Rookworst: soms ambachtelijk en Gelders - en nu ook mager Smaak Midas Dekkers over lijnen Te veel vitamine A en D is schadelijk Schapekop, een traditioneel Zuidafrikaans gerecht De familie forel OENSDAG 19 OKTOBER 1994 redactie henriëtte van der hoeven 1ENU VAN iE DAG voorlichtingsbureau voor de voeding HELDERE PAPRIKASOEP LINZENCURRY (zie onderstaand recept) KOOLSALADE Dok 200 gram gewassen linzen in ruim ater in 45 minuten gaar. Fruit 1 kleinge- jeden ui meteetlepel kerrie en 1 uitge- erst teentje knoflook in 1 eetlepel olie. Bak 50 gram mager rundergehakt al ontschep end mee. Voeg 200 gram Poesta groente- fix en weinig water toe en stoof de groente in[el de deksel op de pan 10 minuten. Roer gare> uitgelekte linzen en 2 dl magere yo- dipurt door de groente, warm het geheel bed door en maak op smaak met chilipoe- srattfr- peper en zout. Strooi er 1 eetlepel ge- n wa> roosterde geschaafde amandelen over. der ter persoon: 2400 kilojoules, 570 kilocalo- 'én, 45 g eiwit, 16 g vet, 61 g koolhydra- RIBKARBONADE MET MOSTERDSAUS RODE KOOL AARDAPPELEN CITROENPUDDING MET DRUIVEN (zie onderstaand recept) laak 200 gram druiven schoon, snijd ze c loor en verwijder de pitjes. Verdeel het fruit iver 2 coupes. Maak 'h pakje yoghurtbava- ois met 1 'h dl magere yoghurt volgens de ;ebruiksaanwijzing klaar. Giet de yoghurt- javarois over het fruit en laat dit op een d coele plaats opstijven. Garneer met enkele achtergehouden druiven. dezPer persoon: 680 kilojoules, 160 kilocalo rieën, 3 g eiwit, 3 g vet, 30 g koolhydraten. BROODJE GEVULD MET GROENTERAGOUT SCHELVIS UIT DE OVEN (zie onderstaand recept) PREI AARDAPPELEN Fruit 1 kleingesneden ui met eventueel 1 uitgeperst teentje knoflook in 1 eetlepel olie. Bak 1 kleingesneden paprika mee. Voeg blikje tomatenblokjes op tomaten sap, een mespuntje tijm, paprikapoeder, peper en zout toe en kook de saus in 10 mi nuten op een zacht vuur. Leg 250 gram schoongemaakte schelvisfilet in een oven vaste schaal, schep de saus er op en zet dé schaal afgedekt 30 minuten in een voorver warmde matig hete (175 graden C) oven. Per persoon: 750 kilojoules, 180 kilocalo rieën, 25 g eiwit, 6 g vet, 6 g koolhydraten. LIEVELINGSRECEPT Omdat bloemkool de favoriete groente van INGRID 't JONG uit HAARLEM is, experi menteert ze nogals eens. Deze variant vindt ze het lekkerst: BLOEMKOOL-KERRIESCHOTEL Nodig:1 kleine De bloemkool was- bloemkool; 1 rook- sen en in roosjes worst; 1 teentje knof- verdelen. Bloem- look; 1 ui; klein blik koolroosjes en aard- ananas in blokjes; en- appelblokjes voor- kele aardappels in koken. De uitgelekte blokjes; sesamzaad; roosjes; aardappel- ongeveer 2 eetlepels blokjes en ananas in bloem; flinke eetlepel beboterde oven- kerrie. schaal verdelen. Rookworst in plak jes snijden en sa men met een gefruit uitje en de knoflook toevoegen. Wat boter smelten en hierin de kerrie frui ten, vervolgens de bloem toevoegen en even laten pruttelen. Nu net zo veel water toevoegen tot een gebonden, wat dunne saus ontstaat. Deze over de gevulde oven schotel gieten en het geheel bestrooien met sesamzaad. Nu nog 30 minuten in de oven op 180 graden warm laten worden. Hebt u ook een lievelingsrecept, stuur dit dan aan Damiate Dagbladen, Postbus 507, 2003 PA Haarlem t.a. v. de redactie Smaak. De inzender van het geplaatste recept krijgt een VVV-cadeaubon van f 25,-. Branson (Virgin) komt met eigen cola-merk De Britse zakenman Richard Branson, die naam heeft gemaakt met zijn luchtvaart maatschappij Virgin Airlines en zijn platen maatschappij