Beiroet is klaar
voor wederopbouw
Hemos sufrido mucho, we hebben veel geleden
Feiten &Meningen
MAANDAG 12 SEPTEMBER 1994
NIEUWSANALYS
Cuba-akkoord
lost probleem
voor VS niet op
Het akkoord met Cuba over het indammen
van de stroom bootvluchtelingen wordt in
Washington gezien als (eindelijk) een bui
tenlands-politiek succes voor president
Clinton. De president had vrijdag precies
gekregen wat hij wilde: concessies van Fidel
Castro zonder zelf door de knieën te gaan.
Dat kan de toch al weinig populaire Clinton
goed gebruiken.
Maar Amerikaanse politici en de media
waarschuwden meteen voor te groot opti
misme. Clinton moet niet denken dat het
probleem Cuba nu van tafel is. De VS en
Cuba staan pas aan het begin van nieuwe
betrekkingen. Steeds duidelijker klinkt in en
buiten de VS de oproep tot een ander Ame
rikaans Cuba-beleid. Als dat het gevolg is
van zijn toegevingen, dan heeft Castro vrij
dag meer bereikt dan de Amerikanen nu
willen toegeven.
De Amerikaanse blijdschap is begrijpelijk.
Castro stemde ermee in de exodus van zijn
landgenoten te zullen tegenwerken. De VS
beloofden jaarlijks minimaal 20.000 Cu
banen een visum te zullen vertrekken. Nu
zijn dat er hooguit 2.700, maar daar moeten
de vier tot zesduizend Cubanen worden bij
geteld die de afgelopen jaren al jaarlijks per
boot of vlot Cuba ontvluchtten en automa
tisch en gastvrij in de VS werden op
genomen.
Hen pikant detail in het akkoord is dat de
Amerikanen Castro nu vragen om zijn gren
zen gesloten te houden, terwijl de VS in het
verleden de vrijheid van de mensen uit
communistische landen om te vertrekken
juist als een mensenrecht verdedigden. Veel
zal nu afhangen van de manier waarop Cas
tro zijn landgenoten weet binnen te hou
den. Hij heeft in elk geval moeten beloven
geen represailles te nemen tegen terugke
rende of tegengehouden vluchtelingen.
Castro kreeg bovendien nog niet wat hij
wilde: een discussie over liet beëindigen
van het Amerikaanse economische embar
go tegen zijn land. Er was zoveel ongeloof
over Castro's snelle toegeven, dat velen in
Washington aannemen dat de VS wel in het
geheim moeten hebben toegezegd om op
termijn met Havana te gaan praten over
verlichting van dat embargo. Het ministerie
van buitenlandse zaken ontkent dat echter
in alle toonaarden.
Anderen menen dat Castro wel moest
toegeven, omdat zijn hele plan met de
vluchtelingen in duigen was gevallen. In
plaats van de Amerikanen thuis op te zade
len met tienduizenden vluchtelingen, zag
hij hoe die Cubanen in kampen werden op
gesloten en waarschijlijk nooit tot de VS
zullen worden toegelaten. Maar hij kon ook
makkelijker toegeven, omdat in Amerika
steeds meer politici vinden dat een eind
moet komen aan de 35-jarige koude oorlog
met Cuba.
Een groot aantal Congresleden meent dat
de VS bereid moeten zijn tot opheffing van
het embargo, mits Castro bereid is tot her
vormingen. Ze zeggen dat de VS Cuba niet
links kunnen laten liggen terwijl ze wel
goeie zaken doen met regimes als die in
China, Noord-Korea. Vietnam en Syrië.
Veertien Latijnsamerikaanse presidenten
riepen Clinton in het weekeinde op het em
bargo te staken. Ze wijzen op hoopvolle te
kenen. Vorige week praatte Cuba's minister
van buitenlandse zaken, Roberto Robaina,
in Madrid met in ballingschap levende te
genstanders van Castro over hervormingen.
De repressie op Cuba lijkt, althans volgens
Amerikaanse berichten, minder geworden.
Amerikaanse journalisten en cameraploe
gen wordt niets in de weg gelegd. Ontevre
den Cubanen praten veel vrijer over Castro
dan een paar jaar geleden mogelijk was.
