Verguisd IMF oogst na 50 jaar herwaardering
Haïti blijft nog heel lang een puinhoop
Noorse havenstad Tromsp
swingt dankzij de studenten
Buitenland
Kleinzoon Wilhelm II overleden
DINSDAG 27 SEPTEMBER 1994
Kritiek is er nog steedsmaar recepten IMF worden overal toegepast
V AMSTERDAM EVERT VAN DEN HEUVEL
„In Moskou citeren we nu het IMF zoals vroeger Karl
Marx." De kwinkslag van Boris Fjodorov, de Russische
ex-minister van financiën, is tekenend voor de herwaar
dering die het verguisde Internationale Monetaire Fonds
op zijn 50ste verjaardag kan oogsten. De instelling was
tientallen jaren het symbool van kapitalistische uitbui
ting. Kritiek is er nog steeds, maar er is inmiddels nauwe
lijks meer een land te vinden dat zijn economie niet in
richt volgens de recepten van het IMF. Het IMF en de
Wereldbank vieren hun jubileum begin volgende maand
op de jaarvergadering in Madrid.
35 dollar. De lidstaten betaal
den een inleg in verhouding tot
hun economische gewicht,
waarmee het IMF voor korte tijd
geld kon lenen aan landen met
betalingsproblemen. De We
reldbank kreeg tot taak via lang
lopende leningen te zorgen
voor economische opbouw.
Ook de Sovjetunie was in
Bretton Woods van de partij,
maar Sovjet-leider Stalin be
sloot uiteindelijk niet mee te
doen. Ook de meeste bondge
noten van de Sovjets haakten
onder druk van Moskou af. Van
de socialistische landen waren
lange tijd alleen Roemenië en
Joegoslavië aangesloten.
Aan de wieg van IMF en We
reldbank stonden slechts 44
landen. Op 22 juli 1944, enkele
weken na de geallieerde invasie
in Normandië, werden in een
hotel in het Amerikaanse ge
hucht Bretton Woods de funda
menten gelegd voor een nieuwe
na-oorlogse economische orde.
De geestelijke vaders waren de
Britse econoom John Maynard
Keynes en zijn Amerikaanse
vakbroeder Harry Dexter White.
De twee wetenschappers
hadden ideeën ontvouwd om
een herhaling van de Grote De
pressie in de jaren dertig te
voorkomen. De wereldecono
mie stortte toen in door een to
tale ontwrichting van het inter
nationale betalingsverkeer.
Scherpe produktiedalingen en
massale werkloosheid waren
het gevolg.
In Bretton Woods werd beslo
ten een nieuw geldstelsel op te
richten, waarin de valuta's een
vaste waarde hadden tegenover
de Amerikaanse dollar, die op
zijn beurt was gekoppeld aan
het goud. De Amerikaanse rege
ring verplichtte zich een ounce
(31,1 gram) goud te geven voor
Goudgarantie
Het wisselkoerssysteem explo
deerde aan het begin van de ja
ren zeventig. De Amerikaanse
regering kon de goudgarantie
niet meer nakomen, vooral
doordat de financiering van de
oorlog in Vietnam een enorme
hoeveelheid dollars in omloop
had gebracht.
De wisselkoersen werden ver
volgens bepaald door vraag en
aanbod. Dat bracht grote onze
kerheid in de internationale
handel. De dollar, ook nu nog
het belangrijkste betaalmiddel,
Honderden Colombianen protesteerden in 1984 tegen het feit dat het land zijn schulden aan het IMF moet
afbetalen. archieffoto
vertoonde de afgelopen twintig
jaar grillige koersschommelin
gen tussen 1,60 en 3,90 gulden.
Het IMF moest lijdzaam toe
zien hoe monetaire kwesties
steeds meer het domein werden
van de belangrijkste industrie
landen. Het 'directoraat' van ze
ven grootmachten (G-7) houdt
vanaf 1975 geregeld onderons
jes die de rest van het IMF-lid-
maatschap voor voldongen fei
ten stellen. De VS, Japan, Duits
land, Frankrijk, Groot-Brittan-
nië, Canada en Italië bepalen of
de tijd rijp is om de dollar weer
eens omhoog of omlaag te
/drukken.
De industrielanden konden
zich veroorloven afstand van
het IMF te nemen omdat zij
geen leningen meer nodig had
den. Groot-Brittannië was in
1977 het laatste industrieland
dat een beroep deed op het
fonds. Sindsdien heeft het IMF
net als de Wereldbank alleen
nog klandizie van ontwikke
lingslanden.
