!ultuur Kunst
Biesheuvel op toneel
ewondering
99
Vik
in
c
LEST speelt broeierige Pinter
Geschilderd commentaar in LAK
IDAG 20 OKTOBER 1994
19
i het
/erb
verkiezin;
l gebruik
?ft gemaa
paganda-erten Maria Joao Pires afgelast
g dat hij
e houdt wm» De vier concerten die Maria Joao Pires deze maand
er naar dtrland zou geven, gaan niet door. De pianiste heeft een
erblessure. De Russische pianist Anatol Ugorski vervangt
■ten wij <de Serie Meesterpianisten op 23 oktober in het Concert-
ïuidige si' in Amsterdam. De concerten in Tilburg (19de) en Eind-
ezegde v\21ste) zijn verplaatst naar respectievelijk 30 en 26 no-
Vie wind;- De Duitse pianist Alexander Lonquich vervangt Pires in
i'. Missch op 24 oktober is
ren van i
achte rtainer Martha Raye overleden
eles» Martha Raye, die generaties van Amerikaanse bio
ta Noig^ekgfs en militairen amuseerde met haar geinspireer-
jes en rauwe komedie, is gisteren op 78-jarige leeftijd
len. Haar meest bekende rol speelde zij in de uit 1947 da-
e? film 'Monsieur Verdoux', waarin zij schitterde naast
Chaplin.
<k Crowes naar Nederland
I-^The Black Crowes komen begin volgend jaar voor twee
i 1 IC ten naar Nederland. Op zondag 15 januari 1995 staat de
de Martinihal in Groningen en op maandag 6 februari in
in Rotterdam. Kaarten voor beide concerten zijn vanaf za-
e dit nc 22 oktober te verkrijgen bij de bekende voorverkoop-
uitstraaJen.
eze best
afïvfgiieuve wordt filmambassadrice
arf dé H ^ranse actr'ce Catherine Deneuve is gisteren in Parijs
acé rmd tot 'good wiH'-ambassadrice van de Unesco voor het
ïaar p 'at'°nale filmwezen en voorzitter van de Internationale Fe-
Hebb"0 van Filmarchieven (FIAF). Deze stichting zet zich in om
Ij. - .^emcitionale cinematografische erfgoed te redden. Volgens
un li 'f 's nu meer dan driekwart van de vóór de jaren vijftig
nogelijf kte fllms verdwenen-
verwoe
ling affiche Bart van der Leek
op 24 c
e RijpwEMOp de internationale veiling van Van Sabben Poster
guurlijlons komt op 6 november een affiche van Bart van der Leek
t dus L-1958) onder de hamer. De Batavier-Lijn (1914) kost mini-
al. Mo30.000 gulden. Deze zevende affiche-veiling vindt plaats in
n niet i) Lion d'Or in Haarlem. De veiling bevat werk van de be-
blijf cljkse Nederlandse ontwerpers vanaf 1890, zoals Elffers, Rol-
rpspleHolst, Sluyters, Sandberg en Crouwel. Ook zijn affiches van
nationale kunstenaars opgenomen.
Ie wijd t r
oene Hj
iet dor E
men o
ssterer j
Hoog
jlaat^e veile" affiche.
Primeur èn première in Leidse schouwburg
'Nooit zal het paradijs aanbreken, toch moet ik leven'. Zo
typeert de in Leiden woonachtige schrijver Maarten Bies
heuvel de droefenis die het bestaan voor hem inhoudt.
Biesheuvel lijdt aan het leven. Zo erg zelfs, dat hij bij tijd
en wijle in een psychiatrisch ziekenhuis tegen zichzelf
moet worden beschermd. Toch is Biesheuvel, wanneer
hij weer 'bij de mensen' is, een geestig en vrolijk lijkend
persoon. Tragiek en humor beheersen zijn leven èn zijn
boeken. Op onnavolgbare, bijna theatrale wijze - in de
goede betekenis van het woord - schetst hij de lotgeval
len van zijn hoofdpersonen, die heel dikwijls sprekend op
Maarten Biesheuvel zélf lijken. Theatermaakster Shireen
Strooker viel al in 1980 voor zijn werk. „Daar moet ik
toch eens theater van maken."
loos te werk te gaan, heb ik dat
verhaal genomen, omdat ik het
op de plank had liggen. Zo is de
basis eigenlijk gelegd voor deze
produktie."
