Boeren vrezen
komst rotganzen
r k
Natuur Milieu
Varkensgras (2)
Bonte Piet vangt steenuiltjes op
Stichting wil olifant
redden in Thailand
g'A
Steeds vaker vuilstort in natuurgebieden
Spinnen te
kijk in Artis
Het economisch belang van het behoud van vliegjes
Dier dat hier
overwintert
propt zich vol
DONDERDAG 29 SEPTEMBER 1994
NATUURLIJK
Varkensgras, alomvertegenwoordigd in het
plantenrijk, heeft een interessante taak.
Door onbekendheid wordt deze plant in de
mensenwereld dikwijls niet begrepen en
wordt zij verkeerd beoordeeld. Ik zet het
pleidooi vooreen rechtvaardige beoorde
ling van deze actieve plant in dit artikel
voort en begin daartoe met haar eigenaar
dige groeiwijze.
Staat het varkensgras tussen andere plan
ten, dan heeft deze plant een rechtopstaan
de houding; haar taak is dan alleen maar
grondzuivering. Staat zij daarentegen op
een plaats waar weinig of geen begroeiing
aanwezig is, dan vat zij haar andere taak op,
door er voor te zorgen dat verdroging, ver
wering en wind geen greep krijgen op de
weerloze grond.
Zij breidt daartoe haar hele stengel- en
bladsysteem wijd uit en kruipt, steeds met
stengelverlenging en bladvorming, in brede
kring verder. Let wel, niet door wortelvor
ming maar, veel effectiever, door nieuwe
plantvorming.
Kijk daarvoor maar eens naar de bouw van
de stengels; ze zijn donkergroen van kleur
met iets wit en rood bij de talrijke knoppen.
De vaak heel kleine bladen weinig ver
damping dus hebben een ruwe rand. De
bloemen zitten bijeen, in een aantal van
een tot vijf, verenigd tot een zogenaamde
bijscherm.
Ja, dan de kleur van die bloemen; hoe die is,
dat is zo maar niet te zeggen. Vrijwel van
voorjaar tot en met de herfst kunt u bloe
men aantreffen. In de lente overheerst wit,
hoewel ook rose en purper voorkomt. Volgt
u de bloemkleur tot in de herfst, dan zult u
merken dat het celvocht in de bloem veran
dert en de bloem blauw, paars of rood
wordt.
De kleur is namelijk afhankelijk van de sui-
kerproduktie in de cellen van de bloem
blaadjes. En die blaadjes zijn op hun beurt
wéér aangewezen op het voedselaanbod,
dat de wortels produceren uit hetgeen ze
kunnen bemachtigen. En dat is niet weinig.
Het is haast niet te geloven wat die wortels
al niet uit de bodem opnemen. Vraagt u
zich af, in wat voor soort grond het varkens
gras bij voorkeur groeit? Antwoord: het
heeft geen voorkeur! Zijn eerste taak is, bo
dembedekker te zijn om zo elke woestijn
vorming te voorkomen.
U vind de plant tot in de herfst langs wegen
en paden, tussen de straatstenen en langs
de trottoirbanden. Hoe wilt u die soort
grond daar noemen? En toch vinden de
wortelharen er de nodige voedingsstoffen,
die in de bladcellen niet alleen opgebouwd
worden tot de gebruikelijke, maar ook tot
enkele heel specifieke stoffen.
Die bijzondere stoffen worden in de ge
neeskunde gebruikt ter bestrijding van in
wendige bloedingen en om dorst te stillen
bij suikerziekte.
Ik heb het gevoel, dat deze vaak vertrapte
en verachte plant op het pad van de mens
geschoven wordt. Op die, door mens en
dier betreden, plaatsen hoort het varkens
gras thuis. Daar vindt het zijn ingrediënten
voor zijn bijzondere stoffen. Probeer maar
niet de plant een 'betere' plaats te geven.
Als u varkensgras plukt en thuis in een vaas
met water zet, is het na korte tijd ver
droogd. Zijn wateropnamestelsel is zodanig
afgesteld, dat hij bescheiden plaatsen nodig
heeft en 'weelde' niet verdraagt.