Virgin Records, brengt nu ook een Virgin cola-drank op de markt. Hier mee wil hij de concurrentieslag aan gaan met Coca- en Pepsi-Cola. Branson noemt het de grootste uitdaging in zijn loopbaan. De consument betaalt vol gens hem te veel voor Pepsi- en Coca-Cola. Zijn eigen cola wordt zeker 15 procent goedkoper. Branson verwacht binnen vijfjaar (wereld wijd) een omzet te halen van minimaal een miljard pond sterling (2.75 miljard gulden). De totale cola-markt van Groot-Brittannië goed is voor een omzet van omgerekend 1.75 miljard gulden. Coca-Cola neemt daar van 30 procent voor zijn rekening en Pepsi 18 procent. Bransons cola komt op de markt in rood-witte blikjes en zal ook te koop zijn in een dieet-versie. Willem Weidenaar staat in Niawier in het uiterste noor den van Friesland bijna met beide benen in de Wadden zee, maar dat hindert hem niet bij het roken van zijn overheerlijke rookworst. Die is perfect van smaak. Even als de rookworsten van René Wijnands in het diepe zui den, Eric Duijn in het Noordhollandse Santpoort en Evert van den Bovenkamp in het Gelderse Renkum. Een rondje rookworst door Nederland is verrassend en o zo lekker. alexander haje gpd Wie denkt dat de 'Gelderse' rookworst overal in ons land hetzelfde smaakt, die moet maar eens naar Niawier bij Dokkum en Maasbree bij Venlo gaan. Willem Weidenaar rookt aan de Waddenkust zijn worst nog naar traditioneel Fries re cept: op beuke-, eikehout en turf. Werd er vroeger nog jene verbes aan de houtkrullen en het zaagsel toegevoegd, nu vol staat de worst zonder extra toe voegingen van aromatische kruiden. „De worst heeft van zichzelf al smaak genoeg", zegt hij. En gelijk heeft-ie. Willems rook worst is niet echt fijn en niet echt grof van structuur („Ik draai hem door de 3 millimeter- oplaat") en is goed voor goud met een randje. In het Limburgse Maasbree, waar René Wijnands zijn am bachtelijke slagerij heeft, gaat het roken en bereiden van rook worst weer iets anders in zijn werk. „De Limburgse rookworst is zeer fijn van structuur", ver telt Wijnands. „Anders dan de originele Gelderse rookworst, die van origine grof van samen stelling is. De worsten hier lij ken meer op die in Duitsland, zoals de Bockwurst. Ik rook ze op traditionele wijze boven beukehoutkrullen en -zaagsel en voeg daar geurige jenever bessen aan toe. Het roken ge beurt 's nachts. Bij het krieken van de dag zijn ze klaar. Dan worden ze geweld en gaan ze de winkel in". Weersinvloeden Slager Eric Duijn in het Noord hollandse Santpoort vertelt dat het weer van invloed kan zijn op het rookproces. „Bij nat re genachtig weer slaat het vocht neer op de worsten. Daardoor kunnen ze lichter van kleur zijn dan bij droog weer. Het is heel belangrijk dat je vóór het roken zorgt dat al het vocht is ver dampt. Anders neemt de worst te veel vocht op en dat is niet goed". Duijn rookt zijn rookworst nog naar Gelders recept: op beukemot (krullen) en -zaagsel. „De krullen gaan boven op het zaagsel om het af te laten koe len. Dat is heel belangrijk, want het roken gebeurt alleen bij koude rook van zo'n 22 tot 23 Celsius. Zou de rook te heet zijn, dan barst de worst letterlijk uit zijn vel. Voor de smaak gooi ik er wat jeneverbessen op. Zo krijg je een prima en smaakvolle worst". Bij worstmaker Stegeman in Deventer wordt maandelijks ge middeld maar liefst drie ton worst op fabrieksmatige wijze geproduceerd. Het roken ge beurt volgens een hypermodern procédé in enorme rookkasten met beukespaanders. Binnen een half uur is de worst klaar om