Zweden moeten wennen
aan nieuwe werkelijkheid
•r
Buitenland
Zweedse premier wil steunfraude hard aanpakken
O
A i
Wilde westen
is weer terug
in Arizona
'We kunnen in Somalië niets meer doen'
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1994
Politiek is in Zweden een serieuze zaak. De opkomst bij parlementsverkiezingen is onveranderd
hoog. In alle steden staan op strategische plaatsen informatiekraampjes van de politieke partijen,
zoals hier die van de siciaaldemocraten op de markt in 'Gamla Stan', het oude stadsdeel van
Stockholm. foto hans jacobs
THE INDEPENDENT
De Zweedse premier Carl Bildt
heeft bij het afsluiten van zijn
campagne voor de parlements
verkiezingen van morgen een
hard optreden aangekondigd
tegen steunfraude. Bildt hoopt
met de maatregel een verkie
zingszege van de scociaaldemo-
craten van ex-premier Ingvar
Carlsson te voorkomen.
Het centrumrechtse Zweedse
kabinet heeft volgens Bildt toe
stemming gegeven vooi tiet ver
gelijken van computerbestan
den over burgers, zodat de
Zweedse autoriteiten alleen on
dersteuning kunnen geven aan
mensen die er echt recht op
hebben.
„Op het eerste gezicht lijkt
het misschien een kwestie van
geld. Maar in wem BK het
over moraal en normbesef in
onze maatschappij", aldus Bildt
op een regenachtige verkie
zingsbijeenkomst in de Univer
siteit van Stockholm. ..Uitkerin
gen moeten ten goede komen
aan wie ze nodig hebben, niet
aan fraudeurs. Hei is een kwes
tie van vertrouwen fan hel h« u-
sociale systeem."
Zweden kent een bijzonder
uitgebreide computerregistratie
van zijn burgers, maar voor
heen verhinderden privacy-wet-
ten het gebruik van de bestan
den om gegevens over individu
en naast elkaar te leggen en te
vergelijken. Volgens Bildt is het
probleem van steunfraude 'gro
ter dan politici tot dusverre in
de verkiezingsdebatten hebben
durven toegeven'.
Zijn adviseurs geven toe dat
er een spanningsveld bestaat
tussen enerzijds de traditionele
rechtse afkeer van de staatscon
trole door uitgebreide compu
terregistratie en anderzijds de
noodzaak om de uitkeringsfrau
de aan te pakken, die in Zwe
den waarschijnlijk groter is dan
elders in de westerse wereld.
,.ilet wes era moeilijke beslis
sing", aldus een adviseur. „Het
onderwerp is bijna taboe in
Zweden."
De verwachting is overigens
niet dat Bildt de Zweedse kie
zers kan verleiden om zijn in
1991 aan het bewind gekomen
vier-partijenregering aan de
macht te houden. Tot voor kort
hadden de sociaaldemocraten
in de opiniepeilingen voldoen
de steun om morgen een meer
derheid in de Nikstlag te verove
ren. Volgens hel dagblad iÜag
krijgt Carlsson echter maar 42,8
procent van de stemmen, tegen
45.9 procent volgens eerdere
peilingen.
Hen machtswisseling lijkt
evenwel onafwendbaar, ook al
Zweedse industriëlen
loedrijke Fetei Wallen
vraaggesprekken met
gedreigd hun zaken
naar het buitenland over te
brengen als de nieuwe Zweedse
regering er niet in slaagt de to
renhoge nationale schuld te be
teugelen. Dat moet laatste moet
echter niet gebeuren, zo vinden
de ondernemers, door de toch
al hoge belastingen te verhogen.
hebben
als de ir
IK-Oi fe
kranten
Ook sociaal-democraten kunnen welvaartsstaat niet helemaal handhaven
w
Ingvar Carlsson: volgens de jongste peilingen na morgen de nieuwe premier van Zweden.
FOTO CPD
De Zweden gaan morgen naar de stembus om een nieuwe Riksdag
en daarmee een nieuwe regering te kiezen. De verwachting is dat
de sociaal-democraten, die drie jaar lang een centrumrechtse min
derheidsregering hebben moeten gedogen, terugkeren aan de
macht.
STOCKHOLM-DEN HAAG GPD-Rtr-DPA IT
De sociaaldemocratische partij van Zwe
den, die op enkele korte onderbrekingen na
de gehele na-oorlogse periode aan het be
wind is geweest, is innig verweven met het
hele maatschappelijk leven in het land.
