Zelfs economie
zit SPD-leider
Scharping dwars
Feiten &Meningen
Bonny en Clyde trekken moordend door Parijs
Zigeunerfamilies hongeren
net niet dood in Enschede
Moskou boos
over oliedeal
Azerbeidzjan
DONDERDAG 6 OKTOBER 1994
152
2
..pê nepeêlahpse ecpnofole. lijrr
EP JAAP. ©j \ie£<jes vaw ES4 HAlf
MiiJ/WoiWAT 6oo miljoen miwute^
aaw ve "te|,6f0ök) ifosr «oppen
C|tWAfWr.... EW Pie. fllES
v,pofreo HET
5:1 U0JEM oofL
Vier doden en zes gewonden, van wie
enkele ernstig. Dat is de balans van de
even bizarre als gewelddadige zwerftocht
door Parijs van een jong Frans stel. In
nauwelijks een uur schoten een 26-jarige
man en zijn 20-jarige vriendin dinsdag
avond drie politiemensen en een even
eerder gegijzelde taxichauffeur dood. Zes
mensen, onder wie de schutter, politie
agenten en toevallige voorbijgangers
raakten gewond.
Over de motieven van het stel, door de
Franse pers onmiddellijk tot 'de Franse
Bonny en Clyde' bestempeld, is niets be
kend. Geruchten dat het om een stel
drugverslaafden of om beruchte bankro
vers ging, werden in de lopp van de dag
door de politie ontkend. Voor zover be
kend hadden Bonny en Clyde geen straf
blad. Dé schutter is ernstig gewond en
kon gisteren nog niet worden verhoord.
Zijn vriendin houdt de kaken stijf op el
kaar.
De gewelddadige zwerftocht van Bonny
en Clyde begon dinsdagavond rond
21.30 uur in de Parijse voorstad St. De-
nis. Daar overviel het gemaskerde duo
twee agenten die een parkeerplaats voor
weggesleepte auto's bewaakten. Onder
bedreiging van twee vuurwapens werden
de agenten gedwongen hun dienstpisto
len af te geven. Nadat de agenten met
traangas waren bedwelmd, ging het duo
er vandoor.
In de buurt van de parkeerplaats hielden
de man en de vrouw vervolgens een taxi
aan. De chauffeur en een passagier
moesten naar de Place de la Nation rij
den. Waarschijnlijk om de aandacht van
de politie te trekken, ramde de taxi
chauffeur een politiebusje. Toen de drie
inzittende agenten, die zich blijkbaar
van geen gevaar bewust waren, uitstap
ten begonnen Bonny en Clyde te schie-
Twee agenten werden van dichtbij in het
hoofd geschoten en overleden ter plekke,
de derde agent raakte gewond. Tijdens
het vuurgevecht waarbij volgens getui
gen minstens dertig schoten werden ge
lost, werd ook de gegijzelde taxichauf
feur uodelijk in het hoofd geraakt.
Het stel gijzelde daarop een andere au
tomobilist, die gedwongen werd naar het
Bois de Vincennes te rijden, achtervolgd
door twee motoragenten. Tijdens de
achtervolging vuurde de vrouw vanaf de
achterbank diverse malen op de politie.
In het Bois de Vincennes deed zich een
tweede schietpartij voor. Daarbij werd
een van de motoragenten dodelijk ge
raakt, terwijl de 26-jarige schutter door
twee politiekogels geraakt werd. De
vrouw bleef ongedeerd.
De viervoudige moord heeft in Parijs zo
wel onder politiemensen als onder taxi
chauffeurs veel emoties losgemaakt. Net
als dinsdagnacht, kort nadat het drama
bekend werd, demonstreerden gister
middag enkele honderden taxichauffeurs
tegen de moord op hun collega door in
colonne stapvoets door de Franse hoofd
stad te rijden. Een chauffeursvakbond
heeft opgeroepen tot een algehele taxis
taking op de dag van de begrafenis.
De meeste politiebonden riepen hun le
den gisteren op 'kalm en waardig' te rea
geren op het verlies van drie collega's en
waarschuwden tegen mogelijke politieke
uitbuiting van het drama. President Mit
terrand bood de familie van de slachtof
fers zijn condoleances aan en prees de
agenten 'die hun leven hebben geris
keerd in dienst van hun medeburgers'.