afgekookt, nagepasteuri- seerd en vacuüm verpakt te worden. Thuis hoeft ze alleen nog maar in heet water te wor den geweld. Echt Gelders Terwijl de een houdt van de voorverpakte fabrieksrookworst, zweert de ander bij een am bachtelijk bereide worst. Voor die laatste is Evert van den Bo venkamp in het Gelderse Ren kum een uitstekend adres om eens langs te gaan. Zijn Gelder se rookworst wordt gerookt op beukehout en eike- en populie rehout. Naast fijne rookworst bereidt hij ook de echte grove Gelderse. „Die draai ik door de 8-millime- terplaat", vertelt hij bevlogen. Want bevlogen is hij. „Terwijl anderen graag naar een mooie auto kijken, ligt mijn liefde bij de rookworst en het slagersam bacht", zegt hij lachend. „Zou ik ooit reïncarneren, dan wil ik alleen als slager door het leven gaan. Met minder neem ik geen genoegen". En gelijk heeft Evert, want zijn rookworst is om te zoenen. Mager En waar de ambachtelijke sla gers hun gloeiende best doen ons een smakelijk produkt vol gens beproefde methoden voor te schotelen, slaat een fabrikant als Unox de weg van de ver nieuwing in. Dit bedrijf introdu ceert deze maand een rook worstvariant en wel de magere rookworst, met een vetgehalte dat 35 procent lager ligt dan ge middeld. Deze worst, in een blauwe verpakking van 250 gram, moet dezer dagen in de winkels ver krijgbaar zijn en zal ongeveer 3,95 gulden gaan kosten. Gelukkig dat een mens van le zen niet aankomt. Gelukkig vooral voor de dikkerds die ho pen op slankere tijden. Want het boekje Over de lijn, waarin Midas Dekkers zin en onzin van diëten behandelt, is om van te smullen. Het smakelijke taalge bruik van de schrijver/bioloog en zijn speelse populaire pre sentatie van de toch niet gerin ge hoeveelheid informatie heb ben een hapklare brok leesvoer opgeleverd. Daaruit valt te leren dat een mens er niet op is gebouwd om dik te zijn. Daarom willen ook zoveel dikkerds graag dun zijn. De moderne mens gaat dan lij nen. Vaak helpt dat niet echt, of slechts tijdelijk. Dekkers legt uit waarom. Een dikkerd die echt wil, schrijft hij, „moet zich gedragen als een dunne: nerveus ijsberen, altijd haast hebben, je de tijd niet gunnen om te eten." Een voudig is dat niet, want wie dik is beweegt en handelt daar naar, is derhalve traag en heeft een afkeer van bewegen. Lichaamsbeweging helpt vol gens Dekkers toch weinig. Al helemaal niet als na een in spanning wordt toegegeven aan de ontstane trek en dorst. Zon der dat hij dat de lezers bele rend voorhoudt, doemt tussen de regels door voortdurend het enige recept op dat echt helpt: verstandig, matig en op basis van enige kennis en inzicht eten. MIDAS DEKKERS Daar helpt Over de lijn ook Over de lijn van Midas Dek- nog een handje bij met recep- kers is een uitgave van Het Ne ten voor salades, hoofdschotels, derlands Zuivelbureau en kost toeties, sauzen en drankjes die ƒ8,95. het lichaam niet overvoeren. reinier hopmans ineke volkers diëtiste Vroeger kwamen schemerblindheid en Engelse ziekte geregeld voor. De oorzaak was een tekort aan vitamine A en D. Sinds deze vitaminen aan margarine, halvarine en bak- en braadvet worden toegevoegd, komen genoemde ziekten nauwelijks meer voor. Hoewel de reclame ons vaak an ders wil doen geloven, is het gebruik van een vitaminepreparaat dan ook meestal niet nodig. Vitamine A bevordert de groei van kinderen, beïnvloedt het vermogen om te zien in het donker, houdt de huid in conditie en vergroot de weer stand tegen bacteriën. Vitamine D is nodig voor de opname van calcium in de darmen en