Kunst
Fameus geheugenspel Cas Enklaar
Gouden Kalf voor eerste
directeur filmmuseum
Dick Stapel vereeuwigt zijn
modellen als ze even niet opletten
n
Verloren manuscript van
Jules Verne gepubliceerd
Portretten en stillevens in Raadhuis De Paauw
beeldende kunst
recensie roos van put
Expositie portretten en stillevens van Dick
Stapel Te zien t/m 16/10, di t/m vr
1000-1600 uur. za en zo 1300-1600
uur Raadhuis De Paauw, Raadhuislaan
22. Wassenaar
Portretschilderen is een vak
apart. Hoe leg je nu als schilder
die karakteristieken vast die een
persoon kenmerken. De hou
ding van een lichaam en de uit
drukking van de ogen bepalen
vaak hoe iemand werkelijk is.
Foto's die genomen zijn terwijl
je het niet in de gaten hebt, leg
gen veelal treffend vast hoe een
persoon is. Maar als je moet po
seren voor een fotograaf, pro
beer je toch op je 'best' voor de
camera te komen. Bekenden
zullen dan zeggen: 'zo kijk je in
werkelijkheid helemaal niet'.
Voor een portretschilder is het
schilderen naar model welis
waar dé methode om iemand
naar realiteit weer te geven,
maar er is altijd de storende fac
tor dat iemand poseert. De ech
te persoon is te zien als hij dit
nou juist niet doet.
Dick Stapel vereeuwigt zijn
modellen, bekende Nederlan
ders zoals bijvoorbeeld Paul van
Vliet, alsof zij niet voor hem ge
poseerd hebben. Hij pakt pre
cies die persoonlijke eigen
schappen die zich openbaren
terwijl het model als het ware
even niet oplet. Om dit goed te
doen moet hij beschikken over
allereerst een gave van waarne
men en op de tweede plaats
moet hij deze registratie omzet
ten in verf op doek.
Paul van Vliet is staand afge
beeld, met de handen in de zak
ken van zijn broek. Ken tikkeltje
nochalant, maar toch met de
bekende Haagse allure van Van
Vliet. Het haar in de war, de
welbekende twinkeling in de
ogen, maar met een serieuze
ondertoon, geeft Stapel subliem
weer. De combinatie van de
houding van de geportretteerde
(staand, zittend met de benen
opgetrokken op de stoel) met de
uitdrukking van de ogen maken
de portretten tot echte mensen
met een individuele persoon
lijkheid.
Stapel schildert weliswaar
laag over laag, maar deze lagen
zijn zeer dun. De structuur van
het doek is vaak nog te zien.
Door deze manier van schilde
ren is de verf bijna onderge
schikt aan de afbeelding: de verf
is een bescheiden onderdeel
van het geheel. Daarnaast heb
ben de schilderijen een ingeto
gen sfeer. Hetzelfde geldt voor
de stillevens van Stapel.
Zijn 'dode peertjes', 'brood
jes, kommen en bloemen' en
'kruiden in glas' zijn stille be
wijsstukken van de verganke
lijkheid. Ook hier registreert
Stapel weer. Daarnaast laat hij
binnen deze werken zien dat hij
een meester is in compositie.
De compositie van de ver
schillende elementen is dusda
nig rustig dal het genre 'stille
ven' bijna letterlijk tot je door
dringt. Stapel speelt binnen de
ze werken met kleur, licht en
verschillende onderdelen. Alles
is in balans met elkaar. Hier
door ontstaan afgewogen schil
derijen waar niets aan toege
voegd of afgehaald kan worden.
Geen enkel detail leidt de aan
dacht van het geheel af, ieder
beeldelement is afgestemd op
de andere. Met andere woor
den, de werken zijn compleet.
JOB SCHURING
'Wat heb ik het toch goed!'
het grootste talent van de
jongste cabaretgeneratie'.
(TROUW)
zaterdag 24
september, 20.30 uur
KAPELZAAL K&0
tel.071-131943/141141
JEF ANNEMIEK RUYGROK. 071-356471PLV -CHEF JAN RIJSDAM. 071 -356473
Nederlands Film Festival meer dan leuk feestje
'Brief aan Vader' morgenavond in LAKtheater
f Meesterwerken
i; voor een
0 prikkie te koop
°j
'e amsterdam anp
Voor een prikkie een schilderij
van Rembrandt, Rubens, Van
Dyck, Raphaël, Caravaggio en
Titiaan op de kop tikken. Dat
ui kan binnenkort bij Christie's in
Amsterdam. Het veilinghuis
brengt geen vervalsingen of re-
produkties onder de hamer,
j maar veilt 19de eeuwse kopieën
1 van oude meesters.
