Niets
leuker
dan een
heleboel
lawaai
maken
Gympen
I
Zo doe je dat dus als
je rijk bent. Je huurt
een kasteel op het
Ierse platteland en
je nodigt
journalisten uit de
hele wereld uit om
je daar te komen
interviewen.
Sommige
popgroepen kunnen
dat maken. R.E.M.
bijvoorbeeld. Sinds
ze van hun CD
'Automatic For The
People' wereldwijd
acht miljoen
exemplaren
verkochten speelt
geld geen rol meer.
,,Als onze nieuwe
plaat geen succes
wordt, is dat geen
probleem. Ik hoef
niet nog meergeld.
Ik heb zat.
Berry, Stipe, Mills en Buck, samen R.E.M.
R.E.M., brave huisvaders,
verdwaald in een opwindende band
De hal van Luttrelstown Castle
ademt de^sfeer van eeuwen ge
leden. Een knapperend haard
vuur stelt naarstige pogingen in het werk de
gasten met warmte te ontvangen, maar moet
het afleggen tegen de hoogte van het plafond.
In een nis is provisorisch een kantoortje inge
richt. Aan de muur een meters hoge poster
van R.E.M., die precies weergeeft hoe de bui
tenwereld tegen dit mega-kwartet uit Athens,
Georgia aankijkt. Zanger Michael Stipe prijkt
prominent op de voorgrond, terwijl drummer
Bill Berry, bassist Mike Mills en gitarist Peter
Buck moeten vechten om de spaarzame
ruimte op de achtergrond.
Michael Stipe, die zo wanhopig probeert
zichzelf te blijven in een yvereld die van alle
kanten aan hem trekt. ,,Ik kan niets zeggen of
iedereen stort zich als de eerste de beste
amateur-psycholoog op elke lettergreep",
zegt hij.
Misschien is Stipe wel zo'n geliefd object
omdat hij het enige lid van R.E.M. is aan wie
een rock 'n roll-imago kleeft. Zijn collega's
zijn stuk voor stuk brave huisvaders. Ze be
antwoorden in niets aan het stereotype beeld
dat voor velen hoort bij het leven in een van
de invloedrijkste groepen van de jaren ne
gentig.
De groep zelf probeert het beeld van
R.E.M. als 'de band van Michael Stipe' op alle
mogelijke manieren teniet te doen. Bij inter
views willen ze alle vier aan het woord ko
men, opgesplitst in twee duo's. Bill Berry en
Peter Buck werken hun deel van het gesprek
af in de fabelachtig fraaie bibliotheek van het
kasteel, waar Donne, Shakespeare en Coler
idge staan te verstoffen, Mike Mills zit al klaar
in een zonovergoten salon, terwijl Michael
Stipe ijlings een trap op rent.
Eerst Mike Mills dus maar. Hij wil graag
uitleggen waarom R.E.M. na de twee akoesti
sche albums Out Of Time en Automatic For
The People, met daarop hits als Losing my re
ligion, Shiny happy people, Drive en Every
body hurts, waarvoor recent vier MTV-awards
in de wacht werden gesleept, op de nieuwe
CD Monster toch weer teruggrijpt op het har
dere gitaargeluid van eerdere platen. Om te
voorkomen dat mensen gaan denken dat
R.E.M. een band van oude mannetjes aan het
worden is misschien?
Akoestisch
,,Nee, oud worden we allemaal. Een paar jaar
geleden kregen we schoon genoeg van de
elektrische gitaar. We besloten het maar eens
akoestisch te proberen. Hebben we gedaan.
En met Automatic For The People hadden we
het gevoel dat we onze top zo ongeveer be
reikt hadden. Veel beter zou het op dit mo
ment met die soort muziek waarschijnlijk
niet gaan. Inmiddels hebben we alweer onze
buik vol van alleen akoestische instrumen
ten. Want wat is nou leuker dan met de ver
sterker op tien een heleboel lawaai te maken?
En leuk, daar gaat het ons om. We maken
muziek voor het plezier."
In de afgelopen vijf jaar gaf R.E.M. welge
teld één concert. Met de nieuwe CD in de
achterzak gaan de vier toch maar weer op
wereldtournee. In maart doet de groep Ne
derland aan. De R.E.M.-leden hebben de
tourneeloze tijd tussen de albums ondermeer
gevuld met vriendendiensten. Maar solo-pla
ten zijn er merkwaardig genoeg nog niet ver
schenen.
