Natuurtransferia wapen tegen auto
Een schaapherder is een idealist
Vis in Nederlandse wateren
betrekkelijk veilig produkt
Natuur Milieu
Mens en appel
Bos wijkt voor korhoen
Vallen moeten ook
voor muskusrat
diervriendelijker
Laatste vrouwelijke
blauwe ara op
zoek naar mannetje
Milieuzorg houdt
niet op bij
de voordeur
WOENSDAG 26 OKTOBER 1994
EINDREDACTIE: PETER WOLFSBEI
NATUURLIJK
l leel het reilen en zeilen van de mensheid
ligt in de tijd tussen de I lof van Eden (Gerk
2:15) en de Hof van Heden (Dierenpark
Emmen). Merkwaardig is het dat de vrucht
van de appelboom, appel genoemd, in die
eeuwenlange tijd heel duidelijk tot op de
dag van vandaag het denk- en doeleven van
de mens vergezeld heeft.
Appel; het is een woord geworden dat in de
mensentaal tal van begrippen omvat. Over
de appel in de Hof van Eden, het paradijs, is
al heel wat te doen geweest in de wereld
van religie en wijsbegeerte. Ook in de profa
ne lectuur krijgt de appel veel aandacht en
's mensen omgangstaal spant wel de kroon.
Het is opvallend hoe in spreek- en schrijf
taal het woord appel, los of gecombineerd
met een ander begrip, gebruikt wordt; ik
heb eens een telling gemaakt en kwam zo al
over de honderd 'appel-combinaties'. Niet
alleen geldt dit verschijnsel voor onze taal,
ook in het Frans, Engels en Duits komt het
voor.
In heel veel gevallen leidt de vorm van de
appel tot een vergelijking van een toestand,
een begrip, een voorwerp. Niet altijd is na
te gaan waarom de keus op de appel is ge
vallen. Zo heeft heeft het vooruitstekende
bovenste gedeelte van het strottehoofd bij
de man de naam Adamsappel gekregen. Is
het bedoeld om te herinneren aan de erva
ring die Adam met de appel opdeed?
In het begin van onze jaartelling is de rijks
appel, een appel met een kruis er op, ont
staan. Die appel werd op de kroon van kei
zers en koningen aangebracht als teken van
hun heerschappij over de wereld.
Mogelijk is de appel gekozen vanwege zijn
bolvorm, het zinnebeeld van volmaaktheid.
Daarentegen zijn de 'appel van Sodom' en
de 'druiventros van Gomorra', waarschu
wingen tegen gif en verderf (Deut. 32:33).
Lieflijker beeld krijgen we in het spreuken-
boek (25:11) met de 'gouden appelen op zil
veren schalen'.
De appel roept kennelijk ook het beeld op
van sierlijkheid. Zo wordt de oogbol, de pu
pil als ronde opening in het regenboogvlies,
de appel van het oog genoemd. I Iet dier
baarste dat de mens bezit zal hij bewaren
en liefhebben als de 'appel zijner ogen'.
Zelfs als er gradatie is, dan kan het gebeu
ren dat iemand een van zijn kinderen zo
noemt.
Gaat het om materieel bezit, dan is het
goed een appeltje voor de dorst te bewaren
met succes kan men de gouden appel
winnen. Maar het kan ook misgaan, want:
één rotte appel in de mand, maakt al het
gave fruit te schand,
I let kwade doen werkt kennelijk aansteke
lijk. Daarentegen is het wel aan te bevelen
goede zorg voor het eigen lichaam te dra
gen, immers: 'wie zijn lijf bewaart, bewaart
geen rotte appel'.
In de omgang met de medemens speelt de
appel ook al een rol. Zo kan het gebeuren
dat iemand met een ander een appeltje te
schillen heeft. Merkwaardig is het. dat tot in
de zeventiende eeuw, men een 'eitje' met
iemand te pellen of te schillen had; dat
kostte tranen! Die zegswijze wordt in het
dialect nog wel eens gebruikt, maar in de
algemene omgangstaal 'schilt men een ap
peltje'.