De eerste politieke reacties lieten deson
danks niet lang op zich wachten. De lei
der van het extreem-rechtse Front Na
tional, Jean-Marie Le Pen, zei gistermor
gen dat het zijns inziens de de hoogste
tijd is om de doodstraf weer in te voeren.
Ook Philippe de Villiers, een onlangs uit
de liberale UDF gestapte 'hardliner',
vraagt om een debat over de herinvoe
ring van de doodstraf.
PARUS HANS GERTSEN
De statenloze familie Kalanos past in geen enkel hokje en wordt dus aan hun lot overgelaten.
FOTO GPD CHAREL VAN TENDELOO
Najaar 1994. In de binnenstad
van Enschede kreperen twee fa
milies met kleine kinderen. Ze
eten uit afvalcontainers. ,,We
zijn er allemaal ziek van gewor
den en mijn zoon heeft nu dit",
zegt de vader. Hij wijst op een
jochie van een jaar of zeven met
zweren op zijn hoofd en een
ontstoken oog. In de hoek van
de bank zit opa. Hij heeft een
beroerte gehad en is half ver
lamd. De broodmagere vrou
wen en kinderen in het kamer
tje hebben zwarte schaduwen
onder de ogen. Een van de
mannen ziet er uit alsof hij zo
uit een concentratiekamp komt:
vel over been, holle ogen, grau
we gelaatskleur. Nederland,
1994.
Twaalf mensen op twee piep
kleine kamertjes in een armoe
dig pension. Ziek, ondervoed en
dolgedraaid in het Nederlandse
systeem. De hulpverleners staan
met lege handen: de statenloze
families Kovac en Kalanos pas
sen in geen enkel hokje. Hun
aanvraag voor een verblijfsver
gunning is afgewezen en dus
moeten ze worden uitgezet.
Maar ze zijn statenloos en dus
kan dat niet.
Juridisch gezien bestaan ze niet
voor de Nederlandse ovefheid.
Opa, met een voortdurend ver
schrikte blik in de ogen, bestaat
niet. Ook de drie maanden ou
de Claudia bestaat niet. Kleine
Sandor, dikke gele korsten op
zijn hoofd en een opgezwollen
rood ontstoken oog, bestaat
evenmin. En iemand die niet
bestaat, kan niet naar de dokter.
Iemand die niet bestaat, heeft
geen rechten en krijgt geen uit
kering, werk, rechtsbijstand,
eten, drinken of hulp.
Dood van de honger gaan ze
(nog) niet. Af en toe geeft de
kerk honderd gulden. Of steekt
het Leger des Heils een helpen
de hand toe. Een bevriende fa
milie in het pension geeft soms
iets van de eigen uitkering af en
familie uit Oldenzaal springt
wel eens bij.
„Mijn man steelt", zegt me
vrouw Kalanos wanhopig. „Hij
moet wel. De baby huilt van de
honger." De familie Kovac wal
per se niet stelen. Ze kijken op
dinsdag en zaterdagmiddag of
marktkooplui nog handel heb
ben achtergelaten. De kinderen
bietsen boterhammen van hun
klasgenootjes. Want illegaal of
niet: alle kindertjes in Neder
land moeten naar school. Dat
wel.
„Onmenselijk", noemt de En-
schedese wethouder J. Goudt
van sociale zaken de situatie
van de families. Maar volgens
eigen zeggen staat hij machte
loos: „Het Rijk verklaart deze
mensen illegaal. Het Rijk vér-
Rijk dreigt ook met sancties als
wij ze een uitkering geven. Als
gemeente mogen we niks."
De geschiedenis van de twee fa
milies is duister. De familie
Kalanos kwam naar Nederland
in 1989. Waar vandaan? Tja, ze
kwamen bij Oldenzaal binnen,
dus uit Duitsland. Maar daar
voor hadden ze half Europa
doorgezworven. Dat zit in het
bloed, ze zijn zigeuners. Waar
schijnlijk was hun vertrekpunt
het voormalige Joegoslavië,
maar paspoorten hebben ze
niet. De familie Kovac volgde
twee jaar later. Hetzelfde ver
haal. Waarschijnlijk afkomstig
uit 'Joegoslavië', waarschijnlijk
gevlucht voor oorlogsdreiging,
maar geen paspoort.
