Wijkertunnel volgend jaar
'ingepakt' op transport
Kin, neus en Gina-profiel
ÈDikke duim
-belangrijker
Jan hersens
Wetenschap
3
IKsiEifi
SATERDAG 17 SEPTEMBER 1994
j|/ASHINGTON UPI
REDACTIE SASKIASTOEUS
BARENDRECHT
t hun
fen anatoom van de universi-
pit van de staat New York, Ran-
Jall Susman, heeft uitgevonden
jat niet de hersenen maar de
|n™ifmetingen van de duim de ca-
rinj>aciteiten van de mensachtige
noefoorouders van de mens be-
zaa*aalden. Voor het maken van
?en kerktuigen is de omvang van de
'o s1uim vee' belangrijker geweest
Ban die van de hersenen, aldus
tusman.
Susman heeft de lengte en de
breedte van de duim uitvoerig
bestudeerd bij fossielen, men-
kjen en dieren en is tot de con-
Er 4lusie gekomen dat de eerste
jnensachtigen met zeer kleine
hersenen, twee-en-een-half
(niljioen jaar geleden, werktui
gen moeten hebben vervaar-
in $igd. Dit was volgens Susman
n dciogelijk door de afmetingen
,n fan hun duimen, die destijds
n "Jok breed en kort waren en gro-
en je kracht konden uitoefenen.
Deze stelling is in strijd met
He gangbare definities over de
jnenselijke evolutie; ten eerste
pe omvang van de hersenen, de
canijaal en de ontwikkeling van
werktuigen.
i Een vergelijking met duimen
tan bijvoorbeeld chimpansees
Ivijst er volgens Susman op dat
jle voorsprong die de mensach-
fedÏ8en hebben kunnen nemen op
lanje apen te danken is aan de
korte dikke duim. De duim van
He chimpansee staat eenzelfde
krachtuitoefening niet toe en is
langer en dunner.
I Van mensachtige pa-
-Vhjanthropus werd aangenomen
;tieiat die door een kleine herse-
netliomvang geen wertuigen heeft
se kunnen maken. Dit integenstel-
ling tot de „intelligentere" tijd
genoot, de homo habilis. Ar
cheologen hebben echter in fos
sielen werktuigen aangetroffen
be j)ij de qua hersenen minder ge-
?m(£egende paranthropus. „De ge-
ntadachte was dat de intelligentere
homo habilis werktuigen maak
te en de parathropus niet. Dit is
gewoon een poging om intellect
af te leiden van de hersenom-
vang", aldus Susman. „De om-
yeerang van hersenen bepaalt
niet wat je kan doen. Tolstoi
had zeer kleine hersenen."
Praten, praten
over minder
broeikas-gas
dsinMAASTRICHT
Wetenschappers uit zo n hon
derd landen praten afgelopen
dagen in Maastricht over het
broeikaseffect, de verandering
van het klimaat door voorna-
ïvejmelijk luchtvervuiling. Vandaag
Penmoeten ze het eens zijn over
°^een dik pak aanbevelingen aan
ienjhun regeringen. Die praten eind
i d»dit jaar in Nairobi over de
vodMaastrichtse voorstellen om de
uitstoot van schadelijke gassen
als kooldioxide (C02) daadwer
kelijk te beperken.
Pas dan kan duidelijk worden
hoe serieus de wereldwijde be
zorgdheid over de verandering
van het klimaat is. Want maat
regelen om de uitstoot van in
middels 'broeikas-gassen' ge
doopte stoffen als C02, met
haan en CFK's te beperken, kos
ten veel geld. Staatssecretaris
Tommei van VROM, die de drie
dagen durende conferentie
opende: „De Europese Unie
iure' het voortouw nemen bij
het ontwikkelen van nieuwe
^middelen en nieuwe financie-
jringsbronnen."
Alle deelnemende landen aan
ide Maastrichtse conferentie zijn
lid van het 'Intergovernmental
Panel on Climate Change' (IP-
~tCC), een in 1988 opgerichte or
ganisatie van de de milieu-tak
van de Verenigde Naties
(UNEP) en de World Meterolo-
gical Organization (WMO), de
internationale organisatie van
weerkundigen waarbij ook het
KNMI is aangesloten.
