Duitse minderheden in Oost-Europa
op zoek naar hun identiteit
Feiten &Meningen
Doodstraf haaks
op Nederlandse
cultuur
Nepalese Gurkha's worden mogelijk opgenomen in VN-macht
Hervorming gezondheidsstelsel
Verenigde Staten onafwendbaar
WOENSDAG 28 SEPTEMBER 1994
I let Centraal Bureau voor de Statistiek heeft
onlangs een groot nationaal kiezersonder
zoek gedaan. Daaruit blijkt dat 91 procent
van de kiezers geen vertrouwen meer heeft
in onze politici, dat meer dan de helft van
de kiezers vindt dat Nederland vol is en dat
de doodstraf opnieuw moet worden inge
voerd.
Niet zo erg lang geleden heb ik op TV
zo'n typisch Amerikaanse documentaire ge
zien over de toepassing van de doodstraf in
Texas. Daar wordt de ter dood veroordeelde
via een injectienaald, gevuld met gif, om
het leven gebracht. Op TV werd de execu
tieruimte getoond compleet met executie-
bed. Daarna werd minitieus de procedure
uitgelegd. De veroordeelde krijgt zijn eerste
executiebevel door de gevangenisdirecteur
voorgelezen.
Dan verlaat de directeur het vertrek en
wordt* de veroordeelde aangesloten op de
automatische executieapparatuur, die door
de beul buiten de executieruimte wordt be
diend. Eerst een enigszins verdovende stof
en daarna de dodelijke injectie, die de ver
oordeelde, na een doodsstrijd van drie mi
nuten, doet overlijden. Dit alles via ramen
gadegeslagen door officiële vertegenwoor
digers, een paar burgers en. indien door de
veroordeelde gewenst, door familie-en een
geestelijke verzorger.
Na de uiteenzetting van de techniek, de
confrontatie met de nabestaanden van de
slachtoffers van het misdrijf. De nabestaan
den zijn allen nog zeer aangeslagen en vol
afschuw en wraak. Zij wachten met span
ning de voltrekking van het vonnis af en
wensen zonder uitzondering de dood van
de misdadiger. Van christelijke deugd van
vergeving, ook voor de ergste misdaad,
geen spoor.
Daarna een kleine selectie van ter dood
veroordeelden. De meesten wachten al ja
ren op de voltrek
king van hun von
nis. Ze vechten en
hopen, ontkennen
ten dele de ernst
van hun misdrijf,
proberen begrip
voor hun daad te
kweken.
Vervolgens de vrou
wen van de misda
digers. Wanhopig
over de daad van
hun man, maar ook
over het lot dat hem
staat te wachten.
Ondanks alles hou
den ze van hem en
willen hem terug in
levende lijve. Ten slotte de hulpverleners in
soorten en maten. Van gevangenisperso
neel tot de maatschappelijk werker, de do
minee en de advokaat. De meeste van deze
professionals proberen het onheil voor de
veroordeelde af te wenden.
Dan de slotbeelden. Eén van hen wordt,
geëxecuteerd. Dat blijft buiten beeld, maar
wel krijgen we de lijkauto te zien, die het
gevangenisterrein verlaat. Innig tevreden
nabestaanden van het slachtoffer, de hui
lende vrouw van de veroordeelde en ja, een
huilende advocaat die het niet kan verwer
ken dat zijn cliënt, voor wie hij zo lang en
intens heeft gevochten, het loodje heeft
moeten leggen.
De kijker blijft intussen in complete ver
warring achter. Overstelpende emoties die
zijn maag doen samenkrimpen. Beurtelings
verplaatst hij zich in de rol van de veroor
deelde die de tijd meedogenloos ziet weg
tikken, in het verdriet van zijn vrouw en in
het verdriet en de vreugde van de nabe
staanden van zijn slachtoffer. Niets mense
lijks is ons vreemd en wat moet je hier nu
van vinden? Je begrijpt gevoelsmatig beide
partijen en ben je nu voor of tegen de
doodstraf?