Afknijpen
De eisen die het IMF verbindt
aan leningen kwamen vanaf de
jaren zeventig steeds zwaarder
onder vuur te liggen. Het fonds
zou de bevolking van ontwikke
lingslanden meedogenloos af
knijpen door rigoreuze bezuini
gingen op te leggen. Waar rege
ringen in de Derde Wereld hun
gal spuwden, ging het nogal
eens om het verhullen van ei
gen wanbeleid.
Dat wil niet zeggen dat er
niets was aan te merken op de
activiteiten van het IMF. In nog
sterkere mate geldt dat voor de
Wereldbank. Die kwam er wel
erg laat achter dat de gefinan
cierde projecten in de Derde
Wereld vaak weinig rendement
hadden en dat meer aandacht
nodig was voor het milieu, de
positie van vrouwen en effectie
ve armoedebestrijding. Maar
het slechte imago had toch
vooral te maken met het waas
van geheimzinnigheid en on
aantastbaarheid rond de instel
lingen.
Met het boekwerkje 'Tien
misvattingen over het IMF' pro
beerde het fonds meer begrip te
kweken. Het stelt daarin vast
niets anders te doen dan het
naleven van de door alle lidsta
ten onderschreven statuten. Die
verlangen nu eenmaal dat een
land dat geld wil lenen, maatre
gelen neemt om zijn huishoud
boekje weer op orde te brengen.
Te gemakkelijk
Sinds de toetreding van het
voormalige Oostblok wordt het
IMF niet meer zozeer verweten
dat het te streng is, maar juist
dat het veel te makkelijk geld
leent. Eveline Herfkens, het Ne
derlandse bestuurslid bij de
Wereldbank, hekelde tijdens de
voorjaarsvergadering in april de
soepele behandeling die Rus
land krijgt in vergelijking met
ontwikkelingslanden.
Volgens haar laten IMF' en
Wereldbank zich voor het karre
tje spannen van de industrie
landen. „Er staat politiek gezien
veel op het spel in Rusland,
maar als de industrielanden fi
nanciële steun zo belangrijk
vinden, moeten ze zelf over de
brug komen."
De gang van zaken bij de hulp
aan Rusland is kenmerkend
voor de tweeslachtige houding
van de industrielanden. Zij re
gelen hun zaakjes liefst buiten
het IMF om, maar als voor de
bescherming van hun belangen
geld nodig is, herinneren ze
zich plotseling dat er nog een
rijke oom is.
De industrielanden kunnen
het IMF op grond van hun
meerderheid in het stemrecht
min of meer voorschrijven wat
het moet doen. Zelf laten zij
zich niets vertellen. Het fonds
kan niet meer doen dan zijn
rijkste leden in regelmatig ver
schijnende rapporten wijzen op
tekortkomingen in het econo
mische beleid. Maar hoewel het
IMF niets heeft kunnen afdwin
gen, kon het de afgelopen jaren
toch vaststellen dat de indus
trielanden zich steeds meer
voegen naar de leer.
De gestage integratie van de
wereldeconomie heeft tot ge
volg dat afzonderlijke landen
zich geen bokkesprongen meer
kunnen veroorloven. De laatste
belangrijke natie die probeerde
tegen de stroom in te roeien
was Frankrijk. President Mitter
rand sloeg na zijn verkiezing in
1981 een ouderwetse socialisti
sche koers in, maar kwam van
een koude kermis thuis. Hij
moest het roer al snel omgooien
onder druk van buitenlands
wantrouwen en verzwakking
van de positie van de Franse
franc.
Consensus
Op het gebied van het economi
sche beleid is een grote mate
van consensus ontstaan die een
opmerkelijke gelijkenis vertoont
met deugden die het IMF' al vijf
tig jaar propageert: beteugeling
van de inflatie, een gezond be
grotingsbeleid en een vrij han
dels- en betalingsverkeer. Alleen
op basis daarvan is het volgens
het IMF mogelijk duurzame
groei van de economie en de
werkgelegenheid te verwezenlij
ken
De consensus omvat inmid
dels ook het overgrote deel van
de ontwikkelingslanden. Zij zijn
door schade en schande lol de
conclusie gekomen dat hel zo
gek nog niet is, in samenwer-
king met het IMF' tot versterking
van hun economie te komen.
De mogelijkheden daarvoor zijn
sinds de jaren zeventig aanzien
lijk vergroot doordat het fonds
een breder scala aan leningen is
gaan verstrekken. Behalve kort
lopend geld ter ondersteuning
van de betalingsbalans is er ook
wat langer lopend krediet voor
structurele aanpassing van de
economie.