Mills: „Ik denk dat we ons allemaal, ieder
voor zich, realiseren dat een R.E.M.-album
altijd beter zal zijn dan een solo-plaat. We
zijn in principe vrij om te gaan en staan waar
we willen. Geen van de anderen zou er een
probleem mee hebben. Maar, als ik vijf nieu
we songs heb, wil ik dat R.E.M. ze speelt."
Opeens klinkt vanuit een hoek van de sa
lon een andere stem. NJichael Stipe. „We zijn
te druk voor solo-platen. Ik weet dat ieder
van ons er over gedacht heeft. Ik zeker. Er
komt ook ooit een solo-album van mij. Abso
luut. Ik weet nog dat ik, toen ik nog een tie
ner was en een fan van The Rolling Stones,
Mick Jagger een behoorlijke stomkop vond
dat hij pas na twintig jaar met zijn eerste so
lo-plaat kwam. Inmiddels begrijp ik dat hij al
zijn energie in de band stopte."
Stipe sluipt binnen en gaat als een kat zo
geruisloos naast Mills op de bank zitten. Ge
breid mutsje op. T-shirtje. Een magere man
met een kleine sik. Hij informeert belangstel
lend waar het gesprek over ging. Over de ver
andering van stijl onder andere. Waarom een
hard album?
Stipe: „Ik was zeer verbaasd over het suc
ces van 'Automatic..'. Het was zo'n ongebrui
kelijke plaat voor dat moment. Ik had niet ge
dacht dat je twee jaar geleden een CD kon
uitbrengen rond de thema's dood en vergan
kelijkheid en er acht miljoen van kon verko
pen. Nu wilden we alle vier dit: een cranky
(bizar) rock-album. We konden toch niet met
nog een 'Automatic..' komen? R.É.M. maakt
nooit twee dezelfde platen na elkaar. Dat zou
vervelend zijn. Geen enkele 'grote' band doet
dat."
O, en The Stones dan?
„Die hebben dan ook een stel stierlijk ver
velende platen gemaakt. In geen jaren heb
ben ze een goede plaat uitgebracht. Hun
laatste fatsoenlijke album was Some Girls.
Dat is..."
Achttien jaar geleden.
Stipe: „En beangstigend."
Geruchten
De zanger en tekstschrijver van R.E.M. is in
goeden doen. De video bij de hitsingle What's
the frequency, Kenneth? laat een getergde,
van energie overlopende Michael Stipe zien.
De geruchten dat hij aan AIDS zou lijden of
sero-positief zou zijn, blijken niet waar. Die
verhalen staken de kop op vlak voor Automa
tic For The People verscheen en duidelijk
werd dat R.E.M. andermaal niet op tournee
zou gaan, Stipe geen interviews wilde geven
en foto's aantoonden hoe mager hij was ge
worden. En toen verscheen ook nog dat som
bere album.
Mills: „Het was net dat Paul-McCartney-is-
dood verhaal. Mensen gingen zoeken naar de
kleinste aanwijzingen."
Stipe: „Ik was er tien minuten door van de
kaart.- Het leek wel een samenzwering. Ik gaf
geen interviews, omdat ik niets had uit te leg
gen. En we hadden afgesproken dat Mike en
Peter aan de beurt waren. Daar komt bij dat
ik in de jaren daarvoor juist wel veel inter
views had gedaan en me ook met allerlei za
ken buiten de muziek had bemoeid." Zo
werkte Stipe mee aan de verkiezingscampag
ne van Bill Clinton.
Op Monster is de dood in slechts één num
mer terug te vinden: Let me in. Stipe schreef
het naar aanleiding van de zelfmoord van
zijn vriend Kurt Cobain, de zanger van Nirva
na.
Mills: „We hebben het niet zien aankomen.
Iedereen wist alleen dat hij ongelukkig was.
Je komt er nooit achter wat in iemands hoofd
omgaat. Bovendien deed hij zichzelf al zoveel
andere dingen aan die dodelijk hadden kun
nen zijn..."
