'Ik voelde me een vis tussen de haaien'
Boeken
Vliegend vaatwerk en vrouwenleed
Drie keer
inspecteur
Morse voor
leuke prijs
Mcirio Vargas Llosa heeft actieve politiek achter zich gelaten:
Ontspannen zit Mario Vargas Llosa in de lounche van het
Amsterdamse hotel. Als man van de wereld weet hij zich
er thuis. Deze week reisde de Peruaanse schrijver tussen
Londen, Venetië, andermaal Londen, Milaan en Amster
dam. Nu eens als voorzitter van een filmfestival dan weer
bij gelegenheid van de Nederlandse vertaling van zijn
jongste boek 'De vis in het water'. De gevierde schrijver
blijft er monter bij. Totdat het woord nationalisme valt.
Dan schieten zijn grijs-bruine ogen vuur en worden de
handen vuisten.Sinds de val van het communisme kent
deze wereld nog twee grote gevaren: nationalisme en re
ligieus fanatisme."
AMSTERDAM
PIETER COUWENBERGH/ALEX ENGBERS
Schoorvoetend geeft Mario Var
gas Llosa (58) toe dat 'De vis in
het water' een boek is met een
bedroefde ondertoon. Het ver
driet van de verloren illusie.
Want even, op 21 augustus
1987, had hij het gevoel dat zijn
landgenoten hem omarmden.
Op die dag kwamen 130.000
mensen naar het Plaza San
Martin om zijn 'Samenkomst
voor de vrijheid' bij te wonen.
1 let was het begin van een korte
politieke ambitie. Uiteindelijk
bleek slechts een minderheid
hem te begrijpen en te steunen.
Het is ook de droefheid van
een scherp denkende intellectu
eel die ontdekt dat goede argu
menten in het politiek bedrijf
niet doorslaggevend zijn. Dat
zonder gespeelde emotie en
snelle slogans - een gruwel in de
ogen van Vargas Llosa - geen
electorale zege te behalen valt.
Mede daardoor kon in 1990 de
vrijwel onbekende outsider Al
berto Fujimori de presidents
verkiezingen winnen van de
man met de betere ideeën.
In 'De vis in het water' pro
beert Mario Vargas Llosa deze
politieke zijstap van hem, die
duurde van 1987 tot zijn neder
laag in 1990, voor zichzelf te or
denen. Het is een verklaring of
rechtvaardiging, een poging de
ze hectische jaren te begrijpen.
Het resultaat is een spannende
autobiografie, waarbij de lezer
in de verleiding komt alles voor
Het is echter het werk van een
geboren verteller, die in zijn ge
hele oeuvre ('De stad en de
honden', 'Het groene huis', 'Ge
sprek in De Kathedraal', 'Lof
van de stiefmoeder', etc.) zijn
verhalen construeert op basis
van de werkelijkheid. In dit
boek is het niet anders. „Maar
ik heb me hier meer dan ooit
verplicht gevoeld de feiten te
volgen."
Cynisme
Hij heeft in 'De vis in het water'
gekozen voor een sandwich-for-
mule. Hoofdstukken uit de ja
ren 1987-1990 worden afgewis
seld met een terugblik op de
eerste kwart eeuw van zijn le
ven. „Ik wilde voorkomen dat
het publiek het beeld zou krij
gen van een beroepspoliticus.
En dat ben ik niet. Daarom laat
ik ook zien waar de wortels van
mijn schrijversloopbaan lig
gen." Zijn vader heeft daarin
een grote rol gespeeld.
Mario leert zijn vader pas
kennen op elfjarige leeftijd. Tot
dan waant hij hem dood. Het is
een traumatische ervaring. Niet
alleen moet hij nu zijn moeder
delen, ook komt er een man in
zijn leven die hem slaat en
tuchtigt. Hij moet zelfs naar een
militaire academie opdat hij
zijn 'verwijfde verlangen' om te
schrijven zal opgeven. „Is het
geen prachtige ironie, dat ik
juist in deze Leoncido Prado-
kazerne het basismateriaal op
deed voor mijn eerste roman?"
Hoe onderhoudend de be
schouwingen over zijn jongste
jaren ook zijn, het vuurwerk
komt vooral uit de terugblik op
zijn politieke jaren. De lezer
voelt pagina na pagina dat de
schrijver zichzelf in deze jaren
geweld heeft moeten aandoen.
