is vast al voorgekookt
5
'Ik ben heel vals
voor Daruwalla'
Van Dis had meer moeten liegen
Boeken
Lift Almanak
ONDERDAG 20 OKTOBER 1994
23
Literaire maar niet elitaire' AKO-Literatuurprijs bij Sonja op tv
A
Ëooie tijden waren dat! Toen je
1 tijdens de uitreiking van de
KO-literatuurprijs in een gere-
bmmeerd hotel nog kon vol-
■oppen met wildbraad en ge-
pgelte. Goede tijden, waarin de
lijnen deinden en je die in
'noking geklede doodgravers
fen het woord nog met een dik-
e tong over de literatuur kon
toren oreren. Het volk bleef vei-
g op afstand. Het volk keek
laar de tv-registratie van deze
^ieke gebeurtenis en had niks
®f> te brengen. Bedelaars met
B iun neus tegen het raam aan.
Voorbij, voorbij, o, en voor-
Cl ;oed voorbij. Onder het motto
a »i||iterair. maar niet elitair' wordt
Saterdag 22 oktober de AKO-li-
ratuurprijs 1994 uitgereikt in
J-.le tv-show van Sonja Barend.
or
bepaalt e
DllOrury van dertig bekende en on-
jekende lezers. De besluitvor
ming kan per definitie nooit erg
lerlijk en nauwkeurig zijn bij
formule. Want wat gebeurt
s er voor elk van de zes ge-
iomineerde auteurs vijf stern-
zijn en iedereen onwrik-
bij zijn standpunt blijft?
lat de jury dan in conclaaf tot
tr of vier 's nachts om tot
rianiem standpunt te ko-
zodat de beslissing pas
kend kan worden gemaakt in
journaal van de volgende
lorgen? Of spreekt Sonja dan
iet verlossende woord? Nee,
latuurlijk. Dat wil zeggen dat
ander al behoorlijk is
rgekookt.
De zes genomineerden zijn
Frida Vogels met haar roman
'De harde kern (II)Patricia de
Martelaere met haar essaybun
del 'Een verlangen naar
ontroostbaarheid', F. Springer
met zijn roman Bandoeng,
Bandung', Nicolaas Matsier met
de roman 'Gesloten huis', G.L.
Durlacher met de verhalenbun
del 'Quarantaine' en Rascha Pe
per met haar roman 'Rico's
vleugels'.
Als Frida Vogels woord houdt,
zal zij ook tijdens déze uitzen
ding niet verschijnen, net zoals
zij niet verscheen tijdens de uit
reiking van de Libris-literatuur-
prijs aan het begin van dit jaar.
Wel honderdduizend ballen op
strijken, maar er iets extra's
voor doen, ho maar! Vogels is
wars van elke publiciteit. Ze
vertaalde jarenlang Italiaanse li-
ARCHIEFFOTO RONALD HOEBEN
Meer weten we eigenlijk
van haar. Haar uitgever Wouter
van Oorschot benadrukte tij
dens de Libris-avond nog eens
dat het Vogels alleen maar gaat
om het schrijven en dat de per
soon er voor haar niet toe doet.
Hij glimlachte daarbij fijntjes.
Alsof hij de pers de verschijning
van een Marilyn Monroe ont
hield.
Het boek waarmee Vogels
meedoet aan de AKO-race is
hetzelfde boek als waarmee zij
de Libris-prijs won. Een goed
boek is het. Het beste boek van
de zes. Een boek waarin zij op
ontroerende wijze haar jeugd
beschrijft, haar studententijd en
haar werkzame leven. Een boek
waarin Vogels naar voren komt
als een zelfstandig denkend
mens, als iemand die er geen
geleende meningen op na
houdt.