Voorstanders van normale betrekkingen
met Cuba zien dat als een goede ontwikke
ling. Tegenstanders, zoals velen in de Cu
baanse gemeenschap in Miami, geloven
daar niet in. Zij pleiten nog steeds voor ver
sterking van het embargo. Clinton heeft tot
nog toe zijn oor vooral bij die groeperingen
te luisteren gelegd. Maar het akkoord van
vrijdag opent ook voor hem de weg naar
een normalere relatie met Castro's Cuba.
De vraag is wat Castro te winnen heeft bij
opheffing van het embargo. Dat gaf hem
immers tot nog toe de kans alle schuld voor
zijn falende economische beleid op de VS te
schuiven. Aan de andere kant kan Castro de
noodzakelijke economische hervormingen
alleen maar doorvoeren met buitenlandse
financiële steun. En in Miami liggen vele
miljarden 'Cubaanse' dollars te wachten op
investeringsmogelijkheden op het eiland.
Bovendien zal ("astro nooit democrati
sche hervormingen doorvoeren als het Cu
ba economisch niet beter gaat. Alleen dan
heeft hij kans op politiek te overleven. Het
toelaten van de stroom vluchtelingen naar
de VS was zijn manier om het embargo ter
discussie te stellen. Hij is daarin, zij het niet
meteen, geslaagd. Ook Clinton beseft im
mers dat Castro zonder Amerikaans gebaar
snel wéér in de verleiding kan komen dui
zenden naar de VS te laten vertrekken.
WASHINGTON HANS DE BRUUN
Beiroet, het Plein der Martelaren, tegen het vallen van de avond. Een groepje mannen legt een
kaartje. Een Libanees lurkt aan zijn waterpijp. In de laadbak van een bestelbusje is koffie te krij
gen. Het tafereel speelt zich af aan de rand van een verder volstrekt kale zandvlakte. Enkele me
ters verderop razen de bulldozers die de laatste oneffenheden in de zandwoestijn gladstrijken. Het
eens zo majestieuze Plein der Martelaren is niet meer.
Door de burgeroorlog beschadigde gebouwen worden opgeblazen om plaats te maken
JOSEPH BARAK
Na 16 jaar oorlog in Libanon worden de ruïnes opgeruimd
Al in de eerste gevechtsrondes van de in 1975
begonnen burgeroorlog in Libanon werd het
kloppende hart van de hoofdstad Beiroet ge
troffen. Pas drie jaar na beëindiging van de
burgeroorlog zijn de eerste resten van de aan
flarden geschoten wijk opgeruimd en blijft een
macaber maanlandschap over. I let enige wat
nog overeind staat, is het standbeeld van de
martelaren uit de Eerste Wereldoorlog. De
door kogels doorzeefde bronzen beeldengroep
zal straks deel uitmaken van een modem
nieuw centrum. Het grootscheepse herstelplan
voor Beiroet moet de stad weer het bruisende
elan geven van voor 1975.
In groten getale komen de Libanezen van bin
nen en buiten de hoofdstad een kijkje nemen
op het nu nog kale plein. Er zijn vooroorlogse
ansichtkaarten te koop waarop is te zien hoe
de plek er voor de verwoesting uitzag. De ko
per heeft een keuze uit een opname bij dag- of
bij avondlicht. In het laatste geval wordt een
romantische kijk geboden op de palmen, de
opera, het Regency-hotel en de bioscoop Rivo-
li die het plein eens omringden.
Tijdens de burgeroorlog (1975-1991liep de
'groene lijn' die de vechtende christenen in het
oosten en de moslims in het westen van Bei
roet van elkaar scheidde, midden over het
plein. Nu komen Libanezen van alle gezindten
hier bij elkaar en scharen zich eensgezind
rond een archeologische opgraving uit de Ro
meinse tijd. Met een beetje geluk komen on
der de ruïnes van het kapotgeschoten Beiroet
resten uit de Turkse, Byzantijnse, Romeinse,
Hellenistische. Phoenicischeen prehistorische
tijd tevoorschijn. Met financiële steun van
Unesco, het fonds voor kunst en onderwijs van
de VN, krijgen de archeologen de kans de ruï
nes onder de mïnes te bekijken.
