Dimitri zocht de vrijheid maar belandde in de cel
Indonesische vrouwen zijn zeer bijdehand geworden
Buitenland
Dorpsgemeenschap centraal hij geboortenbeperking
CAIRO AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Op de VN-bevolkingsconferentie in Cairo
presenteerde de Indonesische minister
voor bevolkingszaken, Haryono Suyono,
een elite-club van tien ontwikkelingslan
den die kunnen wijzen op concrete resul
taten bij het terugdringen van hun bevol
kingsgroei. De leden van de nieuwe orga
nisatie, 'Partners in Bevolking en Ontwik
keling', willen andere Derde-Wereldlan
den van hun ervaringen laten profiteren.
Van de tien maakt Indonesië met het
meeste recht aanspraak op de titel kam
pioen geboortenbeperker. Met zijn 190
miljoen inwoners is het weliswaar op drie
na het volkrijkste land ter wereld, maar
het gaat de goede kant op.
In 1970 kreeg een Indonesische vrouw
gemiddeld 5,6 kinderen. Nu is dat terug
gebracht tot 3. Door het succesvolle ge
zinsplanningsproject zal Indonesië over
tien jaar 57 miljoen inwoners minder tel
len dan het zou hebben gehad als de ten
dens van 1970 zich had voortgezet. Tegen
die tijd zal een Indonesisch gezin nog
maar twee kinderen tellen en dat bete
kent dat het aantal inwoners een genera
tie later stabiel zal zijn.
Al voor hij minister werd, leidde socio
loog Haryono de Indonesische Bkkbn, de
instelling die met de uitvoering van het
project is belast. In zijn hotel in Cairo er
kent hij dat de eerste tien jaar moeizaam
verliepen. „Niemand wist nog ergens van
en iedereen moest worden overtuigd. Het
duurde tot het eind van de jaren zeventig
voor we de eerste bescheiden successen
boekten. Maar het geboortencijfer daalde
niet spectaculair genoeg. Het moest snel
ler. We zijn toen begonnen ieder succes
breed uit te meten in de kranten, zodat
de mensen in ieder geval het idee kregen
dat er wat gebeurde. Ineens begonnen al
lerlei groepen mee te doen."
Ook islamitische? Haryono lacht. „In het
begin hebben we ons door deskundigen
laten informeren. Die vertelden ons dat
de heilige koran over gezinsplanning
spreekt. We leerden die passages uit het
hoofd en vertelden erover aan de mensen
die we benaderden. Dat wekte argwaan
bij de religieuze leiders. Ze vonden het
niet verkeerd wat we deden, maar ze
voelden zich gepasseerd. Toen hebben we
onze strategie radicaal veranderd. In
plaats van ons eigen koran-lesje op te
dreunen, vroegen we de religieuze leiders
ons te helpen bij het uitdragen van de
boodschap. Vanaf dat moment raakte de
islam betrokken bij het project".
„Er zitten hier in Cairo vier islam-geleer-
den in mijn delegatie. Ik vertelde hun tij
dens de plenaire zitting: ze praten nu
over abortus. O ja?, fluisterden ze, oppo
sitie is maar het beste. Dus in mijn rede
heb ik gezegd dat abortus nooit een on
derdeel van gezinsplanning mag worden.
Maar als het gaat om gezondheid of ande
re problemen, dan voeren we abortus uit.
Met bepaalde beperkingen natuurlijk. De
religieuze leiders zijn tevreden, want ze
hebben me kunnen helpen bij het formu
leren van mijn toespraak. Ach, weet u, de
islam is een soepele godsdienst."
