Legertje vrijwilligers biedt
landgenoten helpende hand
Feiten Meningen
Zweedse natuur is van iedereen
Over 'Arnhem' niks nieuws
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1994
kleed. WD-kar
t uitge-
/eisglas
erklar
r de i
Ie belangen a
tigen
ets wat
i wel mag
nooit ge
hand liggende rede
worden gedacht, m
«'K'l
Met tragische is, dat D'Anco-
na en Weisglas met hun
pleidooi voor een andere porte
feuille dan buitenlandse betrek
kingen geen ongelijk hebben.
Maar door Van den Broek nu
publiekelijk af te vallen, maken
/.ij de kans daarop juist kleiner
dan hij al was. Een smartelijke
ruil van de buitenlandporte
feuille tegen die van transport
of landbouw is nu niet meer ge
loofwaardig te maken. In die zin
IS met name I\m ona haul
leers. In de vijf jaren dat ze deel
uitmaakte van het laatste kabi-
net-Lubbers moet ze vaak heb
ben gehoord dn met Mill»- di
plomatie de beste resultaten
zijn te bereiken.
DEN HAAG PAUL KOOPMAN
NIEUWSANALYSB
Nederland dreigt
in stoelendans
om EU-banen uit
de boot te vallen
Hoewel CDA'er Hans van den
Broek dezer dagen zijn imitatie
van een sfinx perfectioneert,
moet de wanhoop hem op som
mige momenten naar de keel
grijpen. In sneltreinvaart is hij
zijn riante positie op de hanen-
markt voor internationale top
posities kwijtgeraakt. Zo be
roerd staat het er nu met hem
voor dat de kans groot is dat hij
l.ubbers achterna gaat: die an
dere CDA-prominent die door
onhandig manoevreren nu
ambteloos burger is.
Het verschil tussen Lubbers
en Van den Broek is dat deze
laatste het onheil niet over zich
zelf heeft afgeroepen. Waar de
oud-premier zijn kansen op het
voorzitterschap van de Europe
se Commissie verspeelde door
rivaal Dehaene ondiplomatiek
de mantel uit te vegen en de
Duitse bondskanselier Kohl te
schofferen, bewaart Van den
Broek zorgvuldig stilzwijgen.
Ditmaal zijn het anderen die de
Nederlandse kandidaat be
wust of onbewust in zijn
hemd zetten.
Het moet voor diplomaten in
andere lidstaten een vermake
lijk schouwspel zijn. De Neder
landse regering schuift begin
deze maand van den Broek
naar voren als haar kandidaat
voor de nieuw samen te stellen
Europese Commissie, het dage
lijks bestuur van de Europese
Unie. Van den Broek heeft goe
de napieren, zo wordt opge
merkt. want hij beheert al an
derhalf jaar de portefeuille bui
tenlandse betrekkingen. Boven
dien is hij in de race voor de
hoogste baan bij de NAVO. Dat
zit dus wel goed.
Maar nog voordat de strijd
om de opvolging van de on
langs overleden NAVO-baas
Wftrner is begonnen, maakt mi
nister Van Mierlo (buitenlandse
zaken) op 10 september bekend
dat de Nederlandse regering
niet Van den Broek maar de
Belgische kandidaat Claes voor
de NAVO-functie steunt. Van
waar deze voortijdige switch?
Diplomaten moeten dc blaren
op hun tong praten om uit te
leggen dat met de kwaliteiten
van Van den Broek niets mis is,
maar dat uit 'consultaties' zou
zijn gebleken dat Clues meer
kans maakt
Nog curieuzer (in buitenland
se ogen) is het kabaal dat ver
volgens in Nederland ontstaat
over de keus van het kabinet
om Van den Broek te handha
ven als commissaris voor het
buitenlands beleid, op voor
waarde dat zijn portefeuille in
t wordt uitg
Nederland telt 1400 andere 'Van Dammes'
Gezien de grote publiciteit rond zijn persoon lijkt het wel of Ne
derland maar één gevangene heeft in het buitenland. Maar naast
Johannes van Damme zitten er nog 1400 landgenoten achter
vreemde tralies. Toch is de ophef over Van Damme niet overdre
ven, meent W. Reusen van het Bureau Buitenland van de Reclas
sering. „Alleen hem wacht de strop. De doodstraf is een onher
roepelijk oordeel, er is nooit herstel mogelijk."