Beide families hebben een
asielprocedure doorlopen. Tij
dens zo'n procedure zorgt de
Nederlandse staat goed voor de
mensen: hun huisvesting wordt
betaald, ze krijgen genoeg geld
om te eten en te drinken, niets
aan de hand. Tot het moment
dat de aanvraag werd afgewe
zen; Waarom is niet duidelijk -
beide families kunnen geen Ne
derlands lezen en dus zijn nogal
wat papieren in de prullebak
beland. Het lijkt er nog het
meest op dat de aanvraag voor
een verblijfsvergunning gedaan
is in het kader van familieher
eniging: ze hebben namelijk al
lebei familie in Oldenzaal. Maar
wat in hun cultuur 'familie' heet
is voor de Nederlandse wet niet
verwant genoeg voor een ver
blijfsvergunning.
De overheid schreef de mensen
dus een briefje dat ze het land
moesten verlaten. Maar dat de
den ze niet. Mevrouw Kalanos:
„Waar moeten we heen? We
hebben geen moederland. We
zijn nergens in Europa welkom,
iedereen stuurt ons weg. Hier in
Nederland hebben we tenmin
ste familie en zijn we veilig."
Ze bleven dus in Enschede. De
huur van de kamers in het pen
sion konden ze betalen omdat
één van de familieleden om on
duidelijke redenen een poosje
een uitkering had. Totdat een
ambtenaar ontdekte dat ze ille
gaal waren en de uitkering stop
zette. Sinds maart van dit jaar
hebben ze geen enkele bron van
inkomsten.
De pensionhouder heeft henal
die tijd onbetaald gedoogd
maar dreigt nu met uitzetting.
Hoe beroerd de toestand in het
pension ook is (krappe kamer
tjes, bladderende verf, stucwerk
dat van de muren valt, in geval
van brand levensgevaarlijk), het
is in elk geval een dak boven het
hoofd. En met herfst en winter
in het verschiet is dat nogal be
langrijk voor gezinnen met klei
ne kinderen.
Toen mevrouw Kalanos in juli
beviel van Claudia werd wel de
vroedvfouw betaald. Wethouder
Goudt: „Dat was een noodsitua
tie, er was gewoon acuut hulp
nodig." Is deze hele toestand
dan geen noodsituatie? „Ja.
Maar ik sta machteloos. Ik denk
dat we dit als maatschappij niet
mogen laten gebeuren. Ik hoop
dat particulieren of instellingen
zich geroepen voelen om hier
de helpende hand te bieden. Ik
van mijn kant doe mijn uiterste
best om de overheid in actie te
krijgen. Maar de ambtelijke mo
lens werken zo traag... daar
word je gewoon misselijk van."
ENSCHEDE ANGELIQUE KUNST
WIM STEVENHAGEN
President Alijev van de voormalige Sovjet
republiek Azerbeidzjan heeft begin deze
week de noodtoestand afgekondigd. Vol
gens Alijev proberen rebelse speciale een
heden van het ministerie van binnenlandse
zaken een staatsgreep te plegen en worden
zij gesteund door 'buitenlandse krachten'
(Moskou) die de 'onafhankelijkheid van
Azerbeidzjan willen ondermijnen'.
Twee weken geleden tekende Azerbeid
zjan met een groot aantal westerse maat
schappijen een miljardencontract voor de
winning van olie in de Kaspische Zee. Rus
land liet meteen weten dat contract 'niet te
zullen erkennen'. Vanaf dat moment sloeg
in Azerbeidzjan de onrust hevig toe. In re
geringskringen in Bakoe bestaat er geen
twijfel over dat Rusland daar achter zit.
