'Doe je bes
je krijgt
c
t verdikkeme,
èl de kans'
Bij dokter Vogel is alles gratis
i
Best
ing
Paradoxen
Pleidoo
jTurkse jongeren die in
fJederland wonen zijn
geen zielige vogeltjes
die vermalen dreigen
te worden tussen twee
:ulturen. Ze leven niet
\ussen, maar mèt tivee
culturen en hebben
daardoor een
Ji voorsprong op hun
Nederlandse
"I
leeftijdsgenoten. In het
onderwijs is dat nog
II niet altijd zichtbaar.
rg Maar dat gaat
veranderen, weet
mderwijsinspecteu r en
aarts-optimist
2 SeyfÖzgiizel.
eyf özgüzel promoveerde gisteren
i in Tilburg op een onderzoek naar
de positie van het vak Turks in het
voortgezet onderwijs. Hij sprak met een
groot aantal Turkse leerlingen en hun ouders,
met docenten Turks en hun directeuren. In
zijn proefschrift De vitaliteit van het Turks in
Nederland concludeert hij dat er nog heel
wat niet in orde is met het onderwijs in de
Turkse taal. Maar aan de andere kant ziet hij
een grote toekomst weggelegd voor het vak.
,,De handel tussen Duitsland en Turkije
heeft een waarde van zes miljard dollar per
jaar", weet özgüzel. „Vooral dankzij het gro
te aantal Turken in Duitsland. Waarom zou
de Nederlandse samenleving met behulp van
de Turkse immigranten de markten in Tur
kije en de andere Turks-sprekende landen
niet open kunnen breken? Vergeet niet 160
tot 180 miljoen mensen Turks spreken."
De Turkse taal heeft een economische
waarde en de mensen die die taal spreken
hebben dus een streepje voor. Het is een op
vatting die mijlen verwijderd is van de oor
spronkelijke opzet van het onderwijs in de ei
gen taal aan de kinderen van immigranten.
Daarbij ging het erom dat de leerlingen zich
bij terugkeer in Turkije moesten kunnen red
den, dat de band niet werd verbroken, maar
ook dat de leerlingen door hun moedertaal
goed te leren ook beter Nederlands zouden
gaan spreken.
Kritiek
Het onderwijs in de eigen taal aan kinderen
van immigranten werd twintig jaar geleden
ingevoerd, en heeft sindsdien continu aan
kritiek bloot gestaan. Dat de eigen taal werd
gebruikt om leerlingen zo snel mogelijk Ne-
aerlands te leren, was geen probleem. Maar
waarom zou je daarna nog doorgaan met de
leerlingen te onderwijzen in het Turks of het
Arabisch, het Moluks-Maleis of het Aramees?
Was dit niet een extra belasting voor de leer
lingen die het over het algemeen al moeilijk
genoeg hadden? En vormde het geen belem
mering voor een snelle integratie in de Ne
derlandse samenleving?
De beleidmakers hoopten in eerste instan
tie dat de leerlingen door de eigen-taallessen
sneller Nederlands zouden leren en daardoor
op school over de hele lijn beter zouden
presteren. Het was hetzelfde idee als weten
schappers in die tijd hadden bij het onder
wijs aan dialectsprekers: ga het dialect onder
wijzen om vervolgens gemakkelijker de stan
daardtaal aan de man te brengen.
Dat het eigen-taalonderwijs niet voldeed
aan de oorspronkelijke verwachtingen, leidde
eind jaren tachtig niet tot de afschaffing er
van, maar tot een bijstelling van de verwach
tingen. Het idee dat leerlingen er door beter
moesten gaan presteren in andere vakken
werd overboord gezet. Het onderwijs in bij
voorbeeld het Turks was voortaan succesvol
wanneer de leerlingen door de lessen het
Turks beter gingen beheersen. Turks en Ara
bisch werden op de middelbare school vak
ken die sinds 1987 in principe ook open
staan voor Nederlandse leerlingen, maar
slechts een stuk of tien doen dat.
Turks en Arabisch werden ook officiële
ZATERDAG 24 SEPTEMBER 1994
voor Turkse taal
Seyf Özgüzel: ,,lk ben niet als onderwijsinspecteur uit de hemel komen vallen. Vijftien jaar geleden ben ik heel gewoon begonnen als docent wis
kunde aan Nederlandse leerlingen." foto holvast
examenvakken. Aan het einde van dit school
jaar zullen de eerste leerlingen deelnemen
aan de centraal schriftelijke eindexamens
Turks en Arabisch.