Het Bureau Buitenland in Den
Bosch heeft een legertje vrijwil
ligers in het buitenland dat de
honderden anonieme gevange
nen bezoekt. Het aantal Neder
landers dat tegen de grenzen
van hun eigen overmoed en na
ïviteit oploopt, neemt nog ieder
jaar toe. Zaten in 1976 nog 300
landgenoten vast in buitenland
se cellen, nu is dat aantal opge-
lopen i'»i /o'n i 400.
In veruit de meeste gevallen (80
procent) worden de Nederlan
ders gepakt bij drugsmokkel
Daarnaast komen Nederlanders
ook vast te zitten wegens men
sensmokkel, vechtpartijen,
dronkenschap en roekeloos rij
den. Vooral in Spanje 150).
Frankrijken Duitsland (beide
170), Groot-Brittannië en België
(beide 100), Italië (75) en
Marokko (70) zitten veel Neder
landers vast. Landen als Grie
kenland, Turkije, Suriname, Co
lombia en Venezuela verlenen
eveneens enkele Nederlanders
logies op water en brood.
ISOLEMENT
Om de Nederlanders bij hun ge
dwongen verblijf bij te staan is
in 1976 hef Bureau Buitenland
van de Reclassering in het leven
geroepen. Het bureau steekt de
gevangenen een helpende hand
toe en probeert door middel
van een leger vrijwilligers ter
plaatse de gevangenen een
beetje uit hun sociale isolement
te halen.
Naast bijstand aan de gevange
ne, legt het bureau ook contact
met familie en relaties in Ne
derland. ,,We vinden het van
groot belang dat de gevangene
bij terugkomst in Nederland
weer een toekomst heeft. Maar
daarnaast schuilen achter iede
re gevangene wel tien mensen
die hier diep in de problemen
komen. Ik verbaas me niet meer
als hier een moedertje van 85
binnenkomt en praat over haar
Zoontje van 60 die in Spanje
Het bureau is niet de enige or
ganisatie die zich bekommert
om landgenoten in buitenland
se cellen. In Utrecht zit de ker
kelijke stichting Epafras die met
bezoeken geestelijke steun geeft
aan gedetineerden. De stichting
krijgt geld van kerken, fondsen
en particulieren. Namens de
stichting leggen de gevangenis-
predikanten Boeschotenen
Spoor jaarlijks zo'n 300 bezoe
ken af.
DRUGKOERIERS
Vaak zijn het oudere Nederlan
ders die in de buitenlandse cel
vastzitten. Volgens Reusen zou
dat kunnen worden veroorzaakt
doordat de organisaties die
drugkoeriers proberen te strik
ken, meer vertrouwen hebben
dat ouderen door de grenspos
ten heen glippen. Reusen sluit
niet uit dat Van Damme (in
Singapore gepakt met een partij
heroïne) er ook is ingeluisd.
Volgens Reusen behoren de ge
detineerden tot de doorsnee
van de bevolking. „Wellicht ko
men ze voor in de categorie die
altijd net iets te hard rijdt, een
pilsje te veel drinkt en een
beetje onverschillig is. Het gaat
ook bijna altijd samen met
werkloosheid en hoog opgelo
pen schulden. De meesten zijn
ook nooit eerder met justitie in
aanraking geweest. Ik ben elke
dag weer verbaasd dat ze voor
een paar duizend gulden het ri
sico willen nemen van jarenlan
ge detentie."
DEN HAAG PETER DE KNEGT
Van den
en dat dus
et worden voorge-
(PvdA) y
ra dat de baa
Broek niets t
een ander m
dragen.
Deze publieke actie 'weg met
Van den Broek' bergt het gevaar
in zich dat Nederland opnieuw
naast een belangrijke interna
tionale functie grijpt. Immers:
als Van den Broelc in de Europe
se Commissie nu al weinig
voorstelt, waarom zou commis
sievoorzitter Santer Nederland
dan een zwaardere portefeuille
gunnen? Nog dubieuzer is het
dat Weisglas steeds weer bena
drukt dat de regering een post
moet claimen waaraan voor Ne
derland ook wat valt te verdie
nen (transport of landbouw).
