Nooit meer op de fiets
naar een ontsnapping
Vrouw krijgt meer te zeggen in de kerk
Feiten &Meningen
Golfstaten en
Tunesië stap
dichter bij Israël
MAANDAG 3 OKTOBER 1994
2
NIEUWSANALYSE
Afscheid van hoofdofficier van justitie Jitta
In Israël is gisteren met tevredenheid gerea
geerd op twee nieuwe ontwikkelingen in
het vredesproces: de gedeeltelijke opheffing
van de economische boycot door de Golf
staten en de bekendmaking dat Tunesië
een belangenkantoor opent in Tel Aviv. De
Golfstaat Qatar /.al waarschijnlijk binnen
kort eenzelfde slap nemen.
Het besluit van de Tunesische regering
werd verwacht, nadat een maand geleden
Marokko aankondigde dat het diplomatieke
betrekkingen met Israël zou aanknopen, op
het laagst mogelijke niveau. Omdat het op
dit moment nog niet duidelijk is of de Israë
lische vertegenwoordigers in Tunis diplo
matieke status zullen krijgen, is hel wat
voorbarig om in het geval van Tunesië te
spreken van diplomatieke relaties. Maar in
ieder geval zullen Israëliërs binnenkort te
recht kunnen in een Tunesische vertegen
woordiging, die zal worden gevestigd in de
Belgische ambassade in Tel Aviv. I let kan
toor zal zich voorlopig vooral bezighouden
met economische betrekkingen tussen de
twee landen. Die bestaan immers, net als
met Marokko.
Fr zijn zelfs Israëlische bedrijven die han
del drijven met Saudi-Arabië en andere
Golfstaten. Die handel verloopt in de regel
via derde partijen en wordt niet aan de gro
te klok gehangen. Het besluit van de Golf
staten hun economische boycot van Israël
gedeeltelijk op te heffen het afgelopen
weekeinde in New York bekendgemaakt
zal daarin weinig verandering brengen. Flet
slaat namelijk alleen op de secundaire en
de tertiaire boycot. Dat wil zeggen: het op
de zwarte lijst plaatsen van internationale
bedrijven die handelsbetrekkingen onder
houden met Israël, en de boycot tegen be
drijven die zaken doen met firma's die met
Israël handelen.
Tot nu toe dienden Amerikaanse, Eu
ropese en Japanse bedrijven die contracten
wilden sluiten met een van de Golfstaten,
een verklaring te tekenen waarin ze bevesti
gen dat ze geen relaties hebben met Israël.
Dat hoeven ze nu niet meer en dat betekent
dal multinationale ondernemingen als
Shell, Unilever, BP of Philips voortaan op
grond van strikt economische overwegin
gen kunnen besluiten al of niet in Israël te
investeren.
Vele multinationals, waaronder de ge
noemde vier, hebben in het afgelopen half
jaar al missies naar Tel Aviv gestuurd om de
mogelijkheden af te tasten. Het Israëlische
ministerie van buitenlandse zaken is opti
mistisch, maar niet alle Israëlische econo
men zijn ervan overtuigd dat de opheffing
van de boycot voor een toevloed van inves
teringen zal zorgen. Israël heeft een geringe
afzetmarkt en het vredesproces met de Ara
bische buurlanden en de Palestijnen is nog
verre van voltooid.
Ondertussen betekent het onder Ameri
kaanse druk genomen besluit van de Golf
staten wel dat de Arabische boycot van Is
raël, die de laatste jaren steeds minder
voorstelde, nu niet veel meer voorstelt. Het
vredesverdrag van Israël met Egypte en, re
center, het akkoord met de PLO, de verge
vorderde besprekingen met Jordanië en de
toenadering tot Marokko en Tunesië,
maakte de positie van de Golfstaten die het
vredesproces altijd hebben gesteund steeds
merkwaardiger.
Dat de boycot economisch niet veel meer
voorstelde, neemt niet weg dat het besluit
van de Saudi's en hun buren politiek gezien
van grote betekenis is. Daarop wijzen ook
de furieuze reacties van landen als Iran, Li
bië, Syrië en Libanon. Nog vorige maand
was Syrië er op een bijeenkomst van de
Arabische Liga in geslaagd een voorstel tot
opheffing van de secundaire boycot te tor
pederen.