De originele 17de eeuwse
w schilderijen hangen in binnen-
en buitenlandse musea zoals
het Rijksmuseum in Amster-
y dam, het Mauritshuis in Den
hl Haag, het I.ouvre (Parijs), het
Prado (Madrid) en het Konink-
Ilijk Museum voor Schone Kun
sten (Antwerpen). Voor kopers
zonder miljoenenbudget, zijn ze
onbereikbaar.
Van de ruim vijftig schilderij
en die Christie's aanbiedt, is
'Het Joodse Bruidje' van Rem
brandt misschien wel het be
kendst. Het origineel hangt
sinds 1885 in het Rijksmuseum
in Amsterdam. Voor de veiling
op 8 oktober heeft Christie's
twee kopieën kunnen bemach
tigen, beide uit particulier bezit.
Het ene doek kent een richtprijs
vanaf 4.000 gulden. De tweede
versie brengt waarschijnlijk tus
sen de 10.000 en 15.000 gulden
op-
De namen van de meeste
19de eeuwse kopiisten zijn niet
meer bekend. Wel heeft Chris
tie's de makers van 'Het Joodse
Bruidje' kunnen achterhalen.
Johan Hendrik Baartscheer
(1874-1937) schilderde de
„duurste" en kwalitatief beste
versie in 1899. Hij was toen stu
dent aan de Rijksacademie in
Amsterdam. Het schilderij
kwam via overerving bij de hui-
Tijdens de openingsavond van
het Nederlands Film Festival in
Utrecht zijn gisteravond de eer
ste twee Gouden Kalveren uit
gereikt. Jan de Vaal (71), de eer
ste directeur van het Neder
lands Filmmuseum kreeg de
Cultuurprijs 1994. De Speciale
Bestuurprijs 1994 ging naar Cor
Koppies (58), eigenaar van de
voormalige bioscoop Cinétol in
Amsterdam. Eind jaren zeventig
opende hij het hoofdstedelijke
bioscooptheater Cinecenter.
Twee maanden geleden deed
hij dat van de hand.
De overige Gouden Kalveren,
voor onder meer de beste speel
film, regisseur, acteur en actrice
van het afgelopen jaar, worden
volgende week vrijdag uitge
reikt. Dan is de laatste festival
dag. Het filmfestijn droeg der
tien jaar lang de titel Neder
landse Filmdagen. De naams
wijziging geeft volgens de orga
nisatie aan dat het kwalitatief
beter wordt; het is meer dan
een leuk feestje voor de Neder
landse filmwereld.
Geen Gouden Kalf maar wel
een penning en vierduizend
gulden kreeg Dree Andrea voor
haar documentaire De tunnel.
Zij ontving de Prijs van de stad
Utrecht, bestemd voor een be
ginnend filmmaker. Vorig jaar
viel ook een documentairema
ker, Jos de Putter, in de prijzen.
De openingsavond was een
feestie van zien en bekeken
worden. Veel filmsterren waren
er, onder wie Rutger Hauer. Aan
hem wijdt het festival een retro
spectief. De film '1000 Rosen'
van Theu Boermans opende het
filmfestival. Boermans is artis
tiek leider van het toneelgezel
schap De Trust. Met 1000 Rosen
maakt hij zijn speelfilmdebuut.
Rutger Hauer na aankomst in de Utrechtse Jaarbeurs waar het Neder
lands Film Festival werd geopend. foto anp
De Cultuurprijs van het bestuur
van het festival gaat jaarlijks
naar een persoon of instelling
die zich verdienstelijk heeft ge
maakt voor de Nederlandse
film. De Vaal was in 1946 samen
met Piet Meerburgen Paul Keij-
zer, medeoprichter van het Ne
derlands Historisch Filmarchief,
de voorloper van het Neder
lands Filmmuseum in Amster
dam. Vanaf 1952 was De Vaal
meer dan dertig jaar directeur
van het Filmmuseum. Door het
werk van de cineast Joris Ivens
consequent te verzamelen, wist
hij een archief op te bouwen dat
volgens het bestuur uniek is in
de wereld.
