ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Lech Walesa
eenzaam
aan de top
ZATERDAG 24 SEPTEMBER 1994
DeLech Walesa van nu - president van Polen - doet
weinig denken aan die van toen: een flamboyante
stakingsleider. Zijn voormalige strijdmakker Adam
Miclmik zegt: ,,Hij heeftal z'n vrienden verjaagd om in
eenzaamheid zijn eigen mythe te degraderen.
Verslaggever Henk Glimmerveen in gesprek met Lech
Walesa, aan de vooravond van diens officieel
staatsbezoek aan Nederland.
HENK GLIMMERVEEN»
De president is stipt op tijd. Bege
leid door raadgevers en bewa
kers stapt Lech Walesa kwiek de
chique ontvangstsalon binnen. De voorlich
ters springen van hun stoel, de cameraman
van de 'paleis-TV' is al aan het draaien. Het
ceremonieel decor mag er zijn.
Lech Walesa komt naar Nederland. Begin
volgende maand legt hij een officieel staats
bezoek af. Hij grijnst als we hem met een fles
Corenwijn Alvast in 'Nederlandse sferen' pro
beren te brengen. „Ga je er helderder van
denken of vertroebelt het je geest?"
Walesa zegt grote waarde te hechten aan
goede betrekkingen tussen Polen en Neder
land. „Uw land kan een belangrijke rol spelen
in het grote Europese debat. Ik ga, maar dat
zal u niet verbazen, sterk de nadruk leggen
op een snelle toetreding van Polen tot de Eu
ropese Unie. Na de grote revoluties van een
paar jaar geleden is er een nieuw Europa ont
staan. Een duurzame zekerheid Voor meer
landen is essentieel. En ik denk dat Neder
land in dat proces een goede bemiddelaar
kan zijn."
Dan toont Lech Walesa voor het eerst iets
van onzekerheid. Hij lijkt niet voorbereid op
de vraag waarom hij er niet gewoon een punt
achter zet. Hij heeft zijn verdiensten gehad
voor Polen. Het communisme is weg, de
grenzen zijn open, er is vrijheid van me
ningsuiting en de markteconomie ligt op
koers. Nu is het welletjes; voortaan besteedt
hij zijn tijd aan vrouw en acht kinderen.
„Nee", zegt hij dan, „zo ligt het niet. Echt
veel zin heb ik er niet in, dat mag u best we
ten. Maar ik stel me opnieuw kandidaat voor
de presidentsverkiezingen uit een gevoel van
verantwoordelijkheid en patriottisme. Ik be
hoor tot de uitstervende generatie die het
landsbelang boven het privébelang stelt. Wat
in gang is gezet in Polen, moet doorgaan. Het
is noodzakelijk dat ik het wil."
Levende legende
Lech Walesa - 3e levende legende. Charisma
tisch leider van Solidariteit, de vakbond die
op zijn hoogtepunt tien miljoen leden telde.
De man die met zijn onverschrokken hou
ding de communistische machthebbers op
de Leninwerf in Gdansk een zenuwinzinking
bezorgde. Solidariteit zorgde ervoor dat het
communisme in Polen ineenstortte. Het suc
ces van de democraten in Polen betekende
de doorslaggevende impuls voor de revolu
ties die later in de andere Warschaupact-sa-
tellieten plaatshadden.
Maar dat heldhaftige hoofdstuk is uitgele
zen. De democratie heeft toegeslagen en de
meeste Polen vinden dat wel best. Het zal ze
een zorg zijn wie'vijf jaar geleden een held
was en wie bij de meelopers hoorde. Het eni
ge dat telt is of "er werk is, of er voldoende te
eten is, of de uitkeringen op peil blijven.
De vakbondsheld is nu president. Solidari
teit is als een fragmentatiebom uiteengespat.
Veel van zijn strijdmakkers van voorheen
heeft Walesa van zich vervreemd. Of hij heeft
ze zélf verjaagd of ze hebben zich van hèm
afgewend. Zijn voormalige strijdmakker
Adam Michnik schrijft deze maand in de
krant van Solidariteit, Gazeta Wyborcza, zelfs:
„Walesa zal altijd het symbool blijven van het
grote, scheppende en heldhaftige, hoewel
ook brutale en platte, primitieve Polen. Maar
Walesa is ook de man, die alle vrienden heeft
verjaagd om in eenzaamheid zijn eigen my
the te degraderen."
Verandering
Op de vraag of het eenzaam is aan de top,
zegt Walesa: „Herdoet pijn. maar ik wil er
niet dramatisch over doen. Zo gaan die din
gen. Als nu wordt opgeroepen opnieuw op de
barricades te gaan, dan zeg ik: die leuzen van
Solidariteit tellen niet meer. Natuurlijk heeft
Solidariteit totalitaire middelen gehanteerd.