Nu ook de vroegere commu
nistische landen om zijn, is een
nieuwe economische orde ont
staan die homogenei is dan de
wereld van Bretton Woods. In
die zin is er voor het IMF reden
tevreden terug te kijken. Maar
de belangrijkste doelstelling bij
de oprichting in 1944, een sta
biel wisselkoersstelsel, is ver
weg.
'Hier werken is goed voor je loopbaan
I TROMSo HANS JACOBS
4 Op de eerste dag van een nieuw
stüdiejaar gonst hef in een uni-
1 versiteitsstad altijd van de acti-
viteiten. De stad komt weer tot
leven. Het jeugdige enthousias-
me van de studenten werkt aan-
1 stekelijk op de plaatselijke be-
1 volking. Het lijkt of iedereen een
stapje meer doet of dat het hart
sneller tikt.
Zoals zwaluwen voorboden zijn
van de zomer, zo zijn de over de
j stad uitzwermende studenten
met de eerstejaars in hun
kennismakingstij d-als meest
herkenbare exponent bood
schappers van de naderende
herfst. Ik ervaar het weer in
Tromso, in het noorden van
Noorwegen. Alleen is de herfst
hier al begonnen. De lucht is
fris en koel, het knispert bijna.
Dit weer tref je in Stockholm of
Kopenhagen pas halverwege
oktober aan", merkt een voor
bijganger op.
Het 54.000 inwoners tellende
havenstadje met een opper
vlakte zo groot als het groother
togdom Luxemburg gaat er
prat op 's werelds meest noor
delijk gelegen universiteit te
hebben. Van hier uit, Tromso
ligt bijna op de zeventigste
breedtegraad, is het met de bus
nog maar een dag reizen naar
de magische Noordkaap.
Dit is de 'poort tot de IJszee',
van waaruit poolreizigers als
Amundsen en Nansen hun bar
re tochten naar de Noordpool
zijn begonnen. Tromso is het
cultureel en administratief cen
trum van Noorwegens noorde
lijkste provincies, Troms en
Finnmark. Een dunbevolkt
(230.000 inwoners) en uitge
strekt gebied dat reikt tot aan de
Russische grens en dat ander
half keer zo groot is als Neder
land.
Het is een woest en ruig land,
dat aan zijn bewoners, onder
wie de Sami (Lappen) speciale
eisen stelt. Wie daarvan niet is
gediend, vertrekt naar het 'zui
den', naar de hoofdstad Oslo
bijvoorbeeld, een afstand van
ruim 1.700 kilometer. Zo'n leeg
loop is echter ongewenst. De
Noorse regering pompt daarom
jaarlijks miljoenen kronen in
het noorden, om de mensen
aan te moedigen er hun bestaan
te blijven zoeken.
Daarom ook heeft Tromso, dat
dit jaar haar 200-jarig bestaan
viert, enkele jaren geleden een
universiteit gekregen. Die zorgt
voor leven in de brouwerij. Let
terlijk, want Tromso afficheert
zich als stad met de grootste
bardichtheid van Noorwegen en
gaat prat op z'n eigen bier van
brouwerij Mack. De bars en de
brouwerij maken de lange win
terdagen, wanneer de zon nau
welijks boven de horizon uit
komt en het in feite permanent
nacht is, dragelijk.
De terugkeer van de vijfduizend
studenten zorgt in café Le Mira
ge aan de Storgata in het cen
trum voor een gezellige drukte.
Oude bekenden zoeken elkaar
op, nieuwe vriendschappen
worden beklonken, collegeroos-
ters bestudeerd. In een hoekje
kijkt een oorspronkelijk uit het
Zweedstalige deel van Finland
afkomstige arts van het univer
siteitsziekenhuis het tafereel ga
de. „De studenten maken van
Tromso een aantrekkelijke stad.
Ik werk hier graag", zegt hij.
Werken in het bijzonder goed
uitgeruste ziekenhuis van
Tromso is een uitdaging. Hier
komen patiënten uit het hele
noorden van Noorwegen en van
Svalbard, de eilandengroep
waarvan Spitsbergen de be
kendste is. „Je kunt hier niet op
andere ziekenhuisen terugval
len. Je moet dus veel meer zelf
do'en. Dat is in het begin best
wel eng, maar verwijzingen zijn
verschrikkelijk duur. In dat ge
val moet iemand naarTrond-
heim, of in het uiterste geval,
naar Oslo worden gevlogen."
„Hier werken is goed voor je
loopbaan. Je doet enorm veel
ervaring op, die later van pas
komt. En inderdaad, het is ook
goed voor je bankrekening. De
Noren hebben er veel voor over
om het peil van de voorzienin
gen in dit deel van hun land
hoog te houden. Het is een heel
internationaal gezelschap dat
hier werkt. Veel Denen, Zweden
en Finnen, maar we hebben
ook twee Nederlanders."
