De kookpot voor valsemunters
Erotische dialoog met videocamera
Cultuur Kunst
Smaakvolle kostuums en
onsterfelijke melodiën
Op zoek naar Wakkere Willie
Therapietheater met
een vette knipoog
VRIJDAG 7 OKTOBER 1994
Rude Boy van Urban Dance Squad, volgende maand in de Am
sterdamse Sporthallen Zuid. foto a
Beastie Boys en Urban Dance Squad
Amsterdam Beastie Boys en Urban Dance Squad verzorgen op
zondag 13 november een dubbelconcert in de Amsterdamse
Sporthallen Zuid. De 'Boys' waren eerder dit jaar te bewonderen
in Paradiso. Urban Dance Squad was eind mei een van de
smaakmakers op het 25-ste Pinkpop. De voorverkoop voor het
concert begint morgen.
Ook Duits knapenkoor in Kruispunt
voorschoten Aan het concert vanavond in Het Kruispunt door
het Voorschotens Kamerkoor en het Leidse Lingua Musica zal
ook het Knabenchor aus Kempen onder leiding van Ronald van
Baekel medewerking verlenén. Het knapenkoor is in Nederland
op uitnodiging van het Haags Matrozenkoor. Tijdens het con
cert is werk van de Leidse kunstenaar Pieter de Boer te bezichti
gen. Het komende seizoen volgen nog drie concerten in Het
Kruispunt, waarvan de baten zijn bestemd voor het vluchtelin
genwerk Voorschoten. Aanvang: 20.15 uur.
Wolkers schrijft Boekenweek-essay
Amsterdam Schrijver en beeldend kunstenaar jan Wolkers
schrijft het thema-essay voor de Boekenweek volgend jaar, die
onder het motto 'De vijftigste mei' in het teken staat van de her
denking van het einde van de Tweede Wereldoorlog vijftig jaar
geleden. De Boekenweek 1995, de zestigste editie, wordt van 15
tot 25 maart gehouden. ^let thema-essay verschijnt naast het
Boekenweek-geschenk, dat volgend jaar door Leon de Winter
wordt geschreven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat Jan Wol
kers (1925) op de Leidse Schildersacadenmie Ars Amula Natu
rae. In 1943 dook hij onder. Na de oorlog zetten hij zijn oplei
ding voor beeldend kunstenaar voort.
Ivo Gay nieuwe directeur Van Gennep
Amsterdam De directeur van uitgeverij Ambo in Baarn, Ivo Gay
(48), stapt binnenkori over naar uitgeverij Van Gennep. Hij volgt
de onlangs overleden Rob van Gennep op. Gay benadrukt dat hij
zeker geen tweede Rob van Gennep zal zijn:Alleen al als exu
berante persoonlijkheid schiet ik schromelijk te kort." Bij Van
Gennep wil hij meer non-fictie binnenhalen. De uitgeverij heeft
zich naar zijn smaak de laatste jaren teveel gericht op literatuur.
Bij non-fictie denkt Gay vooral aan boeken over psychologie en
maatschappelijke vraagstukken.
Mooi kijkspel Hoofdstad Operette
RECENSIE MONICA SCHIKS
Voorstelling: 'Die Lustige Witwe', van
Franz Léhar door Hoofdstad Operette So
listen: Cermaine Compier, Bert Simhoffer,
Jacco van Renesse, Jeannine Geerts, Ton
Hofman en Dick Schaar Regie- Elmar
Fulda. Muzikale leiding: Walter Altham
men Gezien: 6/10, Schouwburg, Leiden.
Wie 'Die Lustige Witwe' gaat
zien krijgt een flinke portie ope
rette te verwerken: mooie kos
tuums, een toneel vol dames en
heren die elkaar willen hebben
en vele onsterfelijke melodieën.
Als het doek opengaat, staat het
hele gezelschap in een tableau
vivant opgesteld en valt er een
stilte in de zaal, de stilte vóór de
muziek losbarst. De muziek in
de orkestbak, waar het orkest zo
lekker intiem en wat dof klin
kend zit te spelen.
Op het toneel lopen de zan
gers nèt niet tegen elkaar op.
