Een gepassioneerd pamflet 'Mr. Blue' nog steeds niet vergeten André Baillon: geen doodeenvoudig man, maar kierewiet Boeken Verdienstelijk thrillerdebuut politieman Prachtig jeugdboek over de dood van een vriend DONDERDAG 15 SEPTEMBER 1994 'Schaamte' van Bengaalse schrijfster Taslima Nasrin RECENSIE.SOPHIE VERBURGH 'Schaamte' ('Ujja') door Taslima Nasrin, uitg. De Kern/Novib, paperback (35,- Door de fatwa's die moslimfun damentalisten tegen haar heb- ben uitgesproken is Talima Nasrin in korte tijd een van de bekendste schrijfsters van dit moment geworden. Maar de ro man 'Lajja' (Schaamte) die aan leiding was tot deze zaak is in het westen nauwelijks gelezen. Dat kon ook niet, want de En gelstalige Penguin-editie is hier niet verkrijgbaar. Nu is er dan een Nederlandse vertaling, en kunnen wij ook hier kennis ne men van dit woedende en ge passioneerde pamflet. Want Lajja' kan slechts ternauwer nood een roman worden ge noemd: het onderwerp, de ver ontwaardiging en de lange lijs ten van wreedheden, verkrach tingen en vernielingen van tem pels, winkels, huizen en mensen zijn allen zo echt, zo duidelijk de werkelijkheid in Bangladesh, dat er van fictie eigenlijk niet gesproken kan worden. I let boek is een heftige aanklacht te gen religieus extremisme en an dere vormen van onderdruk king Op fi december 1992 verniel den woedende hindoes de Babri Masjid, een moskee in Ayodhya, India, omdat op die plek hun rikI Rama zou zijn Ki'iioren cn daar dus een hindoetempel zou moeten staan. Hierover werd al jaren heftige strijd gevoerd, maar de vernieling van de mos kee bracht een ongekende ge- weldseruptie teweeg. In India vocht de moslim-minderheid terug tegen deze religieuze Be lediging. Rellen en wederzijdse brandstichtingen volgden. India's huurland Bangladesh werd in 1971. na een lange strijd tegen de Pakistaanse (moslim regering, gegrondvest op de vier principes nationalisme, so cialisme, democratie en secula risatie. Al snel na de onafhanke lijkheid trokken politieke verte genwoordigers van de moslim meerderheid steeds meer de staats- èn religieuze macht naar zich toe. Het achtste amende ment op de grondwet verklaart zelfs de islam tot staatsgods dienst. Naar aanleiding van de ver nieling van de Babri Masjid in India, namen grote groepen moslims in Bangladesh ook hun kans waar om her en der hin does uit hun huizen te zetten, hun land af te nemen, hun dochters te ontvoeren en ver krachten, en tienduizenden tempels te vernielen. )n^ere^cldheclen Wat de moslim-minderheid in India, een seculiere rechtstaat, wel kan - terugvechten - is voor de hindoes in Bangladesh niet weggelegd. Want hoe bloedig en grootschalig de geweldsuit barstingen daar ook zijn, de po litie komt de bestolen en mis handelde minderheid niet te hulp, en de regering blijft ver klaren dat Bangladesh een land is waar verschillende religieuze groepen in harmonie en dialoog met elkaar leven. De bloedba den en beeldenstormen worden steevast aangeduid als 'ongere geldheden' van voorbijgaande aard. Tegen dit onrecht, deze de sastreuze oprisping van middel eeuwse religieuze intolerantie heeft Taslima Nasrin in drie da gen dit woedende en zeer dap pere boek geschreven. We vol- gen culier hindoestaans gezin in de dertien dagen na 6 december. Nationalistisch gezind en maat schappelijk geëngageerd probe ren ze zich te verzetten tegen de sfeer van vervolging. Zoon Su- ranjan wordt echter onzeker wanneer zijn hindoe-vrienden bang wegkruipen en de mos lims die hij kent