Maar we streden tegen een totalitaire dicta
tuur. Tegenwoordig kan iedereen zich in het
parlement laten kiezen. Dét vind ik de aange
wezen weg. Maar om nu, onder volstrekt an
dere omstandigheden, je aanhangers op
straat te gaan werven, dat is toch beneden
peil?!"
„Wij waren in Polen onder het communis
me allemaal gelijk. We hadden het allemaal
arm. Dat is veranderd. Eén op de tien Polen
is voor zichzelf begonnen en is nu rijk. En de
negen anderen zijn jaloers."
„Waar was het Sovjet-communisme op ge
baseerd? Op twee dingen. Op het systeem
van staatsgezag en van staatseconomie. Dat
was het vreselijke communisme. Valt één van
die twee elementen weg, dan is het geen
communisme meer. Wat je nu ziet is heel in
teressant. Het zijn vooral de communisten
die zich in snel tempo hebben omgevormd
tot de beste kapitalisten. Zij hebben altijd
met politiek gezag te maken gehad en waren
ook eerder voorbereid op de snelle verande
ringen. Het is een ontwildceling die een zeke-
Gdansk, augustus 1980. Lech Walesa in zijn rol van stakingsleider.
FOTO ARCHIEF UPI
'Ik stel me opnieuw kandidaat. Wat in gang is gezet moet doorgaan
Lech Walesa tijdens zijn bezoek aan Frankrijk in juni van dit jaar.
re regelmaat in zich heeft. Je ziet het in Slo
wakije, in Hongarije, in Litouwen en nu ook
in Polen - landen waar de post-communisten
opnieuw in de regering zitten. Niemand ge
loofde mij toen ik dat twee jaar geleden voor
spelde. Ook de meesten van mijn makkers uit
Solidariteit niet."
Vorig jaar september moest Walesa knarse
tandend toezien hoe de post-communisti-
sche partij SLD een dusdanig goede verkie
zingsuitslag boekte, dat ze wel in de regering
móést komen. „Wij hebben van de post-
communisten verloren, maar eigenlijk ook
niet", reageert Walesa met onnavolgbare lo
gica. „Zij behaalden twintig procent van de
stemmen. Dat betekent dat tachtig procent
van de kiezers democratisch heeft gestemd."
En hier is meteen de toon gezet van de
campagne voor de presidentsverkiezingen
van volgend jaar. Walesa rekent de coalitie
partner van de SLD, de Boerenpartij, tot de
anti-communistische oppositie. Een intellec
tueel hoogstandje (want de boerenpartij was
ook in het tijdperk Jaruzelski handlanger van
FOTO BANDPHOTO
de 'commies') waarover op verkiezingsbij
eenkomsten ongetwijfeld nog harde woorden
zullen vallen. Maar Walesa is, ondanks zijn
catastrofaal lage populariteitscijfers in de
polls, opvallend laconiek. „Natuurlijk betalen
de leiders van toen op dit moment de reke
ning. Hooggespannen verwachtingen uit de
tijd van de revolutie kunnen nog niet worden
waargemaakt. Veel politici kunnen dat niet
uitstaan. Velen beschouwen dat ook als een
persoonlijk verlies. Maar voor iedereen die
heeft meegeholpen het communisme ten
grave te dragen, zal over vijftig jaar een mo
nument worden gebouwd. Dat is een ding
dat zeker is."
Verflauwd
Sluchaj, nudnie!, is een veelgehoorde kreet in
Warschau: 'Saai, vervelend'. Polen is een ge
woon land aan het worden. De internationale
belangstelling begint te verflauwen. Want wat
is er nou nieuw aan gewoon? Het is toch nor
maal dat de kiosken vol liggen met kranten?
Het is toch normaal dat een hoer in door bui
tenlanders bezochte hotels voor zichzelf of
voor haar pooier werkt en niet voor de staats
veiligheidsdienst? Curieus eigenlijk. Want
tientallen jaren hebben generaties Polen ge
snakt naar zo'n 'gewoon' Polen. En nu het zo
ver is, is het 'saai'...
Er is geen land in Europa dat zó vaak
speelbal is geweest van zijn twee (reuzen)bu
ren. Duitsers en Bussen wisselden elkaar om
de haverklap af als bezetter. Die tragische
historie heeft al tot menig wrange grap ge
leid. Zoals deze: Op een kruispunt staat een
Pool met een jachtgeweer. Links nadert een
Duitse auto, rechts een Russische. De Pool
legt aan, schiet de Duitser dood en vervol
gens de Rtis. Een andere Pool is getuige van
het voorval en vraagt: 'Waarom doe je dat
nou?' Zegt de schutter: 'De eerste keer deed
ik mijn plicht; de tweede keer deed ik het uit
liefhebberij'.