De basis van het Indonesische project
wordt gevormd door een dicht netwerk
van overheidsklinieken, 33.000 betaalde
veldwerkers en 76.001) i ijwilligers. Maar
van zeker even groot belang zijn de kel-
ompok ibu ibu (moederclubs): 300.000
organisaties van deelnemers aan gezins
planning op het niveau van buurten en
dorpen. Zo'n zeventig procent van de
Indonesiërs woont in dorpen en daar had
het programma aanvankelijk het meeste
Haryono wijst erop dal geboortebeper
king alleen lukt als het wordt gekoppeld
aan zaken als onderwijs en werkverschaf
fing. Het nu gevestigde netwerk speelt
ook wat dat betreft een bewustmakende
rol. „De vrouw was altijd hel zwakste
punt en daarom zijn we al in een vroeg
stadium begonnen met onderwijs aan
meisjes. Dat Is van groot belang voor de
ontwikkelingen in de toekomst. Sinds
1970 is het analfabetisme onder jonge
Indonesische vrouwen afgenomen van
ongeveer 75 procent tot minder dan 5
procent. Vooral in de dorpen zijn de
vrouwen heel bijdehand geworden. Als je
Informeert of er vragen zijn, steken ze al
tijd als eersten hun hand op. Twintig jaar
geleden was dat wel anders."
In de steden sloeg het geboortenpro-
gramma minder aan dan in de dorpen.
Volgens Haryono kwam dat doordat ste
delingen wat ontwikkelder zijn. „Ze heb
ben gewoon de tijd niet om naar klinie
ken te gaan en op artsen te wachten. Ze
voelen zich al gauw een nummer. Daar
om maken ze meer gebruik van privé-ge-
zoiulheidsz.org. Uiteindelijk zijn we maar
begonnen met cursussen voor artsen met
een eigen praktijk en voor privé-vroed-
Het succes van dit 'commerciële' deel van
het programma laat volgens Hary ono
zien dat westerse deskundigen niet altijd
gelijk hebben. „Die adviseren in de regel
om mensen nergens voor te laten betalen.
Cratls voorbehoedmiddelen, gratis be
handeling, alles gratis. Muar onze erva
ring toont dat het verstrekken van gratis
hulp niet per se nodig is. Ook in ontwik
kelingslanden zijn mensen vaak best be
reid voor hun gemak wat extra te betalen,
al is het maar voor hun eigen waardig
heid. Hel heeft ons tien jaar gekost om
daar achter te komen."
Het succes ten spijt meent Haryono dat
het Indonesische model niet zonder meer
kan worden gekopieerd door landen met
andere culturen. „Elders bestaan ook
projecten die uitgaan van de dorpsge
meenschap, maar In Indonesië kunnen
we voortbouwen op de traditie van go-
Zong royong wederzijdse hulpverlening
die het mensen gemakkelijker muakt
actief mee te doen en geen toeschouwers
te blijven."
6 DINSDAG 13 SEPTEMBER 1994
LEONARD DOYLE THE INDEPENDENT
Het leek Dimitri Gkoumas, die
is opgegroeid in de Grieksspre-
kende gemeenschap aan de Io
nische kust van Albanië, dat
slechts de glinsterende water
plas hem van de vrijheid
scheidde. Maar de nauwe over
steek op zijn smalst iets meer
dan een kilometer was net
zo'n verraderlijke grens tussen
Oost en West als de Berlijnse
muur of de duizenden kilome
ters onder stroom gezet draad
waren in Oost-Europa. Toch be
sloot Dimitri, net als talloze jon
ge Albanezen voor hem, dat hij
naar Corfu en de vrijheid zou
Tot de val van de
in 1990 was de Albanese goelag
de meest onderdrukkende en
wreedste van de communisti
sche wereld. Meer dan 40 jaar
was dit kleine Balkan-land met
een bevolking van net iets meer
dan 3 miljoen mensen onder
het regime van de tirannieke
dictator Enver Hoxha van de
buitenwereld afgesloten.
Het was in deze strenge en pa
ranoïde wereld, waar religie ver
boden was en martelingen en
gevangenschap aan de orde van
de dag, dat Dimitri, nu 28, werd
geboren. In zijn dorp Himare
waren voedseltekorten heel ge
woon en de kinderen hadden
regelmatig honger. Klagen over
de situatie werd als verraad be
schouwd en was vooral gevaar
lijk voor leden van de Griekse
minderheid.Als je zei dat er
geen brood of melk was, werd
tot 6 jaar gevangenisstraf ver
oordeeld", herinnert Dimitri
zich.