zich toch niet zo onpartijdig opstellen als hij gehoopt had. Nadat het huis van de familie is geplunderd en dochter Maya van 21 meegeno men is door de woeste fanaten, breken de overige drie gezinsle- horen dat Maya's verminkte lijk is gevonden en ze beseffen dat hun ideaal van een seculiere eenheidsstaat Bangladesh ver loren is - vluchten ze naar India. Niet fraai Als literaire vertelling is 'Schaamte' niet echt fraai - het houdt het midden tussen een roman en een rapport van Am nesty International. De lange opsommingen van vernielde za ken en mensen in plaatsen met voor ons onuitspreekbare na men zijn vaak te veel van het goede. Voor een deel zal dit de bedoeling zijn van Nasrin - om ons te overstelpen met de enormiteit van de 'ongeregeld heden'. Alleen komt dat niet zo goed over als alles zo ver van ons bed is. en de helft van de termen onvertaald en dus onbe grijpelijk blijft. Maar het boek is natuurlijk niet in de eerste plaats voor het westen geschre ven en de schrijfster kan er ook niets aan doen als de vertalers hel laten afweten. I let is niet zo gek dat dit boek in Bangladesh en in de moslim wereld grote consternatie te weeg heeft gebracht. Al spreekt Nasrin zich in principe uit tegen elke vorm van fundamentalis me - van welke religie dan ook - in de praktijk is haar schrijven natuurlijk puur tegen de Islam gericht. Samen met haar uit spraak in een interview, dat de islamitische wetgeving eens moet worden gemoderniseerd, heeft dit haar de fatwa's opgele- Taslima Nasrin: heftige aanklacht tegen religieus extremisme. verd waardoor ze nu wereldbe roemd is. Uiteindelijk heeft ze (tijdelijk? de wijk moeten nemen uit haar land. Ze verblijft voor on bepaalde tijd in Zweden als gast van de internationale schrijvers organisatie PEN. Ze heeft van daar haar dank betuigd aan de foto reuter vele schrijvers uit de hele we reld die zich solidair met haar hebben verklaard. Maar onder- Gabriel Garcia Mérquez, Over de liefde en andere dui vels. Nieuwe roman van de grote Colombiaanse schrijver. Het verhaal speelt zich twee eeuwen geleden af in een Ca ribische havenstad. Hoofdfi guur is Sierva Maria, 'de doch ter van een zotte Creoolse markies en een slavenhande laarster'. Uitg. Meulenhoff. 238 pag., prijs f34,90. Chris Keulemans, Een korte wandeling in de heuvels Van melancholie doortrok ken novelle, door Keulemans op verzoek geschreven t.g.v. het 25-jarig bestaan van de uitgeverij. Van Gennep. 109 pag., prijs f20,00. Alstein, Alle verhalen. Al les, verhalen en novellen, wat de Vlaamse schrijver Marc van Alstein (Antwerpen 1947) tot nu toe schreef. Een deel ervan is door Alstein zelf herschre ven. Uitg. De Prom. 271 pag., prijs f 45,00. - Toni Morrison, Sula. De vriendinnen Sula en Nel zijn allebei zwart, slim en arm. Ze groeien samen op. Maar Sula verlaat haar dorp in Ohio en trekt rond door de VS. Als ze na 10 jaar terugkeert is Nel ge trouwd en moeder, de vrien dinnen zijn tegenpolen gewor den. Roman uit 1973 van de schijfster die in 1993 de No belprijs voor literatuur won. Uitg. Bert Bakker, 148 pag., prijs f24,90. Moacyr Scliar, De centaur in de tuin. Roman van Brazi liaanse auteur met Russisch- joodse wortels over het leven van een jongen die als centaur wordt geboren: half paard, half mens. Als buitenstaander moet hij zijn weg in het leven zien te vinden. Uitg. Wereldbi bliotheek, f39,90. - Susanna Tamaro, De stem van je hart. Hen bejaarde vrouw besluit haar leven aan haar kleindochter te beschrij ven. In brieven