Om iemand te beoordelen naar gedrag of
karakter hanteert met figuurlijk de letterlij
ke waarheid door te zeggen: 'de appel valt
niet ver van de stam'. En wat de toekomst
betreft, men zal nog wel eens door een zure
appel moeten bijten. Pas op, er kan een
schip met zure appelen komen, want er
dreigen zware regen- of omweersbuien.
Als sieraad heeft de appel ook zijn plaats
gevonden. Kijk maar eens goed naar de
weerhaan op de spits van de toren, het kan
heel goed zijn dat het 'dier' op een fraai be
werkte appel staat.
Echte zwaarddragers, als ze er nog zijn,
hebben een zuiver ronde appel boven aan
het gevest. Eenvoudiger kan het ook, als u
de ronde knop aan de deur en wandelstok
de naam 'appel' geeft.
Alledaagse appels hebben we in vruchtge
wassen als: aard-, doom-, gal-, oranje-, si-
naas- en pijnappels. En paarden doen het
boerenwerk niet meer, men rijdt liever op
een appelschimmel.
En nu. tenslotte, de eigentijdse, lekkere ap
pel; hoe het daarmee gesteld is, vertel ik u
de volgende keer, want uw appel is maar
een schijnvrucht.
Ter bescherming van groene gebieden en dierenlevens
Gezellig met de auto of de motor 'toeren' door een na
tuurgebied is niet meer van deze tijd. Niet alleen de bin
nensteden, ook de natuurgebieden zouden autovrij moe
ten worden gemaakt. De Advies- en Onderzoeksgroep
Beke in Arnhem heeft de oplossing om het verkeer te we
ren al in huis: 'natuurtransferia' aan de rand van het
groen.
DEN HAAG GPD
Hoeveel dieren precies sneuve
len in het verkeer is niet be
kend, maar naar schatting zijn
het er miljoenen. De Vereniging
Natuurmonumenten vindt re
gelmatig aan- en doodgereden
reeën, dassen, padden, ring
slangen en vogels in haar gebie
den. Ook in hun laatste toe
vluchtsoord zijn dieren niet
echt veilig.
„Vaak worden kwetsbare
soorten die in kleine aantallen
in Nederland voorkomen het
slachtoffer. Van de twaalfhon
derd dassen die in ons land le
ven, worden er op jaarbasis on
geveer tweehonderd vijftig
doodgereden. Jaarlijks worden
duizenden reeën het slachtoffer
van verkeer", vertelt ing. Leny
Bregman, beleidsmedewerker
recreatie van de afdeling onder
zoek en beheersplannen.
Uitlaatgassen veroorzaken
ook de nodige schade, zegt Na
tuurmonumenten. De begroei
ing van heide, bossen en ber
men die toch al verzuurt en ver
ruigt, heeft daardoor nog meer
en onnodig te lijden. Struikhei-
de en grasklokjes maken plaats
voor bramen en brandnetels.
De bovenlaag van heidevelden
is inmiddels zo sterk verontrei
nigd met zware metalen, dat de
plaggen die eraf worden ge
haald als chemisch afval moe
ten worden beschouwd. Het
beste middel om schade aan de
natuur te voorkomen en boven
dien ook nog de recreant te la
ten genieten, is het afsluiten van
de wegen voor het gemotori
seerd verkeer, vindt Natuurmo
numenten.
Zo gemakkelijk is dat echter
niet. De plannen om de wegen
in het Nationale Park De Velu-
wezoom-Oost (De Posbank) ge
deeltelijk af te sluiten, stuitten
bijvoorbeeld op enorme tegen
stand. Ook al toonde onderzoek
aan dat er op een zondagje
meer dan tienduizend auto's
door het gebied reden en dat
maar liefst tweederde van dit
wagenpark het groen na een
half uurtje alweer verlaten had.
Natuurmonumenten wil zo
veel mogelijk lokale wegen in
haar gebieden afsluiten. Over
het afsluiten van openbare we
gen wordt druk onderhandeld
met gemeenten, provincie, be
woners en ondernemers.
Met Rijkswaterstaat wordt ge
sproken over 'mitigerende'
maatregelen; maatregelen
waardoor dieren de snelweg
kunnen oversteken. Wegen ver
snipperen de natuurgebieden
en vormen voor de dieren een
grote barrière, weet Bregman.