Door de stabiele aanhang van de partij en
de grote invloed in andere sectoren, zoals
de vakbeweging, de cultuur en de media,
konden door de jaren heen politieke idea
len worden gerealiseerd, die het land lang
tot een modelstaat voor sociaal-democra
ten elders maakten.
Zweden kreeg doorzijn uitzonderlijk lange
socialistische bestuur ook een heel eigen
gezicht. Moesten gelijkgestemden in andere
landen van tijd tot tijd compromissen slui
ten om hun regeringspositie veilig te stellen
of zelfs in de oppositiebanken plaatsnemen,
in dit Scandinavische land kon er onge
stoord worden verder gewerkt aan de rode
idealen.
Het socialistische denken resulteerde in een
sterk op solidariteit en 'samen delen' geba
seerde maatschappij, die de zwakkeren in
de samenleving flinke zekerheden bood,
en aanzienlijke burea-
cratie. Bovendien lieten de in aantal toene
mende regels steeds minder ruimte voor
welk particulier initiatief dan ook. De over
heid werd steeds almachtiger, waardoor
zelfstandig handelen of zelfs het aandragen
van een idee al snel voor 'uitsloverij' werd
versleten.
Conformisme
De bevolking kenmerkt zich dan ook door
een groot conformisme. Daarbij speelt on
getwijfeld mee dat vrijwel alle stadsbewo
ners van het platteland stammen en die le
vensstijl tot op zekere hoogte hebben vast
gehouden. Aan het begin van deze eeuw
woonde 90 procent van alle Zweden nog op
het land, aan het eind van deze eeuw woont
90 procent in steden en andere kernen.
Verhitte debatten zijn zelfs in het één-ka
merparlement, de Riksdag. een onbekend
fenomeen. Er is door de jaren heen overal
in en buiten de politiek zo naar con
sensus gestreefd, dat althans in het
openbaar maar weinigen nog hun mond
open doen over wat naar hun idee anders
zou kunnen. In Zweden bestaan daardoor,
zou je kunnen zeggen, nogal wat 'absolute
waarheden', maatregelen en afspraken
waarvan men beweert dat iedereen zich er
in kan vinden.
Als gevolg daarvan is een politieke machts
wisseling ook een tamelijk geruisloos ge
beuren. Het gaat om accentverschillen, al
doen de diverse politici natuurlijk hun best
de indruk te wekken dat er veel op het spel
staat. Een 'paarse coalitie' van gematigd
conservatief en progressief zou in Zweden
ook best tot stand kunnen komen. Dat idee
komt evenwel niet aan de orde omdat de
sociaal-democraten met gemak zelf over
een meerderheid kunnen beschikken.
Accent
De accentverschillen die de regering van de
conservatief Carl Bildt de afgelopen drie
jaar heeft aangebracht, waren vooral gericht
op het tot stand brengen van een meer
marktgerichte economie. Zo werd de belas
ting op vermogen en onroerend goed ver
laagd en werd de dividendbelasting voor
particulieren zelfs helemaal afgeschaft. Ook
werd een begin gemaakt met het inperken
van het stelsel van sociale zekerheid. Maar
in diezelfde periode, en dat kost Bildt zijn
baan, steeg de werkloosheid tot een record
hoogte van 13 procent. En dat in een land
dat jarenlang geen werklozen kende. „Men
moet natuurlijk ook een beetje geluk heb
ben", voerde Bildt onlangs ter verdediging
Maar wie zou verwachten dat de sociaal
democraten onder leiding van Ingvar Carls
son serieus te hoop lopen tegen dit beleid,
komt bedrogen uit. Weliswaar worden en
kele maatregelen van Bildt c.s. weer onge
daan gemaakt, maar in hun verkiezingspro
gramma kondigen de socialisten wel dege
lijk ook bezuinigingen op de sociale zeker
heid aan onder meer door ontkoppeling
van de uitkeringen en maken ze ernst
met het terugdringen van het begrotingste
kort, dit laatste onder druk van het bedrijfs
leven.
Profiteren
Carlsson zegt de hevig bestreden beslissing
van de conservatieven om de werkloos
heidsuitkering te verlagen van 90 naar 80
procent van het laatst verdiende loon, niet
te kunnen terugdraaien. ><>k WÜ zijn panij
een 'wachtdag' invoeren voor ouders die
zich ziek melden omdat één van bun kinde
ren ziek is.
In de verkiezingsstrijd in de laatste weken
hebben echter vooral de linkse partijen ge
profiteerd van de sombere boodschappen
die ook de sociaaldemocraten verkondigen.