Door de eeuwen heen, tot op heden toe,
blijft voor de goede waarnemer en de door
zettende onderzoeker het varkensgras een
fascinerende plant. De in 79 na Christus bij
de uitbarsting van de Vesuvius omgekomen
schrijver Plinius schonk in zijn groot werk
Naturalis Historiavolie aandacht aan deze
plant en Diocorides, de beroemde Griekse
geneeskundige uit Cilicië, geneesheer in het
leger van keizer Nero, prijst haar in zijn
boek over geneesmiddelen, vanwege de
bloedstelpende stof die zij bevat. In vroeger
tijden was de volksnaam dan ook Bloed-
kruid.
Indien gewenst wil ik u er wel heel eenvou
dige, puur natuurlijke, gebruiksaanwijzin
gen over doorgeven.
midwoud Als de zeven dwergen van Sneeuwwitje, pienter,
ferm en waakzaam uit de oogjes blikkend, zitten ze daar in vo
gelasiel De Bonte Piet. Het asiel in het Noordhollandse Mid
woud heeft een record aantal opvang-steenuilen in huis. Alle
zeven van deze kleinste uilensoort in ons land zijn tijdens het
broedseizoen door attente vinders naar binnen gebracht. De
meeste vogeltjes waren, verweesd, aangetroffen op de grond in
West-Friesland en Purmerend, waar ze licht een prooi van de
katten hadden kunnen worden. Dat steenuiltjes al vroeg aan de
wandel gaan is overigens bekend. De jonge diertjes zijn vlu-
grijp. Doordat prima klauwtjes hebben, kunnen ze tegen bomen
op lopen. Ze worden dan ook niet zelden gezien terwijl ze een
uitstapje over een boerderijgazon maken. In West-Friesland,
waar de steenuil vanouds in de inmiddels verdwenen (hoog-
stam)boomgaarden huisde, vindt de vogel tegenwoordig in zijr
oude leefomgeving nog onderkomen in speciaal opgehangen
nestkasten.
FOTO MARTIJN DE JONGE
Gevolgen van bezuinigingen drijven vogels reservaten uit
De boeren van de Waddeneilanden kunnen de komende jaren rekenen op meer be
zoek van rotganzen, die in het voorjaar hun gewas komen opvreten. Dit is een indirect
gevolg van rijksbezuinigingen op het natuurbeheer in onder meer de kweldergebieden.
De krappe beheersbudgetten nopen de reservaatbezitters tot goedkoop beheer. Kwel
ders worden minder gemaaid en zijn door verruiging minder aantrekkelijk voor rotgan
zen, die daardoor uitwijken naar het boerenland.
leeuwarden gpd
Dat bleek verleden week tijdens
de eerste dag van een interna
tionale rotganzenconferentie,
die doör de Waddenvereniging
in Leeuwarden op touw is gezet.
Geleerden en belanghebbenden
uit de Waddenstaten, Engeland
en Frankrijk debatteerden over
de mogelijkheid om internatio
nale afspraken te maken die zo
wel de ganzen als de schade lij
dende boeren ten goede komen.
Rotganzenkenner Bart Ebbin-
ge (Wageningen) legde uit dat
de wereldpopulatie met het hui
dige aantal van deze vogelsoort
van ongeveer 250.000 aan haar
plafond zit. De flinke groei, die
in 1972 begon na het sluiten
van de jacht in Denemarken, is
tot staan gekomen.
Beperkende factor zijn de
omstandigheden in het broed
gebied, te weten het Taimyr -
schiereiland in Noord-Siberië.
De toendra-achtige eilanden
voor de kust zijn goed bezet met
ganzenesten. Kolonisatie van
het vasteland loopt stuk op na
tuurlijke vijanden, zoals de Tai-
myr-meeuw en de poolvos. Al
leen in jaren met veel lemmin
gen (een arctische muis) komen
rotganzen onder dekking van
sneeuwuilen tot een redelijk
broedsucces op het Taimyr-
continent.
