie Leids Museum voor Volkenkunde
voor herstel Malinese stad Djenné
Concertzender blijft
Veiling manuscript Leonardo da Vinei
DINSDAG 1 NOVEMBER 1994
15
Organist/dirigent Admiraal overleden
noordwuk Op 83-jarige leeftijd is afgelopen weekeinde de
Noordwijkse organist en dirigent Johan Admiraal overleden. Ad
miraal was ruim 50 jaar organist van de Grote of St. Jeroenskerk
in Noordwijk en leidde als dirigent ook het kerkkoor. De begra
fenis van Johan Admiraal is op donderdag 3 november. Vooraf
gaand aan de teraardebestelling is er om twee uur in de Grote
kerk te Noordwijk-Binnen een herdenkingsplechtigheid.
Drie concerten Eric Clapton
Rotterdam Onder de titel 'Eric Clapton plays the blues' geeft
Eric Clapton in april 1995 drie concerten in Nederland. Op
maandag 17 en dinsdag 18 april speelt hij in Ahoy in Rotterdam
en op woensdag 19 april in het MECC in Maastricht. De kaart
verkoop begint op zaterdag 5 november.
Foto's Rwanda van Teun Voeten
leiden In fotogalerie 'De Kleine Klup' is tot 10 november een fo
toreportage te zien van Teun Voeten. Deze fotograaf die antro
pologie in Leiden studeerde, was al twee weken in Rwanda en
Burundi toen op 7 april de oorlog in Kigali uitbrak. Na een paar
dagen werd hij geëvacueerd maar hij keerde terug om onder
meer de vluchtelingenkampen te fotograferen. Het resultaat is
een overzicht van de vele aspecten van het Rwandese drama. De
expositie is op maandag tot en met zaterdag van 10.00 tot 22.00
uur en op zondag van 12.00 tot 22.00 uur te bezichtigen in de fo
togalerie aan de Nieuwe Rijn 1 in Leiden.
Mijke Loeven band op jazzpodium
leiden» Het jazzpodium van sociëteit De Burcht aan de Burg-
steeg staat donderdag 3 november open voor de Mijke Loeven
band. De jonge zangeres Mijke Loeven brengt in haar repertoire
traditionele en moderne jazz. Ze wordt hierin bijgestaan door de
gitarist Maurice Ruberecht, de tenorsaxofonist Tom Beek, bas
sist Jo Didderen en Rob Sprinkhuizen achter het slagwerk. Het
optreden begint om 21.30.
Drie exposities in de regio
regio Maria Mehlem exposeert tot eind dit jaar schilderijen in
'De Barbaar' aan de Grachtweg 11 in Lisse. Het werk van de
Franse schilderes is zowel figuratief als abstract. In de Centrale
Bibliotheek in Leiden is in de maand november de tentoonstel
ling 'Op weg met klank en kleur' te zien. Het gaat om werk van
cursisten van het Vrij Kunstzinnig Centrum 'De Zonneboom' Op
twee zondagen, 6 en 27 november wordt de tentoonstelling ver
levendigd met demonstraties. In Het Oude Raadhuis aan de
Dorpstraat 36 in Warmond zijn tot 24 november schilderijen
van Ans Rotteveel en sculpturen van Janie Bontenbal te zien. De
expositie is op woensdag, donderdag en zondag geopend van
14.00 tot 16.00 uur en op zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur.
Roemeense band in Hillegom
De Roemeense formatie 'Royal' treedt zondag 6 no
vember om 21.00 uur op in bar dancing 'Blues Brothers'. Deze
band, die in Roemenië veel bekendheid geniet, speelt zowel ou
de als nieuwe nummers en vertolkt deze op een volledig eigen
manier. 'Blues Brothers' aan het Henri Dunantplein In Hillegom
is komende zondag tot 4.00 uur geopend.
Middeleeuwse muziek in de X
leiden Alison Gould treedt donderdag 10 november op in de X
in Leiden met het programma 'The world of the Troubadours'.
