Cultuur Kunst
'Ik wil licht op een weegschaal'
ff
Rigoletto geweldige zang
met Slavische tongval
Statisch
geladen
solo-toneel
'Voor Durlacher is het 't ergst'
bewondering
'De Hollandse Tuin'
trekt 10.000 bezoekers
DONDERDAG 27 OKTOBER 1994
9
Boeken
si Letterlijk ziek werd A.F.Th, van der
I Z Heijden tijdens het schrijven van zijn
nieuwste boek Asbestemming. Hij kreeg pre
cies dezelfde kwalen als de hoofdpersoon: zijn
vader.
Gouden beeld Dali gestolen uit galerie
st. Petersburg Hen gouden sculptuur van Salvador Dali is tijdens
een receptie gestolen uil een vitrine in een kunstgalerie in St. Pe
tersburg. De waarde van de 20 centimeter grote beeltenis van de
Egyptische godin Isis wordt geschat op ruim 80.000 gulden, zei
politiewoordvoerder Igor Komissarov. De sculptuur maakte deel
uit van een tentoonstelling van ruim 1.000 kunstwerken van Da
li, wiens werk eerder deze herfst Moskou aandeed en sinds 30
september in St. Petersburg te zien was.
Christie's veilt 'recente' Rembrandt
Amsterdam Christie's in Amsterdam veilt op 14 november een
recent ontdekte tekening van Rembrandt. Het werk is eigendom
van de Schotse markies van Lansdowne. Vorige maand bevestig
de Rembrandt-expert Peter Schatborn de echtheid ervan. Hij is
hoofd van het Prentenkabinet van het Rijksmuseum in Amster
dam. Op de tekening staat een Hollandse langhuisstolp boerde
rij in een landschap afgebeeld. Vergelijkbare werken bevinden
zich in onder meer het Prentenkabinet De Albertina in Wenen,
het Staatsmuseum in Berlijn en het Teylers Museum in Haar
lem. Aan de hand daarvan menen experts dat het werk om
streeks 1650 is gemaakt. De landschapstekening brengt naar
verwachting 100.000 tot 150.000 gulden op.
Burcht Literair wegens ziekte afgelast
leiden Wegens ziekte van Charlotte Mutsearts gaat de Burcht
Literair-avond, die vanavond in sociëteit de Burcht zou worden
gehouden, niet door.
Jeroen Werners lichtsculptiiren in de Waag:
recensie monica schiks
'Rigoletto' van G. Verdi door de Staats-
opera van Tatarstan Valeri Tjoementsev
Rigoletto, Olga Kondina: Gilda en Anatoli
Ponomarjov Hertog van Mantua. Koor en
orkest o.l.v Medet Toergoembajev Ge
zien: 26/10, Schouwburg. Leiden
Tatarstan is géén sprookjesland;
het bestaat echt en ligt aan de
Wolga. Het heeft al sinds ander
halve eeuw een eigen operahuis
en wie de foto van het enorme
interieur ziet, begrijpt onmid
dellijk waarom de zangers zo'n
geweldige stem kunnen opzet
ten. Bij dit gezelschap ervaart
de toehoorder haast aan den lij
ve de lange 'belcanto' traditie.
Zingen. Daar is het om begon
nen en dat doen de Tataarse
zangers dan ook met hart en
ziel.
Het drama, naar Victor Hugo,
voltrekt zich met een minimum
aan personen. Rigoletto, de nar,
huurt een moordenaar om de
verleider van zijn dochter Gilda
te doden. Het lot keert zich te
gen de nar en in plaats van de
hertog van Mantua vindt Gilda
de dood.
Olga Kondina als de schuch
tere Gilda was de absolute ster
van de avond. Ze heeft een
prachtige, genuanceerde stem
waarmee ze technisch-virtuoos,
maar ook heel
doorleefd-expressief kan zin
gen.
De hertog van Mantua
(Anatoli Ponomarjov) was met
zijn warme, smeuïge tenor een
overtuigend vrouwenversierder.