Vier jaar geleden kwamen de
IPCC-wetenschappers voor het
eerst bij elkaar. Sindsdien is de
noodzaak van het terugdringen
van 'broeikas-gassen' alleen
maar duidelijker geworden. Die
gassen hopen zich op in de
aardse atmosfeer en werken als
een soort deken, waardoor de
temperatuur langzaam oploopt,
i En kleine temperatuursveran-
deringen kunnen grote gevol-
n gen hebben voor bijvoorbeeld
landbouw en waterhuishou-
i ding.
Over wat precies de effecten
zijn en hoe ze het best bestre
den kunnen worden, lopen de
i meningen uiteen - al dan niet
geinspireerd door economische
i motieven. De politici schoven
het probleem door naar de IP-
CC-wetenschappers. die nu aan
de na jarenlange beraadslagin
gen geformuleerde voorstellen
in Maastricht nog wat komma's,
bijzinnen en voegwoorden kun-
inen wijzigen.
De zes tunneldelen. die van Barendrecht over zee naar IJmui-
den worden gebracht, wegen elk ruim 21 miljoen kilo. Ze zijn
elk ongeveer honderd meter lang, 31,5 meter breed en 8 me
ter hoog. Elk tunnelelement bestaat op zich weer uit vier mo
ten van 25 meter, van elkaar gescheiden door een dilatatie-
voeg, nodig voor flexibiliteit in de eindfase.
De tunneldelen komen in een tien meter diepe sleuf te lig-
%gen in de bodem van het Noordzeekanaal op vooraf aange
brachte tegels. Elk element heeft aan de ene kopse kant een
betonnen uitstulping, 'kin' genoegd, en aan de andere zijde
op de
een 'neus'. De elementen rusten ieder
'kin' van hun voorligger.
Tussen de delen zit een rubber profiel, dat met grote kracht
wordt ingedrukt en zo voor een tijdelijke waterdichte afluiting
zorgt. Een dergelijk profiel wordt in de weg en waterbouwwe
reld een 'Gina-profiel' genoemd, naar de welvingrijke gestalte
van de filmster Gina Lolobrigida. Over dat Gina-profiel heen
wordt van binnenuit een omega-profiel geklemd.
Wanneer alle zes de tunneldelen keurig achter elkaar op de
kanaalbodem liggen resteert nog een open ruimte van een
meter tussen het laatste element en het noordelijke landhoofd
van de tunnel: de sluitvoeg. Duikers maken die onder water
dicht met stalen platen waarop met betofi de vloer, wanden
en plafond worden aangevuld. Boven de tunnel staat 16 meter
water, waarvan het gewicht zelf voor de afsluitende druk-
kr ach ten zorgt.
In het plafond van enkele tunneldelen wordt in Ba
rendrecht al een nis gemaakt, waarin later de tunnelventilato
ren verzonken kunnen worden gemonteerd. Daar is voor ge
kozen omdat de ervaring bij de Zeeburgertunnel en de
Noordtunnel inmiddels heeft geleerd dat buiten het plafond
hangende ventilatoren vaak door te hoge vrachtwagens wor
den aangereden en beschadigd.
Kanker durven
we te zegaen
AMSTERDAM WANG AN OE
Het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF)
krijgt regelmatig telefoontjes van jonge kin
deren: werkstukken over kanker zijn tegen
woordig heel gewoon op school. Nog niet
zo lang geleden ging het gesprek over 'de
ziekte' of 'K'. Volgens directeur K. van de
Poll van de 45-jarige Nederlandse Kanker
bestrijding is er de afgelopen vijftig jaar veel
veranderd. „We durven het woord nu uit te
spreken."
Direkteur K. Van de Poll vindt dat de Kan
kerbestrijding met haar preventieve bood
schappen veel heeft bereikt. Bij een recent
onderzoek in opdracht van het KWF ver
klaarden twee van de drie ondervraagden
zelf iets te kunnen doen aan het voorkomen
van kanker: door niet te roken en door ge
zond te leven. Het fonds spreekt daarom
van een 'vrij reëel beeld' van de ziekte bij de
Nederlandse bevolking.