voor het vastleggen van kalk in de botten en het gebit. Beide vitaminen zijn in vet oplos baar en komen behalve in boter en braadprodukten ook voor in volle melk en melkprodukten en kaas. Vlees levert vitamine D en groente be vat onder meer caroteen (een gele kleurstof) waaruit het lichaam vitami ne A maakt. Vitamine D doen we vooral op doordat die in de huid wordt gemaakt onder invloed van zonlicht. In het algemeen hebben volwasse nen geen tekort aan vitamine D, doordat ze voldoende in de huid vor men. Kinderen hebben meer vitami ne D nodig. Ter voorkoming van En gelse ziekte wordt aanbevolen om kinderen, afhankelijk van de leeftijd, extra vitamine D te geven in de vorm van druppels of tabletten: 1 tot 4 jaar: dagelijks, het hele jaar door; 4 tot 7 jaar: dagelijks, maar alleen in de maanden met een 'R'; 7 tot 19 jaar: alleen kinderen met een donkere huidskleur, dagelijks in de wintermaanden, tot de groei vol tooid is (in een donkere huid wordt namelijk minder vitamine D ge maakt). Soms bevatten vitaminepreparaten voor kinderen ook vitamine A. Deze extra vitamine A is niet nodig omdat de voeding al voldoende levert. Er is evenwel geen risico voor de gezond heid, zolang de aanbevolen dosering op de verpakking niet wordt over schreden. Ook hebben aanstaande moeders en vrouwen die borstvoeding geven extra vitamine D nodig. Zij kunnen het best vanaf de vierde maand van de zwangerschap en gedurende de periode van borstvoeding een vitami- ne-D-preparaat gebruiken. Ouderen die nooit buiten komen, kunnen ook best wat extra vitamine Igebruiken. Schadelijk Het is bekend dal het gebruik van te veel vitamine A en vitamine D scha delijk is. Dat kan het gevolg zijn van een verkeerd (overmatig) gebruik van vitaminepreparaten. Maar ook lever bevat extreem veel vitamine A. Van daar het advies niet vaker dan één keer per veertien dagen lever te eten. Overmaat aan vitamine D kan een verhoogd calciumgehalte van het bloed tot gevolg hebben. Daardoor kan kalk neerslaan in zachte weefsels en bloedvaten, met als gevolg bescha digingen aan nieren, hart en bloedva ten. Het gebruik van extra vitamine- D-preparaten kan het best in overleg met de huisarts gebeuren. Ook tijdens de zwangerschap is vi tamine A nodig, maar een te hoge in name kan schadelijk zijn voor de ont wikkeling van het ongeboren kind. Zwangeren wordt daarom afgeraden lever te eten. Voor leverprodukten (le verworst, leverpastei, paté, berliner, hausmacher) is een veiligheidsgrens gesteld van vijftien tot twintig gram per dag. johannesburg •john carlin the independent ,Als je een schapekop bereidt, vertrouw dan niet op de garanties van de slager. Ge woonlijk wordt een schapekop in het abat toir van wol ontdaan en met hete stoom schoongeschroeid, maar toch moet je de kop zelf nog goed wassen en scheren". Dit is het advies van Dine van Zijl, schrijfster van een aantal boeken over de traditionele Zuidafrikaanse keuken. Van Zijl benadrukt dat deze culinaire spe cialiteit de diepe kloof van de apartheid overbrugt. Het smakelijk bereiden van pens en ander slachtafval is een van de weinige gewoonten die blanke Afrikaners en zwarte Zuidafrikanen gemeen hebben. Een gebra den schapekop zou volgens van Zijl dan ook een perfect symbool zijn van de natio nale verzoening: een nationaal gerecht voor het nieuwe Zuid-Afrika. „Een snufje zout op de kop en in de bek en wat water in de bakschaal is alles wat je nodig hebt. Om het gerecht nog wat extra's te geven, voeg ik zelf nog een scheutje witte wijn aan het water toe en