Rigoletto, de tragische hoofd
persoon, was soms zó overheer-
$end aanwezig dat hij in zijn
eentje het hele orkest overstem
de. De vertolking van Valeri
Tjoementsev kenmerkte zich
door een onveranderlijk fors
stemgeluid met een diepe, By
zantijnse klank en door 'ouder
wets' theatraal spel met grootse
gebaren en rollende oogopslag.
Hoewel er Italiaans werd gezon
gen leed de articulatie af en toe
toch aan de Slavische tongval.
Naar de verschijning van het
koor keek ik tenslotte telkens
verlangend uit. Niet alleen zag
je een unieke verzameling schil
derachtige koppen, ook op mu
zikaal gebied waren ze een ge
not om te horen.
,,Ik ben geïnteresseerd in
de manier waarop waarne
mingen worden opgesla
gen in de hersenen en hoe
ze van daaruit weer naar
buiten kunnen komen,"
verklaart Jeroen Werner
naar aanleiding van zijn
opmerkelijke tentoonstel
ling 'Wegen van Licht' in
de Waag. Om zijn werken -
een kleine verzameling
lichtsculpturen - optimaal
tot hun recht te doen ko
men, heeft hij de Waag een
kleine gedaanteverwisse
ling laten ondergaan.
leiden onno schilstra
Het neonlicht is gedoofd en het
merendeel van de dakramen is
verduisterd. Er heerst een bij
zondere, serene sfeer in de
Waag, als in een heiligdom.
Slechts zeven werken zijn er te
zien, maar die zijn dan ook zo
rijk, dat de bezoeker er ruim
voldoende aan heeft. Aan de
lamp-achtige objecten van
Jeroen Werner, opgehangen aan
de wanden en aan het plafond,
is op het eerste gezicht niet zo
veel te zien. Er zijn bijvoorbeeld
een paar glanzende halve bol
len, waarvan de holle kant naar
het publiek is gekeerd. Je bent
geneigd erlangs te lopen en te
denken: ach ja, halve bollen.
Maar dan, plotseling, verschijnt
in de holte het spiegelbeeld van
een kinderkopje. Als je je hoofd
beweegt, beweegt het portretje
mee. Kijk je nog beter, dan ont
dek je, dat het hoofdje zich niet
in de bol bevindt, maar ervoor,
in de ruimte. Je ziet een drie-di
mensionaal lichtbeeld, zo hel
der, dat je het met je hand kan
omvatten.
De bedenker van dit stukje il
lusionisme, Jeroen Werner, is
een bescheiden man van een
jaar of 35. Optische verschijnse
len fascineerden hem al toen hij
nog een kleine jongen was. „Als
kind liet m'n vader me mijn
spiegelbeeld zien in een soeple
pel. Als je daar goed in kijkt, zie
je dat je spiegelbeeld zich niet
óp de lepel bevindt, maar iets
recensie wunand zeilstra
'Het is laat Ik kan met ademen', solovoor
stelling door Kathenkj WoudenberR naar
het gelijknamige boek van Mano Wirz
Vertaling en bewerking Liet Lenshoek
Regie Bob Ruij/endaal Gezien 26/10,
LAKtheater, Leiden
Nog voordat de voorstelling be
gint, heeft Kathenka Wouden
berg achter een tafeltje plaats
genomen, tijdens haar solo
doet dat tafeltje er helemaal niet
meer toe; ze blijft bijna uitslui
tend op een en dezelfde plek
midden op het voortoneel
Daar is durf voor nodig om ie
handelingsvrijheid in een solo
zo te willen beperken. Alles
moet nu immers van de tekst
behandeling komen. Zachtjes,
bedeesd bijna, begint ze te
spreken. Ze vertelt in de ik
-vorm over de angsten, de twij
fels en de hoop van een seropo
sitieve homoseksuele man.
Zijn jeugd, zijn eenzaamheid,
zijn koortsig, onverzadigba
eken
eks.
Je bent geneigd langs Wemers objecten te lopen e
van een kinderkopje.
ervóór. Hij liet me ook zien hoe
je licht kunt maken met een
batterij en een lampje. Zulk
soort dingen vond ik prachtig."