in de vorm van een dagboek is ze meedogen loos over haar mislukte huwe lijk, haar overspel en een ge storven dochter. Uitg. Wereld bibliotheek, f29,90. - Huub Beurskens, Wilde Boomgaard. Van een paradij selijk toevluchtsoord verandert een verwilderde boomgaard in een bezoedelde plek van ero tiek en dramatische gebeurte nissen. Uit verzet tegen deze veranderingen, en daarmee de naderende volwassenheid be sluit een 14-jarig jongetje als oude man door het leven te gaan. Uitg. Meulenhoff. f 29,90. - Kees van der Pijl, De Plat. Derde roman van docent poli ticologie over een man die be trokken raakt bij onroerend goed-zwendel, intimidatie, onbehoorlijk bestuur en mis bruik van asielzoekers. Uitg. De Harmon ie. f32,50. - J.J.Rousseau, Overpein zingen van een eenzame wandelaar. In dit postuum verschenen autobiografisch werk blikt Röusseau il7i2- 1778) terug op zijn leven, zijn liefdes en zijn strijd met Ver- lichtingsfilosolen als Diderot. Grimm en d'Alembert. Verta ling en nawoord van Leo van Maris. Uitg. I I Veen. f34,90 kleit 'Salmat met die' die heeft voor de dreiging. En n die het antwoord op de; damentalistische terreur Rush- wijken emand e funa- Na onder anderen Appie Baantjer en Bert Spoel- stra heeft opnieuw een politieman de pen gepakt om zich aan het thrillergenre te wagen: Bert Muns. De 34-jarige Utrechter die sinds vijftien jaar bij de Amsterdamse politie werkt, debuteert zeer verdienstelijk met 'Verkeerde vrienden'. Rondom agente Francien van Anshem bouwt hij een keurige plot met voldoende spanning en sfeer. De 29-jarige Francien en een collega vinden in een junkenpand het lijk van een man die de agente zeer bekend voorkomt. Het gaat om Jac ques Middelburg, ex-schoolgenoot van Francien. De indruk is gewekt alsof Middelburg is gestorven aan een overdosis. De botte rechercheurs die de zaak ondergeschoven krijgen, hebben er geen be hoefte aan de waarheid boven water te krijgen. Van Anshem, die gelooft in moord, gaat op ei- gen houtje op speurtocht. Ze belandt op haar ou de school. Wiskundeleraar Hans van Brakel weet meer van de dood van Middelburg, maar heeft genoeg te verbergen om niet het achterste van zijn tong te laten zien. Een tweede moord blijft De daders en het motief worden nogal vroeg weggegeven. Voor de rest is Muns' eerste politie- i man geslaagd. In tegenstelling tot Spoelstra (schrijver van onder meer 'Aga') gebruikt hij zijn kennis van en ervaring in het politievak niet "in een soort proces-verbaal te maken. Meegenomen is de kritiek van de insider op het gebrek aan sa menwerking, menskracht en middelen bij de Ne- L derlandse politie. De spanning in 'Verkeerde j vrienden' is ordentelijk opgebouwd. De karakters i komen goed uit de verf. Ik moet me sterk vergis j sen of Muns is bezig een knappe serie rond zijn vrouwelijke diender op te bouwen. Alle elemen ten daarvoor zijn aanwezig. 'Hel Peergeheimvan Harm de Jonge II IK,(Plu Pl Kin KI l I U'.ll CASPER MAKKESTEIJN Kathleen Vcreecken, 'Gewoon vrienden', Standaard Uitgeverij, 22,50. Harm de Jonge, 'Het Peergehcim' Uitge verij Van Goor. 24,90 'Haar gevoelens voor Carmen waren heel warm en diep, het was duidelijk meer dan gewone vriendschap. Maar verliefdheid dat klonk zo onverbiddelijk en was zo onlosmakelijk ver bonden met een hoop andere dingen, zoals ontrouw legen over Ben, en vrijen. Een rilling liep langs haar ruggegraai om- hoog. Aan vrijen had ze nog nooit gedacht, maar ze vond het wel heerlijk heel dicht tegen ('.armen aan te zitten, haar