Dat de rotgans in het Neder
landse Waddengebied in het
voorjaar toch nog in aantal toe
neemt, komt door het ruime
aanbod van voedsel. Dat is het
gevolg van de stichting van na
tuurreservaten, maar evenzeer
van de moderne landbouw, die
al in het vroege voorjaar voor ei
witrijk gras zorgt.
Namens het Landbouwschap
werd gepleit voor een reële
schadevergoeding voor boeren
in samenhang met een verjaag-
praktijk en het recht om selec
tief met het jachtgeweer in te
grijpen. Voor boerenwaarne-
mers uit Engeland en Sleeswijk-
Holstein lijkt de huidige Neder
landse wildschaderegeling al
een luxe. Daar wordt weinig of
geen geld uitgekeerd.
Uit wetenschappelijke hoek
kwam het voorstel kunstmatige
zeegrasvelden en kwelders te
creëren, om de graasdruk op
het boerenland te verminderen.
In Noord-Duitsland zijn daar
goede ervaringen mee opge
daan. Feit blijft, dat het huidige
areaal beschermde natuur in de
Waddenzee niet genoeg voedsel
biedt voor de rotganzen-wereld-
bevolking.
Ook in eigenlijke overwinte-
ringsgebieden in Engeland en
Bretagne is het voor de rotgans
schrapen om aan de kost te ko
men. In Noord-Spanje, waar
grote zeegrasvelden floreren,
worden steeds meer rotganzen
gesignaleerd. Voor de Neder
landse Waddenzee, een typi
sche etappeplaats op de rotgan-
zentrek, is geen alternatief voor
handen.
Thaise milieubeschermers heb
ben onlangs de oprichting be
kend gemaakt van de Stichting
Aziatische Olifant, die zal trach
ten de olifant in Thailand voor
uitsterven te behoeden. ,,Als we
niets doen, zouden er wel eens
geen olifanten meer kunnen
overblijven", aldus een van de
oprichters van de stichting.
Ooit telde Thailand tiendui
zenden olifanten, het nationale
symbool van het land. Nu leven
er nog drieduizend in gevan
genschap en ongeveer tweedui
zend in het wild.
De afgelopen dertig jaar is de
Thaise olifantenstand snel ach
teruitgegaan terwijl de bevol
king groeide van 26 miljoen
naar 58 miljoen inwoners en de
bossen, die in de jaren '60 nog
53 procent van het grondgebied
bedekten, nu nog maar 26 pro
cent beslaan.
Er is niet genoeg voedsel en
niet genoeg ruimte voor de oli
fanten, aldus de stichting. Ook
worden olifanten vaak gedood
voor voedsel, vanwege hun
ivoor of voor de traditionele ge
neeskunst en door dorpelingen
die hen als een bedreiging voor
hun boerderijen zien.
De stichting zal er bij de rege
ring op aandringen om alle oli
fanten in gevangenschap te re
gistreren. Ook zal de regering
onder druk worden gezet een
reservaat voor olifanten in het
wild in te richten.
De olifant als werkkracht een steeds minder
voorkomende verschijning in Thailand.
FOTO REUTER
Fransen ontruimen
controversiële
landingsstrook
op Antarctica
Waarschijnlijk afval van 'kleine scharrelaars'
amsterdam
's graveland
Onder druk van milieubeschermers heeft
Frankrijk verleden week beloofd een con
troversiële landingsstrook bij een onder-
zoeksstation op Antarctica te ontruimen.
Het werk aan de strip, dat in 1982 begon,
leidde tot felle protesten van ecologen die
bezorgd waren over het lot van keizerpen-
guins en andere vogels rond de basis Du-
manot-d'Urville.
De bouw vorderde langzaam. Het eerste
vliegtuig moest in januari 1993 landen.
Maar tegen die tijd was de airstrip onbruik
baar wegens schade veroorzaakt door slecht
weer. De strip is nooit in gebruik genomen.