In tegenstelling tot de meeste
jongens, die op grond van zo'n
belangstelling een technisch of
natuurkundig beroep kiezen,
kwam Jeroen Werner terecht in
de beeldende kunst. Zijn fysi
sche interesse is echter nooit
verdwenen. Zijn huidige werk
zou je dan ook kunnen om
schrijven als poëzie in een na
tuurkundig jasje. Het past uit
stekend in de cyclus over de re
latie tussen kunst en weten
schap, waarvan zijn tentoon
stelling in de Waag deel uit
maakt.
„De beelden in de Waag zijn
een jarenlang pro-
aldus Wemer. „Ik heb al
tijd veel getekend en geschil
derd. Op een gegeven moment
ben ik me gaan afvragen hoe
dat wat je tekent, bijvoorbeeld
een portret, in wezen ontstaat.
Dan kom je terecht bij het oog,
bij licht en hoe indrukken opge
slagen worden in het geheu
gen."
Jeroen Werner is al zo'n tien
jaar geleden begonnen met het
maken van sculpturen, waar
mee hij het belang, het gewicht
van het licht voor het zien tot
uitdrukking probeert te bren
gen. ,,Ik wilde het licht wegen,
ik wilde het op een weegschaal
leggen," aldus Werner. Zo
kwam hij op het idee om balan
sen te maken waarin de weeg
schalen zijn vervangen door
glazen lenzen. Speciaal voor de
Waag heeft Werner vier van zul
ke lichtbalansen gemaakt: twee
kleine modellen hangen aan de
muur. twee monumentale
exemplaren hangen aan het
plafond.
Opvallend aan de beelden
van Werner is het veelvuldige
gebruik van symmetrie-assen.
Ze hebben volgens de maker
betrekking op het feit, dat er bij
het zien op allerlei manieren
sprake is van spiegelingen en
projecties: „Alles wat je ziet is in
wezen een projectie van licht.
Als je iels ziel, dan is dat eigen
lijk iets, dat gespiegeld wordt in
je ooglens." Maar hij wil ook
een ander soort spiegeling ver
beelden: „Er bestaat altijd een
evenwicht tussen je innerlijk en
de buitenwereld. Met je oog
kun je dingen in de buitenwe
reld waarnemen, maar je oog
kan ook beelden uit je innerlijk
projecteren in de buitenwereld.
Juist dat evenwicht is van be
lang voor een tekenaar of een
schilder.'
Hoewel je niet direct ver
moedt, dat Wcrners manipula
ties van het licht in feite model
len van het zien zijn, doemen er
bij het zien van zijn beelden wel
ogenblikkelijk allerlei vragen in
je op over optica en visuele
waarneming. Het aardige is dat
Werner die vragen niet alleen
oproept, maar welbeschouwd
voor een deel ook beantwoordt.
In Wemers eigen woorden: 'liet
wegen en de wegen van licht
worden getoond.
Jeroen Werner: 'Wegen van
Licht'; te zien t/m 20/11, woe
t/mza 12-17 uur, zo 13-17 uur,
De Waag, Leiden.
erftochten door de ho
mo-scene van de grote stad.
Alles wordt daarbij overscha
duwd door de dodelijke zeker
heid met het HlV-virus te zijn
besmet. De ingehouden manier
van vertellen van Kathenka
Woudenberg contrasteert met
de explosieve kracht van de
nachtelijke overpeinzingen van
een door doodsangsten ge
plaagde man. Woudenberg
speelt een statisch geladen solo
die bijna heel even tot uitbar
sting komt. Als 'More than I can
bear' van Matt Bianco door de
luidsprekers klinkt, zet Kathen
ka Woudenberg zich langzaam
zwierig in beweging. Het vormt
de inleiding op de episode
waarin ze over de grote liefde
van de ik-figuur vertelt. Een
elegantie in om het kortstondi
ge monogame geluksmoment
van een homoseksuele man
over te brengen. Hier bliksemen
vorm en inhoud tegen elkaar in.
