De onmiskenbare
taal van erotiek
Nationale Reisopera: geen museale produkties
Cultuur&Kunst
Cultuurschatten uit
rijk der Daciërs in
Kunsthal Rotterdam
Een eeuwig verlangen naar klassieke rust
1INSDAG 20 SEPTEMBER 1994
Expositie werk Jozef en Isaac Israels
amsterdam Het Joods Historisch Museum in Amsterdam toont
vanatanaf23 september werk van Jozef en Isaac Israels en andere
,enh4jederlands-joodse kunstenaars. Naast de kunstwerken wordt
bok aandacht aan de emancipatie, ontplooiing en positie van de
kunstenaars besteed. De tentoonstelling is tot en met eind janu
ari 1995 te zien. Vanaf 23 september is ook de expositie 'Uriel
Birnbaum. Der Kaiser und der Architekt' te zien. Mede ter gele-
P%enheid van het 100ste geboortejaar van Birnbaum toont het
3Q jnuseum 25 originele ontwerpen voor het album 'Der Kaiser und
tier Architekt'. In het album beschrijft Birnbaum de droom van
(een keizer over een hemels rijk op aarde.
k, JBest verzorgde boeken van 1993
ot 2amsierpam. De 'Best Verzorgde Boeken 1993' zijn dit jaar te zien
Sn het Stedelijk Museum in Amsterdam. Een jury bekroont ieder
iaar een aantal boeken met de titel 'Best verzorgd boek'. Hierbij
BO-ljvvordt gelet op de vormgeving, de uitvoering en de inhoud van
het boek. Dit jaar zijn 42 boeken bekroond. De boeken zijn van
23 september tot en met 15 november te zien.
K 'China toneel voor grootste popconcert
peking De Grote Muur in China zal volgend voorjaar het toneel
3-15Jzijn voor het grootste popconcert aller tijden. Eric Clapton, Billy
Joel, Sting en Elton John zullen optreden in de zes uur durende
'l0 Uljmuzikale show. De opbrengst van het concert - dat gepland
tendjstaat voor 24 mei - gaat naar een fonds voor de restauratie van
de Muur, een prestige-project waarvoor miljarden dollars nodig
ie beizijn. Andere popsterren die volgens de Sunday Morning Post in
Hongkong hun medewerking hebben toegezegd zijn Gloria Es-
'en'refan, Bruce Springsteen, Sade, Michael Bolton en Mariah Carey.
17.04
Schrijver/uitgever H. Figee overleden
^utrecht Het afgelopen weekeinde is de Utrechtse schrijver en
uitgever Henk Figee overleden aan de gevolgen van een hersen-
(bloeding. Hij werd 46 jaar. Figee werkte in de jaren '80 als litera
tuurrecensent en interviewer voor het dagblad De Waarheid en
aat 6»het Utrechts Nieuwsblad. In 1988 stapte hij over naar het uitge-
315/Sversvak. Als uitgever bij Amber verwierf hij onder meer de rech-
v^n T'ten van het boek Wilde Zwanen, van de Chinese schrijfster Jung
izijn(Chang. Andere auteurs die hij voor Nederland ontdekte, waren
iresr^Nicholson Baker en de latere Booker Prijs-winnaar Roddy Doyle,
zijn nijn 1986 maakte hij zelf zijn literaire debuut met de roman
festra 'Brandglas'. Zijn volle ontplooiing kreeg het schrijverschap van
/9, zqFigee pas toen hij begon met het maken van kinderboeken. Zijn
van Jjeerste kinderboek verscheen in 1989. Er zouden nog een stuk of
ij? zijpen kinderboeken volgen.
otenl
i Choreografieprijs voor Arnold Goores
ersti?Amsterdam Arnold Goores (1952) krijgt voor zijn produktie
,q 3Q P.I.M.P. de choreografie/produktieprijs 1994. De Vereniging van
heffel Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD) heeft dat gis-
and* teren bekendgemaakt. Goores is de enige danser in P.I.M.P., dat
een8*slaat voor Private Items Made Public. Vorig jaar weigerde Jiri Ky-
natijlian, artistiek leider van het Nederlands Dans Theater de onder
scheiding. Hij is tegen het systeem van nominaties. Goores
maakte P.I.M.P. tien jaar na zijn debuut. Het stuk is volgens de
100. ij jury somberder van toon dan zijn eerste werk. Het gaat over
aids: spieren die niet meer willen. Barbara Leach, ex-danseres,
2 ooinu voorzitter van de FNV Kunstenbond, zal Goores de prijs mor-
45 ij gen in Theater Het Vrijthof in Maastricht overhandigen,
k 16.