sprenkel ik wat tijmblaadjes over de kop." „Sommige mensen dekken de kop met een papieren zak af, waardoor de huidkorst knapperiger wordt. Anderen gebruiken alu- folie om het vocht vast te houden, maar ik laat de kop liever onbedekt. Alleen over de oren schuif ik kleine hoorntjes van alufolie als een viking anders drogen ze uit en worden ze te taai om te eten." „Dan gaat de kop ongeveer drie uur lang in de oven op 100 graden Celsius. Als je tij dens het braden in de oven kijkt, zie je de kop steeds angstaanjagender worden. Het vlees krimpt en de lippen wijken terug in een gruwelijke grijns. Net iets uit Hamlet!" Vandaar de naam van de gaargekookte schapekoppen die in de zwarte woonoor den van Zuid-Afrika kant en klaar worden verkocht: smileys, oftewel lachebekjes. Hoe moet je een schapekop eten? Van Zijl stelt voor tijdens een intiem, romantisch di ner voor twee. „Je zit samen aan tafel, met een fles wijn en natuurlijk de schapekop. Met een scherp mes snijd je voor elk een oor af. Knapperig van buiten en stroperig zacht van binnen: Erg lekker! Dan kun je de ogen eruit wippen. Ze zijn niet drillerig, wat je misschien zou verwachten, maar stevig en kauwbaar. Hoewel ze bijzonder smake lijk zijn, ben ik er niet gek op. Ze staren je zo aan. De tong en de wangen zijn ook een delicatesse." „Tenslotte neem je de schapekop in één hand en met de andere steek je het mes, of een schroevedraaier als het moeilijk gaat, in een klein gaatje in de achterkant van de kop en wip je het schedeldak er af. En dan ligt daar de verrukkelijke grijze massa!" Voor wie het grootser wil aanpakken, ad viseert van Zijl een 'overheerlijk' alternatief: ossekop. Maar aangezien zij die nooit zelf heeft klaargemaakt, verwijst ze naar een re cept dat de Afrikaner dichter en Fijnproever Louis Leipoldt in de jaren dertig neerpende. Net als van Zijl hamert Leipoldt op het belang van een grondige schoonmaak. Daarna moet de ossekop met hoorns en al een dag en een nacht in een grote broodoven worden gegaard. Leipoldt erkent dat de aanblik van de immense, weerzin wekkende geroosterde kop op de eettafel schokkend kan zijn. „De gezichtsuitdruk king is potsierlijk en onheilspellend tegelijk. De tanden zijn ontbloot in een snier die je bij een levende os nooit ziet." Maar de smaak van het gerecht maakt de onaangename aanblik meer dan goed. „Het kopvlees is zo mals als een jonge patrijs en overtreft elk ander rundvlees in smaak. De herinnering aan de goddelijke sappigheid blijft je door de jaren bij en voedt het ver langen naar een herhaald bezoek aan deze culinaire hemel." vertaung: margreet hesunga Kan een vis romantisch zijn? Welzeker, de forel bijvoorbeeld, het zilver-glanzende vrij- buitertje dat in een kabbelend kristalhelder beekje pijlsnel wegschiet tussen waterplan ten en op warme zomeravonden zo sierlijk boven het water uit springt, op jacht naar mugjes. Welke vis kan zich beroemen op onsterfelij ke muziek, zoals het lied dat Franz Schubert heeft geschreven voor de 'launische', de grillige forel, met een verrukkelijk speelse melodie en dansende, dartele begeleiding, waarin het visje in al zijn dartele beweeg lijkheid zo volmaakt is weergegeven. Schu bert koos daarin partij voor de forel tegen de arglistige hengelaar die dank zij een ver troebeling in de beek het visje wist te ver schalken. Melodie en begeleiding heeft hij ook gebruikt in het overbekende, maar al tijd weer boeiende Forellenkwintet. Blauw Romantisch? De forel is een felle roofvis, zoals zijn Latijnse naam tructa, afgeleid