De feitelijke wederopbouw van Beiroet gaat
pas deze week van start. Solidere, de maat
schappij voor de wederopbouw van het cen
trum van Beiroet, had enige tijd nodig om het
benodigde geld op tafel te krijgen. De kosten
van het herstelprogramma werden driejaar
geleden geschat op 2 miljard gulden.
Het werkkapitaal is via een aandelen-c
tot stand gekomen. Het overgrote dei
140.000 aandelen is in handen
grond bezaten in het gebied dat opnieuw
wordt ingericht. De aandelen vormen de com
pensatie voor hun onteigende bezit. Veel Liba
nezen uitten kritiek op de lage prijzen die zij
voor hun bezit kregen, maar namen er veelal
noodgedwongen genoegen mee. Ook
19.000 Libanese en Arabische investeerders
staken geld in het project: totaal 1,1 miljard
gulden.
De plannen voor de wederopbouw van het
centrum zijn inmiddels meer dan eens aange
past onder kritiek van inwoners van Beiroet
die vreesden dat het centrum in een modern
Manhattan zou veranderen. Daarop werd be
sloten tot herbouw van de oude souk (bazaar)
en renovatie van in totaal 260 gebouwen.
Daaronder zijn het Grand Theatre en een aan
tal gevels uit de Turkse tijd.
„Misschien stuiten we zelfs nog wel op de ou
de Romeinse school van rechtsgeleerdheid van
het oude Berytus", zo oppert directeur voor
lichting Rached Fayed optimistisch, beseffend
dat daardoor de waarde van de grond snel zou
kunnen oplopen. Van een trage start met min
der geld dan waarop was gehoopt, wil hij niets
weten.
Op een steenworp afstand van van het kantoor
van Solidere wordt gewerkt aan de wederop
bouw van het land van de ceders waar gedu
rende de zestien oorlogsjaren weinig voorzie
ningen zijn aangebracht. CDR, de nationale
Raad voor Ontwikkeling en Reconstructie,
heeft zo'n 300 projecten op stapel staan, van
herstel van het elektriciteitsnet tot de verwer
king van afval. Nog maar een klein percentage
van de projecten wordt uitgevoerd.
Het is niet makkelijk om projecten goedge
keurd te krijgen. De onevenredige machtsver
houdingen tussen de christenen en de mos
lims die in feite de oorzaak was van de burger
oorlog, mogen niet meer terugkeren. Dat bete
kent dat het geld. evenals de politieke posten,
over de verschillende groeperingen moet wor
den verdeeld. Dat wil zeggen tussen maronie
ten, Grieks-orthodoxen, Armeniërs (christe
nen) en sunnieten, shi'iten en druzen (mos
lims).
Afgezien van het Plein der Martelaren staan de
trieste resten van zestien jaar burgeroorlog
praktisch overal nog overeind. Tussen het on
kruid en het vuilnis dat zich inmiddels in de
desolate straten heeft verzameld, leven nog
talloze mensen. Een actie om daklozen uit de
kapotgeschoten woningen te krijgen is groten
deels gelukt. De regering bood een groot aan
tal van hen een uitkoopsom van 10.000 dollar
(tegen de 20.000 gulden). Het lijkt een groot
bedrag maar het is nog niet voldoende om een
kamertje te kopen in Beiroet. Het is hooguit
toereikend voor bijna twee jaar huur van een
appartement.
De krakers zijn van diverse pluimage. Naast
een aantal mensen uit het zuiden van Libanon
en uit Syrië die van de gelegenheid profiteer
den, werd het merendeel echter tot kraken ge
dwongen omdat hun eigen huizen waren ge
bombardeerd. De burgeroqrlog dreef naar
schatting een miljoen Libanezen uit hun wo
ningen. De strijd leidde namelijk tot kantoni-
sering: de christenen in het oosten van Beiroet,
de moslims in het westen, de shi'iten in het
zuiden en weer een andere groep in de bergen.
Veel bewoners worden nu onder druk gezet
om terug te keren naar de wijken waar ze van
daan kwamen. Pas als deze volksverhuizing in
de omgekeerde richting heeft plaatsgevonden,
is de oorlog volgens velen in Libanon echt af
gelopen.
Franstaligen
op weg naar
macht Québec;1,
ru
PajE
De grote favoriet laat er zelf
weinig misverstanden ov
staan. Een stem op Jacqu
rizeau en zijn Parti Québecois
verein Québec. Vandaag gaan
de inwoners van de Franstalig!