Nicolaas Matsier is een schrij
ver die lang op een doorbraak
heeft moeten wachten. Als
adept van het tijdschrift 'De Re
visor' werd hij destijds gerekend
tot de zogenaamde 'academis-
ten'. Echt opzienbarend zijn
zijn boeken wat inhoud betreft
nooit geweest, maar wel is Mat
sier een stilist van de eerste or
de. Misschien is hij van al de ge
nomineerden wel de auteur die
het scherpst weet te formuleren,
maar of dat de jury zal kunnen
vermurwen is zeer de vraag. In
zijn boek 'Gesloten huis' be
zoekt hij na de dood van zijn
ouders het ouderlijk huis. De
voorwerpen die zich nog in dat
huis bevinden roepen allerlei
herinneringen bij hem op en
geven de lezer een schrijnend
inzicht in zijn jeugd.
Durlacher debuteerde met
'Strepen aan de hemel': herin
neringen aan de Tweede We
reldoorlog en de holocaust. In
'Quarantaine' krijgen we in de
vorm van een aantal verhalen
nog een keer hetzelfde. Durla
cher beschrijft zijn verblijf in
een concentratiekamp. De
mensen die hij daar heeft ont
moet worden door hem knap
geportretteerd. Maar waarom
dit boek is genomineerd, is niet
helerhaal duidelijk. Het is al met
sel, doet ook mee deze keer. En
wel met haar essaybundel 'Het
verlangen naar ontroostbaar
heid'. Knappe essays, vooral het
essay waarin zij ervoor pleit de
zelfmoord te zien als de daad
van een estheet, van iemand die
net als een kunstenaar zijn le
ven als een schepping vorm wil
geven en het zelf dan ook wil af
maken. Maar toch, de zeer eru
diete essays van De Martelaere
zie ik zo gauw nog niet winnen.
Wanneer dit toch gebeurt, bete
kent dat een doorbraak voor het
genre.
Rascha Peper heeft zich in
haar roman 'Rico's vleugels' la
ten inspireren door het leven
van het schatrijke Franse echt
paar Martin, dat een uitgebrei-
al toch een herhaling van zet-
F. Springers hoofdpersoon
keert in 'Bandoeng, Bandung'
terug naar zijn geboorteland
Indonesië. Hij maakt deel uit
van een handelsmissie. Door
het lezen van brieven die zijn
moeder heeft geschreven, wordt
het hem duidelijk dat niet de
Nederlanders het slachtoffer
zijn geworden maar de mensen
die zijn achtergebleven. Sprin
ger is natuurlijk een rasschrijver
en weet van dit uitgekauwde
gegeven dan ook nog een aan
trekkelijk boek te maken, maar
echt nieuw is het allemaal niet
Patricia de Martelaere, hoog
leraar wijsbegeerte aan de Ka
tholieke Universiteit van Brus-
de schelpencollectie bezit. Ze
laat zien hoe het verzamelen
van schelpen een compensatie
is geworden voor de kinderloos
heid van het echtpaar. De man,
Eduard Rochel, heeft eigenlijk
altijd maar naar één ding ver
langd: naar de liefde met jonge
knaapjes. Peper schrijft: 'Zijn
hele bestaan had alleen maar
geleid tot dit moment, deze
woensdagmiddag aan de
Noordzee met deze jongen'.
Het is een problematiek die het
wel doet in het programma van
Sonja Barend. En bovendien is
Rascha Peper met haar bekoor
lijke verschijning ook nog eens
behoorlijk tv-geniek.
Maar zoals gezegd: Frida Vo
gels gaat winnen. Sonja Barend
zal met een probleem komen te
zitten. Want waar moet zij dan
met haar bloemen naar toe? Of
gaat Vogels alsnog overstag en
zal zij toch aanwezig zijn? Zal zij
het voorbeeld volgen van Rob
de Nijs en denken: Voor Sonja
doe ik alles?
Thriller Higson is
niet eng wel zielig
Centerhoek, 34,90
ER
thriller is De indringer niet,
^wlook al wordt dat ons beloofd.