Dat de Nederlandse commissa
ris naast Europese ook nationa-
en behar-
t voor de
De jonge Zweed schudt onbe
grijpend zijn hoofd. Aan het
ontbijt in familiepension Solli-
den even buiten Falun, in het
hartje van Zweden, praat hij
over het allemansrecht, alle
Êimansrütten de regels die het
gebruik van en de omgang met
de natuur regelen. „Ik begrijp
niet waarom andere Europese
landen het niet hebben. Ik was
deze zomer in de Alpen in
'Oostenrijk. Ik voelde me er
niet vrij. Ie mag je tent niet
overal neerzetten, je mag niet
lopen of kamperen waar je
wilt. De natuur is toch van en
voor iedereen?"
Hij kijkt naar buiten, naar het
meer dat hat petition In alle
jaargetijden bezoekers bezorgt.
Het wateroppervlak weerspie
gelt de langzaam voorbij glij
dende wolken. Langs de kant
van het kraakheldere water lig
gen bootjes afgemeerd. Hier en
daar wijkt het bijna tot aan het
water reikende berkenbos te
rug voor fraaie vakantiewonin
gen en boothuisjes.
Buiten wordt de weldadige stil
te alleen af en toe doorbroken
door het blaffen van een hond
o! In t ruisen van de wind door
de bladeren, die al beginnen te
kleuren. De herfst komt vroeg
in dit deel van Zweden. Nog
even en het groene landschap
wordt voor enige tijd omge
toverd in een adembenemend
kleurenpalet, waaraan aan
houdende nachtvorst een even
abrupt als voorspelbaar einde
maakt.
Het beeld is bijna stereotype
voor Zweden en het vertegen
woordigt in feite ook het tradi
tionele ideaal van de Zweed,
die zich nauw verbonden voelt
met de natuur. Een meertje,
een boot, bos, een eigen va
kantiehuisje en stilte. Mijn ge
sprekspartner wil, als het weer
een beetje meewerkt, dit week
einde de heuvels intrekken,
een paar uur rijden van hier.
Gewoon met zijn rugzak en
tentje en dan maar kijken waar
hij neerstrijkt, geheel volgens
dat eeuwenoude allemans
recht dat hij in andere delen
van Europa zo mist.
Uitgangspunt van het door
buitenstaanders vaak verkeerd
begrepen allemansrecht is dat
de natuur niemand toebe
hoort. ledereen heeft dus het
recht van overpad, het recht
om door bos en over ongecul
tiveerd land te wandelen, in
meertjes te zwemmen of er op
te varen, aan de waterkant of
elders in de vrije natuur te
n, bosvruchten of
i te plukken,
s ook in het dunbe
volkte Zweden tien keer zo
groot als Nederland, slechts 8.7
miljoen inwoners een aantal
logische beperkingen. Zo moe
ten akkers en boomgaarden
met rust worden gelaten, vee
en wild mogen niet worden
lastig gevallen. Vissen en jagen
zijn gebonden aan een vergun
ning. Ook mag je niet zonder
toestemming aanmeren aan
de steiger van een ander en je
zet je tentje niet op in de buurt
van andermans huis. Daarmee
verstoor je immers diens recht
Het Zweedse ideaal: een vakantiehuisje aan een rustig meer, zoals hier nabij Falun. foto s hans jacob*.
kamper
bloemei
Maar er
op een vrije natuur.
De Zweed legt uit: „Het idee is
de natuur zo achter te laten
dat er van het verblijf geen
sporen achter blijven, je kunt
dus vrij kamperen, maar niet
langer dan één nacht op de
zelfde plaats. Als het weer het
toelaat gevaar voor bos
brand verhindert het vaak
mag je een kampvuurtje ma
ken met het dode hout dat je
in het bos vindt. Takken los
rukken of afhakken is niet toe
gestaan. Helaas begrijpen veel
toeristen dat concept niet. We
moeten bezoekers beter gaan
voorlichten want.de laatste ja
ren hebben we echt probic-
Iedere Zweed heeft dan ook
zijn favoriete griezelverhaal
over misbruik van het aloude
recht, dat in iets afwijkende
vorm ook in de buurlanden
Noorwegen en Finland van
toepassing is. ,,Nu gebeurt het
dat een groep van vijftig Duit
sers het bos in marcheert om
daar vervolgens hun tenten
een paar dagen op te slaan.