Het bepaalt de eigenzinnige en
gewaagde kracht van deze solo
die op grond van de tekst van
de Duitse schrijver Mario Wirz
evenzogoed saai of sentimen
teel had kunnen uitvallen.
In deze rubriek komen al of
niet bekende
streekgenoten aan het
woord die, hetzij direct,
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
kunstuiting waaraan ze
bijzondere waarde
hechten. Van de snuifdoos
van oma tot het
grijsgedraaide muziekstuk
en alles wat daar tussen zit.
Vandaag spreekt de Leidse
kunstenaar Wim
Hoogstraten zijn
bewondering uit voor een
zijdeschildering van Lida
Bartlema. „Schilderen op
zijde heeft een beetje tuttig
imago. Maar ik vind dit
juist een heel krachtig
werk."
Ik heb dit werk
gekocht op een
S tentoonstelling in
Wijk bij Duurstede,
een jaar of vier
geleden. De kunstenares. Lida
Bartlema, kende ik al veel
langer. We zijn ooit samen als
tekenaars begonnen bij een
reclamebedrijfje. Zij is daar
gestopt toen ze een gezin kreeg.
Maar we hebben elkaar nooit
uit het oog verloren. Ik ben zo'n
30 jaar bevriend met haar
geweest. Lida Bartlema was van
oorsprong modetekenares. Het
was een heel artistiek mens. Ik
denk dat die creativiteit
jarenlang opgesloten heeft
gezeten. Misschien is dat wat te
sterk uitgedrukt. Maar een feit is
dat ze pas op latere leeftijd is
gaan schilderen en dat ze daar
heel succesvol in was. Alsof alle
creativiteit plotseling naar
buiten kwam.
Haar specialiteit was het
schilderen op zijde. Dat heeft
een beetje iets tuttigs. Maar die
term is op dit werk helemaal
niet van toepassing.
Integendeel. Ik vind hét juist
een heel krachtig werk.
Op zijde schilderen is
ontzettend moeilijk. Het is een
heel speciale techniek. Ik weet
niet heel precies hoe het gaat,
maar ik denk dat ik het zelf niet
zou kunnen. Het bijzondere van
vervolg voorpagina
Umtul Kiekens, vroeger een van
de drijvende krachten achter de
AKO-literatuurprijs maar na een
machtswisseling bij de AKO ver
der gegaan met de Libris-prijs,
hoopt dat de Libris-prijs geen
nadelige gevolgen zal ondervin
den van „deze onverkwikkelijke
affaire."
„Het is met de AKO-prijs pre
cies de kant opgegaan die wij
vreesden. De verkeerde kant
dus. Een en ander is zo vercom-
mercialiseerd dat het echt een
rozooitje is geworden. Omdat
het allemaal veel te commer
cieel dreigde te worden, zijn wij
destijds uit het bestuur gestapt.
We zijn met de Libris-prijs on
der een andere vlag verder ge
gaan en willen absoluut niet
meer geassocieerd worden met
de AKO-prijs. Ik vind dal Sonja
Barend het er onder deze mise
rabele omstandigheden nog
De beeldende kunstmanifestatie 'De Hollandse Tuin', gehouden
van 30 juli tot en met 25 september, heeft bijna 10.000 mensen
naar de Leidse Waag getrokken. Het Centrum Beeldende Kunst
(CBK), dat de tentoonstelling in tien verschillende tuinen in Leiden
en Oegstgeest organiseerde, zegt terug te kijken op een zeer ge
slaagde manifestatie.
Aan elf Nederlandse kunstenaars was gevraagd speciaal voor de
tentoonstelling een kunstwerk te te maken dat paste bij de betref
fende tuinlocatie. Het waterbassin in De Waag, van theatervormge
ver Bas Peelers, trok de meeste belangstelling omdat het van de
tien locaties het meest centraal gelegen was. Maar ook de andere
plekken, waaronder de tuin en tentoonstellingsruimte van hel CBK
zelf, trokken duizenden bezoekers.
