Als de verwentrein maar op tijd rijdt
'Nederland veroorzaakt forse
milieuschade in arme landen'
Natuur Milieu
Rabarberroute
Kernafval ligt nog
wel even op Kola
Gigantische wandelende tak
Oorworm
DINSDAG 18 OKTOBER 1994
NATUURLIJK
In de 27ste eeuw voor Christus neemt de
Chinese keizer Chen Nung in zijn kruiden
boek de rhabarberwortel op als een waarde
vol geneesmiddel. De plant groeit het
krachtigst in de bergen van de westelijke en
noordwestelijke provincies van het Chinese
rijk, maar ook in het aangrenzende Tibet
aanse gebied op hoogten van drie- tot zes
duizend meter.
Onlangs vond ik in een antiquariaat een ou
de prent, waarschijnlijk uit eind vorige
eeuw, met een prachtige afbeelding van de
Rhéum officinale, de geneeskrachtige ra-
barberplant; de tekenaar, Thiebault, kan ik
nog niet thuisbrengen. Een afdruk van zijn
tekening beeldt de plant uit zoals zij in Chi
na en in geheel Oost-Azië voorkomt; en
thans ook in streken rond de Zwarte Zee.
Het is een prachtige plant met roodachtige
bladen en hoge bloemstengels met daaraan
roodkleurige trossen. Zij verdient de toe
voeging 'officinale', in de geneeskunde ge
bruikt, omdat haar wortel anthrachinon be
vat, een stof met laxerende werking.
De Chinezen gebruiken de rhabarberwor-
tels als laxeer- en eetlustbevorderend mid
del, door eenvoudigweg op de wortel te
kauwen. Rond het begin van onze jaartel
ling werden ze verhandeld en bereikten na
derhand ook Europa, onder de namen van
Russische of Turkse rhabarberwortels, al
naar gelang de handelsroute liep.
De naam Rhabarber heeft een wonderlijke
ontstaansgeschiedenis. Het woord 'rha' is
de naam voor Wolga en doemt op ongeveer
100 jaar na Christus in de geschriften van
de Griekse arts en plantkundige Dioscori-
des. Zijn tijdgenoot Plinius noemt de wortel
'rha-ponticum', naar de Pontus bij de
Zwarte Zee.
Een andere wortel die over de Rode Zee via
de havenstad Barbarik Europa bereikte,
kreeg de naam 'rhabarbarum'. Het zijn na
men voor een en dezelfde soort wortel.
De uiteindelijke algemeen gebruikte naam
werd rhabarber. Maar in onze tijd, waarin
minder op herkomst en meer op efficiëntie
gelet wordt, is in onze taal de naam rabar
ber ingeburgerd.
De wortels kwamen dus langzaamaan ook
in Europa terecht en zo groeide de wens om
ook rabarberplanten te kweken, met als ge
volg dat, zowel langs diplomatieke als wel
smokkelwegen, getracht werd aan het juiste
zaad te komen.
De eerste Europeaan die de rhabarber op
haar oorspronkelijke groeiplaats in China
zag, was de bereisde Marco Polo, een Vene-
tiaans koopman. Hij had van 1275 tot 1292
in China een bestuursfunctie in een, niet uit
Chinezen bestaand, ambtenaren convent.
Teruggekomen in zijn, door onderlinge
strijd verdeeld, geboorteland raakte hij in
de gevangenis.
Van zijn ervaringen deed hij'uitvoerig ver
slag aan een celgenoot uit Pisa. En zie, van
dat verslag verscheen, in het Frans geschre
ven, in 1296 een boek onder de titel II
Miliona, boek der miljoen wonderen!
Het is interessant te lezen op welke kronkel
manieren en diplomatieke wegen het ra-
barberzaad in China bemachtigd werd. Het
verhaal is te lang om het hier te vertellen.
Eén geval noem ik: Met volledige steun van
de Tsaar en de hulp van de 'Russische Me
dische Dienst' in Azië slaagde men er in
zaad te ontvangen voor de 'Keizerlijke Bota
nische Tuin' in St. Petersburgh.
Vandaar bracht dr. Mouncey in 1762 het
verlangde zaad naar Schotland, waar het
zaad verdeeld werd onder grootgrondbezit
ters en leden van het 'Koninklijk Verbond
van Artsen in Edinburgh'.