han den aan te raken en dat was toch al behoorlijk lichamelijk. Verder durfde ze zelfs niet te deuken. Dan was je toch niet meer normaal?Ofwel?' Dat Standaard Uitgeverij voor jongeren vanaf 13 jaar 'Maan licht een serie jeugdboeken over liefde' op de markt brengt, is geheel legitiem, want er is waarschijnlijk geen onderwerp waar op die leeftijd zo veel be langstelling voor bestaat. >f dat echter moet in de vorm dit' Ka thleen Vereecken de lezer voor schotelt] eken wil I dot to weinig, is de nogal sombere conclusie na het lezen van (>V woon vriendenI let is natuurlijk prima, als zij voor lezers in tie beoogde leeftijd wil schrijven over andere dan de 'gewone' liefde, maar met dit verhaal schiet je als lezer ook niet echt op. Als je vol zit met vragen en onzekerheden over zoiets inge wikkelds als liefde voor liet an dere of hetzelfde geslacht, dan worden die door dit boek zeker niet minder. I.aat staan beant woord. Eva is verliefd op Ben. maar koestert tussendoor sterke ge voelens voor de mooie Carmen. Gelukkig merkt de tè wijze en tè volwassen Ben dat Carmen tus- gezicht naar Eva toe'. Bens wijs heid redt de liefde tussen hem en Eva, maar als lezer blijf je met de vraag zitten of Eva later niet immense huwelijksproble men krijgt en zich alsnog be keert tot de damesliefde. I larm de Jonge werkt zijn ver haalfiguren en thematiek beter uit. De figuur Slikkie lijkt wel een soort archetype te worden bij De jonge. Kwam Slikkie als een wat achterbaks schoffie ook al voor in De Vogelrots. in het prachtige nieuwe Het Peerge heim is hij enigszins geëvo lueerd. Slikkie is nu één van de jongens uit de klas waarin ook Jonie en zijn beste vriend Peer zitten, naast meisjes als Jessica op wie Jonie verliefd is en de oppervlakkige, onaanraakbare Beryl, van wie Peer helemaal weg is. Slikkie is nog wel ijzer- sterk. maar geen hoogvlieger en hij heeft zijn mes nogal los in de broekzak zitten. Hij behoort in dit boek niet tot de tegenstan ders van de Jioofdpersoon, maar is solidair met hem en met zijn boezemvriend Peer. De locatie van het verhaal is eveneens bekend. Net als in De vogejrots en De Blauwe Maansteen speelt alles zich af in een klein, overzichtelijk dorp waar iedereen elkaar kent. Maar ook nu Is ondanks het platte grondje voorin liet boek de plaats van handeling onscherp. Geen bijzonderheden over hui zen of straten. De plaatsaandui dingen van de huizen van Jonie, Peer, Beryl, de oude juffrouw Stubbe of van de school en de kerk doen er weinig toe. Belang rijker is hel gebied buiten het dorp: het Blauwmeer met het eiland het Riethof de sluis met daarachter de zee. Ook qua thematiek gaat De jonge door op de ingeslagen weg van vorige boeken: dood Omslag van Harm de Jonge's 'Het Peergeheim': sterk verhaal over go< de en heel bijzondere Peer. afbeeldinc met een vleugje mysterie. Gelukkig zijn er in dit boek niet zoveel vraagtekens als in De Blauwe Maansteen. Daar ver galoppeerde De Jonge zich en verslikte hij zich in liet veelvul dig oproepen van vragen. Door dat hij dit nu nalaat en een doortimmerde constructie maakt met een mooie span ningsboog. is Het Peergeheim een heel sterk verhaal gewor den. i let is geen nadeel dat je als lezer eigenlijk al weet wat er komen gaat als blijkt dat Peer ongeneeslijk ziek is. Hij zal er voor kiezen vrijwillig naar zijn gefantaseerde paradijs Attalant te vertrekken. Samen met lonie heeft hij die fantasiewereld ge schapen, waarin iedereen zo wel mens als dier gelukkig is. Peer is een goede, maar ook heel bijzondere peer. Muzikaal (hij speelt fantastisch saxofoon) en super intelligent: na vijf mi nuten leren haalt hij voor een proefwerk een negei »egen lager lonie allemaal geen punt: vriend is vriend. Peer is Peer en Peer was zijn enige en allergrootste vriend. Dat juist hij ongeneeslijk ziek werd en niet een in de ogen van Jonie al oud. onnut of vervelend iemand dat kan hij niet be grijpen. En daar schrijft Harm de Jon ge een prachtig jeugdboek over. 