Langer leren
Ook in de huidige opzet is het onderwijs in
de Turkse taal onderhevig aan kritiek. Want
leiden de prestaties bij de andere vakken niet
onder de extra tijd die de leerlingen in de les
sen Turks moeten steken? özgüzel: „Het is
zeker zo dat docenten het vaak als argument
aanvoeren als een leerling het slecht doet:
had je maar niet naar Turks moeten gaan.
Maar er is geen onderwijskundige die ooit
heeft aangetoond dat leerlingen niet meer
dan 28 of 30 uur 'leerlessen' kunnen volgen.
Ze zijn veel langer met leren bezig, zonder
dat het een extra belasting is. Dan doen ze
dingen die ze leuk vinden, die ze als een ver
rijking zien. Daaronder valt televisie kijken,
maar ook Turks leren."
„Natuurlijk moeten ze daarnaast ook per
fect Nederlands leren, willen ze volwaardige
leden van de Nederlandse samenleving wor
den. Maar het is èn èn. Je wilt groente eten,
maar ook vlees. Je kunt nu eenmaal geen drie
kilo winterpeen eten."
De Turkse ouders zijn positief over de les
sen Turks omdat het eraan bijdraagt de band
tussen de tweede generatie en het moeder
land in stand te houden. De jongeren zijn
nuchterder en kijken ook naar de praktische
voordelen. Maar de meest voorkomende mo
tivatie die ook zij opgeven voor het volgen
van de lessen is 'ik leer Turks omdat ik Turk
ben', özgüzel is blij dat de leerlingen trots
durven te zijn op hun afkomst. „Ze gaan zich
zonder minderwaardigheidscomplex inzet
ten voor het vak Turks, terwijl het als een ex
tra vak aan het lesprogramma is toegevoegd.
Maar met meer kennis van het Turks voelen
ze zich beter en sterker in de Nederlandse sa
menleving."
Gelijkwaardig
In de ogen van de inspecteur is dat cultureel
zelfbewustzijn van de Turkse jongeren een
voorwaarde om te komen tot een echt multi
culturele samenleving. „Daarvoor moeten
buitenlanders op alle niveaus van de samen
leving zijn vertegenwoordigd. Pas dan zal de
samenleving ze als gelijkwaardige leden van
de maatschappij erkennen."
Van die gelijke vertegenwoordiging is in ie
der geval op dit moment nog absoluut geen
sprake, özgüzel is één van de weinige immi
granten uit het Middellandse Zeegebied die
is doorgedrongen tot een hoge positie in de
Nederlandse samenleving. Hij beseft maar al
te goed dat hij op dat punt als geslaagde im
migrant een voorbeeldfunctie vervult. Aan de
Nederlanders die Turken alleen kennen als
schoonmakers en fabrieksarbeiders laat hij
zien dat ook immigranten hier carrière kun
nen maken. En aan de buitenlanders in Ne
derland wil hij zeggen dat er geen reden is
om bij de pakken neer te zitten. „Ik ben niet
als onderwijsinspecteur uit de hemel komen
vallen. Vijftien jaar geleden ben ik heel ge
woon begonnen als docent wiskunde aan
Nederlandse leerlingen. Ik hoop en ik denk
.dat er best mensen zullen zijn met een etni
sche achtergrond die hierdoor in hun positie
ve motivatie worden bevestigd. Die zien: als
ik mijn best doe kan ik het ook in Nederland
ver schoppen. Het is Seyf immers ook gelukt.
In ieder geval hebben ze geen excuus meer
om maar bij de pakken neer te zitten. Ik zeg
tegen hun: doe je best verdikkeme, je krijgt
wèl de kans."
Uit het onderzoek van de promovendus
blijkt dat de leerlingen met meer dan gemid
delde belangstelling de Turkse lessen volgen
en dat ze daarbij ook meer dan gemiddeld
presteren. Nu is dat laatste niet zo vreemd.
Het examenniveau van het Turks is geba
seerd op die voor de moderne vreemde talen,
terwijl het merendeel van de leerlingen het
Turks beter beheerst dan het Nederlands.