De middeleeuwse muziek wordt gebracht in passende kostuums
en verlevendigd met verhalen uit die tijd. Ze vertelt de geschie
denis van de vrouwen en mannen uit de Languedoc, die stierven
in de strijd om hun manier van leven. De Britse Alison Gould
put uit een bijzonder repertoire van zang en luitmuziek uit de
periode 1000 tot 1650. Het optreden begint om 21.00 uur, de
kassa is vanaf 20.15
leiden anp
Het Rijksmuseum voor Volken
kunde in Leiden gaat zich inzet
ten voor de restauratie van hui
zen en andere gebouwen in de
stad Djenné in het zuiden van
Mali. Verval bedreigt de karak
teristieke leemarchitectuur van
de beroemde stad, die op de
Wereldmonumentenlijst van de
Unesco staat.
geld bij elkaar te krijgen. Daar-
zale
naai c
Rogier Bedaux,
Afrika van het museum, heeft
het initiatief genomen om sa
men met de Malinese autoritei
ten tot een restauratieplan te
komen. Met de tentoonstelling
„Djenné, de mooiste stad van
Afrika" die op 2 december van
begint, wil het museum de aan
dacht van het publiek op de
stad vestigen.
Djenné werd in de dertiende
eeuw gesticht en werd het mid
delpunt van de trans-Saha-
rahandel, zowel van oost naar
west als van noord naar zuid en
omgekeerd. In de zestiende
eeuw ging het kosmopolitische
karakter van de stad verloren,
toen nieuwe handelsroutes naar
de kustgebieden van West-Afri-
ka aan belang gingen winnen.
Djenné werd later ook voorbij
gestreefd door de stad Mopti
die de Fransen begin deze eeuw
stichtten en veel beter bereik
baar is.
De lemen huizen in Djenné,
dat wordt gedomineerd door de
moskee, vergen jaarlijks onder
houd. Daar komt weinig van
door de slechte t
tuatie. Bovendien trekken de
metselaars weg om elders naar
werk te zoeken. Zij gebruiken
traditiegetrouw leem om in de
zon gedroogde tichelstenen te
maken en de muren af te dek
ken. Zware regenval, zoals Mali
die het afgelopen jaar gekend
heeft, tast de gebouwen aan.
Voor de restauratie van delen
van de stad is betrekkelijk wei
nig geld nodig. Toch kan Mali.
een van de armste landen ter
wereld, dat niet opbrengen. Be
daux schat het noodzakelijke
bedrag op één ct twee miljoen
gulden. Daarmee zou ook een
fonds in het leven kunnen wor
den geroepen om na de restau
ratie het onderhoud tot in leng
te van jaren veilig te stellen. Be
daux verwacht niet dat het grote
problemen zal opleveren het
té worden gevormd.
Specialisten van de Techni
sche Universiteit Eindhoven
gaan samen met Bedaux en en
kele andere deskundigen een
projectbeschrijving maken van
de te restaureren stadsdelen. In
Nederland en met name op de
TU Eindhoven is veel kennis
over Djenné aanwezig. Jaren
lang hebben Nederlandse archi
tecten, archeologen, sociaal
geografen en antropologen we
tenschappelijk onderzoek in de
stad verricht. Bedaux hoopt dat
voor de zomer 1995 met de res-
worden begonnen.
Première 'De Tolvan Freek de Jonge vanavond in Rotterdams Luxor
Wie verre reizen doet.... Freek de Jonge toerde een
maand of vier door het Verre Oosten, Australië en
Nieuw-Zeeland en zijn fans zullen dat weten ook. 's
Lands vindingrijkste cabaretier heeft zijn nieuwe (twaalf
de) theaterprogramma alleen nog net niet 'Chinezen' ge
noemd. Vond hij bij nader inzien toch te nadrukkelijk.
