ZATER
DAG
S
B
IJVOEG
SE
L
Een onnavolgb
rer
intrig
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1994
Francois Mitterrand is
ernstig ziek. Het Franse
staatshoofd lijdt aan
prostaatkanker en
ondergaat
chemotherapie. Hij
wordt, na Georges
Pompidou in 1974,
wellicht de tweede
president van de Vijfde
Republiek die in het
harnas sterft.
Mitterrand weet dat
zijn dagen geteld zijn
en komt daar zonder
omwegen voor uit.
Sterker nog: het lijkt
wel alsof de 77-jarige
socialistische president
al afscheid aan het
nemen is.
y-
Met de moed van iemand die
weet dat hij niets meer te ver
liezen heeft, probeert Fran
cois Mitterrand zijn plaats en rol in de ge
schiedenis vast te leggen. Een rol die niet al
tijd even helder is geweest, om het nog maar
voorzichtig uit te drukken. Zijn socialistische
vrienden zijn de afgelopen weken ernstig in
verlegenheid gebracht door onthullingen
over Mitterrand's 'rechtse jeugdzonden', zijn
(korte) carrière in het foute Vichy-Frankrijk
en, vooral, zijn merkwaardige vriendschap
met René Bousquet, de chef van de politie
van Vichy die direct voor de deportatie van
duizenden Joden verantwoordelijk was. Het
'tijdperk Mitterrand' loopt ten einde. Maar
alvorens hij het toneel verlaat, wil de gesle
pen president nog wel graag zijn stempel
drukken óp zijn opvolging en op de wijze
waarop hij de geschiedenis ingaat. Mitter
rand mag dan oud en ernstig ziek zijn, hij
blijft wat hij altijd was: een onnavolgbare in
trigant.
'Een mysterie'
Hoe zal Francois Mitterrand de geschiedenis
ingaan? Als een bevlogen socialist en als de
man die links in Frankrijk na tientallen jaren
oppositie in 1981 aan de macht bracht? Of als
een onnavolgbare intrigant, een opportunist
zonder al te veel scrupules of principes die
zijn hele leven maar drie doelen voor ogen
heeft gehad: aan de macht komen, de macht
uitoefenen en vervolgens aan de macht blij
ven?
De 'waarheid ligt waarschijnlijk ergens in
het spreekwoordelijke midden. Tientallen
journalisten, historici, sociologen, politicolo
gen en psychologen hebben de afgelopen de
cennia studies gewijd aan de inmiddels 77-
jarige Franse president en zijn politieke carri
ère. Het beeld dat ze van hem schetsen be
weegt zich tussen de twee bovengenoemde
uitersten.
„De man is een mysterie, bewoond door
duizend persoonlijkheden, van de sceptische
tacticus tot de hartstochtelijke socialist. Fran
cois Mitterrand valt uit de toon en veront
rust. Ongetwijfeld is het beeld dat de Fransen
van hem hebben in de lóóp der jaren verhel
derd. Hij is zelfs populair geworden. Maar er
blijft rond hem altijd een soort vage schaduw
hangen", zo schreef de journalist Franz-Oli-
vier Giesbert al in 1977 in zijn standaardwerk
'Francois Mitterrand, of de verzoeking van de
geschiedenis'.
Ondoorgrondelijk
Zeventien jaar later staat die conclusie nog
altijd recht overeind. Mitterrand is een man
met zelfs voor zijn naaste omgeving ondoor
grondelijke kanten. „Mitterrand heeft vrien
den voor de ochtend, anderen voor de mid
dag en weer anderen voor de avond. En die
komen elkaar nooit tegen", zo schijnt Lau
rent Fabius, de voormalige premier en leider
van de Parti Socialiste en een tijdlang Mitter-
rands 'politieke pleegzoon', eens gezegd te
hebben.
Hij heeft er door dq jaren heen inderdaad
heel uiteenlopende vriendschappen en
vriendschappelijke relaties op nagehouden
die hem nu, enkele maanden voor het einde
van zijn tweede ambtstermijn, lelijk op lijken
te gaan breken. En dan met name de merk
waardig hartelijke relatie die Mitterrand nog
.tot diep in de jaren zestig met René Bousquet
onderhield. Bousquet werd vorig jaar ver
moord door een geestelijk gestoorde man,
luttele maanden voor hem een proces we
gens misdaden tegen de menselijkheid te
wachten stond. Bousquet was in 1942 en
1943 chef van de politie van het foute Vichy-
Frankrijk en direct verantwoordelijk voor de
deportatie van duizenden Joden.
Hij was het symbool geworden voor het
schaamteloos met de Duitsers collaboreren
de Vichy-regime van de oude maarschalk Pé-
tain en had normaal gesproken al veel eerder
berecht moeten zijn. Maar zijn vriend Mitter
rand heeft er, sinds hij in 1981 aan de macht
kwam, veel aan gedaan om te voorkomen dat
het ooit tot een proces tegen Bousquet en
twee andere beruchte Franse oorlogsmisda
digers zou komen. In naam van de nationale
eenheid.