De executie in Singapore, door de strop,
van onze landgenoot Johannes van Damme
heeft ons opnieuw met de neus op de feiten
gedrukt. Onafwendbaar sloeg het noodlot
toe. Een desolate minister van buitenlandse
zaken Van Mierlo, een in en in bedroefde
familie en een volk in verwarring achterla
tend. Dit is wat de doodstraf is. Weloverwo
gen, op grond van een rechterlijk vonnis,
van staatswege iemand van het leven bero
ven.
Als de kruitdampen zijn opgetrokken,
staat het volgende mij helder voor ogen.
Het is volstrekt juist dat wij in vredestijd,
onder geen enkel beding, de doodstraf ken
nen. Die zou haaks staan op onze cultuur
en beschaving. Het gaat niet aan om ie
mand, hoe zwaar zijn misstap ook is, in
koelen bloede van staatswege van het leven
te beroven. I let is een teken van beschaving
van ons als samenleving, dat wij de misda
diger deze ultieme en onomkeerbare straf
onthouden.
Het is een keuze voor het leven, voor het
adagium: hoop doet leven! Dat verhindert
geenszins medeleven met de nabestaanden
van het slachtoffer. In het geval van Van
Damme waren die zelfs niet aanwezig, of je
zou de anonieme drugdode ten tonele
moeten voeren. Een gebruiker die nog altijd
persoonlijk verantwoordelijkheid draagt
voor het gebruik van de dodelijke drugs.
Het is goed dat de staat en de rechterlijke
macht als een bastion staan tussen onze
begrijpelijke roep om wraak en de eis dat
leven niet willens en wetens wordt beëin
digd. Wij zijn God niet en het is goed dat in
nederigheid te beseffen.
Op veel plaatsen in
Oost-Europa bloeide
ooit de Duitse cultuur,
maar de Tweede We
reldoorlog had ramp
zalige gevolgen voor
Duitse minderheden
in het buitenland. He
le gemeenschappen
hielden het hoofd
slechts met moeite bo
ven water of verdwe
nen zelfs geheel. Zel
den heeft de Europese
beschaving een grote
re demografische ver
andering gezien dan
de geleidelijke elimi
natie van de Duitse
aanwezigheid in Oost-
Europa.
De val van het communisme
vijf jaar geleden bracht hoop op
een wederopbloei van de Duitse
cultuur. Langzaam maar zeker
richtten de Duitse minderheden
zich op uit onderdrukking en
vergetelheid. Het aantal Duitse
scholen, bibliotheken, kerken
en Duitstalige media in oostelijk
Europa groeide. Met de nodige
voorzichtigheid begaven etni
sche Duitsers zich weer in de
plaatselijke politiek en knoop
ten zakelijke contacten aan met
het moederland' Duitsland.
Het tij leek te keren.
Maar de val van het IJzeren
Gordijn opende ook de weg
naar Duitsland. Er werd dan
ook massaal gebruik gemaakt
van het zogenoemde Heima-
trecht, het recht om naar het
land van hun voorvaderen terug
te keren. Honderdduizenden et
nische Duitsers, vooral uit Roe
menië en de voormalige Sov
jetunie. grepen deze kans om
aan de armoede te ontsnappen.
Hele gemeenschappen verdwe-
nen, of verloren in één klap hun
levensvatbaarheid omdat alleen
de bejaarden en zieken overble
ven. Maar terwijl de etnische
Duitsers in hun geboorteland
veelal met de nek werden aan
gekeken, worden ze in Duits
land beschouwd als twee
derangs burgers. Sommige
groepen, zoals de Karpaten-
Duitsers in Slowakije, willen
dan ook niet terug.
De Hongaarse koning Geza II
nodigde in het jaar 1141 Saksen
uit zich in Transsylvanië te ves
tigen om het gebied te verdedi
gen tegen plunderende horden
Turken en Tartaren. In 1991
vertrokken de Saksen massaal
uit het gebied, nadat ze er ruim
850 jaar hadden gewoond.
Na jaren van tekorten aan voed
sel. brandstof en kleding achter
het IJzeren Gordijn, was het
aanbod van Duits staatsburger
schap, Duitse lonen en Duitse
sociale uitkeringen voor velen te
goed om te laten schieten. Roe
menië, dat ooit een Duitse be
volking van ruim één miljoen
had, telt nu minder dan 100.000
Duitsers.