Met de toekenning van de
Speciale Bestuursprijs, die vanaf
1992 in enkele gevallen wordt
toegekend, wil het bestuur Cor
Koppies in de schijnwerpers
zetten. Hij is deze maand op de
kop af veertig jaar actief binnen
de filmwereld. Ooit begonnen
als leerling operateur bij de
voormalige bioscoop Cinétol in
Amsterdam, werkte hij zich bin
nen tien jaar op tot eigenaar. In
dat theater was hij de eerste die
filmers als Bergman, de Franse
Nouvelle Vague en de Britse
Free Cinema bracht. Eind jaren
zeventig opende hij Cinecenter.
Rinus I laks, voorzitter van het
filmfestival, refereerde in ziin
openingstoespraak aan de poli
tieke erkenning van film door
het vorige kabinet. I lij zei te ho
pen dat de belangstelling met
de komst van het nieuwe kabi
net, niet eenmalig is gebleken.
oorbeschouwing ron rughard
j1c «retelling. 'Brief aan vader', van Franz
k. fka. Regie Ernst Braches. Spel: Cas En-
ar Te zien vnjdag 23 september, LAK
theater, Leiden.
et is een griezelig moment als
as Enklaar zich uiteindelijk
pricht. Anderhalf uur lang
eeft hij dan al, in de rol van
mranz Kafka, zijn kijk op de rela-
met zijn vader, uiteengezet,
afka deed dit in zijn in novem-
1919 geschreven Brief an
Ac en Valer, een epistel dat in ver
ding zestig bladzijden beslaat.
De enscenering van deze
f riefvertelling vergt het uiterste
v< an de concentratie, de welwil-
eendheid en het zitvlees van de
ïeaterbezoeker. Kortom, het is
leien mooie strijd waartoe de
>eschouwer wordt uitgedaagd,
tg nklaar zit en blijft tot vlak voor
et einde zitten. Zijn ogen zijn
iet te zien. Hij houdt zijn blik
ericht op de keukentafel waar
r ij overheen hangt. Zijn voeten
[jievvegen nauwelijks. Slechts
iet zijn handen zet hij gaande
weg accenten in zijn woorden-
troom.
Dit extreem statisch toneel-
leeld dwingt alle aandacht naar
r Ie stem en zijn verhaal. In veel
jevallen zou dit een hele opga-
P e zijn, zo niet een onoverko-
nelijk bezwaar. Mij verveelt het
ironzen stemgeluid van En-
laar echter niet snel. Zijn stem
is lichtelijk nasaal, vooral aan
het begin van zijn zinnen en
gruizelig naar het einde toe. En
klaar weet genoeg melodie aan
te brengen om Kafka's, zich
vaak alsmaar vertakkende
hoofd- en bijzinnen goed te
kunnen blijven onderscheiden.
Kafka's brief is eveneens het
aanhoren meer dan waard - ze
ker voor iemand die iets van
hem heeft gelezen. Een lange rij
Kafka-onderzoekers heeft in de
ze lange analyse van zijn leven
sleutels gevonden voor een be
ter begrip van zijn prozawerk.
Kafka is 36 als hij de brief
schrijft, onafhankelijk, met zes
boeken en talrijke tijdschriftarti
kelen op zijn naam. Dat bete
kent blijkbaar niet dat de schrij
ver een brief aan zijn vader kan
geven. Hij overhandigt hem aan
zijn moeder, die hem hoofd
schuddend terugbrengt. Her
mann Kafka zal de brief nooit
lezen.
Franz is bang voor zijn vader,
zoals uit de brief blijkt. Die laat
wat betreft intentie niets te ra
den over. Het is een als vredes
voorstel vermomde tirade van
een geestelijk murw gebeukte
zoon tegen het lompe, tirannie
ke gedrag van een machtige va
der. Kafka omschrijft zijn 'le
venszwakte' en buigt diep in het
stof, maar zijn vader vernedert
hij nog harder. De zoon erkent
zijn eigen kleinheid, zijn onver-
mogens, zijn waardeloosheid,
maar beklemtoont bij het schet
sen van het sterke Kafka-ge-
slacht in alle toonaarden de on
verkwikkelijke druk van een lief
deloze opvoeding. Hij werd
nooit geslagen, maar er was al
tijd de dreiging van de opgehe
ven hand. Nooit werd er goed
keurend naar hem geglimlacht,
in plaats daarvan was er een
voortdurende minachting en
onverschilligheid.