Dan is de natuur natuurlijk be
schadigd en de rust verstoord",
aldus mijn gesprekspartner.
„Buitenlanders komen hier
ook om te jagen. Ze schieten
op alles wat beweegt en komen
vaak met 'verkeerde' dieren uit
het bos tevoorschijn." Opval
lend is. dat het steeds Duitsers
zijn die'figureren in de verha
len van de Zweden, terwijl er
bijvoorbeeld toch ook genoeg
Nederlanders zijn die geen
raad weten met de vrijheid.
I Iet Zweeds verkeersbureau
laat tenminste geen gelegen
heid onbenut de wassende
stroom Nederlandse toeristen
te wijzen op hun rechten èn
plichten.
Ik vertel mijn Zweedse disge
noot over Zeeuwse boeren die
in het strak geregelde Neder
land zelfs op hun eigen erf nog
geen (betalende) kampeerders
mogen toelaten, en over de
zorgvuldig gecultiveerde bos
sen en duingebieden die een
'vrije' en gezien de bevol
kingsdichtheid van Nederland
en de schaarste aan natuur - -
massale bezoekersstroom niet
zouden overleven. Soortgelijke
overwegingen gelden ook in de
Oostenrijkse.Alpen. „Hmm",
overweegt de Zweed. „Het is
dan maar goed dat wij zo ver
weg wonen van de bevolkings
centra van Europa. Ik zou me
een leven zonder allemansrütt
niet kunnen voorstellen."
De Britse veldmaarschalk Montgomery (links) wordt door prins Bemhard en Harry van Wijnen verantwoor
delijk geacht voor het mislukken van de Slag bij Arnhem. De foto is afkomstig uit 'Sprong in de Afgrond'.
Harry van Wijnen schrijft overbodig boek
Arnhem en omgeving gedenkt dezer dagen de ge
allieerde operatie Market Garden. Vijftig jaar ge
leden liep een poging noordelijk Nederland snel
van de Duitse bezetter te ontdoen op een jam
merlijke militaire mislukking uit. Tal van schrij
vers hebben reeds hun licht over de zaak laten
schijnen. Deze week verscheen 'Sprong in de Af
grond', van de hand van de journalist Harry van
Wijnen. Een overbodig boek.
„De operatie Market Garden was de grootste
blunder uit de carrière van de Britse veldmaar
schalk Montgomery", staat op de omslag van het
boek dat als ondertitel 'Arnhem
geofferd aan de ambities van
Montgomery' heeft gekregen.
Harry van Wijnen sprak met
Prins Bernhard over zijn con
troverse met Montgomery. En
over de belangrijke rol van het
Nederlandse verzet
„Vijftig jaar na de slag om
Arnhem komt deze tragedie in
een verrassend nieuw licht te
staan", zo besluit de tekst. Een
verrassend nieuw licht, dat be
looft wat. Maar de lezer van
'Sprong in de Afgrond' komt be
drogen uit. Er worden louter
oude koeien uit de sloot ge
haald.
Eerst nog even Market Gar
den. Die operatie bestond uit
drie onderdelen. Een opmars
over de grond vanuit in sep
tember 1944 al bevrijd zuidelijk
Nederland, met daarbij een
oversteek over de Maas, over de
Waal bij Nijmegen en over de
Rijn bij Arnhem, waar met
luchtlandingen een bruggehoofd wordt gevestigd.
De eerste twee doelen slagen, het laatste niet.
Arnhem wordt uiteindelijk niet bevrijd. Voor
noordelijk Nederland heeft dit de hongerwinter
als dramatisch gevolg.
De historicus dr. L. de Jong zegt in 'Het Konink
rijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog'
(Deel 10A, eerste helft) dat de mislukking feitelijk
het gevolg is van een overschatting van de eigen
mogelijkheden en onderschatting van de Duit
sers. die veel sterker waren dan was aangenomen.