Vooral de kennis van kanker is er bij een
breed publiek meer en meer op vooruit ge
gaan. Het zou mooi zijn als meer mensen
ook gaan handelen naar wat zij weten. „Er
is wel wat bereikt. Zo is het percentage ro
kers gedaald van 80 procent naar iets meer
dan 30 procent. Maar qua gedragsverande
ring is meer te verbeteren," zegt Van de
Poll.
„Uit telefoontjes en brieven die wij ont
vangen blijkt hier en daar een overdreven
bezorgdheid over e-nummers, conserve
ringsmiddelen of restanten van bestrij
dingsmiddelen. Maar de grote problemen
rondom voeding zitten daar niet in. Die
noet je v
reinig va
Het is
eken in te veel vet of l
den
de laatste tijd makkelijker gewi
jver kanker te praten. Van de Pi
'oll:
cht pro-
Voorbereidingen op de plaats waar de Wijkertunnel komt: één kilometer ten oosten van de Velsertunnel
FOTO UNITED PHOTOS de BOER b
„Het is natuurlijk nog steeds t
bleem, maar we durven het woord nu uit te
spreken. Veertig of vijftig jaar geleden was
het een doodvonnis als je hoorde dat je
kanker had. Je had pech en kon er verder
niets aan doen. Dat oordeel moest wel ver
anderen. Je kunt je ertegen teweer stellen.
En als het je overkomt is het in een aantal
gevallen mogelijk te genezen. Genezing is
niet altijd haalbaar - dat geldt vooral voor
ouderen - maar dan is wel een behande
ling mogelijk die de problemen verzacht en
het leven draaglijk maakt."
Artsen zullen moeten wennen aan het
idee dal een medicus wel degelijk iets voor
een kankerpatiënt kan betekenen, ook als
echte genezing er niet in zit. „De toch nog
vaak gehoorde uitspraak 'We kunnen niets
meer voor u doen' is een buitengewoon ne
gatieve boodschap," aldus Van de Poll.
Laser kan alle
tatoeages
weg werken
De Wijkertunnel in aanbouw ii
getransporteerd.
FOTO FRANS TIJTSMA
Aan de rand van een tien meter diepe bouwput naast de Heinenoordtunnel on
der de Oude Maas bij Barendrecht staat een bord met in grote letters Wijkertun
nel. Je zal maar zwak wezen in aardrijkskunde, dan is zo'n bord knap verwar
rend. Toch klopt het: van de Wijkertunnel is de helft in aanbouw in een bouwput
aan de zuidkant van de pandstad. Volgend jaar worden de zes tunneldelen over
zee naar het noorden gesleept. De Wijker komt ongeveer een kilometer ten oos
ten van de Velsertunnel. Een verhaal over het ontstaan van een tunnelfabriek en
de voorbereidingen voor het transport.
in het Hollands Diep en in de Oude Maas wer
den neergelaten. Van 1973 tot en met 1975
volgden de Drechttunnel en de Kiltunnel (bij
Dordrecht). Vervolgens werden de onderdelen
van de Willemsspoortunnel en de tunnel on
der de Noord in productie genomen. Na elke
tunnel werd de dam tussen de rivier en het
bouwdok open gemaakt en na de doorvaart
van de tunnelelementen weer dicht gegooid.
Rijkswaterstaat bekijkt op dit moment of het
niet handiger en beter zou zijn om in het tel
kens te maken gat in de dam een beweegbare
sluisdeur te bouwen.
BARENDRECHT RIEN POLDERMAN
De zes betonnen gevaarten, elk honderd meter
lang. liggen in twee rijen van drie keurig naast
elkaar in de bouwput. De voorste elementen
zijn klaar, de laatste twee nog volop in aan
bouw. Dichte hagen van gevlochten staven
wapeningsstaal steken omhoog in afwachting
van een nieuwe vracht vloeibaar beton.
In de 130 bij 400 meter grote bouwput naast
de Heinenoordtunnel wordt al ruim een kwart
eeuw gebouwd. Het bouwdok is te beschou
wen als een funnelfabriek. De Wijkertunnel is
de achtste tunnel die hier vandaan komt. In
1966 verrezen in de put de eerste elementen
van de naast gelegen Heinenoordtunnel. Toen
die klaar waren, liet Rijkswaterstaat de bouw
put langzaam vol water lopen, waarna de
scheidingsdam tussen de put en de rivier kon
worden doorgraven. Vervolgens konden de
elementen het bouwdok uit om te worden
neergelaten op hun plaats op de bodem van
de Oude Maas.