Dat Alijev het oliecontract erbij betrekt, is
vanuit zijn standpunt logisch. Hij kan na
melijk uit eigen ervaring spreken. Als ex-
partijfunctionaris in Moskou kent hij de
trucs als geen ander. Onder Gorbatsjov was
het al gebruikelijk dat er onrust in een repu
bliek (Georgië, Armenië, Azerbeidzjan, Li
touwen, Letland) ontstond als deze zich uit
het Sovjet-keurlijf trachtte te ontworstelen.
Bovendien kwam Alijev vorig jaar vanuit
de Azerbeidzjaanse enclave Nachitsjevan
triomfantelijk naar Bakoe terug, nadat de
gekozen president Elchibey door opstandi
ge legereenheden was verdreven. l iet was
een publiek geheim dat die opstandelingen
Russische hulp kregen.
Elchibey stond toen op het punt hetzelfde
oliecontract te tekenen dat nu van Alijevs
signatuur is voorzien. De Azerbeidzjaanse
president, dik in de zeventig en gelouterd in
de politiek, deed vervolgens echter niet wat
de Russen van hem verwachtten. Hij haalde
de banden aan met buurstaat Turkije, dat
hoopt de politieke invloed in de regio te
vergroten door het oliecontract. De bedoe
ling is namelijk, zoals Alijev afgelopen zon
dag nog zei, dat de pijpleidingen naar de
westerse afnemers via Turkije gaan lopen.
Dat is precies wat de Russen niet willen.
Moskou wenst controle over de vroegere
Sovjet-republieken te houden en in het ge
val van Azerbeidzjan is olie daartoe een
middel. De formele bezwaren die zijn inge
bracht bijvoorbeeld dat er geen interna
tionaal erkende grenslijnen in de Kaspische
Zee zijn en het milieu door de oliewinning
zou worden aangetast zijn gericht op één
strategisch doel: Azerbeidzjan moet de olie
stroom via pijpleidingen over Russisch
grondgebied naar het Westen laten lopen.
Dat verzekert Moskou van (economische)
controle over de moslim-republiek. Het
geen voor Rusland een groot strategisch be
lang is, want het heeft tot zijn ergernis in
Azerbeidzjan geen militaire bases meer.
Toch wil Moskou militair present zijn in dit
gebied om een dam op le kunnen werpen
tegen hel moslim-fundamentalisme uit Iran
en andere zuiderburen.
Vandaar dat in Moskou in het slepende
militaire conflict tussen Armenië en Azer
beidzjan over de enclave Nagorno-Kara-
bach op de hand van de Armeniërs is. Of
was. Want het begon erop te lijken dat bei
de landen, uitermate verzwakt door deze
oorlog, tot een regeling zouden kunnen ko-
Het gaat om een, mede door de VS inge
stoken plan, waarbij Armenië, dat nu twin
tig procent van Azerbeidzjaans grondgebied
heeft veroverd, Nagorno-Karabach kan in
lijven. Het zou dan een reeds veroverde
strook Azerbeidzjaans territorium tussen de
enclave en Armenië formeel in bezit krij
gen. In ruil zou Armenië het gebied opge
ven dat Azerbeidzjan van de enclave Na
chitsjevan scheidt. Dit zou voor Bakoe te
vens het voordeel opleveren dat het een di
recte grens met Turkije krijgt.
Het plan zou afgelopen augustus al be
sproken zijn tijdens een onderonsje in Mos
kou tussen Alijev en zijn Armeense collega
Ter-Petrosjan. Dat onderonsje kwam er na
dat een Russische bemiddelingspoging op
niets was uitgelopen.
De naar Moskou gevluchte Moetalibov
schreef zaterdag in een Russische krant dat
het oliecontract in dat gesprek een grote rol
heeft gespeeld. Volgens Moetalibov kan die
olie straks voor een geweldige brand zorgen
in de Kaukasus. Hij suggereert grote span
ningen en mogelijk een militair conflict tus
sen Rusland en Turkije, waarbij Amerika
partij zal moeten kiezen.
Dat lijkt wat vergaand. Zeker nu in Mos
kou de neuzen nog niet in één richting
staan. Het omstreden oliecontract is name
lijk lot stand gekomen met de Russische gi
gant Loekoil als één van de partners en met
medewerking van het Russische ministerie
voor brandstoffen en energie.