Om nu alleen 'Onttakeling'
uit te voeren, was een beetje
magertjes voor een toneel
avond. Strooker wilde eigenlijk
een avondvullend Biesheuvel
programma tot stand brengen.
Geheel in de traditie van het
Werktheater, waar toch haar
wortels liggen, zou dat een
mengelmoes van theater en
muziek moeten worden. Ook al
omdat Biesheuvel zelf zoveel
zang en muziek in zijn verhalen
Stopt.
„De groep die ik in de Stich
ting Strooker tot mijn beschik
king heb, was te beperkt. Ik had
meer mensen nodig. Dus heb ik
de Stichting Kunstwerk te hulp
geroepen. Deze stichting, die
vorig seizoen met een produktie
als 'Kees de Jongen' succes
boekte, houdt met overheids
subsidie jonge, werkloze uitvoe
rend kunstenaars aan werk. Zo
kunnen zij professionele erva
ring opdoen."
leiden annemiek ruygrok
Uiteindelijk gebeurt dat, veer
tien jaar na dato, op dinsdag 25
oktober. Dan beleeft het Leidse
publiek een primeur en premiè
re tegelijk. Strooker zet die
avond de verhalen 'Onttakeling'
en 'Mijn grootste schrik' van
Maarten Biesheuvel op het po
dium. Voor het eerst is Biesheu
vel daarmee ook 'toneelschrij-
Strooker werd in 1980 verliefd
op 'Onttakeling'. „Dat mengsel
van tragedie en komedie do
seert hij zo knap. Ik viel meteen
voor het verhaal. Ik sprak hem
erover aan toen hij een keer met
het Nederlands Blazersensem
ble in de tent van het Werkthea
ter kwam. Vanaf die tijd speelde
het inm'n achterhoofd om met
dat verhaal toneel te maken."
Het kwam er niet bepaald di
rect van. Strooker stelde het
Werktheater voor met Biesheu
vel te gaan werken, maar dat
bleek op korte termijn moeilijk
haalbaar. „Ik was inmiddels ge
vraagd in Groningen een work
shop te leiden. Om niet oever-
king met de stichting Kunstwerk
verliep voortreffelijk. „Zonder
hen had ik deze produktie nooit
kunnen uitvoeren. Ik had een
aantal mensen nodig die zowel
konden acteren als musiceren.
Dat is volgens mij prima gelukt.
Zelf hebben wij vijf acteurs gele
verd, de anderen zijn er via
Kunstwerk bijgekomen. Eén van
de acteurs heeft dezelfde ach
tergrond als Biesheuvel. Die
heeft dus in het liederenboek
van z'n moeder psalmen zitten
uitzoeken die geschikt waren."
Strooker is op 6 september
begonnen met de uitwerking
van 'Onttakeling' uit de bundel
'De verpletterende werkelijk
heid' en 'Mijn grootste schrik'
uit de bundel 'De weg naar het
licht'. Al op 15 oktober was de
eerste try-out in Deventer. Een
korte voorbereidingsperiode
dus, waarin veel van improvisa
ties afhing. „Het moet passen
als een muziekstuk. Mijn ide
aalbeeld was een restaurant,
waar je binnenkomt en het ge
roezemoes hoort aan de tafel
tjes om je heen, zonder nu echt
te verstaan wat de mensen te
gen elkaar zeggen. Gaandeweg
merkte ik dat dat niet genoeg
was." Bij het lezen kwamen vra
gen aan de orde als 'Wat zeg je
tegen iemand die binnenkomt
en z'n jas wil uittrekken?' of
'Wat antwoordt een postzegel
verzamelaar als je hem vraagt
hoe het met z'n collectie staat?'.
Zo kwamen de aanvullende dia
logen tot stand."
In 'Onttakeling' wordt de be
zoeker de turbulente wereld van
David Nyborg binnengeleid.