Net niet, Want het is weer heel
vol in de ambassade van Ponte-
vedro te Parijs. Een wat
plechtstatige Jacco van Renesse
als baron Zeta geeft de ambas
sadesecretaris, graaf Danilo, de
diplomatieke opdracht om
hand en hart (en daarmee de
miljoenen erfenis) van weduwe
Hannai
Germaine Compier als Hanna
is een geestige verschijning die
telkens met veel glamour haar
opwachting maakt en uiteinde
lijk alles doet om,haar oude lief
de, graaf Danilo, opnieuw te
Danilo, gespeeld
Tentoonstelling in Penningkabinet over het wegen van munten
Geld en goud zijn sinds mensenheugenis een bron van
ellende geweest. Wie het niet heeft, wil het hebben, wie
het wel heeft, wil nog meer bezitten. En daarbij worden
malafide praktijken niet geschuwd. Valsemunters en
muntschenners, ze zijn even oud als het middel geld.
Vandaag is in het Rijksmuseum Het Koninklijk Penning
kabinet in Leiden een tentoonstelling geopend over het
wegen van geld in de Nederlanden: 'Gewogen of bedro
gen'. Een expositie over de balans tussen goed en fout.
zilver waard. Zo'n muntge-
wichtdoosje was dus bittere
noodzaak." Ook werden alle
mogelijke afbeeldingen ge
bruikt. Scharloo toont een ge
wichtje met daarop een heel
klein ruitertje. De geldwisselaar
wist dan precies welke munt er
bij hoorde, want daarop stond
een zelfde ruitertje afgebeeld.
Een geldwisselaar werkte
zoals tegenwoordig een bank:
had je een gouden munt, dan
kon je daar niet de slager mee
betalen. Nee, dan ging je die
eerst wisselen bij een wisselaar.
Deze gaf er, na het muntstuk te
hebben gewogen, een verzame
ling munten van lager allooi
voor terug." De geldwisselaar
rekende, net als de huidige ban
ken, commissie en verdiende zo
zijn dik belegde boterham.
Foezelen
Niet alleen valsemunters maak
ten het noodzakelijk een nauw
keurig weegsysteem op het
muntenstelsel los te laten, ook
muntschenners zorgden ervoor
dat het knap lastig was om te
het juiste gehalte in je handen
had. De munt van vroeger had
bijvoorbeeld nog geen strak
randje, zoals nu het geval is.
Slimmeriken foezelden dus
door van munten de randjes af
te snijden en die op te sparen.
Ook op deze praktijken stonden
zware straffen, want munt-
schennerij stond gelijk aan ma
jesteitsschennis. In de 18de
eeuw kwamen er randversierin
gen om de munt en een eeuw
later werden de munten met
behulp van stoommachines ge
slagen, wat een uiterste precisie
tot resultaat had. Niettemin
'Zieden' moesten de valsemun
ters in de Middeleeuwen. Wie
werd betrapt op deze misdaad
werd in een pot met kokende
olie gestopt. Tot de dood er -
vermoedelijk snel - op volgde.
Er is nog één zo'n kookpot be
waard gebleven: hij hangt aan
het stadhuis van Deventer ter
'Waerschouwinge'. Later kregen
de oplichters de strop. Maar al
tijd werden ze naar het schavot
geleid met een bordje om hun
nek, waarop stond dat het hier
om een 'Falsaris', een val
semunter ging.
De expositie 'Gewogen of be
drogen' gaat voornamelijk om
de instrumenten die geldwisse
laars, belastinggaarders, koop
lieden en vrekken tot hun be
schikking hadden om munten
te wegen. Aanleiding is de
schenking van een gulle gever,
een verzamelaar, die sinds 1989
zijn voorwerpen aan het Leidse
museum afstaat en daar nog tot
1998 i
Geldwisselaar
,,Een heel kostbare
ke collectie voor het Penningka
binet. Een prachtige ondersteu
ning van onze muntenverzame
ling", aldus directeur Marjan
Scharloo.
Zij toont een 19de eeuws ba-
lansje in zakformaat en een
doos met gewichtjes uit de 17de
eeuw. „Het was een ingewikkel
de toestand vroeger met al die
munten die in omloop waren.
Allerlei munten uit verschillen
de landen met de meest uiteen
lopende gehaltes en gewichten
circuleerden in het Europese
geldverkeer. En een munt was
letterlijk zijn gewicht in goud of
Directeur Marjon Scharloo van Rijksi
werd toch nog gekeken of alles
wel klopte met behulp van een
klein zakbalansje of wipbalans-
je, waar het museum eveneens
een aantal ffaaie exemplaren
van laat zien.