Bij de tentoonstelling is een catalogus uitgegeven. Artikelen over
de manifestatie die in het Leidsch Dagblad verschenen zijn, voor
zien van kleurenfoto's van de kunstwerken van de hand van Mare
de Haan, als supplement verschenen. Catalogus plus supplement
zijn verkrijgbaar bij het Centrum Beeldende Kunst aan de Hoog
landse Kerkgracht 19-21 in Leiden.
Superschilderij in Hooglandse Kerk
el op
goed vanaf heeft gebracht. Als ik
nu in hel huidige AKO-bestuur
zat, zou ik onmiddelijk opstap
pen. Hiermee worden de au
teurs alleen maar beschadigd.
Voor Durlacher vind ik het trou
wens nog het ergste."
Directeur A. Voster van De
Bezige Bij, Matsiers uitgeverij,
schreef eergisteren een brief
aan A. Drecsmann, de voorzitter
van het AKO bestuur, waarin hij t,
alsnog de helft van de prijs voor
Matsier opeist. 'Ik denk dat u
Matsier, de AKO-prijs èn de pu
blieke opinie recht doet door
.alsnog zorg te dragen voor het
feit dat Nicolaas Matsier zijn
50.000 gulden niet zal worden
passages uit zijn brief. Over de
vraag of Voster juridische stap
pen zal ondernemen wanneer
net AKO-bestuur niet op de
brief ingaat kon bij De Bezige
Bij nog geen duidelijkheid wot
den verkregen.
zijdeschildering vind ik de
de kleur. Die kun
je zo bijna niet op doek krijgen.
Dit werk heet 'evenwicht'. Naar
mijn gevoel is het dat ook. Het
is niet symmetrisch, maar zowel
in kleur als vorm, volledig in
balans. Ik weet niet waarom.
Zoiets is moeilijk uit te leggen.
Maar als een werk niet in
evenwicht is klopt het in mijn
ogen niet. Dat geldt voor elke
vorm van kunst.
Zelf maak ik geen abstracte
kunst, maar ik hou er wel van.
Mijn eigen werk is heel
figuratief. Een paar jaar geleden
heb ik een portret van Lida
Bartlema geschilderd. Dat
gebeurde op mijn verzoek.
Vandaar dat het hier bij mij
thuis hangt. Ik wilde haar graag
schilderen omdat ze een
prachtig mens was. Als ze
binnen kwam, dan kwam er ook
echt iemand binnen.
Kort nadat ik dit portret van
haar schilderde is ze,
onverwacht, overleden.
Daardoor heeft haar werk voor
mij wel een bepaalde
meerwaarde gekregen. Niet dat
ik het mooier ben
gaan vinden. Maar de
gehechtheid er aan is
groter geworden. Het
is een werk dat altijd
op een plek in mijn
huis zal hangen waai
ik het kan zien.
janrusdam
foto hielco kuipers
Het dwarsschip van de Hoog
landse Kerk zal in mei volgend
jaar onderdak bieden aan een
20 meter hoog schilderij. In de
kerk zal zich dan een cultureel
evenement afspelen in het ka
der van dé vrijheid.
Een stukje van het superschil
derij wordt vanaf 1 november
geëxposeerd in het koetshuis
van kasteel Oud-Poelgeest in
Oegstgeest. Het gaat om een se
lectie uit de ruim honderd
kunststofpanelen die samen het
schilderij vormen. Elk pa
zich is een kunstwerk met als
thema 'vrijheid'. Alle panelen
samen vormen ook een afbeel-
ding.
De Helderse beeldend kun
stenaar Dabaruch werkt sinds
mei van dit jaar aan het schilde
rij dat hij een 'monument van
de vrijheid' noemt. Verscheide
ne Nederlandse bedrijven heb
ben panelen uit het superschil
derij geadopteerd. Na de ten
toonstelling krijgen ze de pane
len ook echt in huis.
Innemende Twentse cabaretier
met het accent van Herman
Finkers zoekt de diepgang k la
Jozef v/d Berg met allesbehalve
vrijblijvende humor.
zaterdag 29 oktober,
20.30 uur
KAPELZAAL K&O
tel.071 -131943/141141