van het Griekse trooktès, de vraatzuchtige, al aanduidt. Maar die kleine, wilde beekforel, hoogstens 25 centimeter lang, die op zo'n sierlijke manier zijn kostje opscharrelt van allerlei minuscule schepseltjes in en boven de beek is een van de allerfijnste delicates sen. Vers, zó uit het koele water, 'blauw' ge kookt. Waarschijnlijk een oorspronkelijk Duitse bereidingswijze Duitsland is im mers rijk aan vrolijke beekjes. De visjes worden op het laatste moment ge dood, opgebonden met een touwtje tussen kop en staart, waarbij ze zo weinig mogelijk gehanteerd moeten worden om de slijm- huid intact te laten, even in hete azijn ge doopt en daarna ongeveer acht minuten gepocheerd in een geurige 'court-bouillon' met wortel, ui, peterselie, peperkorrels en plakjes citroen en een zeer goede azijn. En geserveerd in pure eenvoud, met gesmolten boter die als gouden tranen over het blanke visvlees vloeit, en peterselie-aardappeltjes. Gezegend de kok die dat nog kan. Het allerfijnste zijn de gladde bolle wange tjes, in hoffelijker tijden door de maitre d'hötel die de vis fileerde op het zilveren fi leermes aangeboden. Ach, en dan daarbij zo'n frisse, bloemengeurige Moezelwijn. Romantiek, of niet soms? Hier en daar vindt men nog 'wilde' forellen in buitenrestau rantjes, in de Pyreneeën, in Zwitserland en Oostenrijk, zelfs in de Vogezen en Arden nen. Regenboog Maar doorgaans zien we toch de gekweekte regenboogforel, eind vorige eeuw uit Ame rika geïmporteerd. Het is een stoere, min der kieskeurige vis dan het beekforelletje, dat zich zonder problemen laat kweken waar maar schoon stromend en zuurstofrijk water voorhanden is. Van Ardennen tot Py reneeën, van Limburg tot Karpaten. De on schuldigste bio-industrie. In drie jaar is een forel volwassen. Als het tijd wordt voor de voortplanting graaft va der forel met zijn 'snoetje' een kuiltje, moe der strijkt daarboven de kuit af, vader voegt er de hom bij en zo ontstaat het jonge broed, dat twee weken leven kan op het voedsel in de kuit (ook een delicatesse: fo- relle-kaviaar). Ook die kan men blauw koken, en het is een redelijke tweede keus na de wilde forel. Maar hij wordt ook vaak gebakken, vooral in Frankrijk, met heel veel bruine boter en gebakken amandelen. Een van de visge rechten waar een lichte, jonge rode wijn heerlijk bij smaakt al zijn er nog altijd obers die bij deze keuze bestraffend hun wenkbrauwen optrekken. En bakken is voor deze forel toch wel erg geschikt voor de beekforel is het zonde om die lichte, delica te smaak te verstoppen onder al die bruine boter. Zee Er zijn meer familieleden, zoals zeeforel en zalmforel. Verwarrende namen, die vaak door elkaar gehaald worden. Zalmforel hoort thuis in noordelijke zeeën en rivieren en in heldere meren, zoals in Schotland en Ierland en hoog in de bergen. Men ziet ze hier zelden, hoogstens als diepvries. Wat men hier zalmforel noemt is meestal zeeforel, die langs de kust en in rivieren leeft. De wilde is een prachtige vis, vaak ro zerood, die vroeger op luxueuze koude buf fetten in volle glorie lag uitgestald op een broodsokkel. Hij rustte er met kop en staart, het vel verwijderd, en op het roze vlees een mozaïek van plakjes ei, olijf, truffel, of wat de kok maar bedacht, in gelei. Helaas, dat moois en lekkers ziet men niet meer wat nu als 'zalmforel' wordt ver kocht is maar al te vaak een ietwat zielig kweekprodukt, de aristocratische familie Forel onwaardig. WINA BORN, culinair publiciste MINDER;

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 9