'Hebben we Europa wel nodig?'
ZATERDAG 8 OKTOBER 1994
Noren, Zweden en Finnen wegen voor- en nadelen af van toetreding tot Europese Unie
Bergen, de kleurrijke tweede stad van Noorwegen.
Twaalf landen vormen samen
de Europese Unie. Begin
volgend jaar komt Oostenrijk
daar als dertiende lidstaat bij.
De komende weken moet
blijken op de uitbreiding nog
verdergaat. Finland (16
oktober), Zweden (13
november) en Noorwegen (27-
28 november) vragen hun
bevolking zich in een
referendum uit te spreken over
de voorgenomen toetreding.
Het is de vraag of het in alle
drie de gevallen ja' wordt.
Begin dit jaar is na lang en moei-
zaam onderhandelen overeen
stemming bereikt met de drie
noordelijke kandidaat-lidstaten van de Eu
ropese Unie. Terwijl in Brussel de champag
neflessen nog ontkurkt moesten worden,
maakten de kopieermachines van de tegen
standers van toetreding reeds overuren. Het
protest tegen de 'uitverkoop' aan Brussel
heeft sindsdien niets aan kracht ingeboet.
Het lidmaatschap van de Unie betekent een
soms zeer radicale breuk met het verleden en
de in vele opzichten behoudende gemeen
schappen aarzelen om die stap te zetten. En,
wat ook telt, van 'Europa' wordt je ook niet
echt vrolijk.
Nou is vrolijkheid niet een eigenschap die
direct in verband wordt gebracht met Noord
europeanen. Finnen, Zweden en Noren wor
den beschouwd als noest werkende, ingeto
gen en uiterst saaie mensen. Hun samenle
ving geldt als uiterst democratisch, humaan
en milieubewust. De landen zijn jarenlang
vereenzelvigd met het ideaal van de wel
vaartstaat, waarin de burger van wieg tot graf
wordt verzorgd.
Een dun bevolkt, ruig, bos- en meerrijk,
immens uitgestrekt gebied waardoor in ieder
geval hel aantal muggen binnen de Europese
Unie met miljarden zal toenemen. Omdat de
Noordeuropeanen zich aan de dagelijkse
waarneming onttrekken is niet veel meer be
kend dan dat ze er goed kunnen schaatsen
(Noorwegen), tennissen (Zweden) of schans
springen (Finland) en dat er Samen (Lappen)
Oases van rust
Het zijn oases van rust, waarvoor in de rest
van Europa alleen belangstelling bestaat
wanneer er iets grondig mis gaat. Zoals vori
ge week bij de ramp met de veerboot Estonia,
of ten tijde van de omstreden Noorse walvi-
sjacht. En nu dan weer, aan de vooravond
van de - overigens niet bindende - volksraad
plegingen.
Van afstand worden de drie samen met
Denemarken meestal over één kam gescho
ren en aangesproken met de verzamelnaam
Scandinavië. Daarop is nogal wat af te din
gen. Taalkundig bijvoorbeeld is Scandinavië
geen eenheid. Het Fins heeft geen enkel aan
knopingspunt met de talen van de zustersta
ten en ook etnisch passen de Finnen niet ge
heel in het plaatje. Genoeg reden voor we
tenschappers en atlassen om bij voorkeur
spreken over Scandinavië en Finland.
Niet alleen vanuit Nederlands perspectief
lijken de drie op elkaar. In hun lange geschie
denis zijn de drie op verschillende tijdstippen
en op verschillende manieren politiek met el
kaar verbonden geweest. Finland maakte van
1323 tot 1809 deel uit van Zweden. Tot ver in
de vorige eeuw was het Zweeds de belang
rijkste taal in Finland en ook nu nog is het
naast het Fins een officiële landstaal.
Deense invloedsfeer
Noorwegen vormde tot 1537 een unie met
Denemarken en Zweden. Daarna kwam het
eeuwenlang in de Deense invloedsfeer, totdat
het in 1814, als een soort troostprijs voor het
verlies van Finland, toeviel aan Zweden. De
gedwongen unie tussen Noren en Zweden
was geen lang en gelukkig leven beschoren.
In 1905 maakten de Noren zich definitief los
van Stockholm.
Die scheuring heeft tot de dag van vandaag
zijn sporen achtergelaten. Zweden zijn in het
buurland niet bijster populair. En in de Noor
se campagne tegen toetreding tot de Unie
nog steeds een beladen woord wordt het
argument dat Noorwegen niet bij de Zweden
kan achterblijven weggewuifd met een ver
ontwaardigd 'We laten ons toch niet opnieuw
de wet voorschrijven door Zweden?'