Steeds vaker werken de ver
schillende partijen mee, over
tuigd van het belang van de rust
voor zo'n gebied en voor de re
creant.
Bregman is ervan overtuigd
dat mensen best hun auto wil
len laten staan voor een goed
alternatief. Voor De Posbank
worden bijvoorbeeld plannen
gemaakt voor flexibele fietsver
huur. Wie een rijwiel huurt,
hoeft hem niet op dezelfde
plaats in te leveren, maar kan
bijvoorbeeld overstappen op
iets anders. Ook worden de mo
gelijkheden voor elektro-ver-
voer onderzocht. Belangrijk is
dat de drukte zoveel mogelijk
naar de rand wordt verplaatst.
Advies- en Onderzoeksgroep
Beke uit Arnhem speelt daar
met het ontwikkelen van na
tuurtransferia op in.
Natuurtransferia zijn plaatsen
waar de automobilist zijn auto
kan laten staan en waar de
openbaar-vervoerreiziger uit
kan stappen. Op deze plaatsen
staan informatieborden, zijn
wandel- en fietskaarten te koop,
zijn fietsen te huur en kan een
kopje koffie worden gedronken.
De bedenker van deze over
stapplaatsen, Gerard van Keken,
is op het idee gekomen door de
discussies over de autovrije bin
nensteden en de P+R-plaatsen
bij de NS-stations. Autoluwe
steden moeten goed bereikbaar
en toegankelijk blijven en dat
geldt voor autovrije natuurge
bieden ook. Een overstapcen-
trum aan de rand van zo'n ge
bied is dan de oplossing, vindt
Van Keken.
Groningen bouwt volop aan
het eerste Nederlandse stads-
transferium. Van Keken vindt
De Posbank een uitstekend ge
bied om de eerste natuurtrans
feria aan te leggen. „De plannen
zijn in een vergevorderd stadi
um. Binnen één of twee jaar
kunnen die dingen er liggen".
Herder Albert Koopmans bij zijn kudde op de Drentse heide.
BALLOO ANP
Willem Meyboom
„De hei is goed hier. Het is de afgelopen
vijftien jaar sterk verbeterd. Er zijn 120
soorten mossen, 's zomers zie je hon
derd soorten vlinders. Hier bloeit de
zonnedauw en de gentiaan. Vogelsoor
ten zijn er te kust en te keur. Haal je die
schapen hier weg, dan raken de heide
velden overwoekerd door dat lange gras.
De variëteiten verdwijnen."
Herder Albert Koopmans, 50 jaar oud,
heeft boze dromen van wat de schapen
en hem boven het hoofd hangt wanneer
de provincie Drente een streep zou zet
ten door de subsidie van 12.500 gulden
per kudde. Statenleden willen graag we
ten of de in totaal zes door de provincie
ondersteunde kudden in stand kunnen
blijven zonder de provinciale bijdrage. In
het kader van de ook in Drente toeslaan
de bezuinigingsdrift kan deze beschei
den post sneuvelen. En als de provincie
zich terugtrekt, doet het rijk dat automa
tisch ook voor hetzelfde bedrag.
Met een paar korte duidelijke op
drachten brengen de honden Balder en
Waldo de kudde van een kleine 400
schapen op orde op het in mist gehulde
Balloërveld. Koopmans kreeg beide hon
den als puppie. Het kostte hem dik een
jaar om de honden tot professionals te
kneden.
Koopmans zei vijftien jaar geleden de
finitief zijn baan als sportleraar op en be
gon een kudde van zestig schapen. Hij
koos („uit idealisme") voor de Schoone-
beeker, het grootste Nederlandse heide-
schaap, en het kleine Drentse heide-
schaap. Beide soorten hebben weinig
wol en weinig vlees en brengen dus nau
welijks wat op; maar ze behoren allebei
tot de zeldzame huisdierrassen. Van de
Schoonebeeker lopen er nog ongeveer
duizend rond. De huidige kudden zor
gen ervoor dat de met uitsterven be
dreigde rassen in stand blijven.