Volwaardig vak
Het cijfer voor het vak Turks telt gewoon mee
als een volwaardig vak, waardoor een goed
cijfer voor Turks als het erop aan komt het
verschil kan zijn tussen overgaan en blijven
zitten. Als de schoolleiding tenminste goed
geïnformeerd is. özgüzel weet dat dat lang
niet altijd het geval is. „Er was een school in
Den Haag - nota bene een school met juist
heel veel buitenlandse leerlingen - waar de
directeur niet wist dat het cijfer voor Turks
volledig meetelde. Daardoor bleef een leer
ling zitten met één vier. De negen die hij voor
Turks had leverde voldoende compensatie
om over te gaan. Maar dat cijfer werd niet
meegeteld. De directeur heeft later zijn excu
ses aangeboden, maar toen was het kwaad al
geschied."
Schooldirecteuren blijken over het alge
meen niet over te lopen van belangstelling
voor het vak Turks. Om te beginnen moeten
zij een flinke drempel overwinnen om het
vak in te voeren. „Ze zijn vaak bang dat hun
school door de invoering van Turks het stem
pel 'allochtonenschool' krijgt", aldus özgü
zel. De extra taakuren die scholen van het
ministerie krijgen voor de invoering van
Turks trekken echter steeds meer scholen
over de streep.
Maar ook als de docent Turks eenmaal is
binnengehaald, blijven de directeuren af
stand houden. „Tijdens de interviews vroe
gen verschillende directeuren me: maar het
vak Turks is toch nog maar experimenteel in
gevoerd? Nee, zei ik dan, het is echt helemaal
goedgekeurd en helemaal officieel."
Een ander probleem - en in dit geval een
probleem waar özgüzel zich behoorlijk over
kan opwinden - is de manier waarop een
aantal scholen hun extra taakuren inzetten
die eigenlijk bestemd zijn voor de lessen
Turks. Ongeveer eenderde van de uren gaat
op aan begeleiding van leerlingen en contac
ten met ouders. Geen verspilde tijd, maar het
gaat wel ten koste van het onderwijs Turks.
„Eigenlijk worden de leerlingen een beetje
gediscrimineerd. Turks wordt niet als vol
waardig vak aangeboden. De uren zouden
kunnen worden gebruikt om 'Turks als exa
menvak in te voeren en daardoor de leerlin
gen het gevoel te geven dat ze echt volledig
meetellen."
De schooldirecteuren mogen- dan treuze
len, ze zullen niet in staat zijn de opmars van
het Turks te stuiten. Ze kunnen hooguit voor
wat vertraging zorgen.
Eerste examen
Leerlingen in het voorbereidend beroepson
derwijs en op de MAVO kunnen aan het eind
van dit schooljaar voor het eerst een centraal
schriftelijk eindexamen Turks afleggen. Som
mige directeuren zullen dan door hebben dat
Turks een serieus vak is. Daardoor zal het
aantal scholen dat Turks aanbiedt verder
groeien, denk ik."
Op dit moment volgen rond de 4.000 leer
lingen Turks op ongeveer honderd scholen
voor voortgezet onderwijs. Dat is ongeveer
een kwart van alle Turkse leerlingen en is bij
na vijf maal zo veel als zeven jaar geleden. „Ik
schat dat over een aantal jaar ongeveer 300
scholen Turks zullen geven. Daarmee wordt
dan minimaal de helft van de Turkse leerlin
gen in staat gesteld om lessen Turks te vol
gen."
Het Turks zal voorlopig niet meer uit Ne
derland verdwijnen. „Ik zeg niet meteen dat
het nog 300 jaar zo blijft, maar misschien ge
beurt dat wel. Het is echter wel zeker dat
mensen de komende decennia Turks zullen
blijven spreken in Nederland. En dat onaf
hankelijk van de vraag of het ministerie het
onderwijs in de Turkse taal blijft ondersteu
nen. Ik durf te beweren dat steeds meer Tur
ken de meerwaarde van het Turks gaan in
zien en ervoor zullen zorgen dat hun kinde
ren de taal zullen leren. Desnoods buiten het
reguliere onderwijs om."