^(Charles Higson schreef een psy
chologische roman over - vooral
^seksueel - gefrustreerde Britten,
maar stopt er te weinig span
ning in en verdeelt die boven
dien onevenwichtig, in de twee
de helft. De gevallen van dood-
,slag en moord zijn er bijna met
de haren bij gesleept.
In psychologische thrillers
zoals die van Ruth Rendell en
'René Appel leren we mensen
I kennen die geestelijk zijn of
worden beschadigd. Ze geloven
dat juist bij de ander(en) een
steekje los zit en zien zich ge
noodzaakt dat te corrigeren.
Vaak met alle middelen. De
sympathie kan uitgaan naar de
dader - die tegelijk slachtoffer is
- of naar het slachtoffer, ook al
heeft hij of zij een misdaad be
gaan.
En juist met de karakters gaat
het bij Higson fout. Zij zijn stuk
voor stuk meer of minder on
sympathiek, maar vooral zielig.
Inleving is niet mogelijk. Je
hoopt al snel, echter tevergeefs,
dat ze eindelijk eens een klap
krijgen of uitdelen, zodat er le
ven in de brouwerij komt.
De intrige verdiende .meer.
Tom Kendall is een in zichzelf
gekeerde man met een net
heidsfobie. In zijn praatgroep
zit ook Maddie, wier man
vreemdgaan tot kunst heeft ver
heven. De twee voelen zich
seksueel tot elkaar aangetrok
ken. Tijdens een dineetje bij
Toms zus Lucy overloopt zijn
zwager James een indringer. Ja
mes wordt neergestoken. Tom
raakt gebiologeerd door de in
dringer, een jongen die 'huizen
neukt': binnensluipt in wonin
gen, daar masturbeert en dan
een persoonlijk voorwerp van
de bewoner(s) wegneemt. Lang
zamerhand wordt duidelijk wel
ke lelatie Tom en Lucy met hun
vader hadden.
livings nieuwste een wirwar van verhalen:
Groot is hij niet, John Irving, maar wel breedgeschouderd
en aantrekkelijk, zeker voor iemand van tweeënvijftig. En
dat wil hij weten ook. Zijn kleding is nonchalant, maar
geraffineerd, zijn haar perfect geknipt, en het gezicht dat
hij naar de fotograaf keert één en al charme. Even zorg
vuldig geredigeerd als zijn uiterlijk zijn de uitspraken
over zijn nieuwe boek Een zoon van het circus. Spontaan
reageren is er niet bij, angstvallig wordt het gesprek weg
gestuurd van het persoonlijke en ook van Irvings zo ken
merkende zwarte humor is tijdens het interview geen
spoor te bekennen.
Irving: „Ik heb heel vals de bodem weggeslagen onder mijn hoofdpersoon."
FOTO AP/WYATTCOUNTS
AMSTERDAM TINEKE STRAATMAN
De in India gesitueerde roman
is een hoogstandje van vertel
kunst waarin Irving een wirwar
van verhaallijnen op vernuftige
wijze aan elkaar knoopt. Hoofd
persoon is de Indiase orthope
dist Farrokh Daruwalla, een he
dendaagse ontheemde die zich
nergens geaccepteerd voelt.
Niet in zijn woonplaats Ontario,
maar ook niet in zijn geboorte
plaats Bombay, waarnaar hij re
gelmatig terugkeert om kreupe
le straatkinderen te opereren.
Via de zestigjarige Daruwalla,
mild en menslievend, raken we
verwikkeld in de onmogelijke
en vaak mensonterende tegen
stellingen van de Indiase sa
menleving, maar ook in een
reeks moorden. De dader wordt
mede door zijn inspanningen
ontmaskerd. Daruwalla's per
manente gevoel van ontheem
ding is volgens de auteur het
hoofdmotief, een motief dat hij
'meedogenloos' heeft uitge
werkt. „Ik ben daarin heel ver
gegaan, heb consequent ge
streefd naar overdrijving. Niet
alleen behoort Daruwalla als
Parsi tot een zeer kleine min
derheid in India, hij heeft bo
vendien een vader die hem
atheïstisch heeft opgevoed en
hem op zijn achttiende naar
Europa heeft gestuurd. Elke cul
turele of religieuze grond heb ik
onder zijn voeten weggeslagen,
waarna ik hem ook nog heel
vals op latere leeftijd een beke
ring tot het christendom laat
doormaken."