De volwassen zoon wordt ge
regeerd door een onbedwingba
re kinderlijke vrees: het is de
onberedeneerbare angst van Jo-
zfef K. voor het anoniem Gerecht
(het personage uit Het Proces,
het boek dat hij vijfjaar voor de
brief aan zijn vader schreef). Als
kind, zo vertelt hij, werd hij
eens op een nacht, na langdurig
jengelen, door zijn vader uit bed
genomen, buiten op de veranda
gezet en aan zijn lot overgela
ten. Hij kon toen niet, en nog
steeds niet, het verband zien
tussen zijn daad en de gruwelij
ke straf. Vanaf dat moment
hield hij altijd het gevoel dat elk
moment een machtige instantie
redeloos over hem kon beslis
sen. Deze gebeurtenis brand
merkt een levenslang besef van
kleinheid en onbeduidendheid
in Kafka's ziel. Kafka verwijt zijn
vader dat hij hem slechts gewa
pend met schaamte, schuld en
angsten de wereld instuurde.
Het is hem onmogelijk een nor
maal leven te leiden.
Er is alle gelegenheid de ge
dachten te laten afdwalen naar
de eigen kindertijd en vergelij
kingen te trekken. Kafka's punt
is snel gemaakt. Onder het luis
teren groeit vooral de bewonde
ring voor het fameuze geheu
genspel van Enklaar, die met
deze solo een theatraal hoog
standje aflevert.
De keuze van de regisseur om
alle ruimte aan de tekst te laten,
wordt gerechtvaardigd door de
zinderende omslag aan het ein
de, als Enklaar vervolgt met een
door Franz verzonnen repliek
van vader Kafka. Een hoopje el
lende verandert in één klap in
de dictoriale vader die ons is
voorgespiegeld. Enklaar staat
frontaal, een enorme man met
weggedraaide ogen. Beangsti
gend.
Samenwerking Museumjaarkaart
leiden De in Leiden gevestigde Stichting Museumjaarkaart en
de Rabobank hebben besloten hun samenwerking te verlengen
tot in elk geval eind 1998. Daardoor hebben de ongeveer 2,5 mil
joen houders van de door de Rabobank gefinancierde Europas
gratis toegang tot de vaste collectie van ruim 400 musea die bij
de stichting zijn aangesloten. Gehoopt wordt dat daarmee het
museumbezoek in Nederland wordt bevorderd.
Exposities in de regio
hoofddorp/haarlemmermeer Keramiek van Jolanda Verdegaal en
collages van kleine foto's Alexander Filipchenko zijn van 29 sep
tember tot 29 december te bezichtigen in het gemeentehuis van
Voorhout. Tot en met 10 oktober exposeren leden van de Kun
stenaars Organisatie Haarlemmermeer werk op de galerij van
het raadhuis in Hoofddorp. Beide exposities zijn te bezichtigen
gedurende de openingstijden van de gemeentehuizen.
Componist Jule Styne overleden
new york Componist Jule Styne, die de muziek schreef bij film-
- komedies als 'Funpy Girl' is dinsdag op 88-jarige leeftijd overle
den. Styne schreef meer dan 1500 liedjes, waaronder het be
roemde, door Marilyn Monroe vertolkte 'Diamonds are a girl's
best friend'. Talloze zangers en zangeressen voerden zijn werk
uit. De in 1905 in Londen geboren Styne schreef op 17-jarige
leeftijd zijn eerste succes-song 'Sunday'. In Hollywood wijdde hij
zich vooral aan muziek-komedies als 'Gypsy', 'Funny Girl' met
Barbara Streisand in de hoofdrol en 'Gentlemen prefer blondes'.
Michael Jackson
niet vervolgd
De popzanger Michael Jackson
zal niet worden vervolgd we
gens seksueel misbruik van een
minderjarige. De zaak tegen
Jackson blijft echter wel vijf jaar
open staan waarin de minderja
rige alsnog kan besluiten een
belastende verklaring tegen de
popzanger af te leggen, aldus de
officier van justitie.