Inwoners van de vijf noordelijke
landen kunnen zich zonder
restricties in eikaars landen ves
tigen, er wonen en werken. Dat
maakt voor de Noren het aan
bod van doktoren wat groter.
„De patiënten kijken er niet van
op als ze door een dokter in het
Zweeds of Deens worden aan
Tromso, uitvalbasis voor Svalbard en de Noordpool.
gesproken. Onze talen verschil
len niet zo veel, maar er zijn na
tuurlijk woorden en uitdrukkin
gen die een andere betekenis
hebben. Die woorden probeer
je te vermijden."
„Tijdens werkbijeenkomsten zie
je bijvoorbeeld de Zweden en
Noren op verschillende mo
menten lachen. Dan is er iets
vanuit hun perspectief grappig.
Daarna volgen misschien de
Denen, maar er zijn nooit span
ningen of rensentimenten. Ik
heb als buitenlander nog nooit
gehoord ga naar huis."
De Fin heeft een aanbieding ge
kregen om een tijdje in Kirkenes
te werken. „Dat is echt het ein
de van de wereld", verklaart hij
zijn aarzeling om het aanbod
aan te nemen. Kirkenes ligt nog
eens 840 kilometer naar het
oosten, tegen de grens met Rus
land. „Er is niets te beleven,
maar ook hier geldt: er wordt
goed betaald en je krijgt goede
referenties. Het transport naar
Tromso is duur, dus ook daar
probeer je de mensen eerst zelf
te helpen."
Het is inmiddels na midder
nacht. De dokter stapt op. De
volgende ochtend moet hij weer
vroeg aan de slag. Hij heeft dan
ook niet gedronken. I-Iet geroe-
foto hans jacobs
zemoes in de bar heeft onder
tussen nog niet aan volume ver
loren. Het is deze gezelligheid
die in andere, kleinere noorde
lijke plaatsen in het noorden
van Scandinavië en Finland no
de wordt gemist.
Het duurt jaren voor resultaten hulp zichtbaar worden
WASHINGTON HANS DE BRUUN
j CORRESPONDENT
I De Amerikaanse bezetting van Haïti
i moet leiden tot herstel van de democra
tie en een eind maken aan de onder-
I drukking van de gewone Haïtianen.
7 Maar dat is slechts het begin van de
l Amerikaanse betrokkenheid bij de op-
1 lossing van de problemen van Haïti. Als
l straks de militaire junta is verdwenen en
l] de rechtmatige president Aristide weer
i aan de macht is, kan begonnen worden
aan de wederopbouw van dit armste
land van het westelijk halfrond.
3 President Clinton heeft steeds betoogd
l dat de Amerikaanse militairen niet be-
trokken zullen worden bij de 'natievor-
J ming' in Haïti, maar de Verenigde Staten
zullen nog jarenlang de zwaarste last
l moeten dragen voor het economisch
i herstel van het land. Dp afgelopen
maanden is samen met Aristide en diens
adviseurs al een plan opgesteld voor de
J economische wederopbouw, waaraan
J de internationale gemeenschap zeker
ij een miljard dollar zal moeten bijdragen.
Haïti is een puinhoop. De cijfers liegen
er niet om: in de steden is 70 procent
van de bevolking werkloos, de helft van
de Haïtianen kan niet lezen of schrijven,
driekwart is ondervoed, de inflatie be
draagt 60 procent, maar één op drie hui
zen heeft stromend water, er is nauwe
lijks riolering, maar drie procent heeft
elektriciteit, er is één dokter op 4643
mensen, er er zijn maar 47.470 telefoons
op een bevolking van 6,7 miljoen, de we
gen zijn onbegaanbaar.
De situatie is nog verergerd door het
olie-embargo dat de VN eind vorig jaar
afkondigden en het handelsembargo
van mei van dit jaar. Bij gebrek aan goe
deren zijn de winkels nog maar twee uur
per dag open, de boeren laten hun ak
kers onbewerkt liggen omdat zij door
het olie-embargo hun waar niet in de
steden kunnen krijgen. In ziekenhuizen
is gebrek aan alles. De kindersterfte is 87
per duizend geboorten en de gemiddel
de levensverwachting in slechts 55 jaar.