Vóór 1945 leefden er in Slowa
kije zo'n 160.000 Duitsers en in
de Tsjechische Republiek waren
dat er maar liefst drie miljoen.
Voor Hitler was dat reden om
een flink deel van Tsjecho-Slo-
wakije, Sudetenland, op te ei
sen. De internationale gemeen
schap ging daarmee in 1938 ak-
koortj, in een ijdele poging oor
log te voorkomen. Na de oorlog
zetten de Tsjecho-Slowaakse
autoriteiten de zogenoemde Su-
deten-Duitsers het land uit, uit
wraak voor de de steun die ze
nazi-Duitsland hadden gege
ven. Tegenwoordig wonen in
Slowakije nog 10.000 mensen
van Duitse afkomst en in de
Tsjechische Republiek 50.000.
Ruim een kwart van de bijna
twaalf miljoen inwoners van
Beieren, de rijkste en op één na
dichtst bevolkte deelstaat van
Duitsland, heeft wortels in het
voormaligeTsjecho-Slowakije.
De meesten van hen stemmen
op de grootste politieke partij
van Beieren, de CSU (Christelij
ke Sociale Unie), die zich dan
ook voor hen inzet. Zo heeft een
aantal CSU-afgevaardigden on
langs voorgesteld om de toetre
ding van Tsjechië tot de Eu
ropese Unie te blokkeren zolang
de kwestie van de schadeloos
stelling van de verdreven Sude-
ten-Duitsers niet is geregeld.
SILEZI
Polen, dat in 1945 over histo
risch Duits grondgebied in wes
telijke richting werd opgescho
ven, telt ongeveer 400.000 Duit
sers. Ruim 75 procent van hen
woont in Opper-Silezië. In de
afgelopen drie jaar hebben ten
minste 40.000 Silezische Duit
sers een Duits paspoort aange
vraagd en gekregen. Ze zijn ech
ter niet van plan naar Duitsland
te emigreren.
Volgens de Poolse volkenkundi
ge Danuta Berlinska wijzen het
plaatselijke dialect en de Silezi
sche tradities van deze mensen
er op dat ze niet als Duitsers of
Polen moeten worden geclassi
ficeerd, maar eenvoudigweg als
Sileziërs. Door de onderdruk
king van de Duitsers in het
communistische Polen spreekt
nog maar één op de vier Duitse
Sileziërs 'Duits'.
Op uitnodiging van Catharina
de Grote vestigden Duitse boe
ren zich in de achttiende eeuw
ook in Rusland. Van oorsprong
Duitse edelen beheersten toen
al eeuwen het openbare leven
in de Baltische staten Estland
en Letland. Toen deze gebieden
in de Rüssische invloedssfeer
kwamen, leverden de Baltisch-
Duitse grootgrondbezitters het
tsarenrijk vooraanstaandse
staatslieden.
TRANSPORT
Voorzover ze niet door Hitier
naar 'huis' werden gecomman
deerd, zoals gebeurde met de in
Estland (Tallinn) en Letland (Ri
ga) wonende Duitsers, werden
veel van deze Duitse gemeen
schappen in 1941 door Stalin op
transport gezet naar Siberië en
Centraal-Azië. Het probleem is
nu hoe deze bevolkingsgroepen,
waaronder de zogenoemde
Wolga-Duitsers, weer in hun
waarde kunnen worden her
steld.
Duizenden Wolga-Duitsers ho
pen vanuit onder andere Ka-
zachstan terug te keren naar
hun woongebieden in Saratov
en Wolgograd. Met financiële
hulp van Bonn heeft een vereni
ging van Wolga-Duitsers een
kantoor geopend in het voor
malige Reich-consulaat in Sara
tov. In St. Petersburg, waar voor
1940 zo'n 100.000 Duitsers
woonden, is onlangs de eerste
Duitse middelbare school her
opend.
Ook in Kaliningrad, ooit de trot
se Pruissische hoofdstad Kö-
nigsberg, is een bescheiden 're
vival' van het Duitse religieuze
en culturele leven op gang ge
komen. In westelijk Siberië heb
ben Duitse verzoeken om zelf
bestuur geresulteerd in de op
richting van het 'Duitse Volks
district Asovo' in de regio van
Omsk. De stad Novosibirsk
heeft een Duitse katholieke bis
schop.