HANS GELEUNSE CORRESPONDENT
DA4FDM HEggfiO Wö
VAN on 2Ê. gMS AUöWWL'rt
AOTOTHSWO
p.UNN£N «o p6 k
FILE AAN PC v
TELEFÖfM WACHTEN"
Kans op Duits kanselierschap bijna helemaal verkeken
Op 16 oktober vinden in Duitsland verkie
zingen voor de Bondsdag plaats. De soci
aal-democratische SPD probeert na twaalf
jaar oppositie weer regeringspartij te wor
den. Haar leider, Rudolf Scharping, leek
een paar maanden geleden het kanselier
schap binnen handbereik te hebben. Nu
lijkt dat hoogst onwaarschijnlijk. Wat is er
misgegaan?
Tot het standaardreper
toire van Rudolf Schar
ping behoren vier versre
gels van de Duitse dichter
en toneelschrijver Bertold
Brecht waarin poëtisch
wordt gezegd dat kosten
noch moeite moeten wor
den gespaard om van
Duitsland een goed land
te maken. Het is, zou je
zeggen, geen tekst waar je
i buil aan kunt val-
spookbeeld: omwille
van de macht is hij
bereid tot handje
klap met de 'rode
fascisten' van de
PDS. Dat Scharping
dit c
alle
Ion. In het v
land oogst hij hiervoor
zelfs applaus. Maar in het
oosten wordt het citaat
zwijgend aangehoord.
Scharping is geen bevlo
gen spreker. Zijn dreun-
dende bas laat weinig
nte voor expressie, zijn
verschijning en presenta
tie zijn ondanks de advie
zen van deskundigen nog
even droogstoppelig als
vroeger. En toch zeggen
nsen na afloop tegen
elkaar dat 'ie het goed
heeft gezegd'.
Maar wat heeft de 46-jari-
ge Scharping, die het pre
mierschap van de deel
staat Rijnland-Palts zo
graag wil verruilen voor
het kanseliersschap in
Bonn, 'zo goed gezegd'?
Hij wil als hij op 16 okto
ber wordt gekozen een
plan lanceren om 700.000
banen té creëren. De lage
re inkomens zullen per 1 januari niet de
door de huidige regering voorgestelde
'solidariteitsheffing' van 7,5 proéent
hoeven te betalen en iedereen krijgt 250
mark (265 gulden) kinderbijslag per
maand. De hogere inkomens mogen
voor deze laatste punten best een veer
laten, zegt hij onder luid applaus.
Zijn gehoor bestaat voornamelijk uit ex-
DDR-burgers en dus krijgen hun zor
gen, de hoge huren, werkloosheid en
woningnood, extra aandacht. Omdat
Scharping weet dat het zelfvertrouwen
van veel ex-DDR-burgers na de hereni
ging een flinke knauw heeft opgelopen,
wordt ook hun zelfrespect gekieteld. „Er
komen ook goede produkten uit het
voormalige Oost-Duitsland, ook al is de
verpakking niet zo mooi als die uit het
Westen", aldus Scharping. „En die pro
dukten hebben recht op een plaats op
de markt." Dat zijn teksten die men
graag hoort. Net als de belofte dat hij
terug zal komen om 'op de hoogte te
blijven'.
Op 16 oktober zullen de kiezers beslis
sen in welke hoedanigheid hij deze be
lofte zal nakomen. Als bondskanselier,
oppositieleider, of als vice-kanselier on
der Kohl. De kans op de eerste optie is
de laatste maanden zo geslonken, dat
men ook binnen de SPD niet langer re
kent op wisseling van de wacht.
Toen Scharping vorig jaar tot SPD-lei
der werd gekozen, leek het of hij de
sleutel van het het kanselierskantoor al
leen maar hoefde af te halen. Een paar
weken na zijn verkiezing lag hij volgens
de opiniepeilingen al direct voor op
Kohl. Deze ontwikkeling hield maan
denlang aan, de voorsprong groeide en
toonaarden ontkent
en of Kohl er ver
standig aan doet om
de PDS op te blazen
tot een gevaar voor
de democratie, doet
niet ter zake. Het is
een belangrijke troef
geworden en de SPD
heeft zich in het ver
domhoekje laten
SPD-leider Scharping is nog e
bereikte in het vroege voorjaar haar
hoogtepunt. Scharping had Kohl over
vleugeld. Na twaalf jaar oppositie zou
de SPD weer in de regering komen.