Bloedband
De tentoonstelling is opge
bouwd uit twee delen: het ma
teriaal en de
gebruikers/misbruikers. Duide
lijk wordt dat geldwisselaar een
'eerlijk' beroep moet zijn ge
weest. Je moest een eed aan het
vorstenhuis afleggen, je had een
tarieflijst (koersen) in je kantoor
te hangen en gesjoemel was er
niet echt bij. Een onmisbaar at
tribuut voor de geldwisselaar
was een metaalschaar,
Het Koninklijk Penningkabinet met een balansje
untgewichtdoosje. foto loek zuyderduin
je in het bijzijn van de klant een
munt moest doorknippen als
deze te licht werd bevonden.
Een reconstructie van een der
gelijk kantoor roept het beeld
op van de gang van zaken in de
16de eeuw.
Ook is er de 'bloedband' te
zien die de rechter omdeed
wanneer hij het doodvonnis
over een valsemunter of munt-
schenner uitsprak en de trom
pet waarmee de executie werd
aangekondigd.
Dat valsemunters niet mid
den in de stad hun praktijken
konden uitoefenen, blijkt uit
prenten waarop de 'boeven' in
de weer zijn met het plegen van
de strafbare feiten: ergens op
het platteland, waar je naar har-
dukten t
telust munten kon slaan zonder
dat iemand het hoorde. Een vi
trine verderop zijn de valse pro
koper gegoten
i laagje zilver
eromheen. Ook staan er smelt-
kroesjes waarin het goud- of zil-
verslijpsel werd opgevangen om
het vervolgens weer om te
smelten.
Maar het mooist zijn toch de
vaak ingenieus ingelegde ge
wichtdoosjes en de talloze ba-
lansjes waar het museum de
trotse eigenaar van is geworden.
Tegelijkertijd met de tentoon
stelling verschijnt een publika-
tie 'gewogen of bedrogen' die
twee essays bevat: het ene is ge
titeld 'Van wisselaars en woeke
raars, tollenaars en vrekken' en
de Nederlandse
schenners, verva
laars. Muntgewic
weegapparatuur
landen. Het is vc
gulden te koop i
kabinet.
Tentoonstelling: 'Gewogen of
bedrogen. Het wegen van geld
in de Nederlanden'; te zien t/m
30 april 1995, di t/m 10-17
uur, zon- en feestdagen 12-17
uur, Rijksmuseum liet Ko
ninklijk Penningkabinet, Ra
penburg 28, Leiden.
gen van geld in
childerkunst in
ti zeventiende
in de Neder-
)i nog geen 25
het Penning-
Kinderboekenweek begonnen met speurtocht door Leidse musea
„Hier zit ie!", roept het jongetje dat voorop loopt.
^Groep 7 en 8 van de basisschool De Vliet komen
met veel lawaai de bibliotheek binnenstormen op
zoek naar 'Wakkere Willie'. De kinderen hebben
al de hele ochtend naar hem lopen zoeken want
de boef heeft de beroemde hutspotketel uit De
Lakenhal gestolen! De speurtocht die de kinderen
langs verschillende musea in de stad heeft geleid
is één van de activiteiten die deze week wordt ge
houden in het kader van de Kinderboekenweek.
De speurtocht is georganiseerd door de biblio
theek en acht Leidse musea om kinderen meer te
betrekken bij de Kinderboekenweek en om ze
kennis te laten maken met de musea in de stad.
Tijdens de tocht krijgen de leerlingen opdrachten
en aanwijzingen van museum-medewerkers die
zich verkleed hebben als handlangers van
'Wakkere Willie'. Het spannende spel sluit goed
aan bij het thema van de Kinderboekenweek, 'In
het holst van de nacht'.
Zo'n 600 kinderen van 15 basisscholen in Lei-
den en omstreken doen in de eerste drie dagen
van de Kinderboekenweek mee aan de speur
tocht en ze gaan er helemaal in op. Als 'Wakkere
Willie' wordt ontdekt in het keldertje van de bi
bliotheek zijn er kinderen die hem direct willen
uitleveren aan de politie, anderen zijn toch wat
geïntimideerd en blijven op hun hoede. De boef
probeert zijn uidevering te voorkomen door hen
zijn gestolen waar aan te bieden. Als er onenig
heid onstaat over wat hen te doen staat zegt een
jongetje: „Laat je niet ompraten!" Een ander
ventje heeft een beter idee, „We nemen de spul
len aan maar gaan tóch naar de politie!" Uitein
delijk verlaten de kinderen allemaal de biblio
theek met een 'gestolen' kadootje dat door de
deelnemende musea ter beschikking is gesteld.