De stand van zaken is in de drie kandidaat
lidstaten verschillend. Het percentage voor-
en tegenstanders in de bijna dagelijks gepu
bliceerde opiniepeilingen verschilt per bron
en opdrachtgever. Zo hielden de Finse werk
geversorganisaties de resultaten van een deze
zomer gehouden poll angstvallig geheim tot
De tegenstanders hebben het veel gemak
kelijker. In Noorwegen en Zweden zijn kip
pen vrij van salmonella. De Consumenten
bond heeft eind vorige maand met een on
derzoek aangetoond dat dit bijvoorbeeld in
Nederland geenszins het geval is. 'Wanneer
we toetreden tot de Unie krijgen we er sal
monella gratis bij', zo vertellen de Nee-acti
visten hun toehoorders. En het blijft niet bij
salmonella.
Een Maastrichtse coffeeshop siert de voor
pagina van een publikatie van de 'Nee tegen
EU' beweging in Noorwegen. 'Kijk, dit krijgen
we straks ook als we lid worden' is de strek
king van het vergezellende bericht. Drugs en
vreemde ziektes doen het natuurlijk altijd
goed. 'Onze levensstandaard wordt aange
tast' luidt de boodschap. De milie.u-wetge-
ving in de EU is lang niet zo streng als bij ons
zeggen de Zweedse Groenen. Een sterk argu
ment, dat door de voorlichtings-organisatie
EU-Fakta wordt weerlegd met voorbeelden
van milieu-maatregelen die in Europa stren
ger zijn dan in Zweden. Of het ook helpt?
Hilariteit
De mythe is altijd sterker dan de waarheid.
Om eerlijke concurrentie mogelijk te maken
moeten de eisen waaraan een bepaald pro-
dukt moet voldoen gelijkgeschakeld worden.
'Brussel' heeft bij de uitvoering van die wens
van de lidstaten aan de borreltafel al voor
veel hilariteit gezorgd.
De Britse Conservatieven zijn in Europa
koploper wat betreft bijtende kritiek op de re
gels voor het geluidsniveau van grasmaaiers
en toelating van de Portugese worteltjesgelei
tot de jam-familie. Dat is in Noord-Europa
uiteraard niet onopgemerkt gebleven. 'Onze
komkommers mogen krommer' juichte een
Finse krant na een vergelijking tussen de EU-
normen en de Finse richtlijnen. Soms valt het
dus wel mee.
De discussie heeft ook serieuzer kanten.
Vrouwen spelen in Scandinavië en Finland
een belangrijker rol in de samenleving dan in
de rest van Europa. Met name bij de over
heid worden veel banen vervuld door vrou
wen. Als de drie hun economieën, die in het
geval van Finland en Zweden in slechte toe
stand verkeren, moeten aanpassen aan de
vrije Europese markt, dan kunnen die banen
sneuvelen. Vandaar dat in alle drie de landen
juist onder vrouwen veel tegenstanders van
toetreding zijn te vinden.
En er is meer. Finland kan zich in feite pas
drie jaar vrijelijk bewegen op het Europese
toneel. Voor die tijd moest het land bij elke
belangrijke beslissing eerst Moskou raadple
gen, of tenminste rekening houden met de
wensen en nukken van de bewindvoerders in
het Kremlin. Veel Finnen willen de herwon
nen zelfstandigheid niet inruilen voor wat zij
zien als afhankelijkheid van 'Brussel'.
Het handelsmerk van de Zweedse buiten
landse politiek is eigenlijk al sinds het einde
van de Napoleontische oorlogen, en in ieder
geval in deze eeuw, een actieve neutraliteits
politiek. Zweden heeft daarmee veel succes
gehad en is bijvoorbeeld als een van de wei
nige Europese landen buiten beide Wereld
oorlogen gebleven. Toetreding tot de Eu
ropese Unie betekent afscheid van die neu
traliteit, zo niet in de praktijk, dan toch in de
geest, betogen de tegenstanders van toetre
ding. Ze hebben geen ongelijk. Zweden
speelt al met de gedachte toenadering te zoe
ken tot de West-Europese Unie (WEU), de
'defensietak' van de EU.
Onaantastbaarheid
Het vermeende 'verlies van soevereiniteit'
telt bij de Noorse tegenstanders, die niet al
leen zij te vinden bij de agrariërs en vissers,
het meest. 'Europa heeft Noorwegen nodig,
maar wij hebben Europa niet nodig' is een
populaire opmerking in het rijkste van de
drie kandidaat-lidstaten. Recente Noorse
successen op het gebied van de buitenlandse
politiek en de sport hebben het gevoel van
onaantastbaarheid versterkt.