De titel 'Vis in het water' druipt
dan ook van het cynisme. „In
werkelijkheid voelde ik me een
vis temidden van de haaien."
Vargas Llosa haatte vooral de
goedkope effecten. Hij wilde de
strijd zuiver spelen. Hij is zijn
hele leven, na wat jeugdzonden
waarbij hij zelfs een jaar lid was
van de communistische partij,
een apostel van het vrije woord
Gruwel
De opmars van nationalisme en
religieus fundamentalisme is
hem daarom een gruwel. „Het
groepsgevoel is gevaarlijk om
dat het mensen ontslaat van de
plicht de eigen verantwoorde
lijkheid te nemen. Ze hoeven
niet meer te denken." De schrij
ver aarzelt niet om nationalis
ten in voormalig-Joegoslavië te
kapittelen. „De nazi's van nu
noemen zich nationalist." De
verbeten mondhoeken verraden
zijn intense afkeer van Milose
vic en de zijnen.
„Grenzen zijn kunstmatig en
worden op dit moment gelukkig
steeds vaker geslecht. Voor de
economie en de kunst zijn er al
haast geen grenzen meer". In
die zin ziet de Peruaan de
voortschreidende internationa
lisering als het beste wat de we
reld in de afgelopen decennia is
overkomen.
Vargas Llosa, de vleesgewor
den kosmopoliet, kan ook
moeilijk anders. Hij woont
overal en nergens. Hij bezit hui
zen in drie continenten en reist
ettelijke malen per jaar de we
reld over. Wellicht ligt daarin
ook de verklaring voor de ver
wondering die Vargas Llosa nog
steeds voelt voor de Peruanen
uit de afgelegen Andes-dorpen.
„Ik begrijp ze vaak niet. Hun
wereld is me vreemd. Ik voel me
hier in Amsterdam meer thuis.
Vargas Llosa erkent dat zijn
nederlaag tegen Fujimori deels
hieruit verklaard kan worden.
Het bleken uiteindelijk alleen de
middenklasse en de intelligent
sia te zijn die de schrijver begre
pen. Voor de boeren, de ont
heemden in de krottenwijken
en de indianen in het Amazone
woud, bleek hij geen geschikt
alternatief. Hij weigerde te lie
gen over de noodzaak van kei
harde hervormingen. Dat kostte
hem de overwinning. Fujimori
beloofde gouden bergen en
voerde als president het beleid
door dat Vargas Llosa had ge-
Mario Vargas Llosa: „Het boek heeft n
gesloten. Ik ben schrijver."
en de vrije gedachte geweest.
Met de jaren kwam daar de
overtuiging bij dat ook de eco-
gelouterd. De winkel
nomie alleen gedijt als er vrij
heid - lees liberalisme - is. Er
komt pas welvaart als je de
grenzen opengooit, de tarief
muren slecht en nationalisaties
ongedaan maakt.
Vargas Llosa bleek niet ge
schikt voor het politieke metier
waarin het verzwijgen van de
waarheid geen leugen is. Drie
jaar lang vertoefde de schrijver
buiten zijn natuurlijke bedding.
„Met 'De vis in het water' heb ik
de teleurstelling van me afge
schreven. Het boek heeft me ge
louterd. De winkel van de actie
ve politieke participatie heb ik
afgesloten. Ik ben schrijver."
- John Irving, Een zoon van het
circus. In het Nederlands ver
taald door Sjaak Commandeur.
Irvings nieuwe roman gaat over
een negenenvijftigjarige, in
Bombay geboren orthopeed die
in Toronto woont. Van tijd tot
tijd keert hij terug naar zijn pa-
tienten in Bombay, veelal inva
lide kinderen. Nadat hij 20 jaar
geleden twee slachtoffers van
een moordenaar heeft onder
zocht, staat hij nu op het punt
de moordenaar zelf te ontmoe
ten. Uitg. Anthos, 744 pag., prijs
f 49,90 (paperback, f 59,90 (ge
bonden).