Zijn beide ouders komen uit
Griekenland, zijn moeder van
Corfu en zijn vader uit Tessalo-
niki. Maar door een wrede spe
ling van het lot vestigden zij
zich aan het einde van de Twee
de Wereldoorlog in Albanië.
Griekenland werd als een 'vijan
dige staat' beschouwd, en het
was iedere Albanees, vooral een
Griekse Albanees, verboden
daar contact mee te hebben.
Van familiebezoek was geen
sprake en alle brieven werden
als vanzelfsprekend onder
schept. Dimitri sprak thuis
Grieks maar was gedwongen op
school Albanees te spreken.
Etnische Grieken leven al sinds
de oudheid in het zuiden van
Albanië, dat zij kennen als
noord-Ipiros. Albanezen bewe
ren graag dat de Grieken pas la
ter arriveerden, als landarbei
ders voor het Ottomaanse Rijk.
Net als andere Albanezen, kreeg
de Griekse gemeenschap de
wrede collectivisatie van het
Hoxha-regime te verduren.
Maar daarnaast vormden zij
een doelwit vanwege hun etni
sche banden met Griekenland,
waarmee Albanië tot het mid
den van de jaren '80 technisch
in oorlog was. Etnische Grieken
hebben veel geleden onder de
communisten en zelfs nu nog,
vier jaar na het einde van het
communisme, zijn etnische
Grieken een onderdrukte min
derheid, verdacht van het tot
stand willen brengen van enosis,
oftewel eenheid met Grieken
land.
Mensen als Dimitri, die wanho
pig het land wilden verlaten, ris
keerden een veroordeling tot
dwangarbeid wanneer ze alleen
maar over ontsnappen naar het
Westen zouden praten. Het re
gime van Hoxha regeerde door
middel van de angst, via een
netwerk van informanten dat
was georganiseerd op dorpsni
veau. Ontsnappen over de grens
naar Griekenland of de rest van
de Balkan was ook onmogelijk.
De grensgebieden waren 'ver
trouwelijk' en daar waren spe
ciale pasjes voor nodig. „Omdat
mijn ouders Grieks waren, wist
ik ondanks de propaganda dat
de communisten logen toen ze
zeiden dat Griekenland een vij
andelijk land was en dat de Al
banese weg de enige was", zegt
Dimitri. „Ik besloot dat ik weg
moest."
Hij begon zich op de zwem
tocht naar Corfu voor te berei
den toen hij 17 was. Hij kon het
niet vanaf het dichtstbijzijnde
punt wagen omdat hij niet zon
der speciale toestemming zijn
dorp uit mocht. Hij moest zijn
vlucht naar de vrijheid in Hi
mare beginnen, dat op 33 kilo
meter van Corfu ligt. Twee jaar
lang trainde Dimitri in het ge
heim om kracht en uithou
dingsvermogen op te bouwen
voor de overtocht en hij vertel
In de kuststreek van Albanië,
onder de knoet van Hoxha,
kende de Griekse gemeen
schap waarvan Dimitri deel
uitmaakte honger en onder
drukking. Een paar kilometer
de zee over, voorbij de mijnen
en de communistische pa
trouilles, lag de vrijheid die hij
moest bereiken. Corfu ligt zo
dicht bij de Albanese kust dat
hier en daar op heldere, rustige
avonden stemmen over het ka
naal worden gedragen en de
koplampen van auto's zicht
baar. Vanuit het verarmde en
achterlijke Albanië, dat nog bij
komt van het trauma van het
communisme, lijkt het Griekse
eiland toverachtig op de zee te
drijven.
Albanese kinderen; ze zijn arm maar ze lijden geen honger. Dat was in de tijd dat Dimitri jong was anders. In de ergste dagen van de dictatuur v
voedseltekort en leden de kinderen honger.
de Irieken", zegt hij. „We werk
ten acht uur per dag in de mijn,
vier kilometer onder de grond,
zonder onderbreking, zes dagen
De greep van de communisti
sche partij op het land was zo
groot dat het regime pas in
1990, vijf jaar na de dood van
Enver I loxha en in het vijfde
jaar van de twaalf jaar celstraf
.in i Kmltri begon .ii tetori
ven. In juli van dat jaar be
stormden zo'n 6.000 jonge,
werkloze Albanezen nuiten-
landse ambassades In Tirana,
en eisten het recht op emigratie
op. In december dat jaar braken
in het hele land rellen uit.