Op 30 oktober begint in de Marokkaanse
stad Casablanca een driedaagse economi
sche topconferentie over het Midden-Oos
ten, in aanwezigheid van de Amerikaanse
president Bill Clinton en Boris Jeltsin. Vol
gens Israël houdt de boycot-opheffing door
de Golfstaten ook verband met die bijeen
komst.
TEL AVIV AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Weg vanwege zijn omstredenheid? Onzin. Omdat hij op koninginnedag zijn lintje weigerde? Ook
al niet. Vanwege ontoelaatbare deals met criminelen dan misschien? Allemaal uit de lucht gegre
pen. Hoofdofficier van justitie A. Josephus Jitta is simpelweg gevraagd om op het ministerie aan
de slag te gaan, zegt hij. „Ik had natuurlijk kunnen weigeren en in Alkmaar kunnen blijven zitten."
Gelaten hoorde hij het Grote Gissen aan. „Het is voor de buitenwereld kennelijk moeilijk te aan
vaarden dat er niks aan de hand is."
Een excursie, rond 1960. Een strafrechtdocent
regelde voor een groepje studenten van de
Universiteit van Amsterdam een uitstapje naar
een gevangenis. In het groepje jongeman Jitta,
zoon van een Alkmaarse bankdirecteur. Een
student die rechten was gaan doen omdat het
'zo lekker kort was en omdat je er alle kanten
mee uitkon'. „Voor ik die studie begon, had ik
geen idee wat zou gaan doen. Dat veranderde
toen ik in dat dispuut kwam waarmee we die
gevangenissen van binnen bekeken en waar
mee we strafzittingen nabespraken."
Strafrecht werd zijn specialisatie. „Civielrecht
is voor een groot deel te herleiden op geld
kwesties. In het strafrecht gaat het in de eerste
plaats om de mensen. De betrokkenheid bij
slachtoffers en daders is voor mij een voortdu
rende drijfveer geweest. Dat is het eigenlijk
nog steeds."
En zo kreeg Alkmaar een écht Alkmaarse offi
cier van justitie. Eentje die op de fiets naar het
Huis van Bewaring Bergerhout kwam als daar
een ontsnapping was. Eentje die 's nachts op
het politiebureau langskwam als er vragen wa
ren in een onderzoek naar grote brandstichtin
gen. En eentje die (ook na jaren) verdachten
nog bij naam en toenaam kent. Zelfs vaak bij
houdt wat ervan zijn 'klantjes' is terechtgeko
men.
Er was een tussenstation: als advocaat-gene
raal werkte Jitta vanaf eind 1977 bij het hof in
Amsterdam. In 1982 keerde hij alweer terug
naar zijn geboorteplaats. Nu als hoofdofficier.
Twaalf jaar later, bij zijn vertrek, heeft de
rechtbankpresident het over 'een kenmerken
de periode Jitta'.
Logisch, want de hoofdofficier drukte zijn
stempel op grote drugzaken en moordonder-
zoeken. Werd voortdurend in verband ge
bracht met 'de harde lijn' en het optimaal ge
bruiken van gaatjes die de wet de opsporings
ambtenaar biedt. Jitta: „Daar waar geen rege
ling is en waar ruimte bestaat, moet je die be
nutten. Uiteraard binnen de beperkingen van
de wet, maar het nemen van risico's hoort
daarbij."
Kenmerkend voor Jitta: bij cellengebrek be
sprak hij het idee van meerdere gedetineerden
in één cel. Hij wilde af van mistige praktijken
rond euthanasie en nodigde de artsen uit open
kaart te spelen met justitie. Landelijke faam
verwierf de hoofdofficier als mede-ontwerper
van de Plukze-wet waarmee de misdaadsector
sinds vorig jaar financieel kan worden uitge
kleed.
Hij praat openlijk over het onderhandelen met
kleine criminelen om de grote jongens te kun
nen pakken. „De richtlijnen over deals met cri
minelen moeten in mijn ogen worden ver
ruimd. De misdaad-hoek is een informatie
bron die je niet kunt verwaarlozen. Stel dat er
een crimineel is die zegt dat hij weet wie Jaap
van der Fleiden heeft vermoord. Dan moet je
toch niet op voorhand zeggen: 'met zo'n man
praat ik niet'? Uiteraard moet je zo'n gesprek
met omzichtigheid omkleden, want in het
milieu zijn ze niet altijd even betrouwbaar.