Experts schatten dat de reparatie 16,5
miljoen gulden zou kosten, bovenop de 34
miljoen gulden die al zijn uitgegeven. De
basis zal bevoorraad blijven worden door
schepen. Deze varen gedurende de korte,
vier maanden durende zomer op Antarctica
van het Australische eiland Tasmania naar
de basis, die de rest van het jaar onbereik
baar is.
Beheerders van natuurgebie
den treffen steeds vaker stie
kem gestort afval aan. In het
gehele land melden opzichters
de aanwezigheid van grote en
kleine hopen vuil, waaronder
vaak gevaarlijke stoffen. Vol
gens de Vereniging Natuur
monumenten gaat het om af
val van kleine bedrijfjes, die
geen geld over hebben voor
het legaal storten via de ge
meente. Particulieren kunnen
hun vuil meestal wel bij de rei
nigingsdienst van de gemeen
te kwijt en voor chemische
stoffen bestaat de chemokar.
De opzichters treffen puin
aan, bouwafval, vaten met on
bekende chemische stoffen,
autobanden en zelfs asbest.
Bedrijven moeten voor het
aanbieden van chemisch afval
tot tien kilo betalen en voor de
verwerking van grotere hoe
veelheden moeten zij gespe
cialiseerde bedrijven inschake
len. Grotere bedrijven houden
zich daaraan; Natuurmonu
menten denkt dat met name
kleine 'scharrelaars' verlaten
plekken in de natuur opzoe
ken om hun rommel te dum
pen.
Er duiken bijvoorbeeld de
laatste tijd veel autobanden
op. Inleveren kost sinds kort
een tientje per band. In recre
atiegebieden zoals Spaam-
woude wordt vaak afval ge
vonden en in de Loonse en
Drunense Duinen werden de
ze zomer zelfs 190 autobanden
op een plek aangetroffen. Op
het landgoed Huis ter Heide
vond een opzichter drie lek
kende vaten terpentine en
langs een openbare weg door
het landgoed zeventig vierkan
te meter asbest.
Voor de beheerders van de
natuurgebieden is de vondst
van afval extra zuur, omdat zij
voor de verwijdering moeten
betalen. De dader ligt vrijwel
altijd op het kerkhof en poli
tietoezicht is er te weinig.
Een hevige angst voor spinnen
plaagt sommige mensen, ande
ren vinden spinnen alleen maar
griezelig, een enkeling denkt dat
spinnen gevaarlijk zijn. Wie wat
minder emotioneel kennis wil
maken met deze diersoort, kan
van zaterdag 1 tot en met zon
dag 9 oktober terecht in het In-
sektarium van Artis, voor een
vogelspinnententoonstelling.
De echt dapperen kunnen er
niet alleen naar kijken, maar
mogen zo'n dier ook vasthou
den. Artis meldt dat Het Repti-
lion (Zoetermeer) op deze expo
sitie in ongeveer zeventig bak
ken zo'n veertig soorten spin
nen toont, onder meer de be
ruchte Zwarte Weduwe en de
Goliath die, in spreidstand, de
grootte van een trottoirtegel
heeft.
Voor de liefhebbers is er een
boekje over vogelspinnen te
koop en zelfs het harige huidje
van het dier.
londen the independent
Milieudeskundigen weten vaak niet goed
hoe ze het belang van biodiversiteit, oftewel
soortenrijkdom, moeten uitleggen. Onlangs
meldde de directeur van de Britse afdeling
van het Wereld Natuur Fonds tijdens een
conferentie dat er elk jaar zo'n 20.000 soor
ten verdwijnen, oftewel elke twintig minu
ten één. Maar toen hem werd gevraagd één
enkele soort te noemen die dit jaar was uit
gestorven, wist hij er geen.
Welk nut heeft een vliegje waarvan nie
mand het bestaan kent? Wat is het nut van
biodiversiteit? Aangezien we niet eens we
ten hoeveel soorten er zijn (schattingen va
riëren van vijf miljoen tot vijftig miljoen)
kunnen we alleen maar gissen naar het
aantal soorten dat verdwijnt.