LEON KLEIN SCHIPHORST»
Louter toeval brengt ons bij dokter
Alfred Vogel. De bedoeling was een
rondje Drontenrneer, keurig uitge
zet door de afdeling wielrijden van de ANWB.
De achterop de auto meegebrachte fietsen
worden niet beklemmen voordat op een El-
burgs terras in de vroege zon de
morgenstondmond is gespoeld
met verse koffie. De gracht geurt
naar warme bakkers. Straatklin
kers verdampen de ochtenddauw.
Vrouwen met volle boodschap
pentassen. Een gehaaste vertegen
woordiger parkeert zijn leaseauto
in het voetgangersgebied. Nog
voor de haringkar is opgezet, ver
koopt de visboer zijn eerste rol-
mops.
Onze
redacteuren
terug van vakantie
dit is de laatste
aflevering van deze serie
Op de pedalen. Het nieuwe land
in. We hebben ons ingesteld
op rechte paden en lange wegen.
Een eindeloos perspectief. As-
faltlinten waar geen eind aan
komt. Fietsen naar de horizon.
Niets blijkt minder waar. De
voedzame klei van de voormalige
Zuiderzee heeft hier in nog geen
generatie een bos uit de grond ge
stampt, dat de verzuurde domei
nen op de Veluwe letterlijk naar
de kroon steekt. Een smal slinge
rend pad voert de eenzame peddelaars dwars
door een levensgroot- groot bomenboek. Alsof
de bosbouwers de encyclopedie hebben opge
stuurd als bestellijst voor de kweker, zo geva
rieerd is de aanplant aan de oostelijke rand
van de IJsselmeeipolder. 'Virtual reality' van
de lage landen.
Er komt geen eind aan de boslucht. Buiten
adem bereiken we uren later de brug naar
Kampen. De weg terug voert over een natuur
monument. Een kronkelend dijklichaam.
Ooit aangelegd om het stuwende water uit de
bewoonde wereld te houden. Rijden we op de
waker of is het de slaper? Het rivierenland
schap is zo idyllisch dat je er als vanzelf in
slow motion van gaat fietsen. In de oksels van
de weg 'wielen' vol waterlelies. Vissen is er ver
boden, waardoor varkens van karpers onbe
kommerd naar de voorbijgangers smakken.
Wie doet ze wat? Ondanks (of dankzij) het
aanhoudend warme weer 'sneeuwt' het bloe
sem van de vrouwtjes-populieren. Bij uitstek
een gebied om een allergie-test te doen.
Eerder terug in Elburg dan gepland. Wat te
doen? Bordjes "Vogel-tuinenwekken de
nieuwsgierigheid op. Ze brengen je naar een
industrieterrein. Troosteloos en stoffig zoals
overal in Nederland. Middenin de verzame
ling fantasieloze opstallen een frisogend com
plex waar bij de deur een ijscoman heeft post
gevat. Het parkeerterrein voor de deur staat
vol luxe toeringcars. Welkom in het bezoekers
centrum De Vier jaargetijden. De glazen
schuifpui zoeft, gestuurd door een elektrisch
oog, automatisch open. Niet alleen de busla
dingen ouden van clagen, ook wij - twee uit de
koers geraakte wielrijders in vakantie-outfit -
worden warm onthaald. Achter de halbalie zit
een 'stewardess' die nauwkeurig het aantal
bezoekers turft. Blauw mantelpakje, kleurrijk
shawltje. We kunnen nog net mee met de
laatste rondleiding. 'Maar neem eerst een
kopje thee of koffie Met een kaakje om te
dopen. "Welkom bij dokter Vogel'. Homeopa
thisch arts en vooral bekend vanwege het An
ders Beter Worden.
Alles is gratis. En dat trekt vooral het welfa
re-werk en de besturen van bejaarden-soosen.
Organisaties die, met alle bezuinigingen op
ouderenzorg, specialisten zijn geworden in de
'no-budget'-uitjes. Bovendien zijn de senioren
een dankbare doelgroep voor deze bestem
ming. Dokter Vogel heeft (in flesjes) een oplos
sing voor meer dan 250 aandoeningen. Van
eksterogen tot examenvrees en van luierec
zeem tot voorjaarsmoeheid. Aan de toonbank
van de huiswinkel verdringen zich de bezoe
kers, al dan niet geplaagd door een hardnek
kig ongemak of gewoon uit op een middeltje
ter verlenging van de levensavond.