Stipe: Niemand geloofde dat hij zelfmoord
zou plegen, maar veel mensen dachten wel
dat hij jong zou sterven. Het gebeurde niet
omdat zijn carrière te snel ging. Er zijn er
maar weinig die snel populair worden en
zich dan door het hoofd schieten."
In de bibliotheek zegt Peter Buck een half
uur later: „Kurt was nergens op berekend.
Niet op het succes, maar eigenlijk niet op het
hele leven. Hij zou ook geen gelukkige auto
monteur zijn geweest." De overgang naar het
andere duo halverwege de interviewsessie
komt wat ongelegen. Maar gelukkig zijn ook
Buck en Berry loslippig. Bill Berry: „We willen
voor de tour begint nog tien nieuwe num
mers instuderen. Sommige daarvan moeten
we nog schrijven. We hebben gisteravond
nog drie nummers geschreven. De kans is
groot dat we een live-album gaan uitbrengen.
Vijf concerten zullen worden opgenomen.
R.E.M. is wel toe aan een live-plaat, Daar ko
men dan ook die nieuwe nummers op."
Drie nieuwe nummers op één avond, dat
vraagt om uitleg. Die komt van Peter Buck,
die bovendien ongegeneerd het nieuwe al
bum in een onverwacht daglicht stelt: „We
hadden gisteravond zwaar getafeld, met veel
wijn en we kregen gewoon zin om wal lawaai
te maken. De drie nummers van gisteravond
zijn weer heel anders van stijl dan Monster.
Niet zo basic Het klinkt misschien gek, maar
Monster is bijna een domme plaat, een dom
glamour-rock album. Zo is een plaat altijd
een momentopname. De volgende plaat zal
anders klinken. Althans, dat hoop ik van har
te."
De gitarist en de drummer ontkennen dat
Monster zo hard is uitgevallen om de band
het juiste repertoire te verschaffen voor een
tournee.
Buck: „Je weet nooit wat je doet, voor je
het doet. Je kunt je wel van alles voornemen,
maar nieuwe richtingen afspreken is lastiger
dan je denkt. Je weet pas hoe de songs gaan
klinken als je ze aan het schrijven bent, Na
een nummer of twaalf, vijftien word je pas
duidelijk welke kant het op gaat. Een machtig
interessant proces van zelfontdekking."
Berry: „Gelukkig heb je niets alles onder
controle. Je weet nooit welk soort nummer
uit de pen zal vloeien. Het is in deze strikt ge
regelde business het enige dat niemand in de
hand heeft. Hele avonden, dagen, weken pra
ten we over video's, hoezen, belichting, con
certen. Maar dat komt allemaal voort uit dat
ene onberekenbare moment van ongecon
troleerde creativiteit. Gelukkig maar."
Sterren
Sterren zijn ze niet. Ze moeten er niet aan
denken. Berry: „Ik ben zeer gehecht aan mijn
plek in deze band. Ik kan gelukkig nog ge
woon de straat op. Niemand kent me. Geen
kids bij de deur en niemand die in mijn post
zit te snuffelen. R.E.M. is genoeg. Op mo
menten dat ik niet voor de band werk, keer ik
de muziek de rug toe."
Dat geldt niet voor Peter Buck. Zijn naam
is regelmatig op platenhoezen te vinden als
gastmuzikant. „Ik wil spelen. Liefst op de
achtergrond. Als R.E.M. ooit stopt, zien ze mij
niet meer in een band. Met vrienden spelen
in de studio is prachtig. Ik moet er niet aan
denken vooraan te staan. Ik schrijf wel eens
teksten, maar ik wil niet opvallen. Ik ben een
goede, goedkope sessie-gitarist. Ik help graag
anderen."
Brave vaders, verdwaald in een opwinden
de band. Alleen Michael Stipe blijft een raad
sel.
ZATERDAG 8 OKTOBER 1994
Mijn eerste gymschoenen kreeg ik
toen ik naar de middelbare school
ging. Voordien waren ze niet echt
nodig geweest, volgens mijn moe
der. Gymnastiek deed je maar op je
blote voeten. Maar de middelbare
school stelde gymschoenen ver
plicht, net als een tekendoos, een
verenvleugel voor potloodstuf, een
passer en een plastic driehoekje
met gradenboog. Gelukkig dat de
school dat alles verplicht stelde,
want anders was het er niet van ge-:
komen. En vooral naar die gym
schoenen had ik al jaren verlangend
uitgekeken. Ik kan me niet herinne
ren of we ze toen ook al gympies
noemden.