Ons verlangen om bedreigde grote zoog
dieren te redden, is misschien nog wel ver
klaarbaar. Denk maar aan de reuzenpanda
(het symbool Van het WNF), de blauwe vin
vis of de Siberische tijger. Maar het is veel
lastiger om vol te houden dat bossen niet in
landbouwgrond moeten worden veranderd
om het leefmilieu te beschermen van insek-
ten waarvan we niet eens weten dat ze be
staan.
Toch is er, afgezien van ethische of more
le redenen, een belangrijk economisch ar
gument om deze leefgemeenschappen juist
wel te beschermen. De schrijvers David
Pearce en Dominic Moran leggen dit uit in
hun boek The Economie Value of Biodiversi
ty (De economische waarde van biodiversi
teit), dat later deze maand zal verschijnen.
De belangrijkste oorzaak van het verdwij
nen van soorten is landontginning door de
mens. Grote stukken land worden van moe
ras, bos of kustgebied veranderd in weide-
of akkerland. Maar de economische waarde
van het land in zijn natuurlijke staat is vaak
veel groter dan in zijn ontgonnen vorm.
De waarde als bouwland kan veel kleiner
zijn dan de toeristische waarde, of de medi
sche waarde van de planten die er groeien.
Wie daarbij ook nog bedenkt dat het om
hakken van een bos elders tot overstromin
gen leidt en bijdraagt aan de wereldwijde
temperatuurstijging, begrijpt dat agrarisch
landgebruik in veel gevallen economisch
gezien pure onzin is.
Toch schrijdt dit proces nog steeds voort.
Waarom? In de eerste plaats omdat land-
ontginning in veel landen om politieke re
denen wordt gestimuleerd. En in de tweede
plaats omdat het vaak niet eenvoudig is om
de economische waarde van land in zijn
natuurlijke staat optimaal te benutten. Dit
exploitatie-probleem laat zich niet eenvou
dig oplossen, maar het afschaffen van ont
ginningssubsidies zou al een grote stap in
de goede richting zijn.
We hoeven niet te weten wat het nut is
van een vliegje. We hoeven alleen maar te
weten dat het economische onzin is insekti-
ciden te subsidiëren om het vliegje te do
den.
vertaling: margreet heslinga
theoschildkamp. gpd
Het is gebeurd met de zomer. Het is vooT-P-
bij. De natuur maakt zich op voor de win
ter. Koekoek en wielewaal, gierzwaluw en!
tuinfluiter: ze zijn al verdwenen. Wie def-
winter in eigen land moet zien door te kol
men, propt zich vol met zo veel mogelijkj
voedzame kost: de brandstoftank moet vol'
zijn. De vleermuizen hebben zich tegoed
gedaan aan insekten, de egel heeft ik weel?-
niet hoeveel naaktslakken achter de kiezen
konijnen en hazen verslinden kilo's gras en!
kruiden, de eekhoorn eet aan één stuk dooiP-
beukenootjes en hazelnoten: ieder zorgt er-P-
voor dik en gezond te zijn.
Sommige dieren leggen voorraden aan:
de Vlaamse gaai van eikels, de eekhoorn'
van noten en de muizen van zaden. Nood-j
gedwongen moeten vele dieren het echter
zien te rooien zonder provisiekast. Vlees-!
eters kunnen geen prooi bewaren, vlinders'
geen nectar. Van de meeste insektensoor-j
ten zullen in de herfst alle exemplaren ster-!
ven. Natuurlijk zijn dan de eitjes, waaruit in!
het voorjaar de nieuwe generatie komt, al
Ook wordt in de voortplanting wel voorj
zien door vrouwelijke exemplaren de winter-
te doen overleven, zoals bij hommels, of
een enkele koningin, hetgeen het geval iJ-'
bij bijen en wespen. Maar deze zijn niet de
enige die als volwassen insekt door de kou
de en de duisternis heenkomen.