Bloed
„Dat verscherp ik dan weer
door hem ingewikkelde gods
dienstige discussies te laten
aangaan met zijn plotseling op
duikende pleegbroer Martin,
een jezuïet die zichzelf als een
moderne martelaar te pas en te
onpas verwondt en voortdurend
bloedend rondloopt. Daar heb
ik mezelf zeer mee geamuseerd,
met het creëren van Martin, het
christendom is tenslotte een re
ligie die doordrenkt is van
bloed. Om nog maar te zwijgen
van het Oude Testament, waar
rustig tot in de vijfde
generatie worden gestraft voor
hun wandaden".
„Ik heb Daruwalla bewust Wes
ters gemaakt, door zijn univer
sitaire opleiding in Wenen en
zijn werk als medisch specialist
in Toronto. Want slechts een
Westerse Indiër zou zich, zoals
Daruwalla doet, inzetten voor
de straatkinderen van Bombay.
Dat besefte ik te meer tijdens de
research-periode die ik in India
doorbracht. Ik bezocht borde
len, ziekenhuizen, politiebu
reaus, circussen en wat niet al.
Plaatsen kortom waar de ar
moede het meest schrijnend
naar voren kwam. Mijn Indiase
vrienden, de echte Indiërs be
doel ik, waren daar niet blij
mee, raadden het me zelfs af,
met als argument dat ik een te
beperkte blik op hun land zou
krijgen. Maar de armoede in In
dia is nu eenmaal iets waar je
niet omheen kunt." In Een zoon
van het circus gaat de hoofdper
soon niet dood of wordt door
een miezerig toeval getroffen
door de vreselijkste rampen
zoals in Garp en Bidden wij
voor Owen Meawy. „Het zou
niet passen in deze roman. Die
gaat over Daruwalla's weifelin
gen, zijn tweeslachtigheid, de
onzekerheid van een man die
nergens thuishoort. Dat is de
leidraad, de continuïteit ook
van de roman, dus hij mocht
niet dood. Het leven van zo'n
man moet doorgaan, voorbij
het einde van het boek."
John Irving, Een zoon van
het circus. Uitgeverij Anthos,
49,90, gebonden 59,90.
Welke schrijfcursussen kun je
volgen in Idsegahuizum? Welke
literaire instellingen zijn te vin
den in Limburg? Waar zitten de
tijdschrtiften Chroom, Weirdo's
en Inkt? Op al deze vragen geeft
lift literaire Almanak 1994-
1995 het antwoord. De publica
tie is vanaf 22 oktober te koop.
I let boek is een uitgave van de
gelijknamige stichting Lift in
Amsterdam.
De stichting is een landelijk
steunpunt voor schrijvers uit
het zogenoemde tweede circuit:
mensen die nog niet eerder iets
hebben gepubliceerd. Lift geeft
onder meer ook informatie over
kleine uitgeverijen, tijdschriften
en literaire wedstrijden en bij
eenkomsten door heel Neder
land.
Lift Literaire Almanak is voor
25 gulden (exclusief administra
tie- en portokosten) te bestellen
bij liet kantoor van de stichting
Lift, telefoon 020-6254141.
39.90
boek, dat het dichtst
bij de waarheid ligt", zei Adriaan van Dis
onlangs over zijn nieuwe boek bij Sonja Ba
rend. En hij nam snel een slok uit zijn glas
om een grijns te verbergen. Wat er ook ver
zonnen mag zijn, Indische duinen is onmis
kenbaar een autobiografische roman.
Het boek, dat speelt in Bergen aan Zee,
begint met de repatriëring per schip van
een gezin uit Indië: een hoogzwangere
moeder, een man en drie zusjes zijn aan
boord. In Nederland wordt de 'ik' geboren.