Het schaap hoort bij Drente zoals de
molen bij de polder. Al eeuwen struinen
kudden over de hei en maaien gras en
zaailingen van bomen tussen de Caluna
Vulgaris, de struikheide, vandaan. De
keuterboertjes vroeger gebruikten de
mest die 's ochtends achterbleef op de
plaggen in de kooi om hun schrale land
bouwgrond wat op te vijzelen.
Koopmans is zes dagen per week in
het veld met de naar verhouding kleine
beestjes. Nu, in de herfst, is het een rus
tige tijd. De rammen, die de rest van het
jaar binnen een afrastering grazen, lopen
mee om de ooien van jong te voorzien.
De lammetjes worden tussen februari
en eind mei geboren en vanaf februari
breekt dan ook een drukke tijd aan voor
Koopmans en zijn vriendin Nild. De
lammeren eisen elke twee uur een flesje.
Rond juli volgt dan het scheren van de
weinige wol, ongeveer twee kilo per
schaap. Vorig jaar deed een kilo achttien
cent, dit jaar wat meer: tachtig.
Na het scheren volgt het hooien op
een apart veldje: 3.000 balen a twintig ki
lo. Met die oogst vult Koopmans het na-
FOTO ANP ARTHUR BASTIAANSE
jaars- en winterdieet aan wanneer het
graasgras minder voedingswaarde heeft.
Drente telt tien kudden waarvan vier
zich via Staatsbosbeheer of Monumen
tenzorg kunnen bedruipen. De andere
zes herders, van wie één vrouw, zijn met
hun kuddes afhankelijk van gemeentelij
ke, provinciale of rijkssubsidie en van
giften en donaties. De herders ontvan
gen voor hun intensieve werktijden (in
de lammerentijd oplopend tot twintig
uur per dag en geen vakantiedagen) iets
meer dan het minimumloon.
„Goedkopere maaimachines om de
natuurgebieden in stand te houden zijn
niet te vinden. Mocht Drente tot schrap
pen van de subsidie besluiten dan snijdt
de provincie zich in eigen vlees", stelt
voorzitter H. van Dam van de werkgroep
van de zes kudden. „Het zou kortzichtig
en dom zijn. Ik ga er dan ook van uit dat
de politici besluiten rustig door te gaan.
Het kost ze niet veel en ze voeren daad
werkelijk beheer over de natuurgebie
den."
Alleen paling in Rijn voldoet niet aan nonnen
UMUIDEN PIETER VAN HOVE
De vis in Nederlandse wateren is een betrekkelijk
veilig produkt. Uit steekproeven blijkt, dat het
vlees van de verschillende vissoorten weinig gifti
ge stoffen bevat.
Dat constateert het eerste Kwaliteitsprogram
ma Agrarische Produkten (KAP) van het ministe
rie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Het
KAP is een samenwerkingsverband van bedrijfs
leven en overheid, die gezamenlijk metingen ver
richten. In het jaarverslag staan onderzoeksresul
taten van onder meer visprodukten, groente en
fruit en zuivelprodukten.
Gekeken is naar reststoffen in vissoorten als pa
ling, kabeljauw, garnaal en mosselen. Er is vooral
gekeken naar vissoorten die gevoelig zijn voor
vervuiling. Bij het onderzoek is gebruik gemaakt
van metingen van het Rijks Instituut voor Visserij
Onderzoek (R1VO) in IJmuiden.
In ieder geval werd duidelijk dat het PCB- ge
halte (polychloorbifenvl) binnen de aanvaardbare
normen bleef. Deze stof werd vroeger op grote
schaal gebruikt in kunststoffen, condensatoren
en industriële verf, vanwege de brandvertragende
eigenschappen, aldus RIVO-medewerker De
Boer.
Een nadeel van PCB's is dat de reststoffen zich
ophopen in het vet van vissen. De stof is moeilijk
afbreekbaar. Mede daarom is de produktie van
PCB's halverwege de jaren zeventig gestaakt. De
paling bij het Hollands Diep, Nieuwe Mcrwede
en de Rijn bij Lobith had echter een hogere PCB-
waarde darr toegestaan.