'TU il Stadskanaal zich melden voor de
VY rondleiding?' Ook de toeristen mogen
mee. Een excursie-hostess neemt de groep over
van een collega, die vanachter een lessenaar
de officiële mededelingen in een microfoon
roept. We gaan zo naar de tuinen, maar eerst
een paar dia's. Duurt maar 20 minuten, be
looft de rondleidster. 'Leuk dat u er bent'. De
voorstelling begint met een bibberig zwartwit-
filmpje over Vogel zelf. Een klein bezig baasje
uit Zwitserland. Hij vertelt over z'n geloof in
de natuurkrachtige werking van kruiden.
Over zijn contacten met medicijnmannen van
over de hele wereld. Vogel is in de 90 en nog
gezond van lijf en leden. Het publiek wordt er
stil van. Tijd voor de commerciële boodschap:
lichtbeelden over de produktie en produkten
van de firma Vogel. Wie het thuis nog eens na
■wil lezen koopt nu het boek ANDERS BETER
WORDEN. Alleen hier voor een tientje. 'Een
gids voor verantwoorde zelfmedicatie', sluit de
hostess af. Het licht gaat aan, de boeken zijn
niet aan te slepen. Vijfhonderdduizend kopers
gingen ons voor, blijkt uit de flaptekst.
De tuinen in. Daar zijn we voor gekomen.
De gids loopt voor de groep uit en repro
duceert haar verhaal als een vleesgeworden
bandrecorder. „Hier links de Mariadistel. Te
herkennen aan de witte nerven in het blad.
Maria met het kindeke Jezus op de vlucht
voor Herodus verloor melk uit haar zware
borsten. Daar waar het de grond introk, groei'
de later de Mariadistel.Elke plant heeft zijn
eigen verhaal. Via het Janskruid (goed tegen
wratten) bereiken we de velden vol zonne
hoed. Wordt gekweekt voor Echinaforce,
grondstof van veel gebruikte homeopathische
middelen. Bekend vanwege heilzame werking
bij de koortslip en gordelroos. Maar ook effec
tief tegen het open been of een opkomend
kou-tje. De huislook blijkt zelfs de bliksem
buitenshuis te houden. Werd voor dat doel in
de goot van boerderijen gezet, weet de gids.
Toch sloeg bij ons het onweer in, spreekt een
krasse baas haar tegen. Hij had zo'n netplant
Kom kijken
in de
A. Vogel-tuinen
gelegen aan de oever van het
Drontermeer in Elburg
IS te Uburi (05240) >7373
op de dakrand neergezet. „De buren noemden
het een wonder dat de schade beperkt bleef tot
een paar duizend gulden. De brand zette niet
door", vertelt de man door alle aandacht goed
op dreef gekomen. Dankzij de huislook". zegt
de gids zonder enige aarzeling. Een kordate
vrouw - ze zou een zuster van Klazien uit Balk
kunnen zijn - wil weten waar het Wildemans
kruis staat. „Ooed voor de potentie", vertelt ze
ongevraagd. „We hebben een kennis en die
man kon geen kinderen krijgen. Een bevrien
de homopaat beval hem Wildemanskruid
aan. Nu hebben ze drie gezonde koters". De
groep is onder de indruk en zwijgt. De hostess
klinkt ineens heel menselijk als ze vraagt: 'Die
homopaal, hoe bevriend was die?'
Protagoras leefde van 485 tol 116
voor Christus. I lij is droevig aan z'n
eind gekomen want hij verdronk bij
een schipbreuk. I n hij ging toch al
niet vrijwillig op reis. aangezien hij
zojuist verbannen was uit de stad
waar hij woonde: Atherie. Dat kwam
doordat hij openlijk had gezegd dat
God misschien niet bestaat. Of ei
genlijk had hij gezegd: het valt niet
te weten of God bestaat. Als de
Atheense wetten hier nu zouden
gelden, dan konden we gelijk half
Nederland wel verbannen, als ik het
CBS mag geloven.