Het was de tijd dat planten in hoog aanzien
stonden, zowel in de wetenschap als in het
dagelijks leven. Er zijn symptomen dat in
onze tijd de waardering voor de planten en
hun betrekking tot het menselijk welzijn
toeneemt!
Rapport internationale organisatie voor natuurbescherming IUCN:
haarlem theo van der kaau
Hoge autodichtheid, inten
sieve landbouw en veeteelt
en grootscheepse import van
tropisch hout hebben Neder
land op de elfde plaats gezet
van de rijkste landen ter we
reld, maar deze plaats is vol
gens het rapport bereikt te
gen zeer hoge ecologische
kosten in en buiten Neder
land.
Berekend is dat Nederland
de hoogste autodichtheid ter
wereld heeft. Het forse jaar
gemiddelde van 16.000 km
per auto zorgt voor een hoog
energiegebruik en legt daar
door een groot beslag op
grondstoffen uit alle delen
van de wereld. Het rapport
stelt dat daardoor per hoofd
van de bevolking in Neder
land 4.3 maal zoveel broei-
De schadelijke invloed die Nederland heeft op
natuur en milieu in de rest van de wereld en
vooral in de arme landen is buitengewoon
groot. Dit is de conclusie van het rapport 'The
Netherlands and the World Ecology',
opgesteld door de Nederlandse tak van de
internationale organisatie voor
natuurbescherming IUCN, zetelend in
Zwitserland. Het rapport is aangeboden aan
minister Pronk van ontwikkelingszaken.
kasgas kooldioxyde wordt
uitgestoten als het wereldge
middelde.
Nederland is de derde ex
porteur van landbouw- en
veeteeltprodukten na de VS
en Frankrijk. Dat kan alleen
doordat grote hoeveelheden
veevoer en grondstoffen voor
de landbouw worden geïm
porteerd. Nederland heeft in
de ontwikkelingslanden twee
miljoen hectare landbouw
grond in gebruik voor de
produktie van veevoer.
Volgens de IUCN-rappor-
teurs vervuilen de veertien
miljoen varkens, honderd
miljoen kippen en vijf mil
joen koeien Nederland zelf
met mestproduktie en uit
stoot van ammoniak. Daar
naast veroorzaakt de op Ne
derland gerichte landbouw
in de Derde Wereld erosie,
uitputting van grond, ont
bossing en tekorten in de ei
gen voedselproduktie.
Als tweede importeur van
tropisch hout, na lapan. laat
Nederland jaarlijks 50.000
hectare regenwoud kappen.
Daarvan is 85 procent als on
ontgonnen gebied te be
schouwen. Volgens de rap
porteurs wordt slechts een
gedeelte van dit gekapte bos
opnieuw geplant.
De IUCN-rapporteurs heb
ben voorts kritiek op de Ne
derlandse baggeraars en in
genieursbureaus. Zij opere
ren in het buitenland vaak in
wetlands en houden onvol
doende rekening met de gro
te natuurlijke rijkdom daar
van.
INFOGRAFIEK anp RVOGELESANG FvGELDEREN
Luizenleventje voorbij voor beer Samson
tromso ap
monrovia ap
Het luizenleventje dat Samson de
Beer zo'n twee jaar heeft geleid in de
rijke buitenwijk San Gabriel Moun
tains van Los Angeles is voorbij.
Maar hij hééft in ieder geval nog een
leven.
De bijna 200 kilo wegende zwarte
beer werd onlangs gevangen in een
door de autoriteiten opgezette val.
Men was bang geworden dat
Samson zijn naam in de volks
mond zijn instinctieve vrees voor
mensen had verloren en iemand had
kunnen verwonden.
In eerste instantie wilde men
Samson laten 'inslapen'. Deze amb
telijke koudbloedigheid kon de gou
verneur van California, Pete Wilson,
niet goedkeuren, zeker niet nadat
Samson het televisienieuws had ge
haald. Op een videotape legde een
van de bewoners van San Gabriel
Mountains Samson vast terwijl hij
een (bronwater)bad neemt in een
tuin en een dutje doet, met zijn
hoofd op de grond gevleid.