Volgens De Boer komt dit doordat paling veel
vet bevat en de kwaliteit van het water in de Rijn
voor verbetering vatbaar is. Vergeleken met een
paar jaar geleden bevat de vis op die plaatsen
minder PCB's. Bovendien wordt daar nauwelijks
commerciële visvangst bedreven.
De onderzoekers zijn ook de gehalten nage
gaan van andere stoffen als zware metalen, poly
cyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's)
en organochloorverbindingen. Ook deze bleven
alle binnen de normen.
NIJVERDAL ANP
De Vereniging Natuurmonu
menten gaat deze herfst op di
verse plekken in haar natuur
gebied op de Sallandse Heu
velrug in totaal 25 hectare bos
kappen om de groei van heide
te stimuleren. Daardoor wordt
het leefgebied van het korhoen
vergroot. De Sallandse Heuvel
rug is het enige gebied in Ne
derland waar een levensvatba
re populatie korhoenders
voorkomt.
Natuurmonumenten voert
het werk uit in het kader van
het Soortenbeschermingsplan
Korhoen dat het ministerie
van landbouw in 1991 heeft
opgesteld. Dat is op zijn beurt
een onderdeel van het Natuur
beleidsplan. In het door
Staatsbosbeheer geëxploiteer
de deel van de Sallandse Heu
velrug is al eerder bos gekapt
ten behoeve van de zeldzame
vogel. Dankzij dit soort beheer
is het aantal korhoenders de
laatste jaren toegenomen. In
de lente van dit jaar zijn er op
de Sallandse Heuvelrug 29
hanen geteld.
Het korhoen voelt zich voor
al thuis in een heide- en hoog
veengebied van een flinke om
vang, met voldoende rust en
genoeg mogelijkheden om
voedsel te vinden. Er zijn
steeds minder van dat soort
gebieden door het verdwijnen
van de heide en de versnippe
ring van natuurgebieden. Bo
vendien vindt er steeds meer
verstoring plaats door bij voor
beeld dc toeneming van het
verkeer. De afgelopen zomer is
van het voor de korhoenders
bestemde leefgebied op de
Sallandse Heuvelrug nog eens
zo'n 150 hectare verdwenen
door een brand.
*ENL
iE DP
DEN HAAG «ANP
pok 201
later in
jeden i
erst tet
50 grar
pnd m
fcixe^
Wetenschappers uit diverse landen zijn deze week inPet
Nederland bijeen om de bestrijding van muskusrattef- Bar®'
te bestuderen. Doel is tot afspraken te komen over difiurl
vriendelijkervangstmethoden. Pet* "c
In ons land worden jaarlijks zo'n 400.000 muskusratt^1"- Pe1
gevangen. Dat is noodzakelijk omdat ze dijken en wa] roos
terkeringen ondergraven. Dat vangen gebeurt niet
zachtzinnig; meestal met vallen die de dieren onder 'ePei
water vasthouden, zodat ze verdrinken. Seen,
Momenteel zijn vallen in ontwikkeling die de ratten
veel sneller doden. Deze klemmen, die de luchtpijp vi
de dieren dichtknijpen, zijn echter nog niet erkend.
De studie naar muskusratbestrijding past in het strevd
om internationale afspraken te maken over dierenval^
len. Dierenbeschermers maken al jarenlang bezwaar t
gen de wrede wijze waarop dieren in klemmen aan hu
einde komen. Daarbij moet met name de bontindustij
het ontgelden.
Binnen de Internationale Standaardisatie Organisatie!
(ISO) trachten diverse landen volgend jaar tot afsprak^aa^
te komen over het gebruik van vallen. De werkgroep (floor
deze week in Nederland bijeenkomt, moet daartoe Pver
voorstellen doen. pis n
De Nederlandse bonthandel, de stichting Bont voor feebru
Dieren, de Dierenbescherming en het ministerie van pavar
landbouw zijn het er inmiddels over eens dat dieren dp00'®
met vallen gevangen worden, op snelle wijze aan hun
eind moeten komen. Uitgangspunt is, dat een dier in
een klem binnen tien seconden de dood vindt. Als dez|Ppr. P
norm tot standaard wordt verheven, betekent dat het neer
einde van de 'leghold trap', die vooral in Amerika en
Canada wordt gebruikt. Deze stalen klem grijpt een dii
bij de poot, waarna een lange doodstrijd volgt.