VI an de week hoorde ik een mooi verhaal
lover Protagoras. Ik wist al dat hij een be
roemd leraar was geweest in welsprekend
heid. Vooral aanslaande juristen en politici
kwamen bij hem les nemen. I loe beter je
leerde spreken, hoe meer kans je had om
tegenstanders te overtuigen. Dat is trou
wens nog zo. Bij de rechtbank en in de poli
tiek is overtuigen heel belangrijk. I'ro
tagoras nu gaf les in overtuigend spreken.
Niet voor niets overigens. Je moest een for
midabel bedrag neertellen om zijn lessen te
mogen volgen. Dat is tegenwoordig wél
heel anders, maar dit terzijde. Protagoras
gaf zelfs een niet-goed-gcld-terug garantie.
Hij garandeerde, als je zijn lessen had ge
volgd, dat je je eerste proces zou w innen.
Zo niet, dan zou je je lesgeld terugkrijgen.
Maar nu dat verhaal. Lr was eens een
handige leerling die zijn lesgeld nog
niet betaald had. Irger nog, hij zei zelfs dat
hij helemaal niet van plan was te gaan beta
len. Protagoras werd boos en dreigde hem
voor de rechter te slepen. I )e leerling was
daar niet van onder de indruk. I achend zei
hij: „IJ doet maar; ik hen niet bang voor dat
proces. Lr kan mij niets overkomen. Want
als ik dat proces win, dan hoef ik u niet te
betalen; en als ik het verlies dan hoef ik u
ook niet te betalen aangezien ik dan mijn
eerste proces verlies en in dat geval is geen
lesgeld verschuld igd
„Geen sprake van", antwoordde Protagoras,
„je zult hoe dan ook moeten betalen. Want
als ik het win, dan moet je betalen; en als ik
het verlies, moet je ook betalen aangezien
jij dan je eerste proces gewonnen hebt en
dus lesgeld verschuldigd bent!"
Het Protagoras-verhaal is al heel oud. I .r
zijn veel van zulke verhalen. Ze werden niet
verzonnen als raadseltjes voor donkere win
teravonden maar als oefenstof voor aan-
stayn^cftlpsplen eii juristen. Ga ei maar
San slaan', "om precies uit te leggen waar tie
redenering fout gaat.
Een moderne versie van zo'n verbaal is,
geloof ik, afkomstig van Battus. I )at is
het verhaal van het onverwachte proefwerk.
Dat gaat zo. Een leraar zegt tegen zijn klas
dat ze volgende week een onverwacht
proefwerk krijgen. Het zal in die week zijn,
maar hij zegt dus niet op welke dag. Dan
steekt er een leerling zijn vinger op en zegt:
„Meneer, dat kan niet; het is onmogelijk."
Verbaasd vraagt de leraar hem waarom een
onverwacht proefwerk onmogelijk zou zijn.
„Kijk", zegt de leerling, „vrijdag is uitgcslo
ten. Want als we het op maandag, dinsdag,
woensdagen donderdag nog niet gehad
hebben, dan weten we dat het op v rijdag zal
zijn. Maar als we dat weten, dan is het geen
onverwacht proefwerk meer. Dus vrijdag
kan het niet." De leraar knikt. Ja, dat is
waar; vrijdag is uitgesloten. „Maar donder
dag is dan ook onmogelijk, want als de vrij
dag inderdaad afvalt, en we hebben het op
woensdag nog niet gehad, dan weten we
dal het donderdag komt, en dan is het ook
niet onverwacht! )p donderdag is het dus
even onmogelijk als op vrijdag!" I )e leraar
heeft hier niets tegen in te brengen. „Maar
't zou dan toch nog op maandag, dinsdag of
woensdag kunnen?" „Nee, want als de don
derdag en de vrijdag afvallen (daarover zijn
we het eens), dan is ook de woensdag uiige
sloten: als het namelijk dinsdag nog niet ge
weest is, moet het immers wel op woensdag
komen!" Nu wordt de leraar een beetje ze
nuwachtig. Er blijven eigenlijk nog maar
twee dagen over. Maar ook de dinsdag
moet afvallen, om dezelfde reden als de
woensdag. Dan blijft alleen de maandag
nog over voor dat onverwachte proefwerk.
,,En als we zeker weten dat het proefwerk
op maandag zal zijn, dan is het dus geen
onverwacht proefwerk. Ziet u wel, dat het
gewoon onmogelijk is om volgende week
een onverwacht proefwerk te geven."
Kijk, dat zijn nou paradoxen.