Cultuur Kunst
I
Onbekende romans
Kouwenaar te koop
'Schrijnend dat Anne
Frank zo actueel is'
lem Koolhaas in selectie
ïieuw museum in Londen
Holle frasen in David Mamets 'Oleanna'
Slotfilm van festival
geen onverdeeld succes
lodigliani te koop op PAN
Henny Orri (69) weg bij toneel
Overzicht films Ray
amsterdam
Van de Indiase regisseur Satyajit
Ray zijn van 6 oktober tot 2 no
vember in het Nederlands Film
museum in Amsterdam onge
veer 25 films te zien. De retro
spectieve is georganiseerd door
de Indiase ambassade in sa
menwerking met het Filmmu-
seum.
;c Gipsy Kings naar Ahoy'
lotterdamThe Gipsy Kings komen weer naar Nederland. De
tgevoelige zigeuners uit Zuid-Frankrijk ('Bamboleo', 'Djobi
ijoba') geven op dinsdag 29 november een concert in Ahoy',
vaar ze al eerder in donkere jaargetijden de zon een hele avond
ang hebben laten schijnen. De voorverkoop van dit eenmalige
in jptreden begint zaterdag aanstaande bij de bekende adressen.
Van Haaren interim-directeur NAi
t [Otterdam Drs. Hein van Haaren, de vroegere directeur van de
c lotterdamse Kunstacademie, wordt interim-directeur van het
c Nederlands Architectuurinstituut (NAi) in Rotterdam. Van Haar-
to ;n wordt de voorlopige opvolger van de huidige directeur Adri
)uivesteijn, die het instituut op 15 oktober verlaat om zich ten
n rolle te wijden aan zijn werk in de Tweede Kamer (PvdA). Het
t jestuur van het NAi heeft zijn toevlucht gezocht tot Van Haaren,
ïadat de aanvankelijke kandidaat voor het directeurschap,
cunstkenner en organisator Frits Becht, enkele weken geleden
1 iet weten toch geen belangstelling voor de functie te hebben en
v laarmee het NAi in een crisis stortte,
r
Literaire avond rond Cesare Pavese
eiden De Italiaanse schrijver Cesare Pavese staat vanavond
Lentraal tijdens een bijeenkomst van Burcht Literair. Anton
laakman en Henk Pröpper spreken vanaf kwart over acht over
leze auteur, die na zijn zelfmoord in 1950 bekend werd door
:ijn nooit voor publikatie bestemde dagboek, dat gaat over the-
na's als eenzaamheid, onvervulde verlangens en verloren jeug-
f lidealen. Haakman, die onder mer het dagboek vertaalde, geeft
j :en toelichting op leven en werk van Pavese. Pröpper schreef
jver Pavese in Optima, een blad waarvan hij tevens redacteur is.
)e literaire avond is in sociëteit De Burcht, Burgsteeg in Leiden.
im Koolhaas is een van de
ien internationaal bekende
:hitecten wier ontwerpen
r het nieuwe museum voor
oderne kunst in Londen na de
rste selectieronde zijn overge-
even.
museum moet tegen het
ar 2000 klaar zijn. Het wordt
dependance van de Tate
dlery gevestigd op de zuidoe-
r van de Theems in de voor-
n alige elektriciteitscentrale
.inkside, recht tegenover de
ty en St. Pauls Cathedral.
De dertien, onder wie zeven
Britten, zijn gekozen uit 148 in
zendingen uit de hele wereld.
Tot de gekozenen horen de Ita
liaan Renzo Piano, architect van
het Centre Georges Pompidou
in Parijs, de Japanners Arata
Isozaki, die het overdekte Olym
pisch stadion van Barcelona
heeft ontworpen, en Tadao An-
do, de Tsjech Jan Kaplicky en de
Britten David Grimshaw en
Wills Alsop.
Het nieuwe museum, dat The
Tate Gallery of Modern Art gaat
heten, gaat rond 200 miljoen
gulden kosten.