Formeel ligt de verantwoordelijkheid volgens
De Jong bij de Amerikaanse geallieerde opperbe
velhebber Eisenhower, „die stellig juister zou
hebben gehandeld als hij Montgomery zou
hebben bevolen de Duitsers van de Wester-Schel-
de te verdrijven, en dus de haven van Antwerpen
te openen, voordat hij over de Rijn trachtte te ko
men.' Materieel, zegt De Jong, ligt de verant
woordelijkheid echter bij Montgomery. Het was
zijn plan, hij heeft het ondanks allerlei twijfels en
bezwaren doorgezet.
Van Wijnen heeft blijkens de lijst geraadpleeg
de bronnen De Jong niet eens ingezien, laat staan
een archief bezocht. Hij wijt het mislukken van
de slag louter aan Britse blunders. Door hem ge
signaleerde fouten zijn op zichzelf niet nieuw.
Ook De Jong noemt ze. Zo is een opmars over de
grond met zware gemechaniseerde eenheden in
het zompige Nederland bepaalt niet simpel.
Boeken van
De Jong en
Hatch niet
geraadpleegd;
naam van
King Kong
ontbreekt
zelfs geheel
In 'Sprong in de Afgrond' tilt Van Wijnen ook
zwaar aan het feit dat de Britten de Nederlandse
ondergrondse niet vertrouwden. Hier maakt de
auteur zich tot spreekbuis van prins Bernhard,
die toendertijd bevelhebber was van de Neder
landse strijdkrachten. Daar is op zich niets tegen,
maar van verrassend nieuws is geen sprake.
Opmerkelijkerwijze ontbreekt bij de geraad
pleegde bronnen een auteur, die de rechtlijnige
visie van de prins al eerder uitvoerig aan de bui
tenwereld prijsgaf. In 'Prins Bernhard. zijn plaats
en functie in de moderne monarchie', de geautori
seerde biografie van Alden
Hatch (Becht, 1962), toont de
prins zich ook al verbitterd over
de manier waarop 'Monty' lei
ding gaf aan de slag en het ge
brek aan vertrouwen in het Ne
derlandse verzet.
Van Wijnen borduurt daarop
hooguit voort. Hij komt met
ronkende zinnen als „Er was
nog nooit een Engelsman ge
weest die geen last had van een
beetje xenofobie, en de mate
waarin hij eraan leed, was niet
kwaadaardig. Maar op dit mo
ment was het een hinderlijke ei
genschap, die de geallieerde sa
menwerking ernstig bemoeilijk
te. Als de Britse sociale smet
vrees zich had beperkt tot tradii
tionele kleine-apartheid'-achtigé
proporties (zoals 'Verboden
voor Ieren' op de golfbaan) was
het tot daaraan toe geweest.
Maar in Arnhem nam ze bizarre
vormen aan."
Iedere nuance ontbreekt. Ten
onrechte. Want na de Tweede Werreldoorlog
bleek dat de geallieerden zeker in het kader van
Market Garden wel degelijk reden hadden tot
wantrouwen en voorzichtigheid. Er was immers
(zie onder meer De Jong) een Nederlandse dub
belspion die de geallieerde plannen aan de Duit
sers verried, zij het dat die de melding niet seri
eus namen. Diezelfde dubbelspion, Christiaan
Lindemans en beter bekend als King Kong, bleek
zelfs kind aan huis op het hoofdkwartier van de
prins. Van Wijnen slaagt er in King Kong zelfs niet
Wel meldt hij in een Verantwoording ruiterlijk
'stevig te hebben geleund' op de biografie die de
Britse militair historicus AJistair Home eerder dit
jaar over Montgomery schreef (The Lonely
Leader: Monty, 1944-1945). In dit boek legt Hor-
ne, die bij zijn werk werd geholpen door de zoon
van Monty, de volledige verantwoordelijkheid
voor het fiasco bij de Britse bevelhebber.
Het bevestigt echter de overbodigheid van het
ook qua opzet warrige werk van Van Wijnen.
Over 'Arnhem' niks nieuws.
HAARLEM ARTHUR MAANDAG'
Sprong in de Afgrond, Arnhem geofferd aan
ambities van Montgomery. Uitgeverij Balans.
ISBN 90 5018 252 6. Prijs f 27,50.
TOM JANSSEN