Dierenvrienden waren vertederd
en de gouverneur, zelf ook inwoner
van San Gabriel Mountains, ontving
talrijke telefoontjes. Wilson verleen
de de beer amnestie. Een plaatselijk
opvangcentrum voor wilde dieren
bood Samson onderdak.
De negenjarige beer vertoefde
graag in de zwembaden en bubble-
baden van de huiseigenaren en was
ook bijzonder gesteld op de etens
resten van de rijken. Hij deed al die
jaren geen vlieg kwaad. Iedereen had
hem bij wijze van spreken willen
knuffelen.
De ministers van buitenlandse
zaken van de Europese landen
die aan de Noordpool grenzen
hebben onlangs hun belofte
herniewd om het Arctisch ge
bied van kernafval te zuiveren.
Rusland, Noorwegen, Zweden
en Finland hielden een bijeen
komst in het kader van de Euro-
Arctische Barentsz Raad, die in
januari 1993 werd opgericht. Na
het verdwijnen van het IJzeren
Gordijn probeerden de betrok
ken landen de traditionele han
del en uitwisseling weer op
gang te krijgen. Een van de
grootste zorgen is echter het ra
dioactieve afval op het schierei
land Kola, dat daar door de Rus
sen is achtergelaten. Rusland
heeft geen geld om het gevaar
lijke materiaal op te ruimen.
Van Noorwegen en Finland,
die grenzen aan het schierei
land, en van het Scandinavische
buurland Zweden zou het geld
vandaan moeten komen. In een
verklaring spraken de ministers
de hoop uit dat er een geza
menlijke aanpak komt van het
probleem, zonder echter met
concrete plannen op de prop
pen te komen.
Brandstofcel
op lucht en
aardgas schoon
en compact
ermelo Een enorm grote wandelende tak bewoont sinds enige tijd het Herpetologisch Centrum van de heer A. Flipse in Ermelo. Het dier komt uitsluitend voor in Maleisië
en is daar zeldzaam. Met een gewicht van 65 gram en een lengte van 25 centimeter is het het zwaarste insekt ter wereld. foto anp
kees wiese gpd
Uit aardgas en lucht is met be
hulp van een katalysator op
eenvoudige wijze zuivere water
stof te maken; in een brandstof
cel kan met waterstof en lucht
elektriciteit worden opgewekt.
Deze brandstofcellen zijn klein,
veilig, geruisloos en schoon en
hebben bovendien een hoog
rendement. Op die vondst,
waarop inmiddels octrooi is
aangevraagd, is de scheikundige
drs. Francine van Looij gepro
moveerd aan de Utrechtse uni
versiteit.
De brandstofcel zelf is al in
1839 uitgevonden door de Ame
rikaan William Grove. Het ge
bruik ervan nam echter pas een
grote vlucht toen de VS in de ja
ren vijftig met hun ruimtevaart
projecten begonnen. Er zijn nu
vijf verschillende typen brand
stofcellen in ontwikkeling. Drs.
Van Looij verwacht dat de 'fos-
forzure cel' als eerste commer
cieel interessant zal zijn.
Volgens haar zullen brand
stofcellen vooral worden inge
zet in gebieden waar geen
ruimte is voor grote energiecen
trales of op plaatsen waar een
hoge piekbelasting kan ont
staan: ziekenhuizen (om storin
gen in het net op te vangen),
hotels, flats, kassen.
Half oktober 1992 is de landelijke actie 'Rijd óók minder' begonnen. Dertien organisaties proberen op die manier
in het belang van het milieu het aantal autokilometers in twee jaar met ten minste 4,5 miljoen terug te dringen.
Dat is het aantal dat minder met de auto werd gereden tijdens de vorige actie 'Halveer het autoverkeer'. Tot de
deelnemers behoort onze redacteur Jan Preenen. Op onregelmatige tijden doet hij daarvan verslag.
leiden/haarlem jan preenen
Het wordt binnenkort pas echt fijn
in de trein. Zo leuk zelfs dat je wel
gek moet zijn als je dan toch nog de
auto pakt. Ik niet dus. En met mij
zullen velen op korte termijn tot die
conclusie komen. Op dit moment
maakt slechts tien procent gebruik
van het openbaar vervoer. Dat per
centage zal straks verveelvoudigd
worden.