Dus werd het 'De Tol', een bondige codenaam waarmee
iedereen alle kanten op kan. De voorstelling gaat van
avond in het Rotterdamse Luxor-theater in première.
rotterdam louis du moulin
„Ik zie deze voorstelling vooral
als luchtig en vrolijk, met hier
en daar een ernstig accent." De
overheersende toon valt volgens
zijn voórlopige inschattingen te
vergejijken met 'Losse Num
mers', zijn vorige solo van twee
jaar geleden. Ook omdat zijn
motivatie, zijn benadering na
genoeg hetzelfde is gebleven: zo
pretentieloos als voor hem
maar mogelijk is. Gewoon op
het toneel gaan staan en vanuit
niets komen tot iets dat 'heel
erg theatraal' is, dat is zo'n
beetje het voornaamste streven
van de volrijpe De Jonge, die
vorige maand onopgemerkt zijn
vijftigste verjaardag vierde.
Ouder ('Ik ben op de helft,
maar nog wel topfit') is voor
hem niet noodzakelijkerwijs
ook milder. Ruim een kwart
eeuw enerverende theaterprak
tijk heeft in zijn geval echter wel
geleid tot wat meer verhulling
van zijn engagement. „Je kunt
nu eenmaal niet op volle kracht
tekeer blijven gaan, dan luistert
er op een gegeven moment he
lemaal niemand meer." De uit
China mee teruggenomen be
zorgdheid over de daar plaats
vindende economische groei-
explosie is in 'De Tol' dan ook
verpakt in enkele kwinkslagen
die zijn opgehangen aan de
'vermenigvuldigingsfactor'
waartoe dat land al snel op-
roëpt: een consumptie-artikel of
een handeling maal meer dan
een miljard.
Televisiegedrag
Het verschil in innerlijke be
schaving tussen de Aziaat en
zijn westerse medemens is een
van de reisindrukken die hij wel
in zijn programma moest ver
werken. De discipline en het ge
duld van de Japanse kabuki-ac-
teur, die op het podium alleen
al anderhalf uur nodig heeft om
naar zijn feitelijke speelplaats te
schuifelen, koppelt De Jonge
spelenderwijs aan het zoge
noemde 'televisiegedrag', waar
hij zich hier meer dan ooit aan
ergert.
„Tegenwoordig is het veel
moeilijker om mensen gecon
centreerd weg te halen uit hun
omgeving dan 10, 15 jaar gele
den. Men kijkt inmiddels naar
het toneel alsof het televisie is.
Het enige dat ontbreekt is de af-
standsbediening.De jeugd gaat
er sowieso al van uit dat wan
neer er zich iets voor je neus af
speelt je er ook doorheen kunt
praten. Je moet tegenwoordig
ook echt beginnen met een
toon op te zetten om duidelijk
te maken dat we niet bijelkaar
aan tafel zitten.
Afkeer en verslaving bepalen
de laatste jaren goeddeels zijn
podiumritme. „Typisch junkge-1
drag," weet hij ook zelf. „Ik ben
als het ware verslaafd aan afkic-
ken. Op anderen komt dat mis
schien wat zeurderig over, maar
al die evaluaties, al die discus
sies over wel of niet doorgaan
met theater hebben voor mij
wel degelijk z'n nut gehad."
Sinds 1986 heeft Freek be
wust gebroken met het stra
mien van achter elkaar in eigen
land theatertoernees maken. Hij
trok daarna nogal eens de wijde
wereld in, leefde zich ook volop
uit als romanschrijver en waag
de zich vorig jaar aan - zoals hij
AMSTERDAM. C.PD
Voor Barry Humphries telt slecht het contact met het publiek
amsterdam john oomkes
vervolg voorpagina
„Het publiek houdt van ver
mommingen. Het speelt graag
onder één hoedje met degene
die zich anders voordoet dan
hijzelf is. Dat is op een of ande
re manier ook de belangrijkste
reden waarom het publiek altijd
de weg naar het theater zal blij
ven vinden. De acteur kan nog
zo geloofwaardig spelen ie
dereen beseft tegelijkertijd dat
ook hij eens in de week naar de
supermarkt moet voor bood
schappen." Barry Humphries,
keurig gekleed in een ruitjespak
met snelgesneden hoedje, ver
schilt hemelsbreed van zijn be
langrijkste theaterpersonage.