Dat was tot voor kort een soort publiek ge
heim in Frankrijk, maar Mitterrand gaf het
deze week, tot ontzetting van tal van zijn so
cialistische vrienden en nabestaanden van
oorlogsslachtoffers, min of meer toe tijdens
'een dramatisch televisie-interview. Zijn ver
zet tegen de berechting van Bousquet en an
dere Franse oorlogsmisdadigers was volgens
Mitterrand geboren uit zijn overtuiging dat
het de hoogste tijd is om een eind te maken
aan de 'permanente burgeroorlog' tussen
Fransen als het gaat over de oorlogsperiode.
Het Frankrijk van Vichy blijft de Fransen
inderdaad ook een halve eeuw na het einde
van de oorlog nog verscheuren. Al was het
maar omdat heel wat Fransen die aanvanke
lijk vol overtuiging - of, wellicht erger, uit car
rièredrang - het foute regime van Pétain
dienden, na de oorlog zonder grote proble
men carrière konden maken. De voornoem
de René Bousquet schopte het, na een ver
oordeling gevolgd door eerherstel, tot in
vloedrijk bankier. En zijn ondergeschikte
Maurice Papon zelfs tot minister onder presi
dent Valéry Giscard d'Estaing.
Dat Mitterrand begrip, en naar eigen zeg
gen zelfs bewondering, voor een figuur als
René Bousquet heeft gehad, is niet echt ver
bazingwekkend, gezien de onthulling die de
journalist Pierre Péan onlangs deed. In zijn
boek Une jeunesse Francaise ('Een Franse
jeugd') dat gewijd is aan de jonge jaren van
de socialistische president, schetst Péan uit
gebreid hoe Mitterrand, alvorens hij in de
loop van 1943 in het verzet ging, eerst gerui
me tijd werkzaam was voor het regime van
Vichy. Weliswaar in een ondergeschikte func
tie - hij was verantwoordelijk voor de repa
triëring van krijgsgevangenen - maar belang
rijk genoeg om er een hoge Vichy-onder-
scheiding, de francisque, aan over te houden.
Het boek van Péan zorgde begin deze
maand voor veel ophef. Niet omdat het
Vichy-verleden van de socialistische presi
dent totaal onbekend was, maar omdat Mit
terrand zelf nadrukkelijk had meegewerkt
aan het tot stand komen van het boek. Zelfs
zijn grootste fans konden het bedenkelijke
verleden daardoor niet meer, zoals voorheen,
als 'laster en smaad van politieke tegenstan
ders' afdoen. Geconfronteerd met wat Péan
uit archiefonderzoek al wist, besloot Mitter
rand de journalist opening van zaken en zelfs
toegang tot zijn persoonlijke archief te geven.
Rechtse jeugdzonden
Het beeld dat Péan van de jonge Mitterrand
schetst, is dat van een ietwat naiëve jonge
man uit een keurige, katholieke en nationa
listische bourgeois-familie uit de provincie.
De uit dat klassieke rechtse nest afkomstige
Mitterrand zou als 18-jarige student zelfs
korte tijd met extreem-rechtse bewegingen
hebben gedweept en hebben deelgenomen
aan een demonstratie voor Mussolini.
Mitterrand zelf probeert dat beeld sinds
enkele dagen voorzichtig bij te stellen. In
twee lange interviews heeft hij toegegeven
voor Vichy te hebben gewerkt, maar hij was
zich naar eigen zeggen aanvankelijk niet be
wust van het fascistoïde karakter van de rege
ring van Vichy. Van de al in 1940 door Pétain
uitgevaardigde anti-joodse wetten zei de
Franse president pas veel later te hebben ge
hoord. En hij beweert met grote stelligheid
dat hij zelf nooit ook maar de minste anti-se-
mitische sympathie heeft gehad.
Dat laatste geloven ook zijn ergste kritikas-
ters wel. Maar dat de gewiekste Mitterrand in
1942 nog altijd niet op de hoogte was van het
anti-joodse karakter van Vichy, is volgens de
advocaat en nazi-jager Serge Klarsfeld 'uiter
ste onwaarschijnlijk', evenals Mitterrands'
excuus dat hij - zoals veel andere Fransen -
aanvankelijk dacht dat Pétain en De Gaulle
een en dezelfde strijd voerden.
Waarom Mitterrand vrijwillig heeft meege
werkt aan het boek van Péan is ook een inte
ressante vraag. Mogelijk omdat de ernstig
zieke president weinig keus had. Péan wist al
veel van zijn 'rechtse jeugdzonden'. Boven
dien heeft Mitterrand door actieve medewer
king aan het boek over zijn jeugdjaren het
beeld waarschijnlijk nog enigszins in gunsti
ge zin kunnen buigen. Maar er zijn ook ande
re, meer psychologische verklaringen in om
loop.