- Peter Hëg, Smilla's gevoel
voor sneeuw. Internationaal
bijzonder enthousiast ontvan
gen roman van Deense schrij
ver. De ongetrouwde, kinderlo
ze en onaangepaste Smilla
Qaavigaq Jaspersen, dochter
van een Eskirnose zeehonden-
vangster en een rijke Deense
arts, woont in Kopenhagen. Zij
sluit vriendschap met een zesja
rige jongen. Het kind valt op
een dag van zes hoog naar be
neden. Smilla gelooft niet in een
ongeluk en gaat er achteraan.
Uitg. Meulenhoff, 429 pag., prijs
f49,90.
- Jos Perry, De voorman. Bio
grafie van W.H. Vliegen, de Lim
burgse typograaf die na Domela
Nieuwenhuis en Troelstra een
van de invloedrijkste en avon
tuurlijkste figuren was uit het
begin van de Nederlandse soci
aal-democratische beweging.
Uitg. De Arbeiderspers, Open
Domein, 483 pag., prijs f 59,90.
- Susanna Tamaro, De stem
van je hart. Een bejaarde
vrouw, eenzaam ronddolend
door haar huis, besluit dag
boekbrieven aan haar Ameri-
kaanse kleindochter te gaan
schrijven. Daarin vertelt ze on
der meer over haar huwelijk
met een voorspelbare man,
haar overspel en de dood van
haar dochter. In Italië was het
boek van Tamaro begin dit jaar
een absolute bestseller. Uitg.
Wereldbibliotheek, 155 pag.,
prijs f 29,50.
Nieuw literair seizoen belooft veel sterke vrouwen
AMSTERDAM GPD
I let literaire vuurwerk van eigen
bodem begint los te barsten.
Een boek waar door de bewon
deraars van haar poëzie naar
werd uitgekeken is Het mees
terstuk van Anna Enquist, haar
prozadebuut. Een dikke, ouder
wets breed uitgeschreven ro
man, deels mislukt, volgens cri
ticus Hans Warren, deels prach
tig-
De nieuwe romans van Rena-
te Dorrestein, Adriaan van Dis
en Mensje van Keulen zijn net
uit of komen binnenkort. Dor-
resteins boek was aanvankelijk
aangekondigd onder de titel Ad
dergebroed, maar haar uitgever
vond het bij nader inzien wijzer
om daar Een sterke man van te
maken. Het boek gaat over een
Mensje van Keulen: gruwelijke
wraak op 'de beestenman'.
ARCHIEFFOTO
vrouwelijke beeldhouwer die
naar Ierland afreist en daar ui
terst curieuze avonturen be
leeft.
Adriaan van Dis schreef met
Indische Duinen het verhaal
van een Indisch repatriantenge
zin: drie meisjes en hun zwan
gere moeder. Zesenveertig jaar
later kijkt het vierde kind uit dit
gezin, een zoon, verbitterd te
rug op het verleden. Een breed
opgezette, ambitieuze roman
waarmee Van Dis wellicht defi
nitief zijn schrijverschap beves
tigt - of juist niet.
Mensje van Keulen vertelt in
De Rode Strik over twee zusjes
die gruwelijk wraak nemen op
'de beestenman', hun stiefva
der. Haar eerste roman in jaren.
Van Keulen heeft er veel couleur
locale in verwerkt, ontleend aan
haar eigen jeugd in het Den
Haag van eind jaren '50. De op
bouw van De Rode Strik, eerste
helft oktober in de winkels, is
thrillerachtig.
Vrouwenleed
Oktober belooft een goede
maand te worden wat betreft de
literatuur van en voor vrouwen.
Zo verschijnt Vrouwentroost,
een door Ciska Dresselhuys en
Jaqueline Wesselius samenge
stelde bloemlezing van literauur
die door de aangezochte 'sterke'
vrouwen (ze hebben maat-
schapplijk, cultureel dan wel
sportief hun sporen verdiend)
als 'troostrijk' wordt ervaren.
Onder meer Nelli Cooman en
Yvonne Kroonenberg komen in
Vrouwentroost aan het woord,
maar ook twee vrouwen die in
middels tot minister zijn ge
bombardeerd: Erica Terpstra en
Margreet de Boer.
Vliegend vaatwerk, een ander
'vrouwenboek', bevat verhalen
over oorlog en vrede in het
huishouden. Bijdragen vol
zwiepende vaatkwasten en bre
kend servies van onder meer
Emma Brunt, Hannes Meinke-
ma, Annie Schmidt en Annema-
rie Oster.