BONN TONY BARBER
VERTALING: MARGREET HESLINGA
De befaamde Nepalese Gurkha-sol-
daten gaan misschien een nieuwe
toekomst tegemoet; een toekomst
binnen de internationale vredes
machten van de Verenigde Naties.
Het Britse leger telt nu nog 8.000
Gurkha s, van wie de meesten in
Hong Kong zijn gestationeerd. Na
de overdracht van de kroonkolonie
aan China in 1997 zal er voor nog
slechts 2.500 van deze militairen
plaats zijn in het Britse leger.
Gurkha-soldaten hebben de reputa
tie uiterst professionele en betrouw
bare strijders te zijn. Het woord
'Gurkha' is afgeleid van de oude
naam van het koninkrijk Nepal dat
tussen 1814 en 1816 felle tegen
stand bood tegen de invasies door
het Britse leger vanuit India.
Onder de bewakers van Bucking
ham Palace in Londen zijn ver
scheidene Gurkha's, terwijl de sul
tan van Brunei er 1.000 ingehuurd
voor zijn persoonlijke bewaking.
Een deel van de Singaporese politie
bestaat uit Gurkha's.
„De Gurkha's zijn uitstekend ge
schikt om snel op te treden in
noodsituaties", menen Brian Farrell
en Christopher Lingle van de Natio
nale Universiteit van Singapore.
„Door hun reputatie van onpartij
digheid kunnen ze wellicht bijdra
gen aan vermindering van spannin
gen in conflictgebieden."
liet idee om de Nepalese elite-een
heden standby ie hebben voor VN-
vredesmissies werd in 1991 voor het
eerst geopperd door de Britse pre
mier Major. De andere permanente
leden van de Veiligheidsraad voel
den daar toen niets voor, omdat het
te duur zou zijn. Maar nu steeds
duidelijker wordt hoe ingewikkeld
en tijdrovend het is om vredes
machten samen te stellen, lijkt Ma
jors suggestie in VN-kringen serieus
te worden genomen.
Militaire deskundigen.merken op
dat de huidige vredesmachten vaak
veel te laat ter plekke zijn en niet te
gen hun taak opgewassen. De Gurk
ha's hebben een lange traditie van
dienen onder vreemde mogendhe
den. Na bovengenoemde-strijd te
gen de Britse legers tekende de
Nepalese koning uiteindelijk een
verdrag waarin hij een deel van
grondgebied afstond aan Brits-In-
dië, maar waarbij Nepal onafhanke
lijk bleef. De Britse generaals waren
echter zo onder de indruk geraakt
van de discipline en vasthoudend
heid van de Gurkha-eenheden dat
zij het recht bedongen om Nepalese
soldaten te recruteren.
Daarna vochten de Gurkha's aan de
zijde van het Britse leger in de de
sastreus verlopen veroveringsoorlog
tegen Afghanistan, in de Belgische
loopgraven tegen de Duitsers tij
dens de Eerste Wereldoorlog en in
de Burmese jungle tegen de Japan
ners in 1943 (Burma heet inmiddels
Myanmar). Ook in het conflict met
Argentinië om de Falkland-eilanden
in 1982 zette Groot-Brittannië
Gurkha's in.
Sinds India onafliankelijk werd heb
ben honderdduizenden Gurkha's in
het Indiase leger gediend en tegen
India's traditionele vijanden China
en Pakistan gevochten. Ze vochten
ook mee toen India in 1988 troepen
stuurde naar Noord-Sri Lanka in
een poging af te rekenen met de Ta
mil Tijgers.
Voor Nepal zijn de pensioenen voor
Gurkha-veteranen en het geld dat
soldaten in het buitenland naar huis
opsturen, de op drie na grootste
bron van buitenlandse valuta, bij el
kaar goed voor 30 miljoen dollar
(zo'n 55 miljoen gulden). Voor het
arme Himalaya-koninkrijkje is dat
veel geld.