'Ik vond dat je goed kon zingen. En een mooie stem had. ik hoorde ook (wat sonde) dat je aids had. Ik heb veel gevoe lens voor je. In het liedje Mr. Blue. En dit wil ik ook even kwijt dat je erg knap bent. En ik hoop dat je het liedje Mr. Blue live op tv samen met Gandij Duiven wil zingen voor dat je (zielig) dood gaat. Ik zal je missen Rene. Mijn beste zanger (idool). Doei!!' Af zender: Jeffrey, 11 jaar. René Klijn. de zanger die vo rig jaar overleed aan de gevol gen van aids, kreeg de laatste maanden voor zijn dood dage lijks een dik pak van zulke brie ven in de brievenbus. Kinderen schreven hem hoezeer ze met hem meeleefden ('Stel ze heb ben nu de ideale pil tegen aids, dan neem je hem toch wel in, hè?'). Anderen putten troost uit zijn wilskracht ('Door jou heb ik ingezien dat mijn leven meer waard is dan ik dacht. Door de problemen thuis wilde ik mezelf van kant maken. Tot ik jou zag. Wat is het oneerlijk, de een wil doock de ander vecht voor zijn leven.*). Klijn's indrukwekkende op treden in november '92 in Paul de Leeuw's programma De Schreeuw van de Leeuw, waarin hij -doodziek- het liedje Mister Blue zong, bracht hem twee maal platina èn de roem waar op hij zijn hele leven had ge hoopt. Vorige week verscheen - op de dag dat hij 32 jaar zou zijn geworden - ook de door hem zo felbegeerde biografie waarin journalist Dorine Her mans René Klijn's leven en ster ven heeft opgetekend. In het boek René Klijn, een portret' is te lezen hoezeer Klijn lak had aan de mensen die van mening waren dat hij enkel door zijn ziekte zo'n succes had gekre gen. „Al die 150.000 mensen ko pen zeker mijn cd uit medelij den", placht hij dan ook tegen te werpen, hoewel hij toch be seft moet hebben dat er een kern van waarheid in zat. Klijn genoot niettemin met volle teugen van zijn nieuwe hoedanigheid als Bekende Ne derlander - al zou die maar heel kortstondig zijn. Hij verscheen in kranten, weekbladen en tele visie-programma's als de '5 uur show', en moest op een gegeven moment zelfs besluiten niet meer dan drie journalisten per week te ontvangen. In het voor woord van het boek beschrijft Hedy d'Ancona waarom Klijn zoveel aandacht kreeg: „Die re den is dat ik niet keek en luis»- terde naar een aidspatiënt. maar naar een mens. Een mooi en jong mens. dat - min of meer toevallig - het noodlot had ge trokken en dal tenslotte accep teerde." De overmatige publiciteit leidde tot een concfiict met de VARA en met Paul de Leeuw, die liever zagen dat Klijn wacht te met openbare optredens tot 'De Schreeuw' was herhaald. Maar Klijn trok zijn eigen plan: hij was nu een Ster en dat wilde hij blijven. Hij ontleende een groot gevoel van eigenwaarde aan de multimediale aandacht. Daarbij was hij wel degelijk doordrongen van de invloed die hij op het grote publiek en met name jongeren had. De zanger liet niet na om in elk interview de gevaren van onveilig vrijen te benadrukken. En het werkte. Zijn cd leverde het Aidsfonds een paar ton op, de rest van de opbrengst ging naar de René