Ethel Portnoy komt in okto
ber met literaire reisverhalen,
onder de titel Overal thuis. Ly-
dia Rood schreef een roman
over een heftige moeder-zoon
relatie. Offerande. Marjan Berk
produceerdë Een mooi lees
boek, een roman over een
vrouw wier gigolo's zich in een
literaire salon verzamelen. Een
intrigerend onderwerp.
Als we over de oceaan kijken
zien we een 'satirisch autobio
grafisch sprookje' in het ver
schiet. Ariadne en Jupiter, ge
schreven door niemand minder
dan Shere Hite. En er is een quat
omvang bescheiden novelle van
Marilyn French: Dagboek van
een slavin. Eveneens een topper
bij voorbaat is de nieuwe Jea-
nette Winterson: Kunst en leu
gens, 'compositie voor drie
stemmen en een lichtekooi'.
Wie zich liever tot de oudere
generatie richt kan terecht bij
Doris I.essing. Het eerste deel
van haar autobiografie, over de
periode 1919-1949, is al ver
schenen onder de titel Onder
mijn huid. Echt zo'n boek voor
de lange donkere avonden.
THRILLER
RECENSIE ARNO RUITENBEEK
Zevenhonderd pagina's in
specteur Morse. Het is bijna te
veel van het goede. Toch mag
de Colin Dexter-omnibus in de
verzameling van geen enkele
thrillerliefhebber ontbreken. Al
was het alleen maar voor de
aantrekkelijke prijs van nog
geen 37 gulden, waarvoor je
drie van Dexters politieromans
in huis krijgt.
Nu is Centerhoek een beetje
vreemd bezig. De uitgever
kwam niet zo lang geleden met
een van de in de omnibus op
genomen thrillers, 'De Wolver-
cote juwelen', voor bijna 25
gulden. Vervolgens werd er een
goedkope herdruk van 17,90
gulden tegenaan gegooid. En
wie tot nu toe heeft gewacht, is
voor omgerekend 12,30 gulden
de gelukkige.
'Wolvercote' (uit 1991) is het
minste produkt van het trio dat
in de omnibus is gestopt. Het
woord langdradig is maar net
te sterk voor het verhaal over
een groepje bejaarde Amerika
nen die Oxford bezoeken. Een
van hen overlijdt. Morse twij
felt aan de doodsoorzaak, hart-
aanval. De ontknoping valt te
gen.
Van hogere kwaliteit is 'Het
Wytham-mysterie' (1992). Het
heeft er alle schijn van dat een
mooie, jonge, Zweedse toeriste
is vermoord. Maar het lijk blijft
onvindbaar. Terwijl zijn hond
strouwe assistent Lewis in
Zweden rondsnuffelt, stuit
Morse op een aantal aan por
nografie verslaafde heren met
wie de Zweedse haar laatste
contacten heeft gehad voordat
ze van de aardbodem ver
dween. Spannend van a tot z
en met een ontknoping om
van te smullen.
Met de oudste, uit 1981
Inspecteur Morse en zijn hondstrouwe assistent Lewis.
stammende roman 'De doden
van Jericho' wordt deze bundel
perfect afgesloten. Morse on
derzoekt of een kennis. Anne
Scott, zelfmoord heeft ge
pleegd of dat het toch om
moord gaat. Dexter is een man
van beschrijvingen en bespie
gelingen, veel meer helaas
dan van pakkende dialogen.
In Jericho' is die aanpak ech
ter de enig juiste.
Zoals we van Dexter en zijn
uitgevers gewend zijn, wordt er
ARCHIEFFOTO CPD
volop met typografische grap
pen gewerkt. Ook zeer welkom
zijn de plattegronden van de
plaatsen van het delict.
De drie romans zijn alle ver
filmd en uitgezonden door de
KRO.
Zoetermeer'Inf
ik schreeuw
dus ik ben L,
RECENSIE INGE VAN DEN BLINK en
Zoetermeer, boek een Uitg Nijgh uur
Van Ditmar, 144 pag pnjs f 14.90 -4
Afc
01
Wie hard schreeuwt moet AA
wel iets heel bijzonders te
melden hebben. Anders
loopt de schreeuwer het risi
co dat hij alleen maar, ol
voornamelijk, irritatie op
roept. Die irritatie vanwege
het schelle volume bekroop
mij af en toe bij het lezen
Zoetermeer, het nieuwe lite-^EGf
raire tijdschrift dat al
voordat het eerste nummei
in de winkels lag, zo nadruk
kelijk in de schijnwerpers
stond.