the ever so lovely Dame Edna
Everage. Voor me staat, behoed
zaam formulerend, een wat de
Engelsen noemen character ac
tor een Australiër die het
graag in het officiële theater had
willen maken, maar als een the-
aterdier in travestie wereldbe
roemd is geworden.
Humphries (60 jaar, geboren
in Melbourne) is momenteel
bezig aan een wereldtournee
langs theaters van grote reputa
tie. Hij heeft eigenlijk zijn buik
vol van de tv-talkshows die hem
in het zachte huidje van Dame
Edna wereldwijd succes hebben
verschaft. Wie herinnert zich
nie.t het verbluffend gemak
waarmee deze Huisvrouw der
Huisvrouwen megasterren als
Jane Fonda, Charlton Heston,
Liza Minnelli aftroefde en zich
nog net mede-Aussie Mel Gib
son van het lijf wist te houden
door hem eerst naar de sauna te
verwijzen. Voor Humphries telt
slechts het echte contact met
het ware publiek. „In het thea
ter is alles onvoorspelbaarder.
Als ik een opgedirkte trien op rij
drie vraag waarom ze er zo uit
ziet, kan er van alles naar mijn
hoofd worden geslingerd. Dat is
oneindig veel spannender dan
een tv-show waarin je bent
overgeleverd aan de macht van
de knopjes."
Onhandigheid
Humphries is een zorgvuldig ar
ticulerende heer op middelbare
leeftijd eentje waaraan je de
vele tropenjaren in het Londen-
se West End-theaterdistrict kunt
afzien. Ondanks zijn bestudeer
de elegance schuilt er een ele
ment van onhandigheid in zijn
optreden, dat eigenlijk even
clumsy overkomt als de dol
driestheid waarmee Edna
Everage tijdens tv-shows danst
of zingt. Een zeldzaam voor
beeld daarvan treffen we aan op
de CD The Dame Edna Party
Experience, waarin de megaster
in travestie Cyndi Lauper, Ma
donna en Cher naar de kroon
steekt. Girls just wanna have
fun, zingt ze. Óm er heel ondeu
gend, trés camp aan toe te voe
gen: „Maar de jongens ook!"
We keren weldra terug naar
de wereld van de dramaturgie,
geholpen door een verwijzing
naar de recente Hollywood-pro-
duktie The Mask, waarin ko
miek Jim Carrey zich allerlei
vreemde grimassen en typetjes
kan veroorloven dankzij een
voor het publiek zichtbare me
thode om in een andere huid te
kruipen. Barry: „Bij mime-
shows, vooral van de wat bele-
gener soort, tie je hoe acteurs
aan het eind van hun program
ma hun masker afzetten. Als het
ware de illusie verstoren. Dat is
zeer fout het publiek zegt
dan: ach, nee, wat doe je nou?
Dat wisten we toch al de hele
tijd! Gun ons toch de magie, let
us have the magie."
Nog steeds in monoloog:
„Een vriend van me zei laatst:
'Waarom doe je niet meer ty
petjes op het toneel? Zodat je
Freek de Jonge: „Je kunt nu eenmaal niet op volle kracht tekeer blijven gaan, dan luistert er op
het zelf nog altijd noemt - het
Grote Toneel: als de nar in 'King
Lear', naast titelrolspeler André
van den Heuvel, onder regie
van Franz Marijnen. In meerde
re opzichten een zeer geestver
ruimende ervaring. Allereerst
door als erkend individualist tij
delijk op te gaan in een groter
geheel (Het Nationale Toneel)
en voorts door zijn ontdekking
van Shakespeare.