jr., d. 9
:a0J3 'The Forbidden Quest' onderscheiden
den haag 'The Forbidden Quest', een film van Peter Delpeut, is
30, jonderscheiden door het Britse Filminstituut. De film is samen
gesteld uit archiefmateriaal en vertelt het fantastische verhaal
1411 van een reis naar de Zuidpool aan het begin van de eeuw. 'The
a| Forbidden Quest' won eerder de speciale juryprijs (Gouden Kalf)
aj 3 4 tijdens de Nederlandse Filmdagen en de grote prijs van het film
festival van Mannheim. Delpeut is adjunct-directeur van het Ne-
>600 derlands Filmmuseum.
Het gebied waar de Donau in de
Zwarte Zee uitmondt is vanaf
de prehistorie een kruispunt
van volkeren en culturen ge
weest. De vruchtbare streek, die
grotendeels het huidige Roeme
nië beslaat, had rijke bodem
schatten en veel wegen kruisten
er elkaar.
Invloeden uit Centraal-Euro-
pa, uit het Middellandse Zeege
bied, de Russi
sche steppen en
uit het Oosten
werkten al vroeg
op de cultuur in
het mondings-
gebied in. Vanaf
zo'n 6000 jaar
voor Christus
ontstaat er het
Rijk van Daciërs.
Het zal blijven
bestaan tot 104
n.Chr., toen de
Romeinen het
volk overwon
nen en van Da-
cië een provin
cie van het Romeinse Rijk
maakten.
De Rotterdamse Kunsthal
heeft aan de archeologische
vondsten, gebruiksvoorwerpen,
sieraden en andere kostbaarhe
den uit het Dacische Rijk zijn
grote najaarstentoonstelling ge
wijd. Afgelopen weekeinde was
de opening. De titel van de ex
positie, 'De Doem der Daciërs',
roept herinneringen op aan
'Het Goud der Thraciërs', de
tentoonstelling die tien jaar ge
leden in het Rotterdamse muse
um Boymans-Van Beuningen
zo'n 200.000 bezoekers trok.
De Daciërs zijn trouwens een
van de volkeren die samen de
Thraciërs vormen. De Kunsthal
wil met haar expositie eveneens
veel publiek binnenhalen, maar
waagt zich niet aan voorspellin
gen over bezoekersaantallen.
Edelsmeedkunst
In totaal zijn rond 1500 voor
werpen in Rotterdam te zien.
De Duitse archeoloog prof. Wal
ter Meier-Arendt heeft de expo
sitie samengesteld voor het Mu
seum für Vor- und Frühge-
schichte/ Archeologisch Muse
um in Frankfurt, waar zij van ja
nuari tot april te zien was.
Meer dan levensgroot nodi
gen twee replica's van beeldjes
uit de zesde eeuw v. Chr. de be
zoeker aan de Kunsthal uit de
expositie te gaan bekijken. De
originelen,
een man
nen- en een
vrouwenfi
guur van 10
cm hoog,
staan enkele
passen ver
der. Het is
een van de
vele graf
vondsten op
de tentoon
stelling.
Die is in vier
perioden in
gedeeld, die
ieder een ei
gen ruimte hebben gekregen.
Het eerste deel beslaat de pre
historie (6500-3500 v.Chr.).
Naast aardewerk zijn er meteen
al zilveren en gouden voorwer
pen te zien, zoals beslag van
dolken en zwaarden en siera
den. Ook in de Bronstijd wisten
de Daciërs al goed wat goud
was.
Het tweede deel loopt tot de
tweede eeuw n.Chr. Klapstuk
van de tentoonstelling is de
voor bijna twee miljoen gulden
verzekerde massief gouden ce
remoniële helm uit de vierde
eeuw v.Chr. De edelsmeedkunst
bloeide tot grote hoogte. Alle
grafvondsten zijn in deze perio
de dan ook van goud, zilver of
een combinatie daarvan.
Oogverblindend
De culturele invloed van de Ro
meinen komt naar voren in het
derde deel. daar zijn ook zeven
tiende eeuwse gipsen afgietsels
te zien van de zuil van Trajanus
Expositie over
kostbaarheden
van de Daciërs
herinnert
aan 'Het Goud
der Thraciërs
Een ceremoniële krijgshelm van massief goud uit de 4de eeuw voor Chr.
lojo.i.ru
in Rome. Daarop staat het ver
haal van de overwinning van
deze Romeinse keizer op oe Da
ciërs.