Leidse AioloZ tikt ook origineel 'Terugkeer' van Reve op de kop
Het Leidse antiquariaat AioloZ biedt op de vanmiddag
geopende 15de Internationale Antiquarische Boeken- en
Prentenbeurs in Amsterdam, twee nooit eerder gepubli
ceerde romans van Gerrit Kouwenaar aan. Het gaat om
een detective-roman die Kouwenaar onder het pseudo
niem G. Blyenburgh aan zijn uitgever stuurde. De titel er
van is 'Het mysterie van de bruine molières, een Amster
damse detective-roman'. Het tweede manuscript, een ro
man in briefvorm, die hij samen met Jan Vrijman
schreef, werd onder de titel 'Ten einde raad' aan de uit
gever meegestuurd.
aan het werk. In de nalaten
schap van mevrouw Aberson
bevond zich ook het origineel
van Reves 'Terugkeer', een bun
del die AioloZ vorig jaar in sa
menspraak met Reve in een op
lage van 500 facsimile-exempla
ren publiceerde. De oplage was
in twee dagen uitverkocht.
leiden annemiek ruygrok
Piet van Winden van AioloZ
heeft de twee manuscripten on
langs weten te bemachtigen uit
de erfenis van een mevrouw
Aberson, die goede contacten
had met uitgever Salm aan wie
Kouwenaar de manuscripten
stuurde. ,,Het moeten ma
nuscripten van eind jaren veer
tig zijn. Ik sluit niet uit dat Jan
Vrijman, wiens naam bij de ro
man in briefvorm bovenaan
stond, meevloog op de vleugels
van Kouwenaar die al eerder
had gedebuteerd."
Mevrouw Aberson overleed
op 24 augustus van dit jaar. Zij
was ook goed bevriend met de
vader van Gerard Reve. Door
haar contacten met Het Parool
kon Reve daar vlak na de oorlog
Van Winden heeft via de na
bestaanden van mevrouw Aber
son, die van zijn voorliefde van
Reve op de hoogte waren, nu
ook het originele exemplaar van
'Terugkeer' in bezit gekregen.
Dat het om de originele versie
gaaj, staat voor Van Winden
vast. ,,De correspondentie tus
sen Reves vader en die dame
wijst erop. Aan de vergeling en
alles kun je zien dat het om een
origineel gaat."
Gedicht
Zeer interessant noemt Van
Winden de vermoedelijk door
Reve zelf vertaalde dichtregels
van John Masefield, die hij als
motto voor 'Terugkeer' gebruik
te. „De inhoud daarvan zou je
als profetisch kunnen betitelen.
Reve schreef de dichtbundel na
melijk op zijn zestiende, toen
hij nog als 'gewone, Hollandse
jongen', voorbestemd was om
een gezin te stichten. De in
houd van het gedichtje, waar
van de eerste regel luidt: 'Ik ben
een gedoemde zwerver', duidt
erop dat hij niet op een vrouw
zit te wachten, maar genoeg
heeft aan een 'pijp en een glas
in het vooronder'. Ook staat er
een schrijffout in de regels. In
plaats van 'ik heb', schreef Reve
'ik hen'. Reden, zo vermoedt
Van Winden, dat dit gedichtje
door Reve en diens vriend be
wust buiten de indertijd gepu
bliceerde facsimile-uitgave is
gelaten.
Over de prijs van de romans
van Kouwenaar en het dicht
bundeltje van de jonge Reve,
heeft Van Winden nog niet na
gedacht: „Daar wil ik nog een
goeie nacht over slapen. Boven
dien praat ik op de beurs liever
over boeken dan over geld."
theater
recensie wunand zeilstra
'Oleanna' van David Mamet. Spel: Peter Faber en Caro
line Almekinders. Regie: Lodewijk de Boer. Gezien: 28/9
(landelijke première), schouwburg Leiden. Aldaar nog te
zien: vanavond.
Komt er een studente op je spreekuur, kun
je als docent maar beter de deur van de
spreekkamer open laten. In onderwijskrin
gen zijn voorstanders van deze gedragsregel
te vinden. Er worden bijvoorbeeld proble
men rond de studie te berde gebracht die
eventueel leiden tot een wat persoonlijker
gesprek; de beslotenheid van een spreekka
mertje kan dan een risicofactor zijn. Van
dat spanningsveld probeert David Mamet
in 'Oleanna' gebruik te maken.
Studieproblemen vormen ook hier de
aanleiding voor een gesprek tussen een do
cent en zijn studente. De docent gedraagt
zich horkerig en is vooral met zijn gedach-
ten bij zijn eigen beslommeringen, wat
blijkt uit de onderwijl gevoerde telefoonge
sprekken. Het gaat daarbij om zijn op ban
den zijnde vaste aanstelling en de aankoop
van een nieuw huis.