En toen was daar afgelopen zomer ineens
die briljante zet van Walesa om zowel presi
dent Herzog van Duitsland als president Jelt-
sin van Rusland uit te nodigen voor de her
denking van de Opstand van Warschau. Her
zog kwam en vroeg vergiffenis voor de Duitse
oorlogsbarbarij. Jeltsin kwam niet en stuurde
een onderknuppel. Walesa minzaam: „Je
kunt dat op verschillende manieren interpre
teren. Het is heel eenvoudig om te zeggen
dat dit soort zaken niet de allerhoogste aan
dacht van Jeltsin hebben. Maar ik begrijp wel
dat Jeltsin met al zijn hervormingsproble
men, geen zin heeft ook déze kwestie nog
eens aan zijn bevolking uit te leggen."
Hoe hij de toekomstige verhouding met
Rusland ziet? „Ik zal daar een niet-politiek
voorbeeld van geven. In het verkeer moet ie
dereen zich aan dezelfde regels houden. Om
aan het verkeer te kunnen deelnemen, moet
je een rijbewijs hebben. En overtreed je de
regels, dan krijg je een boete. Het maakt
daarbij niet uit of je in een Fiatje op de snel
weg rijdt of in een grote truck met aanhang
wagen. Rusland kan dus niet met een dron
ken chauffeur op de linkerweghelft gaan rij
den. Dezelfde regels voor alle weggebruikers.
Dus Rusland moet gewoon rechts rijden en
de chauffeur moet nuchter zijn."
Realistisch
Walesa maakt in het gesprek via veel inge
wikkelde omwegen duidelijk zich terdege te
realiseren dat Polen tot aan het eind van de
geschiedenis Rusland als buur zal hebben.
Hij probeert daar zo realistisch mogelijk mee
om te gaan. Tijdens het onderhoud laat hij
niet één keer het woord NAVO vallen. En als
het onderwerp Europese veiligheid ter sprake
komt, vertaalt hij dat onmiddellijk in termen
als Europese Unie en economische samen -
En hij mengt zich ook in het door de Duit
se regeringspartij CDU aangezwengelde de
bat over drie groepen EU-lidstaten, de 'harde
kern' van Duitsland, Frankrijk en de Benelux
als voortrekker, de andere lidstaten als groep
twee en de rest, de nieuwe kandidaten, die
achteraan komen. De president omschrijft
deze discussie als verouderd. Walesa: „Waar
om zou Polen in de derde groep terecht moe
ten komen? De confrontatie is voorbij en de
rijke landen zijn niet langer verplicht om zo
veel bij te betalen. Ik moet, als ik deze discus
sie aanhoor, wel eens denken: hoezo drie
groepen? Dat lijkt wel voetbal..."
Kritiek
Hoe Lech Walesa ook veranderde: hij maakt
nog steeds indruk. Voor een belangrijk deel
komt dat, omdat Walesa als weinig andere
Polen doeltreffend weet om te gaan met het
machtsvraagstuk. Volgens velen een beetje él
te goed, overigens.
Het idee om het parlement te ontbinden
bijvoorbeeld is niet echt goed gevallen. En
ook zijn dreigen met veto's over ethisch ge
tinte wetsontwerpen als abortus leidt tot ste-
vige kritiek. Maar tol dusver beweegt Walesa
zich binnen de democratische spelregels. Hij
speelt het spel hard, dat geeft hij zelf toe.
Maar de belangen zijn groot en veelvoudig.
En de onvermijdelijke conflicten daartussen
leiden onherroepelijk tot spanningen. Het is,
kortom, het ABG van de democratie, het ABG
van de Poolse toekomst.
„Jarenlang zijn wij aangemoedigd door Eu
ropa om door te gaan met onze strijd. Ik wil
niet zeggen dat Europa ons nu in de steek
laat. Ik weet wel dat Europa ons niet goed
verstaat", zegt Walesa. Polen is geen bede
laar, maar een reikende hand zou toch niet
misstaan, vindt hij. Een voorbeeld is opnieuw
snel gevonden: „Onzé kersen zijn te rood
voor uw importeurs. Maar Poolse bananen
mogen we best uitvoeren. Kunst! Iedereen
weet dat het klimaat in Polen ongeschikt is
voor bananen. We hébben die dingen niet
eens...'