Tegen Jackson was een civiel
rechtelijke zaak aangespannen
wegens seksueel misbruik van
een toen 13-jarige jongen, met
wie hij vriendschap had geslo
ten en die regelmatig bij hem
thuis op zijn 'Neverland' ranch
logeerde. De inmiddels 14-jari-
ge jongen heeft geweigerd te ge
tuigen in de zaak. Jackson (35)
heeft altijd iedere schuld ont
kend, maar volgens berichten
wel een schikking met de ou
ders van de jongen getroffen,
waarmee miljoenen dollars wa
ren gemoeid.
Een uit 1863 daterende roman van Jules Verne, waarin het Pa
rijs van 1963 wordt geschilderd, wordt deze week voor de eer
ste maal uitgegeven.
Verne schetst in het boek 'Parijs in de 21ste eeuw' een me
tropool compleet met particuliere auto's die stil door de stad
rijden, geautomatiseerd massavervoer in treinen over hoog
verheven trajecten en overal elektrisch licht. De held van het
boek, Michel, wordt geconfronteerd met een maatschappij
waarin geld, technologie en een almachtige staat de dienst uit
maken.
Het boek werd destijds door Vernes uitgever geweigerd om
dat het al te ver van de realiteit verwijderd zou zijn. „Mijn beste
Verne, als je een profeet was geweest, zou vandaag de dag nie
mand je profetie geloven", luidde het oordeel over het ma
nuscript, dat daarmee voor ruim 130 jaar in de vergetelheid
verdween.
Het was de enige roman van de in 1905 overleden Verne die
nog niet werd uitgegeven. Toen Verne overleed vermeldde zijn
zoon het manuscript op een lijst van nog niet gepubliceerde
werken van de schrijver van 'Rond de Wereld in Tachtig Da
gen' en '20.000 Mijlen Onder Zee'. Vijf jaar geleden ontdekte
Vernes achterkleinzoon Jean het boek in een kist in de familie
woning van de Vernes in Toulon en bracht het onder de aan
dacht van de huidige uitgever.
week speciale kopieersessies.
Ook was de vraag naar de nage
schilderde meesterwerken in de
vorige eeuw groot. Kunstlief
hebbers met een kleine beurs
konden op die manier toch een
oude meester aan de muur han
gen.
Datzelfde geldt waarschijnlijk
ook voor de huidige kopers.
Aarts verwacht niet dat het ou-
de-meesterspubliek bij de vei
ling zal bieden. „Dat vindt dit
allemaal te gortig. Die willen het
echte werk. Bieders zijn ver-
foto anp
moedelijk mensen die iets de
coratiefs zoeken. En zeg nou
zelf, als je kan kiezen tussen een
poster en een echt schilderij,
kies je toch zeker het laatste?"
Een selectie van de te veilen
schilderijen is tot 29 septem
ber te zien bij het filiaal van
Christie's in Rotterdam. De
voorbezichtiging van alle vei
lingstukken bij het hoofdkan
toor in Amsterdam start op 6
oktober en loopt tot de veiling
op 8 oktober.
dige eigenaar terecht. Zijn tijd
genoot Egbert Rubertus Derk
Schaap maakte het andere doek
rond de eeuwwisseling samen
met zijn echtgenote Wilhelmina
Jacoba van der Spek.
Met de veiling hoopt Chris
tie's de kopieën van oude mees
ters in ere te herstellen. Kunst
historici schatten dit soort schil
derijen op hun waarde, zegt drs.
M. Aarts, expert Oude Meesters
bij Christie's. Maar het grote
publiek haalt er vaak de neus
voor op. Dat is niet terecht.
vindt ze. „Natuurlijk legt een
-kopie het altijd af tegen het ori
gineel. Maar de nageschilderde
werken zijn wel uniek in hun
tijd, kwaliteit en raffinement."
De lage waardering voor ko
pieerders is iets van de laatste
tijd. In de 19e eeuw was het
heel normaal als jong kunste
naar een meesterwerk na te
schilderen. Het hoorde bij de
opleiding. Het Rijksmuseum in
Amsterdam, toen nog gevestigd
in het Trippenhuis, organiseer
de bij voorbeeld drie dagen per
Portret Fenna (1988), een olieverf van Dick Stapel.