Maar het is juist de uitdaging om langs die
voetangels en klemmen te komen."
Hij heeft de naam hard te zijn, speurend naar
het grote drugwerk? Zelf vindt hij dat het toe
gemeten imago grotendeels berust op een sa
menloop van omstandigheden. Omdat hij als
liefhebber van zeezeilen toevallig onderzoeken
met drugschepen in handen kreeg. „Het op
pakken van de Lammie bij Den Helder heeft
bijvoorbeeld erg veel aandacht gehad. Dat ik
die zaak deed, kwam alleen omdat ik destijds
ongeveer de enige officier was die bakboord en
stuurboord uit elkaar kon houden."
Ook bij het aanhouden van roofovervallers van
de Alkmaarse Grosmarkt was zijn taak naar ei
gen zeggen niet meer dan 'verantwoordelijk
heid nemen'. Nadat destijds bij de politie de
tip was binnengekomen dat er een overval aan
zat te komen, gaf Jitta toestemming voor het
formeren van een arrestatieteam. Om de buurt
te beschermen, was de opdracht om de daders
op hun vluchtweg aan te houden. Dat lukte.
Maar er werden auto's geramd en de verdach
ten belandden na en spectaculaire aanhou
ding geboeid op straat. „Toen heb ik wel even
peentjes gezweet. Zo'n beslissing gaat je niet
in je kouvve kleren zitten. Want als er wat zou
zijn misgegaan, had ik mij daarvoor verant
woordelijk gevoeld.
Successen, jazeker. Toch wilde het nooit zo erg
vlotten tussen Jitta en de media. Dat zijn inzet
hem de naam 'omstreden' opleverde, doet
hem zeer. „Als serieus aan mij of mijn werk
was getwijfeld, was ik nooit hoofdofficier ge
worden of gebleven. Dat er desondanks een
geur van omstredenheid aan mijn persoon is
blijven kleven, daar heb ik schade van onder
vonden."
„Soms heb ik het zelf ook niet handig gedaan.
Bij het bedanken voor het lintje had ik beter
gewoon kunnen vertellen waarom ik dat
deed." Waarom dan? „Omdat ik vind dat de
lintjesregen tot een automatisme is verwaterd.
Een lintje krijgen alleen omdat ik een aantal
jaren mijn werk heb gedaan, vind ik onzin.
Daarbij staat het stelsel van rangen en standen
bij de lintjes me tegen. Want waarom moet ik
een ander lintje krijgen dan een bode?"
Naast onhandigheden herinnert hij zich ook
een actie die hij achteraf als fout erkent. „In
een zaak had ik te maken met een verslaafde
woninginbreker. Het bekende beeld van een
man die meermalen was vastgezet. Een psy
chiater noemde hem in zijn rapport 'volledig
ontoerekeningsvatbaar'. In de rechtszaal eiste
ik daarom in plaats van straf een gedwongen
verpleging in een psychiatrisch ziekenhuis.
Dat betekent ongeveer datje de verdachte elke
verantwoordelijidieid als mens ontneemt. Dat
je hem 'tot plant verklaart'. Bij nader inzien
zeg ik: ik had het standpunt van de psychiater
toen naast me moeten neerleggen en de ver
dachte in zijn menselijke waarde moeten la
ten. Die man hebben we trouwens in de
rechtszaal nooit meer teruggezien."
Jitta's thuisfront is allang blij dat hij wat anders
gaat doen. Eindelijk zijn naam eens uil de pu
bliciteit. Eindelijk eens af van de bedreigingen
en de nachtelijke telefoontjes van beschonken
veroordeelden. Nooit meer politiemensen
voor de deur die zijn vrouw in spannende tij
den naar haar werk moeten begeleiden. „Dat
soort dingen zijn heel vervelende kanten van
het werk. Maar het zit in mijn rol. Sommige
veroordeelden zien de officier nu eenmaal als
boeman."