Het publiek is getuige van zijn
worsteling met het leven en zijn
strijd tegen de alledaagse onge-
Urs Pfannenmüller heeft de
NBM-Amstelland/Pulchri prijs
1994 gewonnen. Hij liet kunste
naars Pieter Hoogeveen, Michel
van Overbeeke, Jooseph Semah
en Edith Sont achter zich. Dat
heeft de organisatie vandaag
bekend gemaakt. De jury was
vooral te spreken over de een-
Urs Pfannenmüller
wint Pulchri-prijs
voud en soberheid in Pfannen-
müilers werk.
NBM-Amstelland heeft sa
men met Pulchri de wedstrijd
annex tentoonstelling op touw
gezet in de studio van het Haag-
ize rubriek komen al of
niet bekende
reekgenoten aan het
>ord die, hetzij direct,
I^ij zijdelings*met kunst
n cultuur te maken
oen. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
instuiting waaraan ze
bijzondere waarde
hten. Van de snuifdoos
van oma tot het
sgedraaide muziekstuk
illes wat daar tussen zit.
^andaag spreekt Paul
%iphuijsen, ambtenaar
ÓSD ltuur van de gelrieente
3 I phen aan den Rijn, zijn
oewondering uit voor
^^ïilderijen van Lei Molin
Toon de Haas. „Mijn
len cjehter dacht dat ze met
Irf werd beschilderd en
en het doek zou worden
aangedrukt."
In 1970 werd ik
ambtenaar cultuur
S in Amstelveen. Ik
werd voorgesteld
aan de
fgemeester en op zijn kamer
g een prachtig schilderij van
\^.Molin. Ik vroeg meteen: hoe
Y>t u daaraan? Het bleek deel
- jte maken van de
JJ neentelijke kunstcollectie.
Jar, zo zei mijn nieuwe
^pega, in de kunstuitleen in
jsterdam hing een ander
iilderij van Molin.
4/^gPen meteen lid geworden en
d het geleend. De regeling bij
kunstuitleen is dat je het
na^rk na zes maanden
rugbrengt. Dat deed ik en na
lat h week heb ik het weer
leend. Dat is tot drie keer zo
innfeaan. Intussen ben ik gaan
eren. Het schilderij was 900
(lden. Dat was in 1971 heel
n ^1 geld, ongeveer een
flandsalaris. Ik heb het voor
sttf vierde keer geleend en weer
ruggebracht. Toen heb ik het
t ds maanden zonder moeten
Den omdat iemand anders het
id geleend. Ik heb het
rteindelijk gekocht. Tussentijds
l?ek het 200 gulden in prijs
fnhoog gegaan te zijn. Dat was
iel een tegenvaller,
iet spreekt me aan omdat het
Hllfen mengeling is van woest en
A
j
heel sober. Het is vrij donker en
dan toch zo'n warme oranje
kleur. Ik volg heel vaak de
lijnen. Die doos links stel ik me
voor als een venster, een
venster op de buitenwereld. Het
heet compositie nummer vier of
drie. Dat zou op de achterkant
moeten staan. Het is in 1963
gemaakt. Het grappige is dat
het blijft boeien terwijl abstract
toch kan gaan vervelen. Andere
kunstwerken verkassen nog wel
eens tijdelijk naar zolder maar
dit blijft in de huiskamer. Het
wisselt wel geregeld van plaats.
Wat ik ook heel erg bewonder,
is dit schilderij dat Toon de
Haas heeft gemaakt van mijn
twee oudste dochters. Hij is
autodidact, werkt met zeer
divers materiaal maar het is
toch altijd herkenbaar als een
De Haas. Ik kocht het in 1973.
Hij had zijn dochtertje
geschilderd en ik vond dat zo
mooi dat ik hem belde met het
verzoek om mijn dochters te
schilderijen. De Haas is een wat
vaderlijk type en zei: ,,'t Is goed
hoor, jochie". Mijn dochtertje
Maartje, met die ballon op
schoot, kijkt heel argwanend. Ze
wist niet precies wat een
schilderij was en ze dacht dat ze
van top tot teen met verf werd
beschilderd en op het doek zou
worden gedrukt. Ze kan
overigens nog steeds zo
argwanend kijken.
Toen mijn dochters het
schilderij zagen, vonden ze het
niks maar niks. „Ik heb geen
blauw in mijn haar", riepen ze.