Klijnstichting, die speciale aidsprojecten steunt, longe mensen schreven dat ze door Klijn beseften dat aids geen vec-van-mijn-bed-show- is: "We hadden nooit nagedacht over aids. Nu stonden we er op eens bij stil dat het er écht is." LITERATUUR RLC I NSIE BtKT KUIPERS 'Een doodeenvoudig man'. Andró Baillon Mrl een nawoord van Jeroen Brouwers Nijgh Van Ditmar/Dedalus Pnjs 29.90 Op 10 april 1932, twee weken voor zijn zevenenvijftigste ver jaardag had de Franse schrijver van Belgische afkomst, André Baillon er genoeg van. Nadat hij zijn huisje vol bloemen had ge strooid, nam hij een dosis van een slaapmiddel, die lu»m drie dagen daarna definitief zou ver lassen uit het vagevuur, dat zijn leven was. Zo gek als een deur, was André Baillon gedurende heel zijn leven meer of minder rijp voor de schedelboring en de dwangbuis. Uiteindelijk zou hij ook in een gesticht belanden, zoals we kunnen lezen in 'Een doodeenvoudig man'. Het boek is geschreven in de losse vorm van vijf 'biechten' met een voorwoord en een na woord. Zij het, dat het nawoord van Jeroen Brouwers is. die zoals bekend onmiddellijk ter plaatse is, als er een necrootje gewrocht moet worden over een schrijvende minkukel, die een eind aan zijn leven beeft ge- maakt. Was André Baillon een mis lukt schrijver? Hij vond zelf van wel. en wie ben ik dan om dat tegen te spreken. Misschien had hij iets te veel zelfkritiek. Hoe dat ook zij, vast staat dat zijn le ven een grote puinhoop was, tenminste als we Brouwers moeten geloven In één van Baillons laatste boeken waarin hij de balans opmaakt, schijnt hij tot de conclusie te zijn geko men. dat hij 'een waardeloos sujet' was. „Ik was een lui. I.ul. lui. lui, ik verafschuwde ieder een die geen lui was", heet het daar. Die geringe eigendunk heeft zijn schrijverschap danig ondermijnd. Teveel boeken ble ven in zijn pen steken en als ze er wel uitvloeiden, dan gingen ze steeds over het/elfde; name lijk tot vervelends toe over zijn eigen getroubleerde leven. En daar lag de oorzaak voor zijn falen als schrijver. Baillon kon geen fictie maken. Hij had geen afstand tot zijn stof. Hij was zijn eigen hoofdpersoon en die zenuwlijder hief steeds maar weer hetzelfde lamento aan van onstandvastige liefdes, zonde besef. wispelturige vrouwen, ge luidsoverlast van auto's en ka kelende kippen. Beethoven op de huispiano en niet geheel on belangrijk; het niet kunnen schrijven. Wat dat betreft ging er steeds iets mis. Had hij net zijn pen gepakt, ging de lamp uit. verboog hij het montuur van zijn bril. begon er iemand in de kamer naast de zijne hin derlijk heen en weer te lopen, of zag hij de woorden van het pa pier opstijgen. Gek van het woorden zoeken werd hij! Aldus Brouwers in zijn nawoord, waar ik mij werkelijk om bescheurd heb. In 'Een doodeenvoudig man' doet Baillon. lichtjes vermomd als ene Jean Martin, wiens per soonlijkheid zich aan het eind van het boek zal vierendelen, ook weer verslag van een aantal lijpe wederwaardigheden. Als hij is opgenomen in het gekken huis 1 a Salpêtrière in Parijs, ver telt hij bijvoorbeeld doodleuk aan een dokter wat er zoal komt kijken bij het aantrekken van een schoon overhemd. 'Nege nenzeventig handelingen dok ter. Dat wil zeggen bij het loute re aantrekken. Als je er bijvoor beeld een sigaret bij in de mond hebt. worden het er meteen een heleboel meer.' Zoiets verzint een doodeenvoudig man niet: daarvoor moet je kierewiet zijn en André Baillon heten.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 12