Opgelucht, bij zijn vertrek? ,,Ik ga weg met ge
mengde gevoelens. Op het werk als hoofdoffi
cier was ik nog lang niet uitgekeken en ik ga
ervan uit dat ik weer terugkom in de praktijk
van de strafrechtpleging. Mijn rang en titel
blijft ook die van hoofdofficier van justitie.
Maar nu gedetacheerd op het ministerie."
In typische overheidstaal heet zijn nieuwe
baan 'manager van grootschalige projecten als
de nieuwe aanpak voor jeugdcriminaliteit'. „Er
is nog geen concrete invulling voor en dat vind
ik eigenlijk wel aantrekkelijk. Het biedt me de
mogelijkheid om mijn ervaring en achtergrond
te benutten op een manier die me zelf zinvol
lijkt."
ALKMAAR «JAN VRIEND
Paus opent bisschoppensynode over religieuzen
Wat is de plaats van de vrouwelijke religieuze in de
kerk en wat kan er worden gedaan om de leegloop
uit de kerken tegen te gaan? Dat zijn enkele zaken
die centraal staan op de bisschoppensynode voor
religieuzen die tot en met eind oktober in het Vati-
caan wordt gehouden. Met een mis in de Sint Pieter
heeft paus Johannes Paulus II de bisschoppensyno
de gisteren officieel geopend. De synode gaat vooral
over de positie van de vrouw in de 'macho-kerk'.
Onder de 348 deelnemers zijn 7 patriarchen, 39 kar
dinalen, 60 aartsbisschoppen, 118 bisschoppen en
90 priesters. Nederland is vertegenwoordigd door
bisschop Wiertz van Roermond. De synode komt
enigzins tegemoet aan de, zeer voorzichtige, roep
om meer 'inspraak' en gelijkwaardigheid binnen de
kerk. Voor het eerst mogen vrouwen meedoen, een
van de secretarissen van de synode is zelfs een
Het afnemend aantal vrouwen in de kerk is ook een
bron van zorg voor het Vaticaan. Veel aandacht is
weggelegd voor de positie van de vrouwelijke reli
gieuze. er zijn 680.000 vrouwen tegen 230.000 man-
Pater Marcello Zago, speciaal secretaris van de sy
node, zei gisteren in een interview in de krant van
het Italiaanse episcopaat, L'Avvenire, dat het niet
juist is te spreken van een 'macho-kerk'. De inter
viewer had hem gewezen op het feit dat slechts 59
van de 348 deelnemers aan de synode v
zijn. terwijl de vrouwen met zeventig procent de
overgrote meerderheid vormen onder de gewijden.
„Laten we vooropstellen dat een synode altijd een
bisschoppen-aangelegenheid is. Dat er 59 vrouwe
lijke toehoorders en experts aanwezig zullen zijn, is
een waar record. Zij kunnen bovendien op alle ni
veaus aan de discussies deelnemen", aldus Zago.
Abdis Lilia Capretti, voorzitter van de vereniging
van Italiaanse moeder-oversten, is voorzichtig als
het gaat om de 'roep om gelijke kansen', zoals die
ten hore ii gebracht door de Internationale Vereni
ging van Moeder-oversten UISG. „De kerk heeft de
afgelopen tijd in tal van documenten een grote be
reidwilligheid getoond. De weg die we nog moeten
afleggen, is lang, maar de wil om samen te lopen,
bestaat zeer zeker", aldus Capretti.
Tijdens zijn preek sprak de paus zich uit voor nieu
we vormen van religieus leven. Hij riep de religieu
zen op tekenen van vreugde en hoop te zijn tegen
over de voortschrijdende leegloop uit de kerk (secu
larisatie). 'de grootste armoede van de huidige tijd'.
Volgens de paus is nu. na de synodes over het chris
telijke gezin (1980), het leven van de leken (1987)
en de priesters in de kerk (1990), het moment aan
gebroken om uitgebreid stil te staan bij de religieu
ze instituten. Hij riep verder op tot gehoorzaam
heid en kuisheid. De 74-jarige paus. wiens rechter
dijbeen na een val in april nog niet volledig genezen
is, leek tijdens de meer dan twee uur durende mis
gisteren in betrekkelijk goede conditie. Hij sprak de
10.000 aanwezigen, onder wie ook Moeder Teresa
uit Calcutta, met vaste stem toe. Om gezondheids
redenen stelde de paus onlangs nog een bezoek aan
de Verenigde Staten een jaar uit.