In het late voorjaar ging het mis. De
kandidaat van Kohl, Herzog, en niet
Scharpings man, Rau, werd eind mei in
Berlijn tot bondspresident gekozen.
Vervolgens werden de Europese verkie
zingen een telerustelling. De CDU van
Kohl deed het beter dan Scharpings
SPD. Het werd er allemaal niet beter op
nadat Scharping zelf een paar keer in de
fout was gegaan. Uitglijers als verwar
ring over bruto- en netto-inkomen,
boosheid omdat Rau had verloren,
vaagheid over een snelheidslimiet van
130 km per uur op de Autobahn deden
afbreuk aan het toen nog kreukvrije
imago van de kandidaat.
De Grote Blunder had in juli plaats. In
de deelstaat Saksen-Anhalt hadden de
verkiezingen een patstelling opgeleverd.
De CDU had verloren, maar niet te dra
matisch; de SPD had gewonnen, maar
niet overweldigend. Geen van beide
kon met een derde partij een meerder
heidsregering vormen. Een 'grote coali
tie' lag voor de hand, ook omdat de
plaatselijke SPD-leider Höppner voor
de verkiezingen regelmatig had ver
klaard niet te porren te zijn voor 'avon
turen met een minderheidsregering'.
En wat deed Höppner? Na ruggespraak
met de nationale SPD-top, lees Schar
ping, vormde hij een minderheidsrege
ring met de Groenen. Een regering die
is aangewezen op de gedoogsteun van
de PDS, de partij die als SED in de DDR
jarenlang de touwtjes in handen had.
Sindsdien achtervolgt Kohl hem met dit
Toch is de al dan niet
vermeende vrijage
met de PDS niet de
grootste bedreiging
voor Scharpings kan
sen. Dat is de aan
trekkende economie.
Duitsland is, zeggen
de deskundigen,
economisch 'uitliet
dal'. De SPD-kandi-
daat wordt nu ge
confronteerd met
een zittende rege
ringsleider die,te
recht of onterecht,
zijn beleid tot de
motor van de nieuwe
voorspoed kan uit
roepen. Dat is iets
wat Kohl deze weken
op elk podium, in elk
Scharping heeft geprobeerd het verlo
ren terrein terug te winnen met een op
stunts gebaseerd tegenoffensief. Hij
vormde een schaduwkabinet en pre
senteerde zijn spoedprogramma voor
de eerste 100 dagen in de regering. Het
belangrijkste wapen is echter de zoge
noemde Troika. Scharping heeft een
driemanschap gevormd, dat behalve uit
hem zelf, bestaat uit Oskar Lafontaine,
die vier jaar geleden tegen Kohl verloor
en Gerhard Schroder, die over vier jaar
zelf bondskanselier wil worden. Tegen
zoveel gecombineerde denkkracht, ta
lent en ervaring zou Kohl niet zijn op
gewassen.
Het ziet er niet naar uit dat deze als
meesterzet verkochte wanhoopsdaad
op zich zelf voldoende is om de
krachtsverhoudingen ingrijpend te ver
anderen. De opiniepeilingen laten nau
welijks beweging zien in de posities van
de CDU (41 procent) en de SPD (36
procent).
Naar het zich laat aanzien is de SPD af
hankelijk van de liberale FDP. Alleen als
de FDP, de coalitiegenoot van de CDU,
niet of gedecimeerd in de Bondsdag
komt, heeft de SPD kansen op rege
ringsdeelname. Omdat een meerder
heid met de Groenen, de 'natuurlijke'
coalitiegenoot van de SPD, geen haal
bare kaart is en samenwerking met de
PDS zeer moeilijk ligt, biedt alleen een
coalitie met de CDU uitkomst. Het mag
niet ideaal zijn, maar het regeerfluweel
zit meestal beter dan de oppositiebank.
BERLIJN. PETER V