Volgens opiniepeilingen zoeken vooral
i hun toevlucht tot de e
nisten en de Groenen. 'Opportunisme', ver
wijt Carlsson, de partijen ter linkerzijde. „Ze
willen geen verantwoordelijkheid dragen."
„De mensen wachten nog altijd op Sinter
klaas. Maar ze zullen zeil .u nel moeien
meewerken aan het oplossen van proble
men". vat een gemeenteraadslid in ünkö-
ping het nieuwe denken van de sociaalde
mocraten samen.
De Zweden moeten echter nog wennen aan
het idee dat de regering langzaam de war
me overheidsdeken van hen aftrekt. Het so
ciale welvaartssysteem dat de zwakken in
de samenleving tientallen jaren koesterde,
ondergaat een ingrijpende vermagerings
kuur.
Test
„De veiligheid in dit land is zo vanzelfspre
kend. Die zekerheden verdwijnen nu, maar
de mensen denken nog steeds dat de maat
schappij alles wel zal regelen", meent de
36-jarige Carina Kalmer, een kleine zelf
standige in de stad Linköping. „We moeten
onze welvaartsstaat veranderen. Het is een
beangstigende waarheid waarover mensen
liever niet praten", zegt een 32-jarige ver-
pleger.
Indien Carlsson terugkeert als premier dan
wacht hem al snel een eerste belangrijke
test. Half november spreken de Zweden
zich uit over de vraag of zij willen toetreden
tot de Europese Unie. De meeste politici
roeren het thema liever nog niet aan, omdat
ze weten dat de bevolking grote bedenkin
gen koestert. Voor de linkse partijen is ech-
'Zweden is op de juiste weg'. De partij van
premier Cari Bildt komt er rond voor uit voor
stander te zijn van Zweedse toetredings tot de
Europese Unie. Ook in de parlementsverkie
zingen maaken de 'moderaten' er geen geheim
van, al zijn tegenstanders het niet eens met
het duidelijke 'ja'. foto hans jacobs
ter duidelijk dat aansluiting bij de EU sa
mengaat met een sanering van de wel
vaartsstaat. „ja tegen de werkgelegenheid,
nee tegen de Europese Unie", menen de
i koenen
Carl Bildt heeft al gezegd met een verkie
zingsnederlaag te kunnen leven als de be
volkingmaar 'ja' zegt tegen de EU. Dez.il
lende premier acht die toetreding van veeJ
groter belang dan zijn eigen aanblijven. Dat
standpunt geeft in wezen wel aan hoezeer
de Zweedse politiek er een is van nuance
verschillen en niet van een diep ingrijpende
'omslag'.
ARIZONA PHIL REIVES
plaats gekozen c
brengen. De me
joen inwonen
aan traditie ei
meeste ander
Terwijl politici in Washington tie strijd te
gen de groeiende criminaliteit in de Vere
nigde Staten lijken te verliezen, beweert een
sheriff in de westelijke staat Arizona dat hij
de oplossing kent: een op het wilde westen
geïnspireerde burgerwat lit
loe Arpalo, de sheriff van Maricopa
County, heeft een leger van 2.300 vrijwilli
gers op de been gebracht. In politieuniform
en met cowboyhoed patrouilleren ze te
paard, bewapend met pistolen.
\l vanal zijn jeugd heeft \rpaio een pas
en hij heeft «Ie juiste
i zijn aanpak in praktijk te
•esien van Arizona's 3,8 mil
zijn conservatief, hechten
maken zich net als de
Amerikanen bijzonder
ongerust over tie toenemende misdaad.
Arpaio's wild west i>osse spreekt dan ook
sterk tot de verbeelding, hoewel de ama
teur-rechtsdienaren geen veedieven, maar
autodieven in de kladden grijpen. I n de on
bezoldigde vrijwilligers voornamelijk
blanke advocaten, hoger geschoolden, di
recteuren en gepensioneerden kwijten
zich vol overgave van hun taak. Ze begelei
den het publiek in het winkelcentrum, ver
jagen prostituées van de straat en hebben
in een maand tijd 1.500 bekeuringen we
gens verkeersovertredingen uitgeschreven
Voor een groots opgezette schoonmaak
actie mobiliseerde sheriff Arpaio deze zo
mer 600 posse-leden, gesteund door heli
kopters, gepantserde wagens en politiehon
den, om hel zuidwesten van de stad Phoe
nix van misdaad (e zuiveren. De operatie Ie
verde 104 arrestaties, 40 partijen drugs en
17 teruggevonden gestolen auto's op.