Het is leuk dat het blad
niet vooraf gegaan wordt
door een zwaarwichtige be
ginselverklaring. Wel door
een aardig voorwoord van de
burgemeester van Zoeter
meer. Op pagina 98 pas ko
men de makers (Rob van Er-
kelens, Ronald Giphart, Joris
Moens en Jan-Maarten
Daalen Buissant des Amorie)
aan het woord. Zij melden,
bijna vertederend van
rechtheid doch in stilistisch
enigszins wankel Neder
lands: 'De reden waarom
Zoetermeer is opgericht ligt
in het feit dat het de redac
teuren van kinds af aan heel
erg leuk leek een literair tijd
schrift te hebben'.
Wat dat schreeuwen be
treft: de eerste bijdrage i
blad is van Joris Moens. Hij
schreef een verhaal ove:
jonge arts of assistent-gynae
coloog die een bevalling
'doet'. Heftig proza ovei
'Ghanees kindvrouwtje' dat
door de 'ik' heldhaftig verlost
wordt van een verkeerd om
geboren 'zak met organen'
(een baby dus).
De bevalling als oerpresta-
tie van de arts die zelfs de
varen verpleegster (een 'koe')
niet wil toelaten op zijn
bied. Blij dat ik het hoofdstuk
bevallen al achter de rug heb
en niet meer het risico loop
een dergelijke doorgedraaide
almachtige aan mijn bed
krijgen. Een snerpend geval
van baarmoedernijd, dit?
Hoe dan ook, weinig interes
sante lectuur.
Meer proza in Zoetermeer
lijdt aan deze opgefokte
post-adolescententoon. Ik
schreeuw, dus ik ben. Ik be
gon er al een beetje moede
loos van te zuchten en terug
te denken aan de 'big bars-
haped I' (vrij vertaald: 'het
enorme fallische ego') waar
van Virginia Woolf ooit
heel, heel lang geleden
repte met betrekking tot
mannenliteratuur.
Toen las ik Echte Nikes van
Rob van Erkelens. Een vera
deming. De hoofdredacteur
van Zoetermeer schreef voor
zijn eigen blad een prachtig
ingetogen verhaal, authen
tiek van ervaring en van stijl.
De inhoud vertel ik niet na,
want die lijkt huilerig. Maar
geloof me, hier is iemand
aan het woord die geen
schrijver wil zijn, maar
schrijver is. Het verhaal
ademt bovendien een maat
schappelijke betrokkenheid
die een weldaad is tussen al
dit ik-proza. Ik ga meteen
Van Erkelens debuut aan
schaffen.
Grote vondsten heb ik ver
der niet gedaan. Jack Nouws
laat zich in het verhaal De
gemeenschappelijke kennis
bonkig ontmaagden door
een wellustige jonge vrouw.
'Het deed niet alleen pijn, ik
schrok van het mechanische
van de handelingen'. Ach,
het moderne mannenleven
valt niet mee. Maar dat seks
zonder liefde naar plastic
smaakt, heeft popster Boy
George al eens openbaar be
kend gemaakt.
Vrouwelijke auteurs ont
breken in Zoetermeer. Toch
bestaan ze wel. Misschien
moet de redactie eens op
zoek. Vertaalde bijdragen
van Denis Johnson en Doug
las Coupland geven de lite
raire voorkeur aan van de re
dactie: rechtstreeks realisme
in de beste Amerikaanse tra
ditie. Veel drank en drugs.
Het was wel handig geweest
als erbij vermeld was in hoe
verre het werk van genoem
de auteurs in origineel of ver
taling leverbaar is. Zo staan
de twee opgenomen verha
len van Denis Coupland ook
gewoon in de bundel Leven
na God, net uit bij Meulen
hoff.
Al met al is de inhoud van
het eerste nummer van Zoe
termeer niet opzienbarend.
Maar, zoals Van Erkelens in
een interview heeft gezegd:
pas over een paar jaar kan
het blad echt beoordeeld
worden. Ik heb er, gezien de
kwaliteiten van de twee be
langrijkste redacteuren. Van
Erkelens en Giphart, toch wel
vertrouwen in.