De prachtige vlinders kleine vos en dag
pauwoog slagen hierin ook, alsmede het lie
veheersbeestje, de gaasvlieg, de mug en dt
coloradokever. Zij zoeken een beschut plek
je: onder een houtstapel, in een opening o
kier in een muur, in een boomholte,
schuur of een garage. Daar zitten ze
denlang doodstil, met een koud e
nauwelijks levend lichaam. Ze leven op eerM
waakvlammetje.
Er zijn er die de warmte opzoeken van dt
menselijke woning, maar vreemd genoej
overleven ze dit zelden. Wanneer het li
chaam in winterslaap gaat is kamertempe
ratuur te hoog en raakt het insektelijf in ver
warring en uit balans. Wie zo'n overwinte -1
rende vlinder binnenshuis aantreft kan hen rf
maar beter naar buiten brengen. Hetzelfd
geldt voor lieveheersbeestjes, die vaak ach -
ter de schors op uw open-haard-brandhouW
zitten. Leg zon blok maar ergens beschut ifp
de buitenlucht. De kevertjes komen
voorjaar vanzelf tot leven om uw planten
ontdoen van bladluizen.
Wat de vlinders betreft zijn het slecht]
eerdergenoemde soorten en hooguit
een paar andere lotgenoten die door
en ijs heen weten te laveren. Koolwitji
brengen alleen als pop de winter door.
rupsen hebben zich op een droge pi;
tussen de begroeiing ingesponnen en
steden de wintermaanden aan de
tamorfose van rups naar vlinder. Pijlstaai
vlinders en vele soorten uiltjes doen hetzell
de, maar tussen het mos of in de grond. An
dere uiltjes zoeken veiligheid in de holl
stengels van bereklauw of riet.
Een aantal soorten vlinders heeft, net al
trekvogels, de weg naar het warme zuidei
weten te vinden. De meest opvallende
dit reizigerslegioen is de atalanta, die
wel admiraal of nummervlinder wordt ge
noemd. In de nazomer en herfst begint h -
zijn duizenden kilometers lange tocht. Zij]
nakomelingen komen vanaf april naar onz jj
streken terug om ook hier weer een nieuw r
lichting te produceren. In de late lente leg
gen ze hun eitjes op voornamelijk brandne
telbladeren, waarna in juli de eerste kers
verse vlinders verschijnen.
In de nazomer zijn er zovele atalanta!|ia
dat we ze overal kunnen aantreffen waa^'
maar bloemen als asters en sedum zijir
waar rottend fruit onder de bómen ligt ol
waar composthopen een rijk gedekte taffy;
betekenen. 11
Minder spectaculair dan deze prachtvlinl
der is het gamma-uiltje, maar minstens zr
opzienbarend is zijn trekgedrag. Het op hefr
eerste gezicht v-aalbruine, maar bij nadeL
inzien prachtig getekende en gekleurd!
beestje, plant zich voort in Noord-Afrika orL
in het voorjaar Europa binnen te trekkej
Vanaf begin mei is dit dagvlindertje, dat
uitziet als een nachtvlinder, in ons lai
aanwezig.
Daar fladdert hij vliegensvlug en schijf
baar heel zenuwachtig van bloem
bloem, vooral afrikaantjes, buddleia er
de. Per bloem verdringen er zich soms
tallen. Maar dikwijls is hij niet met zove%
het aantal varieert enorm van jaar t
Het ene seizoen zijn er slechts een paar duLê
zend, het andere kunnen het er vele miljot
nen zijn.
Dit jaar, 1994, was het zo'n echte gamma
uiltjes-zomer. De menigte was overal or
voorstelbaar groot. Al deze kleine fladde^1
raars, die herkenbaar zijn aan de op d1;
Griekse letter gamma lijkende witte vleuge
vlek, zullen niet terugkeren in Afrika. Wan
neer het op zeker moment te koud en l
wordt gaan ze ten onder. Een nieuwe ii
gratiegolf laat tot het voorjaar op
wachtdn.