I loxha's erfgenaam, Ramiz Alia,
kon het tij niet keren en liet vele
politieke gevangenen vrij, onder
wie Dimitri. In maart daarop
was een pluralistisch parlement
grinaa maai tegen die cHd
was Dimitri al op een toeristen
visum in Griekenland aangeko
Kort daarna bracht hij zijn moe
der en vader het land uit. Ze
wonen nu in Athene, waar Di
mitri werk heeft gevonden.
Maar technisch gesproken is hij
een illegale immigrant, zelfs on
danks het feit dat zijn ouders op
irieks grondgebied zijn gebo
ren I lij kan ieder moment terug
naar Albanië worden gedepor
teerd. I loewel de communisten
in Albanië omvergeworpen zijn,
zijn de verhoudingen tussen Al
banezen en etniscne irieken
gestaag verslechterd. Een recht
se Griekse beweging voert cam
pagne voor eenheid, en een
irieks radiostation op orfu
zendt propaganda uit in het
zuiden van Albanië in de hoop
een opstand tegen de autoritei
ten te ontketenen.
Dimitri spreekt weemoedig over
de schoonheid van I limare,
maar hij wil niet weer in Alba
nië wonen, zelfs niet om zich in
te zetten voor de zaak van de
enosis met C iriekeniand. „Als ik
terug word gestuurd naar Alba-
nië, Mijl B niet lang* zegl Uj
met een brede grijns. „Ik ga hoe
dan ook de grens weer over."
VERTALING: LUUTJINIEMANTSVERPR1FT
de zijn plannen alleen aan zijn
ouders. Op een rustige, wind
stille avond eind september
1985 nam hij afscheid van zijn
familie en gleed hij het water in
om de verraderlijke zwemtocht
over de zeeëngte te wagen.
Zijn grootste zorg was om uit
het gezicht te blijven van de al
tijd oplettende grenspolitie, die
toestemming had onmiddellijk
op vluchtelingen te schieten.
Omdat de grenswachters iedere
kogel moesten verantwoorden,
dreven ze de vluchtelingen vaak
liever de verdrinkingsdood in.
De ontsnappingspoging zou
een ramp worden. Eerst moest
Dimitri de drijvende mijnen
omzeilen die de wateren langs
de kust onveilig maakten. Hij
kwam er met moeite doorheen
en bracht nog vijf uitputtende
uren in het water door voordat
een Albanese veiligheidspa
trouille hem in de gaten kreeg.
„Ze hebben herhaaldelijk ge
probeerd over me heen te varen
met de boot en me te vermoor
den of te verdrinken", zegt hij.
„Maar na twee jaar trainen voor
de overtocht was ik klaar voor
ze en dook ik diep onder water
wanneer ze met de boot recht
op me afkwamen."
Dimitri werd uiteindelijk door
de politie uit het water gehaald
en flink afgetuigd. Hij laat me
een groot litteken zien in zijn
maagstreek dat volgens hem
was veroorzaakt door de laarzen
van zijn bewakers tijdens de
aframmeling die een paar uur
duurde. Naderhand kreeg hij
handboeien om en werd hij
voor drie weken in een donkere
cel gegooid met slechts brood
en thee. Na zijn proces werd hij
uiteindelijk tol twaalf jaar ge
vangenisstraf veroordeeld en
moest hij in een mijn in het
noorden van het land gaan wer
ken
„De omstandigheden waren zo
slecht dat ik niet weet hoe ik het
heb overleefd", aldus Dimitri.
„Voortdurend stierven er men
sen door gebrek aan voedsel en
medische verzorging. De bewa
kers waren vooral wreed tegen
Tot en met zaterdag D T I 0 voor maar 89 cent.
Geldig t/m 17 september 1994
Ongezouten Plantaardig
HE! ZONNEBLOEM-, SOJA- EN MAISKIEMOLIE