Na dat karwei maakte Waterstaat de dam
weer dicht, zodat de put weer kon worden
drooggemalen en opnieuw gebruikt. Daarna
werden in 1971 en 1972 twee betrekkelijk on
bekende tunnels gebouwd: leidingtunnels die
Stootje
Om straks de zes tunnel-elementen over de ri
vieren en de Noordzee naar Ilrpuiden te kun
nen vervoeren worden de voor en de achterzij
de tijdelijk van een stevige kopschotten voor
zien. Vooral de tocht over de open zee vereist
dat de ontstane betonnen bak tegen een
stootje kan. Een aanvaring met een van een
schip geslagen rondzwalkende container mag
er niet toe leiden dat het tunneldeel onderweg
lek slaat en naar de Noordzeebodem zinkt. De
tijdelijke schotten worden daarom wel zo'n
vijfentwintig centimeter dik.
Op de bodem van de twee voltooide tunnel-
-elementen worden nu met zware stalen bal
ken nog een paar grote bakken gemaakt, waar
in straks ballastwater wordt gepompt. Dat is
nodig om de betonnen gevaarten voor onder
weg enige diepgang en stabiliteit mee te ge-
Wanneer de zes elementen in de zomer van
volgend jaar klaar zijn, wordt in de rivierdijk
tussen de Oude Maas en de bouwput een
doorvaartopening gebaggerd. Het transport
kan dan beginnen. Door water uit de ballast-
bakken weg.te pompen maakt men de ele
menten iets lichter, zodat ze langzaam van de
bodem loskomen en omhoog zweven. Eén
voor één worden ze vervolgens de Oude Maas
opgesleept.
Van Barendrecht gaat het transport stroom
afwaarts richting zee. Spannend wordt dan de
passage van de Botlekbrug en de Spijkenisse-
brug. Windkracht, getij en stroming hepalen
de waterstand en de doorvaartmogelijkheid
onder deze bruggen. Is deze hindernis geno
men, dan moeten slepers wachten op hoog
water in de Westgeul. Na de kentering van het
tij gaat het transport vervolgens op de eb-
stroom richting zeegat bij Hoek van Holland.
Met laag water vaart de sleep het zeegat uit en
begint de tocht over de Noordzee. Twaalf uur
later moet het tunnelelement dan in IJmuiden
tussen de pieren komen en het Noordzeeka
naal op draaien.
Zinksleuf
Waterstaat heeft inmiddels ruime ervaring met
transport van tunnel-elementen over het water
van onze rivieren, maar het is voi
dat zij zich met tunnelonderdelen oi
waagt. Om verrassingen straks in d
zo veel mogelijk te vermijden en or
voorbereid te zijn heeft de dienst
vaterloop-
doet
het eerst
praktijk
i op alles
proef op schaal genomen
kundig laboratorium.
De hele 'trein' van tunnelelemen
over het transport van Barendrecht naar de
plek in het Noordzeekanaal zo'n zes tot acht
weken. De drijvende tunnelhakken worden
nadat ze in IJmuiden de sluizen zijn gepas
seerd langs de oever van het kanaal gepar
keerd of in een van de zijkanalen. De elemen
ten worden één voor één neergelaten in een
tien meter diep zinksleuf in het Noordzeeka
naai. De afwerking rekent Rijkswaterstaat 18
tot 24 uur per tunneldeel, met een tussenpe
riode van telkens een weck zodat de scheep
vaart over het kanaal niet al te zeer wordt be
lemmerd.
Het wordt volgend jaar zomer dus spannend
en interessant langs het Noordzeekanaal. Be
halve het werk aan de Wijkertunnel worden in
die tijd ook de tunneldelen voor de Amster
damse Piet Heintunnel (gemaakt In Antwer
pen en ook overzee aangevoerd) getranpor-
teerd en komt de vloot oude zeilschepen in het
kader van de manifestatie Sail '95 langs. Mis
schien kan Rijkswaterstaat voor de toeschou
wers een tribune plaatsen?