Maartje had net een ringetje
met lieveheersbeestje gekregen.
Ze vond het wel leuk dat dat op
het schilderij stond. Later zijn
ze het wat meer gaan
waarderen. Inmiddels zijn mijn
dochters alletwee het
huis al uit. Laatst
vroegen ze: „Wat
gebeurt er met het
schilderij na je dood?"
Een jaar bij de
een jaar bij de ander,
dat lijkt me de beste
oplossing.
Shireen Strooker: „Ik moest Biesheuvel gewoon spelen."
makken. In 'Mijn grootste
schrik' brengt de 16-jarige
Maarten B. de dominee na een
kerstavond naar huis. Zijn we
reld dreigt in te storten als de
dominee uiting geeft aan zijn
twijfel.
Volgens Strooker is „Biesheu
vel spelen de grens tussen la
chen en huilen laten verdwij
nen. Ellende, gekte, praten met
de buren, de hond en de kat in
één mand, humor en verdriet
alles op een hoop." Een avondje
vol bizarre gebeurtenissen, ge
lardeerd met live-muziek.
'Nooit zal het paradijs aan
breken, toch moet ik leven'; re
gie en bewerking: Shireen
Strooker met onder anderen
Mies de Heer, Herman Bolten
en Bruun Kuijt. Te zien: maan-
FOTO JOACHIM HILT MANN
dag 24 oktober (voorpremière)
en dinsdag 25 oktober
(première), schouwburg, Lei
den. Daarna onder meer in
Amsterdam (6 en 7/11, Belle-
vue, 14, 16, 17 en 18/11 tijdens
Literatuurfestival in De Meer
vaart) en Den Haag (16 en
17/12, Spui Theater).
se schilderkundig genootschap.
Twintig kunstenaars werden
uitgenodigd hun visie op het
thema bouwen te geven. Pfan
nenmüller wist dat volgens de
jury het beste te verbeelden.
Aan de onderscheiding is een
bedrag van 10.000 gulden ver
boden. Van 22 oktober tot en
met 13 oktober zijn alle inzen
dingen te zien bij Pulchri.
recensie susanne lammers
LEST: Betrayal van Harold Pinter. Regie: Jon van Eerd. Met Lin-
dy Meiman, Rick van Vliet en Jeremy Bentham. Gezien: 19/10,
LAKtheater, Leiden. Nog te zien: vanavond
Voor wie wil oordelen, vèroordelen, is dit een
zalig stuk. Je hoeft niet per se een opgeheven
wijsvingertje te hebben. Met een kleine dosis
modem cynisme kom je ook al een heel eind.
Voor de dominees onder ons is daar het gege
ven van de driehoeksrelatie. Een echtpaar, zijn
beste vriend en het gerommel dat leidt tot het
grote niets. Voor de cynische bokken aan de an
dere kant de eenzaamheid, verdoezeld door
vluchtgedrag en onoprechtheid. Haast op de
millimeter nauwkeurig kun je aanwijzen waar
de personages de fouten maken, die verstrek
kende gevolgen hebben
LEST, het Leiden English Speaking Theatre,
speelt een prachtige voorstelling, die gaande
weg steeds beklemmender wordt. Pinter stuurt
je vanuit het heden het verleden in. Eerste be
hoefte van de toeschouwer is dan ook 'recon
strueren', het aannemelijk maken van het resul
taat. Als dan in de volgende scène blijkt dat je
goed gegokt hebt, voel je je beloond: ik snap het
lekker beter dan die - ontstellend herkenbare -
figuren op het toneel. Dat kleine pretje dat Pin
ter je gunt, is overigens nogal dubieus. Per slot
van rekening zit je niet een spinnenkolonie te
observeren, maar herkenbare medemensen. En
zegt het feit dat je het zo aardig kunt volgen niet
veel over je kennis, al dan niet uit de eerste
hand, op dit terrein?
Verraad, hypocrisie, teloorgang van vriend
schap, liefde en passie, leugens en zelfbedrog: je
zou zeggen dat die combinatie zou moeten ont
ploffen. Maar dat gebeurt niet. Het feit dat ie
dereen zo beschaafd blijft, dat het stuk naar het
einde toesuddert en -sist, maakt het des te on
draaglijker.