De man op het schip blijkt de vader. De va
der van de drie zusjes is in Indië 'gebleven'.
Zus Ada sterft en Van Dis schetst een ui
terst realistisch en dus herkenbaar beeld
van de familieperikelen rond de dood van
de zus, inclusief de nietsontziende clichés
van meneer Korst van de Firma Verduyn
('Uw adviseur bij persoonlijk verlies'). In
dergelijke details, in de perifere beschrijvin
gen, weet Van Dis door zijn humor het sen
timent op afstand te houden.
Maar langzaam dringt de hoofdpersoon
door tot de kern, de Indische Mythe. En die
mythe wordt behalve door het Indische
(kamp)verleden van de moeder en de half
zusjes voornamelijk bepaald door de vader.
De dood van Ada vormt de aanzet tot de
queeste van de 'ik', die leidt tot de ontmy
thologisering van de vader. In gesprekken
met familieleden (Van Dis is sterk in dialo
gen), het bekijken van fotoalbums en het le
zen van boeken (de bronnen staan achter in
het boek vermeld) komt er een Indisch ver
leden bovendrijven dat wij al kenden van
andere auteurs binnen de Indische letter
kunde: de repatriëring, de kamptijd, de koe
le ontvangst in Holland, waarin de mensen
hun eigen oorlogsverleden moesten verwer
ken en het te druk hadden met de wederop
bouw.
Deze beschrijvingen geven de feiten weer
als in een historisch journalistiek verslag, zij
het verteld door een goed causeur met een
komische pen. Pas halverwege raakt het
boek de kern. Vanaf dat moment staat de
vader centraal die van feiten toneel maakt,
theater. Dan pakt de schrijver de pen van
de journalist af en hij schrijft een mooie
scène met de zoon en een denkbeeldige va
der aan een rijsttafel.
Uit het boek komt ook de vader als een
goed verteller naar voren (in meer opzich
ten begint de zoon op zijn vader te lijken).
Vader verhaalt over de kampen, de spoor
lijn op Sumatra, de scheepsramp met de Ju-
nyo Maru (5620 doden) die hij overleeft.
Maar wat in vaders verhaal bloed is, dat de
zee kleurde, blijkt in werkelijkheid'een la
ding rode menie uit een van de ruimen te
zijn geweest.
De zoon heeft zijn vader altijd gehaat.
Maar deze haat blijkt aan het eind van het
boek slechts een projectie van de zoon. Het
is zelfhaat, omdat hij niet kon beantwoor
den aan het beeld van 'de vent' die zijn va
der van hem wilde maken, de drilmethode
met stokslagen, petsen met de vlakke hand
(de 'Japanse slag') en meppen met de li
niaal ten spijt.
Haat slaat om in respect voor een ver
knipte vader die met zelfopoffering zijn
zoon wil harden tegen het leven. Niet dit al
gemene thema stijgt uit boven het particu
liere. Dat is veeleer liet individu dat zich
tussen verschillende culturen probeert te
handhaven. Dat heeft Van Dis eerder op
meesterlijke wijze in zijn boeken over Afrika
beschreven. Tegen het einde van de roman
herinnert de zoon zich een Multatuliaans
sprookje dat de vader hem ooit vertelde en
waarin de vader veel van het leven van
zichzelf met zijn zoon verwerkte. Misschien
had Van Dis net als zijn vader meer moeten
liegen in zijn roman om nog dichter bij de
waarheid te komen. Van Dis.
nieuws van deze tijden. Tragi
komische roman over een man
en zijn hond, zijn buren en zijn
passionele verliefdheid op een
meisje van veertien. Uitgeverij
Prometheus, 29,90.
Maria Stahlie, Het beest met
de twee ruggen. Maud Labeur
vat een passie op voor de 18-ja-
rige Martin. Roman over lust en
begeerte. Uitgeverij Prome
theus, 29,90.