Als hij al reageert op de onzekerheid van
het meisje, dan is het vooral met een over
maat aan zelfverzekerdheid en een vrijblij
vend gefilosofeer over zin en onzin van het
onderwijssysteem. De studente voelt zich
daardoor gekwetst en neemt wraak door
hem aan te geven wegens seksuele intimi
datie. Ze maakt daarbij gebruik van de lich
telijk provocerende uitlatingen die hij zich
in zijn positie meent te kunnen veroorlo
ven. Machtsvertoon wordt hier met morele
chantage beantwoord - wie is schuldig, wie
onschuldig?
De bedoeling van het stuk is duidelijk, de
uitwerking van het al eerder genoemde
spanningsveld blijkt zeer teleurstellend. Het
blijft allemaal erg schematisch en door al
dat gedoe met die telefoongesprekken wei
nig geloofwaardig. In het tweede bedrijf na-
melijk blijken de rollen ineens te zijn omge-
draaid. Zij is niet meer hel onzekere stu
dentje, hij niet meer de zelfgcnoemzaam
heid zelve. Niets van een geleidelijke om
wikkeling wordt zichtbaar gemaakt. I Iet on
grijpbare en daarom zo spannende mo
ment waarop hun gesprek op een hellend
vlak terechtkwam, blijft achterwege. Het
eerste bedrijf wordt overheerst door zijn
holle frasen, het derde door die van haar.
Beide personages blijven afstandelijke
standpuntvertolkers en worden geen men
sen van vlees en bloed.
Peter Faber hanteert aanvankelijk een be
lerend doceertoontje, later is hij een aange
slagen man. Het gaat hem geroutineerd af.
Caroline Almekinders zet haar accenten
van aarzelend onzeker tot verbeten dram
merig op een nog wat stroeve manier neer.
Toch kan hun beider doelmatige vertolking
niet verhinderen dat 'Oleanna' weinig aan
spreekt. Naar verluidt was het stuk in New
York en Hinden een absolute topper. Ver
bazingwekkend.
amsterdam leo van celderen
Even leek het op het zoeken
naar de speld in de hooiberg.
Na auditie van ruim tweehon
derd kandidaten was de rol van
Anne Frank nog steeds niet in
gevuld. Liesbeth van Biezen van
het Produktiekantoor Amster
dam kan er nu, bij een kop kof
fie om lachen. In het Amster
damse Americain vertelt ze over
de zoektocht naar die ene actri
ce. Dat gezicht dat Anne Frank
moest gaan spelen. Wekenlang
worstelde ze samen met col
lega's stapels fotomappen
door en bekeek ze de ene na de
andere auditie. Uiteindelijk viel
de keuze op de 22-jarige Cleo
Dankert uit Edam.
„Weet je dat ze in eerste instan
tie niet is opgeroepen? Ze had
een stukje papier opgestuurd
waarop ze haar levensloop had
gekrabbeld. Er zat ook nog een
uitgeknipte foto van zichzelf bij.
Kortom, niet direct een school
voorbeeld van de ideale sollici
tatie. Bij toeval zag ik haar in de
map toen ik er nog maar eens
een kijkje in nam. Nou ja, toen
is het balletje eigenlijk gaan rol
len."
Naast Cleo Dankert speelt in
deze produktie Boudewijn de
Groot de rol van vader Otto, is
José Ruiter moeder Edith en
Isabel Menino het zusje Margot.
Deze cast staat voor de niet ge
makkelijke taak de produktie
van 1984 met een indrukwek
kende Jip Wijngaarden als Anne
en een sublieme Jeroen Krabbé
als haar vader te doen vergeten.
Liesbeth van Biezen ziet dat an-
ders: „Natuurlijk was Jip briljant
en natuurlijk is dal toen een
prachtige voorstelling gewor
den. Maar vergelijken is niet
ons uitgangspunt. Ik vind dat
we erin geslaagd zijn een groep
bij elkaar te krijgen, die goed bij
elkaar past. Boudewijn heeft
een vriendelijke, integere uit
straling. Maar ook José en Isabel
voldoen aan ons idee over hoe
de toneelfamilie Frank er uit
hoort te zien. Toch zal deze 'An
ne Frank' er ongetwijfeld anders
uit komen te zien dan de vorige
produktie. Al biedt de tekst na
tuurlijk weinig uitwijkmogelijk
heden.