De tentoonstelling besluit
met oogverblindende sieraden
en pronkstukken van goud en
almandien uit het bezit van een
Oostgotische vorst. Door de in
val van Hunnen en Goten
kwam er een eind aan het Ro
meinse Rijk en daarmee aan de
Dacische cultuur.
Het is de eerste keer dat de
kunstschatten Roemenië heb
ben verlaten. Na de ontmante
ling van het IJzeren Gordijn in
1989 is Meier-Arendt zijn po
gingen gestart om een beeld te
kunnen geven van een belang
rijk stuk Europese cultuurge
schiedenis. Dat is niet van een
leien dakje gegaan. Ook de Ne
derlandse ambassade in Boeka
rest heeft zich ondanks eerdere
beloftes flink moeten Inspan
nen om gedaan te krijgen dat de
tentoonstelling volgens plan
naar Rotterdam kon doorreizen.
Het communistische bewind
van de vroegere dictator Ceau-
cescu etaleerde de Daciërs
graag als de voorvaderen van de
Roemenen. Die zijn daar inmid
dels tamelijk allergisch voor ge
worden en stonden niet te trap
pelen om de expositie mogelijk
te maken.
De tentoonstelling duurt tot
en met 20 november.
Geen museale opera. Ook geen avant-garde. Wel
opera's van bekende componisten in een eigen
tijds jasje. Dat wil zeggen: niet geactualiseerd,
maar zo uitgevoerd dat het verhaal goed herken
baar is, emoties losmaakt.
Zo omschrijft Louwrens Langevoort de kern
van het beleid dat hem als artistiek leider van de
Nationale Reisopera voor ogen staat. De eerste
produktie van het nieuwe gezelschap gaat 24 sep
tember in première. Dat gebeurt in Enschede, de
thuisbasis van de Nationale Reisopera.
Als kind was Langevoort (37) al verzot op opera.
Na zijn rechtenstudie schreef hij korte tijd iri
kranten over opera. Daarna was hij achtereenvol
gens werkzaam als hoofd artistieke planning van
de Muntschouwburg in Brussel, manager bij Phi
lips Classics Productions, artistiek coördinator bij
de Salzburger Festspiele en de Opera van Leipzig.
In 1993 kreeg hij een vergelijkbare functie bij de
Opera van Keulen. Zijn contract loopt er volgend
jaar af. Zolang combineert hij het werk in die
Duitse stad met dat bij de Nationale Reisopera.
Langevoort heeft in Enschede Johannes Ferrei-
ra (45) als zakelijk leider. Hij is van origine be
drijfspsycholoog en werkte onder meer bij het
theater in Kaapstad.
Langevoort en Ferreira beginnen „met een
schone lei" bij de Nationale Opera. Immers, de
sanering van Opera Forum en Forum Filharmo
nisch is voltooid. Het orkest gaat zelfstandig ver
der onder de naam Orkest van het Oosten en
Opera Forum als Nationale Reisopera. Het aantal
medewerkers van de opera is met dertig terugge
bracht tot zestig. Met de jaarlijkse rijkssubsidie
van bijna tien miljoen gulden moet het gezel
schap vier produkties per seizoen maken.
Beide directieleden geven toe dat budget en
personeelsbestand aan de krappe kant zijn. Maar
daar hoeft de kwaliteit niet onder te lijden. Ferrei
ra: „De financiële beperkingen kunnen de creati
viteit van onze organisatie juist stimuleren, want
veel geld betekent niet zonder meer kwaliteit."
Als het aan langevoort en Ferreira ligt, krijgen
ook opera's van recente datum te zijner tijd een
plaats in het programma van de Nationale Reis
opera. „Dat past in mijn beleid vernieuwend be
zig te zijn. Maar die produkties komen niet ten
laste van het huidige budget. We zullen voor die
innovatie andere gelden moeten zien los te krij
gen." Het geven van kansen aan Nederlands ope
ratalent rekent hij tevens tot de taak van het nieu
we gezelschap. Ook daarvoor moeten sponsors
worden gevonden.
Gesprekken met schouwburgdirecties hebben
Ferreira en Langevoort duidelijk gemaakt, dat er
in Nederland grote behoefte bestaat aan voorstel
lingen van de Nationale Reisopera. „De belang
stelling voor opera groeit in Nederland duidelijk",
stellen de directieleden tevreden vast.