Wie meer wil weten over de tunnel kan een
bezoek brengen aan het informatiecentrum
'Neem de Wijkertunnel eens'. Het centrum is
gevestigd in één van de bouwketen aan de
Amsterdamseweg 20 in Velsen-Zuid. Het is
op werkdagen geopend tussen 13.00 en 16.00
uur. Op de zondagen 18 en 25 september kan
met er ook nog terecht (van 11 tot 16 uur).
Voor bezoek en rondleidingen in groepen
m9et van te voeren een afspraak worden ge
maakt (02550 - 22973).
Steeds meer mensen wenden zich tot een
centrum dat is gespecialiseerd in het weg
halen van tatoeages. Zij doen dat niet alleen
omdat ze er spijt van hebben de versierin
gen ooit op hun huid te hebben laten aan
brengen. Er zijn ook mensen, vooral vrou
wen, die gedwongen werden tot tatoeëring.
„Er is erg veel leed onder mensen met een
tatoeage," zegt dr. P. Velthuis. Als dermato
loog (huiddeskundige) is hij verbonden aan
het St. Anna Ziekenhuis in Geldrop. Naast
zijn werk in het ziekenhuis heeft de arts
sinds oktober vorig jaar een centrum waar
hij met behulp van een laserapparaat tatoe
ages verwijdert. Voorts behandelt hij pa
tiënten met afwijkingen van het pigment,
zoals sproeten en ouderdomsvlekken, als
mede veranderingen van de bloedvaten, de
zogenoemde „wijnvlekken".
Het is geen eenvoudig karwei om mensen
van de aangebrachte huidversieringen te
verlossen. Er zijn tien tot twaalf behande
lingen nodig om alle inkt te verwijderen. De
kosten daarvan zijn niet gering. Afhankelijk
van de omvang en aard van de tekening
tot 600 gulden per behandeling
op tafel gelegd worden. Bij meerdere tatoe
ages kan de rekening oplopen tot vele dui
zenden guldens.
„Toch hebben de mensen er erg veel geld
voor over om zich van de versierselen op
hun huid te laten bevrijden," vertelt de arts.
Voor velen is het psychisch een ondragelij
ke last geworden daarmee te blijven rondlo
pen. In het nog geen jaar oude Dermatolo
gisch Lasercentrum in Valkenswaard zijn
tot nu toe ongeveer zestig patiënten met di
verse pigmentafwijkgen behandeld. Maar
meer dan driehonderd mensen hebben
zich tot de huiddeskundige gewend om van
een of meer tatoeages af te komen.
Tot nu toe was het niet mogelijk alle kleu
ren volledig van de huid weg te werken,
maar op 1 oktober krijgt het centrum de be
schikking over de eerste Q-switched
Alexandrite laser In Nederland. Daarmee
kan de dermatoloog de kleuren blauw,
groen en zwart helemaal verwijderen. Hij
beschikt al over een Neodynium-YAG laser,
waarmee andere kleuren weggehaald kun
nen worden. „Doordat wij nu in staat zijn
de primaire kleuren rood, blauw en groen
te behandelen, zijn we het enige centrum
dat tatoeages helemaal weg kan halen. An
dere lasers verwijderen wel groen, maar
geen rood".
Bij de behandeling doen zich, zo verzekert
de arts, nauwelijks complicaties voor. „Er
blijven geen echte littekens achter. Soms
ziet men wel wat verandering in het reliëf
van het huidoppervlak of kan er een tijdelij
ke ontkleuring optreden".
De opkomst van niet medische centra de
zogenaamde „lasershops" baart de
Gcldropse arts en andere vakgenoten zor
gen. „Buitenlande dermatologen verbazen
zich over de uitzonderlijke situatie in Ne
derland, waar laserbehandeling van tatoea
ges niet alleen aan medici is voorbehou
den".
De artsen vrezen namelijk dat de therapie
door fouten die niet-medici in de behande
ling of nabehandeling maken, in diskrediet
zal raken. „Het kan bijvoorbeeld gebeuren
dat bij de verwijdering van een tatoeage
huidkanker over het hoofd wordt gezien.
Dit kan ernstige schade aan de gezondheid
van de patiënt toebrengen", aldus Velthuis.