Arpaio's agressieve aanpak leidt tot een
meer dan gemiddeld aantal arrestaties,
maar de plaatselijke overheid heeft geen
geld voor de bouw van een nieuwe gevan-
f'enis. Dus heeft Arpaio zijn eigen oplossing
redacht: een omstreden tentenkamp in de
woestijn, waar 1.000 gedetineerden zijn on
dergebracht. „Midden in de woestijn, ja",
bevestigt Arpaio. „En wat dan nog? laat het
11 paden I walm rijn Wal dan nog? In «i<-
Golfoorlog leefden onze soldaten ook in
tenten. En die hadden niets op hun kerf
stok1''
De sheriff krijgt weinig kritiek, groten
deels omdat Arizona geen sterke liberale
lobby kent. Het recht om een posse van
plaatselijke notabelen op te trommelen en
die te bewapenen, stamt nog uit de Amcri
kaanse pionierstijd. Louis Rhodes, hoofd
van de Unie voor Amerikaanse Burgervtij-
heden, is een van de weinigen die Arpaio s
optreden openlijk aikeurt. Volgens Rhodes
vertoont Arpaio's methode fascistoïde trek
ji'v
Maar sheriff Arpaio Is niet onder de In-
dru) i ii) zegi dal zijn poMCde 10vataturaa
in zijn politiemacht opvult waarvoor de
overnaia geen grid heef! i oploaring la
goed en goedkoop, aldus Arpaio, die be na
drukt dat de bewapende posse leden de
zelfde wapentraining krijgen als beroeps
agenten.
Arpaio vertelt sappig over de vuurgevech
ten die hij leverde met I urkse en Mexicaan
se drugsmokkelaars. Hij verschijnt regelma
lig op de televisie en promoot zichzelf door
hel uitdelen van plastic sheriffsterren waar
OP/l|!l II.I.(Ill |lll|kt
Door zijn slagvaardige optreden is Arpaio
inmiddels uitgegroeid tot de populairste
politieke figuur van de staat Arizona. Hij
wordt meer gewaardeerd dan de gouver
neur van de staat, Fife Symington, die ook
in Arpaio's posse rijdt. „Ik krijg honderden
brieven per maand", zegt een zelfverzekerd
grijnzende Arpaio vanuit zijn sheriffsstoel.
„Ik word op handen gedragen. Ze willen
zelfs dat ik me kandidaat stel voor het presi
dentschap."
VERTALING MARGRIET
De Zweedse premier Bildt spreekt zijn aanhang moed in. Bildt zal de parlementsverkiezingen
morgen vrijwel zeker verliezen. foto gpo
Laatste Amerikaanse militairen met stille trom vertrokken
De laatste Amerikaanse solda
ten zijn donderdag uit Somalië
vertrokken. Na 21 maanden
aanwezigheid streken zij de
vlag. De Amerikaanse inter
ventiemacht vertrok met stille
trom uit een land dat had
moeten worden gered maar
dat in wanhoop werd achter
gelaten na het ondergaan van
een verschrikkelijke vernede-
ring.
Na twee jaar buitenlandse inter
ventie heerst er opnieuw volsla
gen anarchie in Somalië. Clans
gaan elkaar opnieuw te lijf,
voedselhulp wordt geplunderd
en hulpverleners kunnen uit
angst voor hun leven hun werk
niet meer doen. Voor de Vere
nigde Staten reden om voor
goed een punt te zetten achter
hun aanwezigheid in het land.
De VN zouden wel eens spoedig
kunnen volgen.
Bijna twee jaar nadat ze met
veel bombarie hun operatie
'Herstel Hoop' lanceerden in
Somalië, hebben de VS hun
laatste 80 mariniers en diplo
maten in het land definitief te
ruggetrokken. Vanuit Kenya zul
len nog wat activiteiten in So
malië worden gecoördineerd,
maar voor de rest hoeft het land
niet meer voor de Amerikanen.
Ze hebben er miljoenen dollars
ingepompt, tientallen, landge
noten zien sneuvelen, militair
gezichtsverlies geleden en di
verse vredesinitiatieven ont
plooid. En waarvoor?
„Het resultaat van onze in
spanningen is bedroevend
klein", geeft een Amerikaanse
diplomaat ruiterlijk toe. „Maar
we kunnen onszelf nu in ieder
geval niet verwijten dat we een
volk dat vreselijk leed onder
honger en oorlog, aan hun lot
hebben overgelaten. We heb
ben gedaan wat we konden. Het
zijn de Somalische krijgsheren
die vervolgens een politiek ak
koord hadden moeten sluiten,
maar dat hebben nagelaten. In
plaats daarvan zijn ze weer
gaan vechten. Voor ons aanlei
ding om te zeggen: de maat is
vol, we kunnen op dit moment
niets meer doen voor Somalië".