In de internationale vredesmachten
van de VN dienen al 'gewone'
Nepalese militairen. Zo hebben
sinds 1983 20.000 Nepalezen deel
uitgemaakt van de Interimmacht
van de VN in Libanon (Unifil), het
geen Nepal een dollarstroom ter
grootte van 90 miljoen (ongeveer
170 miljoen gulden) heeft opgele
verd. Op dit moment zijn zeven
honderd soldaten gestationeerd op
de (jolanhoogte, waar een Nepalese
generaal aan het hoofd van Unifil
staat.
Daar de inkomsten uit het Britse le
ger de komende jaren zullen afne
men, wil Nepal dit compenseren
door een grotere rol te spelen in in
ternationale vredesoperaties. „Het
is ons enige alternatief', meent
Shyam Bhurtel, een militair histori
cus verbonden aan de Tribhuvan
Universiteit in Kathmandu. „Nepal
moet lobbyen voor de vorming van
een permanente VN-vredesmacht
en samenwerken met landen die
daar ook voor voelen", zegt Mana
Ranjan Josse, tot voor kort verte
genwoordiger van Nepal bij de VN
in-New York.
KATHMANDU BIRMAN MAHARJAN
TOM JANSSEN
■v
IK HtB M KIA:HT
OVER AtAERlf<AHEN
In het politieke gekrakeel rond de her
vormingsplannen voor het gezond
heidsstelsel in de Verenigde Staten is
het nogal eens weggemoffeld, maar de
oorspronkelijke aanleiding van alle
commotie is daarmee niet weggeno
men: meer dan 39 miljoen Amerikanen
zijn nog steeds niet verzekerd tegen
ziektekosten. Tegen het jaar 2000 zal
dat aantal zijn gestegen tot 43 miljoen.
Voorlopig mag president Bill Clinton
een gevoelige politiek nederlaag heb
ben geleden nu het parlement zijn
voorstellen dit jaar niet meer zal behan
delen, het laatse woord over het stelsel
is nog niet gesproken. Hetzelfde publiek
dat nu toestaat dat Clintons plannen
worden tegengehouden, zal er volgens
deskundigen zeker voor zorgen dat het
op de politieke agenda terugkeert.
Bij het aantreden van-Clinton was het
plan voor een rechtvaardiger stelsel po
pulair genoeg om politieke aandacht te
rechtvaardigen. Het ging slecht in Ame
rika. de dreiging van armoede, werk
loosheid en verpaupering was voor veel
mensen reëel genoeg om een goede
verzekering te eisen.
Nu de economie aantrekt, neemt de
hang naar financiële zekerheid echter
weer af, waardoor de tegenstanders van
de hervorming het tij meekregen. Suc
cesvol wisten zij het beeld te creëren
dat Clinton de vrijheid van de Ameri
kaanse burger om een eigen arts te kie
zen, wil beperken. In goede tijden kent
het ideaal van de zelfkiezende Ameri
kaan meer aanhang dan in slechte tij
den.
Maar uiteindelijk zullen de 43 miljoen
armen die ook bij een aantrekkende
economie nog steeds geen verzekering
kunnen betalen, hun politieke recht ha
len. ..Er is een groot gat tussen wat de
politici doen en wat het publiek eigen
lijk had verwacht. Uit geen enkele opi
niepeiling blijkt dat het hele plan öm
zeep moet worden geholpen. In no
vember van dit jaar zullen de mensen
vragen wat precies is gebeurd, waar de
voordelen blijven die ons waren be
loofd", zegt gezondheidsdeskundige
Bob Blendon van de Universiteit van
Harvard.
Voorlopig is het politieke gevecht echte
gestreden. Het Congres, gedomineerd
door Clintons Democraten, zal zich niei
onmiddellijk weer wagen aan een nieiF
we ronde over een nieuw plan: daar
voor heeft de strijd rond de voorstellen
die ooit door Clinton als hoeksteen van
zijn beleid werden gepresenteerd, te
veel wonden geslagen. Verdeeld en mei
slechts een berg aan nieuwe studies in
het vooruitzicht zullen de politici zich
zeker nog wel even bezinnen. „Het mo
mentum voor hervorming van het stel'
sel is doodgeslagenaldus de Demo
cratische senator Tom Harkin. Clinton
zal het in zijn eersté termijn als presi
dent waarschijnlijk niet meer meema-
ken.
WASHINGTON Rtr-ANP