Het grootste deel van het in
de jaren vijftig door Francis
Goodrich en Albert Hackett be
werkte boek ligt vast. Dat geldt
ook voor de bewerking en verta
ling door Mies Bouhuys. Dat
'andere' zal in accenten te vin
den zijn die de acteurs leggen.
Kleine stapjes die de oorspron
kelijke tekst geen geweld aan
doen. Maar in de bouw van het
decor zijn we natuurlijk wel vrij.
En ik kan je verzekeren dat Tom
Schenk er iets moois van heeft
gemaakt."
Met het boekingsschema van
'deze Anne Frank' is iets bijzon
ders aan de hand. Volgend jaar
vieren verschillende plaatsen
dat ze vijftig jaar geleden wer
den bevrijd. Het impressariaat
van Jacques Senf heeft daar zo
veel mogelijk rekening mee ge
houden.
Liesbeth van Biezen: „Wij
vonden het een mooie gedachte
als ergens in Nederland 'Anne
Frank' wordt opgevoerd dat die
voorstelling dan ook samcnvall
met de plaatselijke viering van
de bevrijding. Ik vind zeker dat
Anne Frank bij zo'n herdenking
past. In het stuk heb je veel
droefheid, maar toch ook veel
blijdschap. En dat geldt ook
voor zo'n herdenking.'
Première
Opvallend is wel dat de premiè
re op 21 januari 1995 in de Ko
ninklijke Schouwburg in Den
Haag plaats vindt. „Ik snap ook
wel dat veel mensen zeggen.
Anne Frank hoort bij Amster
dam. Maar zo'n première is ei
genlijk een opvoering die op
zichzelf staat. Vandaar dat we
een keer voor Den I laag hebben
gekozen. Ook al vanwege de
prachtige locatie. Maar meteen
daarna staat het stuk twee we
ken in het Nieuwe De la Mar
theater in Amsterdam. En dan
gaan we dik 120 keer het land
in.
De keuze voor 'De la Mar' is
niet zo gek. Het is een mooi
theater met een lage drempel.
Want 'Anne Frank' moet voor
alles toegankelijk zijn voor ie
dereen. Eigenlijk is het schrij
nend dat dit stuk nog zo actueel
is. Immers, overal zie je het ra
cisme in allerlei vormen weer
opkomen. In dat kader denken
we ook aan een scholenprojec
tie. Maar hoe we dat aanpak
ken, weet ik nog niet precies.
Dat komt wel goed. Waar het nu
om gaat is dat we de cast heb
ben en de motor kan gaan lo
pen."
'Anne Frank' wordt op 30 en
31 mei 1995 in de Leidse
schouwburg opgevoerd.
Modigliani die op de PAN antiekbeurs volgende week te koop is.
foto anp
In het verleden wilde het Ne
derlands Film Festival nog wel
eens een 'slotfilm' presenteren
die aanmerkelijk beter bleek
dan wat er tijdens de openings
avond vertoond was. Met de
vertoning evenwel van 'Een
maal Geslagen, Nooit Meer Be
wogen', bleek daarvan gister
avond toch geen sprake. De
nieuwe film van Gerrard Verha-
ge valt behoorlijk tegen, al
wordt er andermaal mooi acte
ren te zien gegeven (Ariane
Schluter, Ineke Veenhovem,
Jack Wouterse, Kathenka Wou
denberg, Stefan de Walle) en is
ook de fotografie (Nils Post) van
bijzondere kwaliteit.
Het probleem van Eenmaal
Geslagen is een scenario dat
weinig filmisch is. Het merk
waardige geval doet zich voor
dat tijdens het kijken naar de
film je voor de zoveelste keer
deze week het gevoel krijgt dat
de Nederlandse speelfilmerij
door de toneelwereld is overge
nomen. Het rare is dan dat er
helemaal geen theater aan Ver
biages films ten grondslag heeft
gelegen, maar wel een roman:
La Mèche, van Lucy Veldhui-
zen-Marchal.