De paus zei gisteren dat hij hoopt dat de bisschop
pensynode 'van speciaal belang is voor alle zonen
en dochters van de kerk'. Eerder al had hij de hoop
uitgesproken dat de synode tot nieuwe roepingen
voor het gewijde religieuze leven zal leiden. Sinds
de jaren zestig is het aantal religieuzen in de we
reld, nu een miljoen, met ongeveer dertig procent
afgenomen.
Vrouwengroepen, waaronder de Internationale
Unie van Generaaloversten, hebben de paus ook in
een brief opgeroepen vrouwen in de rooms-katho-
lieke kerk meer invloed te geven. Ze hopen dat de
merendeels mannelijke deelnemers aan de synode
gehoor zullen geven aan die roep om meer vrou
wen op invloedrijke posities in de wereldkerk en het
Vaticaan. De wijding van vrouwelijke priesters, die
de paus in het voorjaar krachtig heeft afgewezen,
zal tijdens de bisschoppensynode echter niet aan
de orde komen.
ROME EELCO VAN DER LINDEN
CORRESPONDENT
'Gegrepen door
de angst dat
ik de pest had'
De pest tast de geest aan
lang voordat de ziekte een
aanval doet op het li
chaam. Gisteravond was ik
er van overtuigd dat ik was
getroffen door de pest.
Mijn keel deed zeer en ik
voelde me koortsig het
was alsof de bovenkant
van hoofd was uitgezet. Ik
werd gegrepen door de
duizeligmakende angst dat
ik de pest had en ik stelde
me voor hoe de ziekte met
angstwekkende snelheid
door mijn lichaam ijlde,
langs een benedenwaardse
spiraal van verslechteren
de gezondheid, via koort
sen en rillingen, om te ein
digen met het uitputten
van mijn longwanden.
De paniek werd veroor
zaakt door mijn bezoek
aan de stad Surat, waar de
pest op zijn hevigst is. Tot
nu toe zouden vijftig men
sen aan de ziekte zijn ge
storven en 650 anderen
zijn geïnfecteerd. De pest
laat zich niet onmiddellijk
bij de besmetting voelen.
De dodelijke bacterie loert
72 uur tot 10 dagen voor
zij een aanslag pleegt op
het menselijk lichaam.
Toen ik aan deze gevaarlij
ke periode begon, was ik
net terug bij mijn gezin in
New Delhi.
In gedachten ging ik terug
naar Surat, om te probe
ren te reconstrueren waar
ik de ziekte kon hebben
opgelopen. Was ik in het
ziekenhuis te dicht bij een
patiënt gekomen? Was het
die oude man met lege
ogen, die bewusteloos op
de vloer van het zieken
huis lag? Of het kind dat in
een deken gewikkeld, on
danks de verstikkende hit
te, in de armen van zijn
vader rilde van de kou? Of
kan het gebeurd zijn op
het perron? Was iemand in
de hysterische mensen
massa, die allemaal Surat
probeerden te ontvluch
ten, al besmet met de pest?
Ik zal nooit de angstige ge
zichten van de passagiers
vergeten, toen ze me za
gen, met mijn operatielap
je nog voor mijn gezicht.
Ik had me het comparti
ment in moeten vechten,
dat vol zat met winkeliers
uit Bombay die terugkeer
den van een pelgrimstocht
uit de Himalaya. De passa
giers waren bang om ook
maar iemand uit Surat de
trein in te laten.
In mijn kantoor contro
leerde ik mijn tempera
tuur. Die was normaal. De
hele nacht door nam ik
mezelf steeds weer op
nieuw de temperatuur op.
Ik leed aan een zere keel
en ernstige zwaarmoedig
heid, verder niets. Verme
nigvuldig mijn paniek met
negen miljoen en u heeft
een idee wat het is om tij
dens de pest in New Delhi
te wonen.
NEW DELHI TIM MCGIRK
THE INDEPENDENT
A. Josephus Jitta:
Het is voor de buitenwereld kennelijk moeilijk te aanvaarden dat er niks aan de hand is."
Paus Johannes Paulus II bij de opening van de bisschoppensynode gisteren in Vaticaanstad.
FOTO EPA MASSIMO CAPODANNO