RIO DE JANEIRO AFP
sch
sch
De laatste vrouwelijke blauwe ara, een soort papegaai,
is verleden week op de savannes van de Braziliaanse
staat Bahia vrijgelaten. Zij moet het laatste mannetje
van de soort opzoeken, dat in hetzelfde gebied in vrij
heid leeft. Biologen hopen dat zij paren en zo het voort
bestaan van de soort verzekeren.
Haar beoogde maatje en bruidegom houdt het al jaren'
met andere soorten papegaaien, maar hij naderde on
langs haar kooi tot op dertig meter om haar te roepen.
„Zij antwoordde niet alleen, maar raakte ook opgewon
den", aldus de bioloog Daré. November is de paartijd
van de soort, die de Latijnse naam Cyapnositta spixii
draagt.
De vraag is echter of het wijfje, dat in gevangenschap is
opgegroeid, de kracht heeft om het mannetje op zijn
lange vluchten te vergezellen. Een ander probleem is of
zij zichzelf kan voeden met de zaden van de droge sa-
vannes. Om het vrouwtje sterker te maken kreeg het q
een hele grote kooi en dwongen de experts het zoveel jj,
mogelijk te vliegen. Ook kreeg zij in plaats van
zonnepitten wilde zaden uit de natuur van het gebied. Z(
De biologen hebben de kooi opengelaten en zorgen g
steeds voorvers voedsel, zodat de laatste blauwe-ara-
vrouw ter wereld terug kan komen, als zij honger krijgt.
HAARLEM THEO VAN DER KAAIJ
Wie mocht denken dat de zorg om het milieu ophoudt
bij de voordeur van zijn huis, wordt op de vingers getikt
door de vereniging Milieudefensie. Een huis kan bar
stensvol voorwerpen staan die het milieu flink schade
kunnen doen. Om welke spullen dat gaat, maakt het
boekje 'Woninginrichting' van Arja Hagendoorn duide
lijk, geschreven in opdracht van Milieudefensie.
Het boekje behandelt meubels, vloerbedekking, vitrage,
zonwering, beddegoed, keukens en wandbekleding. Er
wordt onderscheid gemaakt in voorwerpen die het
milieu schade doen bij de produktie en voorwerpen die
schade opleveren bij weggooien.
Het leggen van parket van tropisch hout betekent het
binnenhalen van een stukje tropisch regenwoud, dat
mag bekend worden verondersteld. Dat een stoel van
verchroomd staal ook niet door de beugel van Milieu
defensie kan ligt minder voor de hand. De fabricage
kost veel energie en daarbij komen zware metalen vrij
in water en afvalslib. Ook meubels met veel glas en alu
minium zijn om deze redenen niet aan te raden.
Als het gaat om houten meubels, kasten en vloeren stelt
Mileudefensie dat alle hout goed is, als het maar niet
uit oerwoud of oerbos afkomstig is, maar uit goed be
heerd bos. Dat geldt ook voor plaatmateriaal als hard
board, triplex en multiplex.
Spaanplaat en MDF-plaat kunnen formaldehydegas
uitwasemen, maar dat geldt niet voor alle soorten.
Meubels van rotan en biezen zijn uitstekend, net als de
kunststoffen polypropeen en polyetheen. De kunststof
fen PVC. ABS, polyurethaan en polyether zijn bezwaar
lijk vanwege het vrijkomen van schadelijke stoffen bij
de produktie en de problemen die ontstaan bij weg
gooien.
Maar er is hoop voor wie zijn huis vol met vloerbedek
king van vinyl heeft liggen (PVC=Poly Vinyl Chloride).
Milieudefensie: „Zorg dan in ieder geval voor een goe
de ventilatie."
'Woninginrichting, de Milieu telefoon adviseert', prijs
f 9,90, te bestellen via tel.020-6262620.