„Ik kende zijn werk natuurlijk
wel tot op zekere hoogte, maar
het was voor mij toch altijd be
hoorlijk gesloten gebleven.
Maar via al die repetities en
voorstellingen is er voor mij een
onvermoede schatkamer ge
opend, ongelooflijk. Ik begrijp
ook nu waarom Shakespeare de
tand des tijds heeft doorstaan."
Een uitnodiging om met inte
ressante teksten van anderen te
stoeien zegt hem als erkenning
van zijn talent meer dan de offi
ciële onderscheidingen. Van
daar ook zijn weigering van de
toegekende Schevenjngen Ca
baretprijs twee jaar geleden,
een besluit waar hij nog steeds
geen spat spijt van heeft.
„Vroeger werden er prijzen
uitgereikt om kunstenaars he
kender te maken. Maar bij zo'n
onderscheiding als in Scheve-
ningen had ik veel meer het
idee dat mijn naam werd ge
bruikt om die prijs zelf op te
waarderen. Als je ook ziet hoe
men met dat soort gebeurtenis
sen tegenwoordig omgaat.
Neem nou de toewijzing van de
AKO Literatuur Prijs. Om dat
niet te hoeven meemaken ben
je als schrijver eerder blij dat je
niét genomineerd bent. Je zal er
maar bij zitten. Nee, alleen een
pnjs r
iet een zekere geschiede
nis, zoals de Nobel, heeft voor
mij nog enige betekenis. Maar
zelfs daarmee wordt het lastig
nu ze die voor de Vrede aan al
die tot inkeer gekomen terroris
ten geven. Je kunt er al bijna
vanuit gaan dat Saddam Hus
sein daar rond het jaar 2000 ook
nog wel een keer mee vandoor
gaat!"
Freek de Jonge in 'De Tol'. In
Luxor van 1 t/m 20 november.
Daarna elders in het land.
De concertzender blijft bestaan. Het bestuur van het klassieke sta
tion besloot gisteravond dat de financiële basis stevig genoeg is om
voorlopig door te gaan met uitzenden. Het besluit werd genomen
na een bijeenkomst met de aangesloten muziekinstellingen. „We
hebben er alle vertrouwen in dat we in 1995 en ook daarna door
kunnen gaan", aldus een opgeluchte directeur A. van Nieuwkerk.
Wegens een dreigend begrotingstekort voor 1995 besloot de lei
ding van de concertzender de uitzendingen per 1 november te
stoppen. Vorige week kwam een aantal muziekinstellingen in actie
tegen dat besluit.- Sponsors en donateurs werden aangezocht om
een tekort van 250.000 gulden op te heffen. De concertzender gaat
zoeken naar een structurele oplossing voor de financiële proble-
kunt tónen dat je over de kwali
teiten van een actéur beschikt?"
Ik zeg: 'Maar wat vind je dan
écht van dame Edna en van Sir
Lesley Colin Patterson, de altijd
dronken diplomaat, de parel
van het Australische corps di
plomatique?' Waarop hij zegt:
,Maar dat is geen acteren. Dat
zijn echte mensen! Dus: wat is
nou echt acteren?"
Onze conversatie is dan al an
derhalf uur onderweg zij het
dat Dame Edna pas een half
uurtje geleden de kamer bin
nensloop. Helemaal aan het be
gin van het gesprek is
Humphries zichzelf en plaatst
hij de zijdelingse opmerking:
„Stel je voor dat ik Edna's
manager ben." Volgt een litanie
van klachten aan het adres van
een hebzuchtige, alle aandacht
opslokkende vrouw die hem als
zakelijk verantwoordelijke man
geen enkele ruimte gunt.