De situatie van nu lijkt akelig
veel op die van voor de militaire
interventie van eind 1992. De
straten van de hoofdstad Moga
dishu worden weer beheerst
door de zogenaamde technicals,
de met zwaar wapentuig bela
den pick-ups en landcruisers. In
de haven wordt internationale
voedselhulp bij klaarlichte dag
gestolen, opslagplaatsen en
kantoren van hulpinstanties
worden geplunderd. Overal in
het land gaan rivaliserende
clans als vanouds met elkaar op
de vuist en vloeit weer bloed.
De Afrikaanse en Aziatische
VN-troepen die de taken van de
Amerikanen en andere Wester
se soldaten hebben overgeno
men, laten zich zo min mogelijk
zien op straat. Doen ze dat wel,
dan lopen hun levens gevaar.
Sinds maart, toen de meeste
Westerse troepen vetrokken,
zijn ruim 20 VN-manschappen
doodgeschoten door Somali
sche strijders. De politie, die
met behulp van Nederlandse
deskundigen door de VN weer
op poten was gezet, doet net zo
hard mee met gewapende over
vallen, afpersing en bedreigin
gen.
Veel internationale hulporga
nisaties zien het daarom ook
niet meer zitten in Somalië. Zij
hebben hun programma's stop
gezet. kantoren gesloten en hun
Westerse medewerkers die her
haaldelijk werden aangevallen,
geëvacueerd. De VN bieden ons
absoluut geen bescherming
meer. zo redeneren zij. Boven
dien worden hun hulpprogram
ma's gesaboteerd. Een mijnop-
ruimingsoperatie moest worden
stopgezet omdat de reeds
schoongemaakte gebieden door
Somalische strijders weer wer
den volgestopt met explosieven.
De vredesinitiatieven die on
dertussen op diverse fronten
zijn ontplooid, hebben in de
praktijk tot niets geleid. Er is
nog steeds geen centraal gezag
in Mogadishu en de leiders van
de diverse clans en politieke
groeperingen lijken nauwelijks
nog geïnteresseerd in de uitvoe
ring van eerder gesloten over
eenkomsten. Persoonlijke
machtsambities van een hand
jevol bloeddorstige kerels heb
ben het kennelijk gewonnen
van de pogingen om met elkaar
tot compromissen te komen en
het belang van het land en haar
volk voorop te stellen.
De VN hebben er echter nog
steeds grote moeite mee om te
erkennen dat de afgelopen twee
jaar weinig ten goede is veran
derd in Somalië. Functionaris
sen van de VN-missie in Soma
lië (Unosom) wijzen graag op
de door hen in het hele land op
gezette lokale bestuursraden en
zien nog zeker een belangrijke
rol voor de VN weggelegd in het
land. De Somaliërs zelf zijn veel
minder positief over die ge
meenteraden omdat ze volgens
hen door de VN zijn opgelegd
en geen binding met de bevol
king hebben. De eerste de beste
krijgsheer die het ergens voor
het zeggen krijgt, zal ze waar
schijnlijk meteen opdoeken en
zijn eigen stromannen er voor
in de plaats neerzetten.
Voor Washington kunnen de
15.000 VN-troepen die zich
vanuit het binnenland al heb
ben teruggetrokken in de drie
belangrijkste steden daarom
ook maar beter helemaal ver
trekken. Als eind deze maand
het onlangs verlengde VN-man
daat afloopt zullen de VS. goed
voor een derde van het IJno-
som-budget, ongetwijfeld daar
op aandringen. Iaat de Soma
liërs hun zaakjes nu zelf maar
opknappen, zo redeneren Wes
terse diplomaten die volkomen
achter de Amerikaanse visie
staan. Na alle vergeefse inspan
ningen van de laatste paar jaar
is aat volgens hen de enige
overgebleven optie.
De pessimisten onder hen
voorzien dat Somalië na het
vertrek van VN en VS binnen de
kortste keren in de afgrond zal
verdwijnen. Anderen hopen dal
de clanleiders juist dan tot be
zinning zullen komen. „Ze heb
ben er tenslotte steeds op gelra
merd dat ze zelf hun problemen
kunnen oplossen, laat ze het
nu rnaar bewijzen. Als ze het
zaakje straks weer op poten
hebben gezet is het Westen on
getwijfeld bereid opnieuw hulp
te bieden".