In hun strijd om de passagier heb
ben de NS het licht op groen gezet
voor de verwentrein die over een
half jaar over de rails zweeft. Om
misverstanden te voorkomen: het
06-nummer dat er aan wordt gekop
peld, zal alleen leiden naar Informa
tie Openbaar Vervoer. Niet naar ob
scure optrekjes of rood licht. Want al
worden de NS door de overheid fi
nancieel uitgekleed, de directie wil
wel op niveau blijven werken.
Voor 4,9 miljoen worden twaalf in
tercity-rijtuigen omgebouwd tot ver
wenwagens. Van reizigers hoeft niet
langer te worden verwacht dat zij
een yoga-cursus hebben gevolgd. Op
dit moment is zo'n opleiding zeker
in de spitsuren uiterst handig. Wil je
op die momenten worden vervoerd
dan moet je vaak zodanig inschikken
dat je je benen in je nek moet leg
gen. Als yogi weet je ook precies hoe
je je in precaire situaties moet ont
spannen. Bijvoorbeeld als een mede
passagier op een overvol balkon met
zijn of haar tanden in jouw nek
hangt.
Het lichaam kan voortaan gewoon
worden uitgestrekt in een 'comforta
bele vliegtuigstoel'. Van welke maat
schappij wordt er niet bij vermeld,
maar gemakshalve kan uit die op
merking worden afgeleid dat straks
meer been- en armruimte wordt ge
boden en dat ook andere lichaams
delen gemakkelijker kunnen worden
meegenomen.
En dat is nog maar het begin. In
het vervolg hoef je, afhankelijk van
het tijdstip waarop je reist, ook niet
meer te luisteren naar het gesnurk,
gehijg, gejammer, gezang (of wat
daar ook voor doorgaat), genies, ge
zwam en geboer van de mensen om
je heen. Ie kunt je voor al die opris
pingen afsluiten, want de NS stellen
'gratis' een koptelefoon beschikbaar.
En om de luxe te completeren,
wordt de reiziger voorzien van een
scherm met actuele verkeersinfor
matie. van zachte vloerbedekking en
van een speelhoekje voor de kinde
ren. Of op hen ook professioneel
toezicht wordt gehouden, of dat je
toch zelf weer de koptelefoon moet
afzetten, uit die comfortabele vlieg-
stoel moet schieten en langs al die
snurkers, boerders, niezers, hijgers,
jammeraars en 'zangers' moet lo
pen, is nog niet bekend. Maar onge
twijfeld zullen de Spoorwegen ook
daar een passende, 'iets meer kos
tende' oplossing voor weten te be
denken.
Kortom, er zullen straks alleen nog
maar blije treinreizigers zijn. Ik be
trap mezelf erop dat alleen al de in
formatie over de verwentrein me
heel wat milder stemt over de NS.
Zoals onlangs nog toen de '6.46' van
Leiden naar Haarlem plotseling uit
de rails werd genomen. „De eerst
volgende trein naar Haarlem vertrekt
om 7.06 uur", aldus de omroepster.
In een wat verder verleden zou ik me
daar kwaad over hebben gemaakt.
Nu niet, ook al werd verder totaal
geen informatie gegeven over de
oorzaken van de vertraging en ook al
werd de wachtenden, niet zoals eer
der door NS werd aangekondigd
('wij zorgen ook voor u als bij ons
iets misgaat')-een kop koffie geser
veerd.
Gesterkt door de nieuwste goede
voornemens van NS wachtte ik rus
tig op de volgende mogelijkheid om
naar Haarlem te reizen. Als je weet
dat alles op termijn beter wordt,
neem je tijdelijke ongemakken voor
lief. Als je huis wordt gerenoveerd,
volsta je toch ook zonder gemor met
wat primitievere huisvesting elders.
Ik stoor me ook minder aan uiterst
merkwaardige mededelingen in de
trein. „U bevindt zich in de sneltrein
naar Hoorn", krijg ik te horen op het
moment dat de trein stiller dan stil
staat.
De verwentrein kan wat mij be
treft niet snel genoeg voorrijden. Het
is nu alleen nog maar te hopen dat
ook die geen vertraging heeft, hele
maal niet komt opdagen of overvol
is, zodat je je toch weer moet gaan
verdiepen in het werk van een yogi.
eindredactie peter wolfsbergen
IN HET VELD
Fr zijn nog steeds mensen die
bij hoog en bij laag volhouden
dat oorwormen in je oren krui
pen. Sommige betweters bewe
ren zelfs dat zo'n oorworm aan
je trommelvlies gaat knagen, of
aan nog veel ergere dingen.