In de herfstvakantie kunnen de kinderen, even
tueel samen met hun ouders, de speurtocht nog
eens over doen. De levende figuren zijn er dan
niet meer, maar de kinderen kunnen verder het
zelfde spel spelen. De coördinator van de activi
teiten rond de Kinderboekenweek, Carla Ooster
go-Bijhouwer raadt wel aan om een paar musea
uit te kiezen en niet de hele route te lopen omdat
die vrij lang duurt.
In het keldertje van de bibliotheek wordt Wakkere Willie ontdekt.
foto hlolvast/mark lamers
door Bert Simhoffer, is eigenlijk
wèl verliefd, maar wil dat niet
bekennen. Simhoffer is heel
overtuigend in zijn rol van on
willige amant, zodat je als toe
schouwer voortdurend zit te let
ten op zijn gang over het toneel
in dat quasi onverschillige loop
je van hem.
De muziek van Franz Léhar is
terecht onsterfelijk geworden en
niet alleen vanwege het hoge
gehalte aan toppers zoals 'Da
geh' Ich zum Maxim' en het
'Viija—lied' die in de zaal zacht
jes meegeneuried werden. De
muziek weerspiegelt prachtige
de emoties van van de hoofd
personen: de weemoed aan het
strand bij de herinnering aan
vroeger dagen en later de jaloe
zie en verslagenheid wanneer
de weduwe zich met de ver
keerde persoon verlooft.
De solisten zongen hun partij
naar verwachting: welluidend
en verstaanbaar maar het was
toch vooral de muziek zelf die
het meeste bijbleef. Bij gespro
ken gedeeltes bleef de Duitse
taal toch een struikelblok bij het
luid en helder articuleren. Een
schitterende rol
voor Dick Schaar die als
de draad de hele operette door
bleef sukkelen als het factotum
van de ambassade. De vaak so
bere maar heel smaakvolle kos
tuums en de verrassende be
lichting maakten van dit alles
bovendien nog een mooi kijk
spel.
FRANCOISE LEDEBOER
Tijdens een repetitie van Het
Nationale Ballet in het Amster
damse Muziektheater kijkt
Hans van Manen diep gecon
centreerd naar de televisie. Het
scherm toont opnamen die een
cameraman op hetzelfde mo
ment achter zijn rug van eerste
soliste Coleen Davis maakt. Ze
danst een fascinerende eroti
sche dialoog met de bewegende
videocamera en Van Manen is
zichtbaar tevreden over het ef
fect.
De choreograaf schreef in
1979 geschiedenis met zijn vi-
deowerk 'Live' maar kijkt nu
toch gespannen uit naar van
avond, als het ballet opnieuw in
première gaat in Theater Carré.
„Het was toen een groot succes
maar je weet natuurlijk nooit of
zich dat herhaalt", zegt Van
Manen voorzichtig.
Het gebruik van een videoca
mera was in de Nederlandse
dansgeschiedenis nog niet eer
der voorgekomen en werd tij
dens het Holland Festival door
pers en publiek met stormach
tig enthousiasme ontvangen.
Van Manen liet cameraman
Henk van Dijk, die net als Davis
deel uitmaakte van de oor
spronkelijke bezetting, de dan
seres zo nauwgezet mogelijk
volgen. Zijn opnamen waren op
een levensgroot scherm te zien
zodat de kijkers het expressieve
gezicht van Davis en de bewe-
i Manen geeft aanwijzingen aan soliste Coleen Davis.
gingen van haar armen en be
nen ook van dichtbij zagen. Van
Dijk liep mee naar de hal bij de
kassa van Carré, waar Henny
Jurriëns klaar stond voor een
duet. Op het scherm in de zaal
konden de bezoekers hun zin
derende strijd om de macht zo
op de voet volgen.
Coleen Davis was in 1979 19
jaar en maakte op dat moment
nog deel uit van het corps de
ballet van het gezelschap. Haar
overrompelende vertolldng in
'Live' betekende haar doorbraak
en als eerste soliste vervult ze
nu alweer vele jaren een promi
nente rol in Het Nationale Bal
let. Vijftien jaren blijken haar
ranke gestalte niet zichtbaar te
hebben aangetast. De close-ups
van haar gezicht tijdens de re
petitie tonen wel wat rimpels op
haar voorhoofd, maar voor zijn
televisiescherm constateert Van
Manen terecht dat haar gezicht
leuker is geworden nu ze inmid
dels 33 is.