Er valt voor de internationale hulpverle
ners de VS voorop dus nog een
berg werk te verzetten. Tijdens een
hulpconferentie is afgelopen voorjaar
een hulpplan opgesteld van een miljard
dollar voor de komende vijf jaar. De VS
nemen daarvan 200 miljoen voor hun
rekening, de rest moet komen van de
Wereldbank, de Interamerikaanse Ont
wikkelingsbank en een achttal donorlan
den. De eerste twee jaar zal 770 miljoen
dollar in een spoedprogramma worden
geïnvesteerd.
Nog dit jaar moet 95 miljoen worden
vrijgemaakt voor voedselhulp en het
verbeteren van de gezondheidszorg. Nog
zo'n bedrag wordt gestoken in de her
vorming van het politieke systeem, het
reorganiseren van de politie en het hou
den van verkiezingen. Maar de grote
bulk is bestemd voor het aflossen van
Haiti's buitenlandse schulden. Pas als
Haïti 81 miljoen aan aflossingen aan de
Wereldbank heeft betaald, is die VN-
bank bereid weer nieuwe leningen te
verstrekken.
Daarna kan gewerkt worden aan een
breder plan. Aristide heeft beloofd een
eind te maken aan corruptie, overheids
taken te privatiseren, het innen van be
lastingen te verbeteren en, vooral, bui
tenlandse investeerders aan te trekken
die de kennis en het geld hebben om
Haïti er weer een beetje bovenop te, hel
pen.
Het zal echter nog jaren duren voor de
resultaten van al die hulp ook zichtbaar
zullen worden. De hele infrastructuur
om een land te laten 'draaien' ontbreekt.
De militairen hebben stelselmatig alle
structuren en instellingen ontmanteld,
die zij als een bedreiging zagen. Er zijn
geen vakbonden of politieke organisa
ties; de meeste ministeries, met uitzon
dering van defensie, zijn 'uitgekleed' en
hebben de mensen noch de middelen
om het land te laten functioneren.
Adviseurs van het Agentschap voor In
ternationale Ontwikkeling zullen de Haï
tianen eerst Aristide en vanaf begin
1996 diens opvolger bij de hand moe
ten nemen. De Haïtianen, die meer dan
anderhalve eeuw door dictators zijn ge
regeerd, hebben geen enkele ervaring in
democratie, in zelfbestuur of het vrije-
marktsysteem. Bij zoveel ongeletterd
heid zal het bestuur van het nieuwe Haï
ti ook de komende decennia nog een
taak voor een kleine elite blijven.
BREMEN AFP-DPA
Het hoofd van het huis Ho-
henzollern, prins Ludwig Fer
dinand van Pruisen, is zondag
op 86-jarige leeftijd overleden
in Bremen. Dit heeft een
woordvoerder van de familie
gisteren meegedeeld.
Ludwig Ferdinand was de
tweede zoon van kroonprins
Wilhelm en kléinzoon van
Duitslands laatste keizer Wil
helm II. Hij maakte als eerste
aanspraak op de Duitse troon
sinds het overlijden van zijn
vader in 1951. Zijn oudere
broer zag af van dat recht. Dat
deze bevoegdheid theoretisch
was, besefte Ludwig Ferdi
nand zich terdege. „Ik blijf het
recht op de troon opeisen,
maar maak het volledig afhan
kelijk van de wil van het Duit
se volk", had hij steeds ge-
zegd.
De op 9 november 1907 ge
boren Ludwig Ferdinand
trouwde in 1938 met de Russi
sche groothertogin Kira. Zij
Prins Ludwig Ferdinand van
Pruisen.
foto era nestor bachmann
kregen zeven kinderen. Hij
overleefde zijn vrouw tiental
len jaren: Kira stierf in 1967 in
Frankrijk.
Ludwig Ferdinand was be
last met het beheer van het fa
miliebezit. Daarnaast was hij
componist. Zo maakte hij een
mars die werd gespeeld bij het
overbrengen van de stoffelijke
resten van zijn vader en van
F'riedrich II naar Potsdam eni
ge jaren geledén,
Hij verdeelde zijn tijd tussen
Bremen, Berlijn en het kasteel
van de familie Hohenzollern
niet ver van Héchingen. Tot
zijn tachtigste reed hij paard,
en nog vorig jaar maakte hij
enkele reizen.
De prins heeft zijn klein
zoon Georg F'riedrich Ferdi
nand aangewezen als zijn op
volger. Hij deed dat nadat zijn
zoon, die net als hij Ludwig
Ferdinand heette, in 1977 tij
dens een militaire oefening
om het leven kwam.
De laatste keizer van Duits
land, Wilhelm II, trad op 28
november 1918 af toen de
Weimar-republiek werd ge
proclameerd. Hij vluchtte ver
volgens naar Nederland, waar
hij in 1941 op 82-jarige leeftijd
overleed in Doorn.