Negentig procent van de film
speelt zich af in een en hetzelf
de appartement, waar een moe
der met een zoon en een doch
ter en een inwonende neef, een
slangenkuiltje vormen. Daar
wordt gesist, gekronkeld en
geTtrigeerd bij het leven maar
eigenlijk heeft men het best
prettig samen, want men is met
reptielen onder elkaar. Er heerst
een abjecte harmonie tussen
geletterde mensen met goede
smaak die elkaar voortdurend
met gif bestoken maar ook niet
anders van elkaar verwachten.
Het is echter gedaan met de
gewapende vrede als de zoon
des huizes bekent te willen
trouwen met een uit Limburg
afkomstige apothekersweduwe
die nooit een boek heeft gele
zen, een opzichtig slechte
smaak heeft, van moord ver
dacht wordt en alsof het dan
nog steeds niet erg genoeg is
ook nog een lijzige Limburgse
tongval heeft. Moeder slaat uit
woede haar zoon met een kar
per om de oren.
Wat dat precies was met die
moord, we komen het nooit te
weten. Die moord en die moe
der met haar kalkoenen, het
hadden de opmerkelijkste sce
ne's van de film kunnen zijn.
Maar de chic-filmer Verhage
doet er niks mee, omdat hij ver
baal geweld veel interessanter
vindt. Tot er als absolute climax
van de literaire draak iemand
een fox-terriër door de ruiten
gooit. En dan toch het gevoel
krijgen bij al die onzin dat Ver
hage zich een Nederlandse
Bergman waant, dat is pas erg.
De familie Frank: v.l.n.r. Cleo Dankert (Anne Frank), Boudewijn de Groot (Otto Frank), Isabel Manino (Mar
got Frank) en Josée Ruiter (Edith Frank). foto cpd
Producente Liesbeth van Biezen over nieuwe produktie:
omhoog alsof ze een onzichtba
re last torst. De achtergrond is
rood.
Paul Cézanne, Toulouse-
Lautrec en de beeldhouwer
Brancusi hebben grote invloed
gehad op Modigliani. Eigenlijk
wilde hij beeldhouwer worden,
maar hij had geen geld om de
dure steen te betalen. Uit zijn
tekeningen blijkt zijn fascinatie
voor sculptuur. De Griekse ar
chaïsche beeldhouwkunst
vormde een bron van inspiratie.
Modigliani, geboren in Livor-
no, trok op zijn 22ste naar Pa
rijs. Daar leefde hij het leven
van een bohémien; verslaafd
aan drugs en drank. Op z'n
35ste stierf hij vrij plotseling.
Z'n vrouw pleegde uit verdriet
zelfmoord door uit het raam te
springen. Beiden liggen nu in
één graf op Père Lachaise.
De actrice Henny Orri (69) neemt afscheid van
het toneel na de rol die zij nu speelt in „In de he
mel mag alles", een door haar man Theo Kling
geschreven en geregisseerd blijspel over euthana
sie. Zij heeft dat aangekondigd in het NOS-pro-
gramma Radio Uit.
„Van de zomer heb ik dit besloten. Ik vind het
prachtig en mooi, maar het is genoeg geweest. Op
een gegeven ogenblik moet je gewoon weten dat
het tijd is. Hoe ouder je wordt, hoe moeilijker alle
stress en moeilijkheden die erbij komen, je val
len", zo motiveerde de actrice haar besluit.
Henny Orri ontving in 1960 en 1961 de Bronzen
Bouwmeesterpenning en in 1964 de nominatie
actrice van het jaar. In 1978 kreeg ze de Colombi-
na voor haar rol in Deuren en in 1986 de Theo
d'Or voor haar rol Op Vleugels. In het seizoen
1987/88 vierde zij haar veertigjarig toneeljublie-
um.
de kunst- en antiekbeurs,
(N Amsterdam, is komende
:ek een werk van Amadeo
odigliani (1884-1920) te koop.
:t paneel, getiteld Cariatide.
(1913), is afkomstig uit
privébezit. Kunsthande-
Noortman biedt het voor
ton aan. PAN Amsterdam
van 8 tot en met 16 okto-
in de RAI in Artisterdam
van de Italiaanse kun-
komt zelden op de
De rode kariatide die nu
aangeboden is een ge-
techniek; olieverf en
papier. Op het klei-
van vijftig bij dertig
staat een vrouwelijk
ieeld. Ze zit op haar
en heeft de handen.
HennyOrri als Emily Stilson in 'Op Vleugels', warvoor zij de The d'Or kreeg.
archieffoto kippa