Van Manen heeft een uur
voor de repetitie uitgetrokken
maar houdt er al na veertig mi
nuten mee op. „Dit is het wel,
hè", zegt hij tevreden tegen de
omstanders in de studio. De ja
renlange ervaring hebben Davis
zoveel technische en psycholo
gische perfectie opgeleverd dat
Van Manen geen enkele correc
tie nodig vindt.
De 22-jarige Boris de Leeuw
moet straks de bijzondere ver
tolking van de toen 30-jarige en
in 1989 dodelijk verongelukte
Henny Jurriëns evenaren. Be
zoekers van 'Live' kunnen hun
prestaties zelfs vergelijken om
dat Van Manen ook beelden uit
de oude video-opname ge
bruikt. Van Manen heeft De
Leeuw speciaal voor deze voor
stelling geselecteerd en zegt
vertederd: „Hij heeft hetzelfde
postuur en lijkt zelfs een beetje
op Henny."
De choreograaf legt uit waar
om hij de beelden met Jurriëns
gebruikt en niet voor allemaal
nieuwe opnamen koos: „Dat is
in de eerste plaats een eerbe
toon aan Henny met wie ik al
tijd fantastisch heb gewerkt,
maar tegelijk past dat heel goed
in de nieuwe voorstelling. De
flashback toont een eerdere
machtsstrijd tussen de dansers
in een studio."
Het programma 'Live/Even the
Angels Fall' van Het Nationale
Ballet in Theater Carré is te
zien op 7, 8, 11, 12, 13, 14 en
15 oktober om 20.15 uur en op
116 oktober om 14.00 uur.
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
Voorstelling: 'Onder controle', van en
door 'Mug met de gouden tand' Spel:
Joan Nederlof, Marcel Musters, Rafael
Troch en Hendrien Adams. Gezien 6/10,
LAK theater Leiden. Aldaar nog te zien:
'Hoe nu verder?' is een vraag
die in tweeërlei opzicht past bij
de 'Mug met de gouden tand'.
Letterlijk is het voortbestaan
van de groep bedreigd, doordat
het Fonds voor de Podiumkun
sten wederom heeft besloten
om de 'Mug...' niet meer te sub
sidiëren. Het zijn echter door
bijters daar bij die 'Mug..'.', en
daarom is met de steun van
theaters en donateurs toch nog
een produktie tot stand geko-
Maar de 'hoe nu verder?
'-vraag slaat evenzeer op het
markante zoekelement in hun
manier van theater maken. 'On
der controle' is, zo beweert de
programmafolder, „een voor
stelling over de beheersbaar
heid van het bestaan." Dat
klinkt heftig. Noem het maar
gewoon therapietheater met
een vette knipoog.
De 'Mug...' zoekt naar nieuwe
theatrale mogelijkheden om
zich te uiten. Uitgangspunt vor
men de persoonlijke problemen
en verlangens van de vier spe
lers. Al dat getob wordt tot the
ma gemaakt in losse scènes die
ongetwijfeld tijdens langdurige
improvisatiesessies tot stand
zijn gekomen.
Terwijl de spelers
quasi-therapeutisch gezamen
lijk of alleen aan hun persoon
lijkheid gaan werken, ontstaat
een verrassend allegaartje van
zeer uiteenlopende scènes.
Daarbij geven de spelers van
een ongegeneerd spelplezier
blijk, en 'ongegeneerd' wilden
ze ditmaal kennelijk heel be
wust zijn; Joan Nederlof en
Marcel Musters voorop en met
Hendrien Adams en Rafaël
Troch in hun kielzog.
De opeenstapeling van losse
onderdelen mondt niet uit in
een hecht doortimmerde voor
stelling. Er zitten zelfs 'dips' in
het programma die duidelijk
maken dat de acteurs echt even
niet wisten, hoe nu verder te
gaan. Op de vele momenten dat
ze dat echter wel weten, is 'On
der controle' een lust voor het
oog, waarbii het zwaarwichtig
klinkende thema van de be
heersbaarheid van het bestaan
heel ver op de achtergrond ver
dwijnt.