Janwillem van de Wetering,
De dood van een marktkoop
man en De gelaarsde kater.
Luxe heruitgaven van de avon
turen van het duo Grijpstra en
De Gier. Uitgeverij Spectrum,
29,90 per deel.
Robert James Waller, Langza
me wals. Roman van de auteur
van De bruggen van Madison
County over een oudere, een
kennige hoogleraar die verliefd
wordt opo de vrouw van zijn
collega. Uitgeverij Spectrum,
29,90.
Gérard de Nerval, Aurelia
Novelle van de poète maudit
die leefde van 1808-1855. Ver
taald en van een nawoord voor
zien door Menno Wigman. Uit
geverij Voetnoot, 34,50.
Jeanette Winterson, Kunst
leugens. Compositie voor drie
stemmen en een lichtekooi.
Nieuwe roman van de Engelse
schrijfster die beroemd werd
met Kersen sexen en Op het li
chaam geschreven. Uitgeverij
Contact, 29,90.
Herman Pleij, Kleuren van de
middeleeuwen. De rol van kleu
ren in de middeleeuwen als te
ken van status en macht, drager
van emotie, duivelsinstrument
of goddelijk teken. Uitgeverij
Aramith, 10,00.
Herman Pleij, Zandgrond.
Romandebuut van hoogleraar
in de Historische Nederlandse
Letterkunde. Hoofdpersoon is
een journalist die gebukt gaat
onder een gelukkige jeugd en
zich daarom maar met anderen
gaat bemoeien. Uitgeverij Pro
metheus, 34,90.
Michel Braudeau, Pierrot,
mijn vriend. Een zoon maakt
aan het sterfbed van zijn vader
de balans op van hun stroeve
verhouding. Uitgeverij De Geus,
37,50.
William Styron, Dag van de
liefde. Drie verhalen van een
jeugd. Sterk autobiografische
novellen van een van Amerika's
belangrijke auteurs, geboren in
1925. Uitgeverij De Geus,
37,50.
Helene Nolthenius, Addio
Grimaldi! Italiaanse kroniek.
Eerste druk 1954. Uitgeverij
Querido, 29,90.
Wilkie Collins, De vrouw in
het wit. Nieuwe vertaling door
J. Wigman van de beroemde in
1859 verschenen Victoriaanse
roman. De eenvoudige tekenle
raar Walter Hartright wordt ver
liefd op de mooie Laura Fairlie.
Deze rijke erfgename wordt
slachtoffer van een verbijste
rend ingenieuze intrige. Uitge
verij Menken, Kasander Wig
man, ƒ49,50.
Pramoedya Ananta Toer, In
de fuik. Monumentale roman
van de grote Indonesische
schrijver over het leven in ge
vangenschap. Uitgeverij De
Geus, 60.=.
Sebastiano Vassilli, De Zwaan
Reconstructie van een mafia-
moord. Het werkelijk gebeurde
schandaal vond plaats begin de
ze eeuw. Uitgeverij Wereldbi
bliotheek, 32,50.
Alice Hoffman, De wolveman
Robin Moore besluit een jon
gen die opgevoed is door wol
ven, te redden van plaatsing in
een psychiatrische inrichting.
Zij wijdt hem in in liefde en
seks, en het leven onder de
mensen. Er komt moord en
doodslag van. Uitgeverij
Anthos, 34,90.
Inez van Dullemen, Vroeger
is dood. Herdruk van Van Dul-
lemens kleine meesterwerk, dat
gaat over de dood van haar ou
ders. Uitgeverij Querido,
29,90.
.Anne Vegter, Ongekuiste ver
sies. Pornografische verhalen
van kinderboekenschrijfster.
Uitgeverij Querido, 27,50.
Mariët Meester, Bokkezang.
Roman over twee jonge mensen
die eikaars spiegelbeeld willen
zijn maar die uiteindelijk alleen
nog worden vemoden door het
vuil van de stad. Uitgeverij
Meulenhoff, 37,50.