Volgens naaste vrienden weet Mitterrand
sinds zijn tweede prostaatoperatie in juli dat
het aftellen voor hem begonnen is. Hoe lang
hij nog te leven heeft is onduidelijk, maar
volgens hardnekkige geruchten in Parijs zou
Mitterrand's fatale ziekte in een zeer gevor
derd stadium zijn. In dat besef zou Mitter
rand vrijwel volledig in beslag worden geno
men door de wil om oude kwesties te rege
len, zijn plaats in de geschiedenis vast te leg
gen en, als het even mogelijk is, de grote lij
nen van de toekomstige politiek van Frank
rijk uit te zetten. Mitterrand wil als het ware
over zijn graf heen regeren.
Negatief beeld
Of dat laaste hem lukt, is de vraag. Voor het
regelen van oude kwesties en het vastleggen
van hun plek in de geschiedenis, schrijven
politici na hun afscheid in de regel hun auto
biografie. Mitterrand weet echter dat hij de
tijd daarvoor niet meer heeft. Vandaar dat hij
dat werk nu waar mogelijk aan journalisten
over laat. Het is beter dan niets, zal hij waar
schijnlijk denken. Zo voert de directeur van
de Franse televisiezender Antenne 2, de jour
nalist Jean-Pierre Elkabbach, al sinds enkele
Francois Mitterrand, getekend door zijn ernstige ziekte en de inspanningen om zijn opzienbarende onthullingen bij te stellen.
Het tijdperk Mitterrand loopt ten einde
maanden met grote regelmaat gesprekken
met Mitterrand over zijn leven, zijn ideeën
en zijn politieke carrière. Deze gesprekken
worden op video vastgelegd en deze 'Mitter
rand-tapes' mogen pas na zijn overlijden
worden vrijgegeven of voor de televisie wor
den bewerkt, zo heeft het staatshoofd be
paald.
Wellicht kunnen die tapes het beeld dat in
diverse recentelijk verschenen boeken van
Mitterrand geschetst wordt wat bijschaven.
Erg positief is dat beeld namelijk niet. De
schrijver Jean Montaldo gaat in een boek met
de alleszeggende titel Mitterrand et les 40 vo-
leurs ('Mitterrand en de 40 rovers'), een best
seller, in op de diverse corruptieschandalen
waarin directe vrienden van het staathoofd
betrokken zijn of waren. De al eerder ge
noemde Pierre Péan schetst een beeld van de
jonge Mitterrand dat voor veel echte socialis
ten onverdraaglijk is, terwijl drie journalisten
een boek ('De rechterhand van God') hebben
gewijd aan de gevaarlijke en weinig frisse tak-
tische spelletjes die de intrigant Mitterrand
met het Front National van Jean-Marie I-e
Pen heeft gespeeld om rechts te verdelen.
De opsomming is verre van volledig en
naar het schijnt, is het ergste voor de oude
president nog op komst. De gerenommeerde
Franse journalist Philippe Alexandre werkt
aan een boek onder de titel 'Pleidooi voor
een oude president die door de zijnen in de
steek is gelaten'. Hoewel de titel misschien
doet vermoeden dat Alexandre het voor Mit
terrand op zal nemen, lijkt het omgekeerde
eerder het geval. „Het is niet nodig om van
de onschuld van je cliënt overtuigd te zijn om
hem goed te verdedigen", zo liet Alexandre
onlangs weten.
Failliet
Verdient Mitterrand zoveel gal? Hijzelf vindt
duidelijk van niet. Maar de balans van bijna
veertien jaar Mitterrandisme is niet bepaald
om over naar huls te schrijven. Mitterrand
werd enkele jaren geleden door aanhangers
van de bijnaam Dieu ('God') voorzien. Maar
terwijl God in zeven dagen de schepping vol
bracht, heeft 'Dieu' in veertien jaar tijd van
Frankijk bepaald geen socialistische heils
staat weten te maken. Onder Mitterrand - en
voor een groot deel door zijn toedoen - zijn
de Franse socialisten verzeild geraakt in een
serie schandalen zonder weerga. De partij die
in de jaren zeventig de kampioen van de mo
raal was, is moreel en ideologisch failliet.
Michel Rocard, Mitterrand's eeuwige te
genstander binnen de partij en vorig jaar
pleiter voor een grondige vernieuwing van de
Parti Socialiste en van heel links, is door Mit
terrand en zijn getrouwen vakkundig ge
sloopt via een serie onnavolgbare intriges.
Rocard's kansen op hel presidentschap zijn
verkeken.
Mitterrand lijkt voor zijn opvolging nu Jat
ques Delors in gedachten te hebben. En als
die niet wil, moet oud-premier Raymond
Barre het maar worden, zo liet de oude presi
dent onlangs doorschemeren. Edouard Bal-
ladur, de conservatieve premier die Mitter
rand aanvankelijk met alle egards behandel
de om de door hem gehate Jacques Chirac
(de tot voor kort gedoodverfde presidents
kandidaat van rechts) dwars te zitten, lijkt nu
weer uit de gratie. Mogelijk is premier Bal-
ladur in de ogen van Mitterrand te populair
geworden. Recentelijk is Mitterrand weer op
vallend complimenteus aan het adres van
Chirac. Hij mag dan ernstig ziek zijn, Mitter
rand is en blijft een intrigant, die met een bij
na duivels plezier speelt met ambities en car
rières.