Op het programma voor het eerste seizoen
heeft Langevoort geen invloed kunnen uitoefe
nen, omdat dat het al voor zijn benoeming was
samengesteld. Verantwoordelijk voor die pro
grammering is tijdelijk adviseur Jan Bouws. De
eerste produktie is Bernsteins 'Candide', in een
Nederlandse vertaling van Willem Wilmink De
overige drie zijn: 'Rusalka' van Dvorak, Verdi's
'Macbeth' en de 'Faust' van Gounod.
ai.., Tekeningen van Hongaar Lajos Szalay in Leidse galerie Zichy
scho»
i(!nbeeldende kunst
recensie ingrid appels
Van Lamsweerde spreekt beschouwer aan op onverzadigbaarheid
beeldende kunst
recensie esther gottschalk
Expositie: foto's van Inez van Lamsweer
de Te zien: t/m 24/10; do. vr 14-17 uur.
za. zo 12-17 uur, Stelling Gallery. Kruis
straat 1b. Leiden.
Door de vele aandacht die de
Britse couturier Vivienne West-
wood de afgelopen weken op
zich wist te vestigen is de foto
grafie van de Nederlandse Inez
van Lamsweerde wat op de ach
tergrond geraakt. Van Lams
weerde fotografeerde speciaal
voor de dubbelexpositie in Ste
delijk Museum De Lakenhal en
Stelling Gallery internationale
topmodellen in kledingontwer
pen van Westwood.
In de achterruimte van de ga
lerie, omgebouwd tot een ware
Westwood-boetiek waar men
prachtige maar peperdure
prostitute-stiletto plateau
pumps kan kopen, hangt een
portret van de 'Queen of Punk'
als roodkapje. Inez van Lams
weerde (Amsterdam, 1963) por
tretteert Westwood hier met
een rode plastic zak over haar
hoofd. In tegenstelling tot de
perfecte modellen toont de foto
de bleke, gelooide huid van een
dame op leeftijd. Het harde
rood omlijst het witte gezicht.
Volledig in de lijn van de per
soonlijkheidscultus die La
Westwood graag om zich zelf
creëert, zijn de letters van haar
naam (in huisstijl) op de zijkant
van deze gelegenheidshoed
zichtbaar. In de voorruimte van
Stelling hangen drie opgebla
zen, met de paintbox gemani
puleerde foto's. De opnamen
zijn in een anonieme hotelka
mer gemaakt, een ruimte die
zich aanpast als een instant de
cor.
Eén foto toont een callgirl-
achtige vrouw die met licht ge
spreide benen op de rand van
het hotelbed zit. Ze draagt knie
hoge lederen Westwoodlaarzen
met stilettohakken. De houding
is uitdagend. Haar lichaam
leunt naar achter, waardoor de
naakte buik onder de bontnerts
vrij komt. Ze blijkt een pikant
bonten slipje te dragen. Hoewel
de pose en de aankleding on
miskenbaar de taal van erotiek
spreken is het beeld niet seksu
eel te lezen. Er is iets mis met
deze vrouw, die met een rood
opgedoft gezicht glazig van de
lens weg kijkt. Haar huid glanst
van de make-up of opwinding.
Maar tegelijk lijkt ze gevangen
onder het oppervlak van haar
plastic glimlach.
Dit effect wordt bereikt door
dat Van Lamsweerde met be
hulp van de computer verande
ringen aanbracht in de kleur en
het figuur. Vooral het gezicht
doet perfect maar kunstmatig
aan. Met de paintbox kan het li
chaam als computerbeeld in al
le gewenste maten gemodel
leerd worden. Het fotomodel is
bij Van Lamsweerde alleen
maar de (onverschillige) drager
van een sensuele beeldtaal.
De kunstgrepen die zijn toe
gepast om het lichaam een
seksy uitstraling te verschaffen
zijn zichtbaar gebleven. Lipstick
en rouge liggen er duimendik
bovenop. De pose is een her
kenbaar cliché uit de reclame
en erotica. Juist omdat je je be
wust blijft van de middelen en
het bedoelde effect, wordt je als
beschouwer, net als bij slecht
geacteerde B-films, slechts ge
deeltelijk meegesleept in de illu
sie. Hoewel de acteer of poseer
prestatie niet volledig overtuigt
(ze is niet seksy), ga je er als kij
ker toch in mee. „Ik wil mensen
confronteren met hun eigen
drang om verleid te worden,"
zegt Inez van Lamsweerde er
zelf van.
Deze gelaagdheid in het kij
ken en de dubbelzinnigheid van
het voorgestelde model zijn
kenmerkend voor haar foto's.
Ze gaat daarmee veel verder
dan het registreren van mode.