Betrayal is een super-Engelse voorstelling.
Niet alleen taal en dictie, maar ook de persona
ges zijn verschrikkelijk Engels. Met hun koele,
geserreerde spel en hun stijve 'haircut' verbloe
men ze dat ze eigenlijk vulkaantjes zijn. Lindy
Meiman als Emma is de personificatie van de
zorgzame vrouw die eigenlijk geen maitresse
kan zijn, maar slechts echtgenote en moeder.
Wat geldt voor de voorstelling, gaat ook op
voor het decor. Uiterst kaal en sober, maar bij
zonder effectief.
beeldende kunst
Maarten Steve
t/m za 10-22. zo 14-17 u
Cleveringaplaats 1
tekst letty stam
foto hielco kuipers
Er is een spoor van cynisme
voelbaar in de schilderijen van
Maarten Stevens, tot 4 novem
ber te zien in de LAK-galerie.
Hij schildert vreemde, hybride
creaturen, die bedoeld lijken als
commentaar op hedendaagse
kwesties als genetische manipu
latie en op hol geslagen techno
logie. Hij gebruikt daarvoor een
surrealistische methodiek: aller
lei merkwaardige voorwerpen
en gedaanten zweven, alsof de
zwaartekracht niet bestaat, ach
teloos door een soort boven
grondse onderwater-wereld,
waarin een boomstam net zo
goed een kernreactor kan zijn
en je in een blok steen een ge
zicht herkent.
Maarten Stevens is een dui
delijke aanhanger van de school
van de 'Klare Lijn', uitgevonden
door striptekenaar Hergé. Zijn
werk doet nog het meest den
ken aan dat van de Nederlandse
Hergé-aanhanger Theo van den
Boogaard, vooral bekend van de
Sjef Van Oekel-strips en de fan
tasierijke decoraties in een aan
tal rode intercity-treinstellen
van de NS.
De vervreemding in de schil
derijen van Stevens is overtui
gend genoeg, maar jammer ge
noeg telkens zonder dat het
huiveringwekkend,
treurig, of anderszins roerend
wordt. Maarten Stevens laat de
bitterheid in zijn visioenen ner
gens uitgroeien tot een nacht
merrie of een satire. Waar
schijnlijk wordt dat veroorzaakt
door een te groot verlangen om
het publiek te behagen met
mooi, precies schilderwerk. De
schilderijen van Stevens zijn ze
ker aangenaam om naar te kij
ken, maar het verhaal dat hij
klaarblijkelijk te vertellen heeft,
wordt daardoor negatief beïn
vloed. Hij moet het allemaal
nog teveel hebben van een paar
effecten, die na drie schilderijen
wel zijn uitgewerkt.
Eenzelfde soort indirect ge
formuleerd commentaar op de
moderne samenleving als bij
Maarten Stevens, kan worden
waargenomen in de tekeningen
van Jacqueline van den Bos.
Dichtopeengepakte verzamelin
gen plaatjes van huishoudelijke
artikelen getekend met behulp
van sjablonen, roepen een fraai
beeld op van de onpersoonlijk
heid van hedendaagse indus
triële massaprodukten.
Zo helder als de tekeningen
van Van den Bos zijn, zo ondui
delijk zijn haar schilderijen. Ze
hebben in de verste verte niets
te maken met haar tekeningen,
inhoudelijk noch kwalitatief.
Volgens de door het LAK gele
verde informatie zijn haar doe
ken geïnspireerd op het 'klassie
ke Hollandse landschap'. Hoe
dan? Dat is niet te zien. Wat
moeten we aan met al die gro
ve, slap geverfde cirkels en ellip
sen? Van den Bos legt een ei
genaardige gespletenheid aan
de dag. Daarmee geeft ze in elk
geval aan dat we niet moeten
denken dat tekenen haar enige
ambitie is. Dat kan zo zijn, maar
vooralsnog blijft tekenen wel
haar sterkste troef.
Innemende Twentse cabaretier
met het accent van Herman
Finkers zoekt de diepgang a la
Jozef v/d Berg met allesbehalve
vrijblijvende humor.
zaterdag 29 oktober,
20.30 uur
KAPELZAAL K&O
tel.071-131943/141141