Ik denk eigenlijk dat in mijn schooltijd
gymschoenen nog gewoon gymschoenen
werden genoemd. En dat de benaming
gympies pas later opkwam. Maar misschien
vergis ik me. In ieder geval is wel zeker dal
de vorm 'gympen' veel later ontstaan is.
Waarom heten gympen eigenlijk gym
pen? Ik bedoel: waar komt die p vandaan?
Gym kan ik begrijpen, want dat is een ver
korting van gymnastiek. Maar gymp lijkt
raadselachtig, aangezien er geen gympnas-
tiek is. Waarom heeft gympen een pi
Het antwoord heeft natuurlijk te maken
met die eerder opgedoken gympies. Als
gympies het verkleinwoord is, dan hoort
gympen daarbij, zoals lampies en lampen
bij elkaar horen, en koppies en koppen. De
p van gympen is dus overgenomen van de p
in gympies oftewel gympjes. Maar daarmee
is hel raadsel nog lang niet opgelost. Want
hoe komt gympies/gympjes aan zijn p? Als
het 't verkleinwoord van gym is, dan zou je I
gymmetje verwachten. Zo is nu eenmaal de
regel in onze taal.
Kijk maar naar ram rammetje, kam
kammetje, bom bommetje. Heeft de
voorafgaande lettergreep een korte klinker,
dan is het verkleinwoord gevormd met -
etje. Als daarentegen de voorafgaande let
tergreep een lange klinker heeft, dan krijgt
het verkleinwoord -pje: bloem bloempje,
riem riempje, zeem zeempje. Gym
heeft een korte klinker, en daarom zou je
gymmetje mogen verwachten.
Die regel van korte en lange klinker zien
wc vaker. Vergelijk ton tonnetje, kin
kinnetje, maar toon toontje, zoen
zoentje. En hetzelfde onderscheid ook bij
kwal kwalletje, bol bolletje, tegenover
paal paaltje, kool kooltje. En ook tor
torretje, kar karretje, maar boor
boortje, vuur vuurtje. We staan er niet bij
stil maar kennelijk is er een regel in het Ne
derlands voor verkleinwoorden die zegt: na
een lettergreep met korte klinker moet er -
etje achter, en na een lettergreep met lange
klinker moet het -pje of -tje zijn.
Gym heeft, afgezien van de spelling met y'
gewoon een korte klinker en dus zou het
verkleinwoord gymmetje moeten zijn; en
niet gympie/gympje. Vandaar dus de vraag
hoe het komt dat desondanks gympies-
/gympjes de gewone vorm geworden is (en
vervolgens gympen daarvan afgeleid). Of
wordt de y toch als een lange klinker opge
vat? Ik denk van niet.
De oplossing van dit raadsel lijkt me te
liggen in de uitspraak van het woord gym-
schoenen. Op de een of andere manier zeg-
gen we bijna allemaal vanzelf ongeveer
gymPschoenen. Net zoals we hamster
meestal uitspreken als hamPster. En nel
zoals in 'hij komt' bijna vanzelf een p bin
nensluipt: 'hij komPt' (en vandaar in som-
mige dialecten ook 'ik komp'), Evenzo
klinkt 'hemd' als gauw als 'hemPd' (en van-
daar 'hempie' met een p).
Vanuit de uitspraak gymPschoenen is het l
logisch om, als verkorting, gympies te
zeggen. Eigenlijk dus als verkleinwoord bij
'gymp', niet bij 'gym'. En is eenmaal gym-
pies het gewone woord, dan kun je daarvan
het verkleinings-achtervoegsel weglaten en
dan wordt het 'gympen'.
Oorspronkelijk waren alle gymschoenen
blauw. Of zwart of wit. Ik heb er nooit veel
op gelopen. Eigenlijk alleen bij de gymnas-
heidessen op school, die ik zelden bezocht.
De mode om ook gewoon op straat gympies!
te dragen was van na die tijd. Vooral toen ze!
in alle kleuren van de regenboog werden
gemaakt. Ik geloof dat ze toen pas gympen j
gingen heten. Maar nu zie je ze alleen nog
een enkele conservatieve junk dragen.