Van Lamsweerde overstijgt met
haar werk de mode en reclame
fotografie. Tegelijk verruimt ze
de context waarin kunst ge
toond wordt. Niet alleen in mu
sea of galeries, maar ook door
middel van affiches door de
stad, aanstootgevende pin-ups
onder de Amsterdamse Hortus-
brug en foto's in hippe (hype)
tijdschriften (zoals Blvd., Aven
ue-box, Vanity Fair, The Face)
verspreidt zij haar beelden. Het
zijn sterke beeldtekens die, dat
moet gezegd worden, zowel
overeind blijven tussen flitsende
reclame uitingen, als op de
i 27fxpositie: tekeningen van Lajos Szalay. Te
5, |ien: tot 14/10, wo t/m vr 12-18 uur, za
JI1-17 uur, Galerie Zichy, Steenstraat 7,
Leiden.
week zo
Voor de
pzalay, I
f icasso vond hem - behalve
zichzelf - de grootste tekenaar
van de twintigste eeuw. De
Hongaren bejubelen hem. En in
laaHederland is zijn werk nog
nooit te zien geweest. Tot nu
ïlan. De Hongaarse minister van
buituur reed er tijdens een be-
i i5?oek aan Nederland vorige
'eek zondag speciaal voor om.
de tekeningen van Lajos
Hongaar en Kunstenaar
een hoofdletter.
Szalay werd in 1909 geboren
56, (top het platteland van Honga
rije. Hij ontwikkelde een liefde
yoor zowel literatuur als teken-
ainst. De tekenkunst won het,
iaar literatuur is in zijn werk
tijd een grote rol blijven spe
len. Zo heeft Szalay behoorlijk
wat boeken geïllustreerd (van
o.a. Dostojewski en Baudelaire),
30, <en ziet hij zijn werk liever in
loekvorm dan in een tentoon-
itelling gepresenteerd. In 1930
ntmoette hij voor het eerst Pi-
iso. De verschrikkingen van
Ie Tweede Wereldoorlog en het
•denkelijke na-oorlogse poli-
ieke klimaat in Hongarije de
len hem later besluiten zijn ge-
ioorteland te verlaten. Szalay
Vestigde zich in Argentinië
(waar hij ook om politieke rede-
Jnen weer vertrok) en later in
'New York, om uiteindelijk - in
,1988 - weer terug te keren naar
(Hongarije.
Picasso was heel belangrijk:
ag. hij bezat precies dat wat Szalay
izocht, het 'eeuwige Hongaarse
'erlangen de wereld met klas
sieke rust te beschouwen'.
Szalay, als 'typische Hongaar',
is er naar eigen zeggen niet in
zich los te maken van
de verschrikkingen van de we-
eld, en kan daarmee niet mee
gaan in Picasso's 'vreugde van
creëren, zijn Latijnse lichtheid,
^'*,zijn mediterrane erotiek. Ik was
^jniet in staat hem, zijn Griekse
zuiverheid, te volgen'.
Dat Szalay hiermee een strijd
heeft gevoerd, is in zijn werk
—♦duidelijk te zien. In elke teke-
'ning zijn mensen, vaak ook
De illustratie 'Choosing mates' uit 1972. Elke lijn in het werk van Szalay Lajos is beladen.
paarden uitgebeeld. Ze maken
onderdeel uit van een bijbelse
scène, een erotische of een oor
logsscène. De lijnen zijn samen
gevoegd tot een sprekende en
sterke compositie. Maar de
emotie overheerst. Elke lijn is
beladen, de drager van een ster
ke emotie. Dit kan grote teder
heid, melancholie, wanhoop
zijn. De lijn lijkt bij hem een di
rect verlengde geworden van
zijn emoties. De manier waarop
hij dat bereikt is niet te pakken.
PR
Misschien winnen de gevoe
lens het van Szalay, maar Szalay
wint het van de lijnen. En daar
mee vormen zijn tekeningen
een prachtige en zeer persoon
lijke uiting van een bijzonder
individu.
Het fotomodel is bij Van Lamsweerde alleen maar de (onverschillige) drager van een sensuele beeldtaal.
FOTO INEZ VAN LAMSWEERDE/COURTESY STELLING PROJECTS
kunstshows, die (kort en duide
lijk) een boodschap willen over
brengen over de verhouding tot
het menselijk lichaam in een
tijd van aids, cybersex en ont
wikkelingen op het gebied van
bio technologie en manipulatie.
Het is precies dit snelle en
consumptieve, dat noch de re
clame noch de kunstwereld
vreemd is, waarin van Lams-
weerdes werk goed gedijt. Ze
spreekt haar beschouwer aan
op zijn onverzadigbaarheid:
'hap slik weg' en 'what's next'.