Ik moet daar hartelijk om la
chen. Want ik denk dat ik zelfs
in mijn diepste slaap nog over
eind zou springen als een oor
worm zelfs maar één van zijn
zes poten op mijn oorlelletje
zou planten. Ik kan namelijk
absoluut niet tegen kriebelen,
zeker niet in de huurt van mijn
oor. Maar misschien dat het wel
lukt bij iemand die ontzettend
vast slaapt en zelfs van een af
geschoten kanon niet wakker
wordt. Of bij iemand die wat al
te diep in het glaasje heeft geke
ken en niet veel meer merkt van
wat gekriebel in zijn oor.
Het is in ieder geval een feit dat
oorwormen graag in allerlei
kiertjes en holletjes kruipen. Ze
houden niet zo van het volle
licht, en ook niet van droogte.
Vandaar dat ze zich in deze tijd
zo lekker voelen.
Ze komen overdag wat vaker uit
hun schuilplaatsen in kelders,
schuren of waterputjes. F.en
goede plek om ze te vinden zijn
de bloemen van dahlia's. Oor
wormen houden van een lekker
hapje bloemblad, maar vinden
in de kunstig gevormde dahlia
bloemen ook allerlei hoekjes en
holletjes orn in weg te kruipen.
Ontbijt op bed dus eigenlijk, en
wie wil dat niet? Overigens lus
ten oorwormen naast plantaar
dig voedsel ook graag een hapje
spin, worm en slak en ze doen
dan ook aardig mee om uw tuin
en huis vrij te houden van min
der aangenaam gezelschap.
Oorwormen zien er vervaarlijk
uit met opvallende 'tangen' aan
hun achterlijf. Die worden ge
bruikt om prooi te grijpen,
waarna de maaltijd over de rug
naar de kaken wordt getrans
porteerd. Maar ze kunnen zich
met die tangen ook aardig ver
weren tegen aanvallers.
Probeer maar eens met een vin
ger het bovenlijf van een oor
worm aan te raken. IJ zult mer
ken dat ze behoorlijk rap zijn
met die grijpers en er onvrien
delijk mee kunnen knijpen. Erg
krachtig zijn die tangen overi
gens niet, dus de verbandtrom
mei hoeft er nu ook weer niet
direct bij te komen.
Dezelfde tangen worden ook
gebruikt bij de voortplanting.
Die van het mannetje zijn wat
meer gebogen en hebben tand
jes aan de binnenkant. Daar
mee kunnen ze het vrouwtje op
een heel speciale manier in de
tang nemen, waardoor er voor
haar geen ontkomen meer aan
is.
Wist u overigens dat oorworm-
moeders heel goede moeders
zijn? Ze vertroetelen de eieren,
likken ze regelmatig om ze
vochtig te houden en verdedi
gen ze fanatiek tegen rovers die
wel trek hebben in een oorwor
meitje. Maar ook als de kleine
oorwormpjes zijn uitgekomen,
blijft moeder nog een hele tijd
in de buurt en sleept ze nog
voortdurend voedsel voor ze
aan.
Erg netjes behandelen die nako
melingen haar overigens niet.
Op een gegeven ogenblik wordt
moeder namelijk door haar ei
gen kinderen opgegeten. Wat is
de wereld en de natuur soms
toch ondankbaar!
TON IN'T VELD
Verdrag tegen
woestijnvorming
DEN HAAG
De ministerraad heeft verleden
week het verdrag ter bestrij
ding van woestijnvorming on
dertekend. In dat verdrag is
vastgelegd dat (de veelal Afri
kaanse) landen die getroffen
worden door woestijnvorming,
hulp krijgen om de ingrijpende
gevolgen van ernstige droogte
op te vangen.
Deze landen krijgen ook hulp
bij het oprichten van regionale
netwerken ter bestrijding van
de woestijnvorming, bij net op
leiden van deskundigen, bij het
opstellen van actieplannen en
bij het in kaart brengen van ge
bieden waar woestijnvorming
zich voordoet.