„Maar dit is helemaal niet een
vrolijk gesprek we hebben
helemaal niet verteld dat Dame
Edna wel erg lijkt op jullie Ko
ningin Beatrix. Zij het dan na
tuurlijk in een, eh ...upgraded
Dubbelalbum
The Beatles
Op 30 november komt een dub
belalbum van The Beatles uit
met 56 songs, waarvan er dertig
nooit eerder op de plaat zijn
uitgebracht. De meeste van de
dertig liedjes, zijn rock'n'roll-
klassiekers zoals The Beatles die
in de jaren zestig speelden in
hun Liverpool- en Hamburg
periode, aldus EMI, de platen
maatschappij die het album uit
brengt.
De opnames van de niet eer
der uitgebrachte nummers zijn
afkomstig uit BBC-program-
ma's als Saturday Club, Easy
Beat en de twee eigen tv-shows
die The Beatles voor de BBC
hebben gemaakt (Pop Go The
Beatles en From Us tot You).
Het nieuwe album, met de ti
tel 'Live at the BBC', heeft een
speelduur van 130 minuten. Het
is samengesteld door George
Martin, die als producer verant
woordelijk was voor alle studio
opnamen die The Beatles voor
EMI gemaakt hebben.
Dame Edna treedt vrijdag 4
november op in Carré Amster
dam
Voor bijna 17 miljoen gulden wordt op 11
november bij het veilinghuis Christie's in
New York het laatste omvangrijke ma
nuscript van Leonardo da Vinei uit privé-
bezit te koop aangeboden, de zogeheten
'Codex Hammer'.
De codex geldt als het sleutelwerk van de
ze 'uomo universale' van de Renaissance.
Zonder dit werk was de Mona Lisa, Da Vin
ci's beroemdste schilderij, er nooit geweest,
schreef de Leonardo-expert Carlo Pedretti.
Het 72 bladzijden en 360 tekeningen om
vattende manuscript werd in 1980 bij Chris
tie in Londen voor meer dan zes miljoen
gulden verkocht. Tot nu toe een recordprijs
voor een kunstwerk in dit genre. De geluk
kige bezitter was Armand Hammer, een
Amerikaanse olie-magnaat. Hij doopte het
manuscript van Leonardo om in 'Codex
Hammer', zoals ook de eerste graaf van Lei-
cester zijn naam aan het kunstwerk had ge
geven toen hij het in 1717 in Italië kocht.
Leonardo da Vinei, algemeen erkend als
één van de grootste en meest universele
geesten die de mensheid ooit gekend heeft,
werkte van 1506 tot en met 1508 in Floren
ce en Milaan onafgebroken aan het ma
nuscript. Ook de daarop volgende jaren zou
hij er nog zijn energie aan besteden. In deze
jaren had Leonardo weinig grote opdrach
ten, hoewel hij een reputatie had als vol
tooier van de klassieke stijl. Zijn werken
werden geroemd als voorbeelden van de
hoogste graad van perfectie.
Als wetenschappelijk onderzoeker had Da
Vinei een uiterst veelzijdige belangstelling.
De autodidact verzamelde kennis op bijnn-
elk wetenschappelijk gebied en legde die
vast in zijn veelal geïllustreerde notities. In
zijn 'Codex Hammer' verschenen ook ont
werpen voor werktuigen als watermolens,
hefbomen, baggermachines, muziekinstru
menten, fietsen, liften en vliegmachines.
Problemen als de versnelling van de zwaar
tekracht, het ontstaan van fossielen en de
vraag waarom de hemel blauw is hielden
deze 'uomo universalis' eveneens bezig.
Talloze onderzoekers hebben zich op het
handschrift van Leonardo da Vinei gestort
en in vele talen vertaald. Zij menen bepaal
de ordeningsprincipes en wetmatigheden
te hebben ontdekt. Hammer zegt het vol
gende over het werk van de 'alleskunner' uit
de Renaissance: „Leonardo benaderde de
wetenschap met de ogen van de kunstenaar
en met het bewustzijn van de onderzoe
ker".