'Als lid van de EU hadden we nooit een
De 'Nee tegen EU' beweging in Noorwegen is goed georganiseerd. In
alle steden en dorpen zijn afdelingen, zoals hier in Stavanger, de hoofd
stad van de provincie Rogaland.
neutrale bemiddelaar kunnen zijn tussen Is
raël en de PLO. Dan was er geen akkoord van
Oslo geweest', zo luidt het argumept. De al
om bejubelde Olympische Winterspelen dit
voorjaar in Lillehammer hebben de wereld
laten zien dat Noorwegen zijn mannetje
staat. De gouden medailles bij de Europese
kampioenschappen atletiek en de deelname
aan de WK voetbal in de Verenigde Staten
bevestigden het positieve zelfbeeld. En de
Noren kunnen er fijntjes op wijzen dat hun
levenstandaard vooral dankzij de olie
hoger is dan het EU-gemiddelde. De goed ge
organiseerde en rijke Nee-beweging heeft
dan ook nog steeds de wind in de zeilen.
'Europa' heeft Finland, Zweden en Noor
wegen er met Oostenrijk graag als nieuwe
lidstaten bij. Het worden netto-betalers aan
de EU-begroting, ondanks dè karrevrachten
aan subsidies die Brussel straks moet meebe
talen aan de instandhouding van de peper
dure arctische landbouw. Het 'noordelijke'
blok verhoogt het democratische gehalte van
de Unie, reden ook voor de Nederlandse re
gering om enthousiast te zijn over de moge
lijke komst van de 'verwante geesten'. 'Met
hen hebben we meer gemeen dan met bij
voorbeeld Duitsland', betoogde de toenmali
ge minister Kooijmans van buitenlandse za
ken enkele maanden geleden nog in Der
Spiegel. Pas eind november weten we of Fin
nen, Zweden en Noren er ook zo over den
ken.
Europa kleedt ons uit. Dat is vrij vertaald de boodschap van de Zweedse Milieupartij/De Groe-
van Ingvar Carlsson erin zal slagen de aarze
lende Zweden over de streep te trekken.
Alleen wanneer de Finnen en de Zweden
'ja' hebben gezegd is er een kans dat ook bui
ten Oslo een meerderheid is te vinden voor
het Noorse lidmaatschap van de Unie. Voor
lopig hebben de tegenstanders nog een rian
te voorsprong, alleen in de Noorse hoofdstad
en de aangrenzende provincie kan 'ja' op
steun rekenen. De 'Nee tegen de EU' bewe
ging is dan ook boos op premier Gro Harlem
Brundtland, die Noorwegen met opzet de rij
laat sluiten.
'De drie landen hadden op dezelfde dag
moeten stemmen om een onafhankelijke be
slissing te kunnen nemen', menen haar te
genstanders. Overigens geven de peilingen
aan dat ook in het geval van een 'ja' van de
buurlanden slechts 39 procent van de Noren
dat voorbeeld zal volgen, terwijl 47 procent
tegen blijft. Het recente besluit van de Noor
se confederatie van vakcentrales (LO) zijn
780.000 leden te adviseren tegen te stemmen
verkleint de kansen op een positief antwoord
uit Noorwegen.
Geen gouden bergen
De voorstanders kunnen ook geen gouden
bergen beloven. De voordelen van lidmaat
schap zijn voor de gewone burger moeilijk
zichtbaar te maken. Open grenzen bijvoor
beeld bestaan tussen de vijf noordelijke Eu
ropese landen al lang. Iedere IJslander, Fin of
Deen heeft het recht zich in Noorwegen of
Zweden te vestigen en er te werken. Van dat
recht wordt ook in ruime mate gebruik ge
maakt.
Enige tijd hebben werkloze Finnen en
Zweden het visoen gehad dat bij toetreding
van hun land tot de Europese Unie de ar
beidsmarkt van Utsjoki tot Gibraltar open
zou liggen. Inmiddels weten ze dat dit in de
praktijk tegenvalt. Op het 'continent' is ook
werkloosheid. Banen liggen er niet voor het
oprapen.
vorige week omdat het resultaat, 40-40, niet
in hun straatje paste. Naarmate het debat
over toetreding luider en intensiever werd is
het aantal voorstanders in Finland afgeno
men, maar een week voor het referendum
zijn de 'ja' stemmers nog in de meerderheid.
Finland moet het voorbeeld geven. Finland
moet zijn buren laten zien hoe het moet'
'Europa' beheerst het straatbeeld in Finland.
Tot reclame voor 'Euro-condooms' toe.
meende president Ahtisaari toen Finland had
besloten om als eerste van de noordelijke
landen zijn volksraadpleging te houden. Vol
gende maand volgt Zweden en daarna pas
Noorwegen. In Zweden houden voor- en te
genstanders elkaar in evenwicht, maar de
verwachting is dat de gisteren aangetreden
sociaaldemocratische minderheidsregering