Canadese provincie Québec
naar de stembus.
De Parti Québecois bestaat bij
de gratie van het onafhankelijk
heidsst reven onder de meer di
vijf miljoen Franstaligen. Zij
vormen 80 procent van de be
volking in de provincie. Pari-
zeau heeft toegezegd dat als hi
de verkiezingen wint er binner
tien maanden een referendum
volgt dat moet leiden
verlaten van de Canadese fede
ratie. De kans dat de 64-jarige
politicus vandaag wint, is groo
Zijn voorsprong in opiniepeilin 9
gen is zo groot dat de regerend
Liberale Partij van Daniel
Johnson in een hopeloze positi
verkeert: de PQ zou kunnen r
kenen op tweederde van de 12
zetels in het provinciale parle
ment.
Maar dat wil niet zonder meer
zeggen dat mensen die op de
PQ stemmen ook de Canadese
federatie willen verlaten. Op de
suggestief geformuleerde vraag
die bij het eventuele komende
referendum gesteld gaat wor
den „Stemt u ermee in da
Québec een souverein land
wordt?" zou slechts 37 pro
cent ja zeggen.
Met het separatisme in Québet
is het eigenlijk nooit wat gewor
den sinds de Franse president
Charles de Gaulle in Montreal
zijn beroemde „Vive le Québec
libre" riep. In 1980 werd in een 1
volksraadpleging de afscheiding
met tweederde meerderheid
verworpen. Desondanks bleef ij*
Québec de roep te horen om F
meer autonomie. De federale
regering heeft nog geprobeerd ,£LI
hieraan tegemoet te komen,
maar het is bij een poging ge- jvi
bleven. L
De PQ heeft ditmaal het af- V{
scheidingsstreven minder benajn
drukt dan haar kritiek op het re»n;
geringsbeleid. En dat is de voor^,
naamste reden dat ze er in de
peüingen zo goed voorstaat. g(
Negen jaar bestuur van de libe-0,
ralen heeft de provinciebewo- n
ners alleen maar ellendè ge- IT
bracht: een zware recessie, fors(ai
belastingverhogingen,steeds j|t
meer werkloosheid en almaar <j
stijgende begrotingstekort. De L
behoefte aan verandering ondej
de bevolking is dan ook groot.
Een jaar geleden werd bij de fe
derale verkiezingen de toen r
gerende Progressieve Conserva
tieven van Kim Campbell ver- I
pulverd. Dat vandaag in Québe(
hetzelfde gaat gebeuren met de
liberalen is niet onwaarschijn
lijk.
De 49-jarige premier Daniel j
Johnson zwaait pas sinds januaj
ri de scepter. Hij regeert te kort
om het tij te keren en zijn team
heeft nog te weinig ervaring. En
de premier van heel Canada,
Jean Chrétien, die zelf liberaal
en Franstalig is, heeft zich niet
aan de zijde van zijn partijge
noot geschaard. Hij is Cana- I
dees, zegt Chrétien, en heeft
geen mandaat om zich met af
scheidingsperikelen van Qué
bec te bemoeien.
Ondernemers en zakenmensen
zijn er niet gerust op wat er ka
gebeuren als de PQ vandaag
een klinkende overwinning
boekt. Alleen al het streven naar
.een zelfstandigheid Québec
leidt volgens deskundigen tot
het wegblijven van potentiële
buitenlandse en binnenlandse
investeerders. Een stem op Pari!
zeau zou wel eens heel duur
kunnen zijn, beweren zij.
Twee Nederlanders, na twintig jaar terug in Chili, willen weten hoe het leven onder Pinochet was
'Weerzien met Chili' van Jan Joost Teunis-
sen en Aafke Steenhuis had even zo goed
'Chileens Dagboek deel 2' kunnen heten.
Twintig jaar later herhalen Teunissen en
Steenhuis. in gezelschap van hun twee
jonge kinderen, de reis die zij in 1973
maakten vlak voordat generaal Augusto Pi
nochet via een coup de macht in Chili
weggriste uit de handen van Salvador Al-
lende.
Gisteren werd het boek dat het verslag van
die tweede reis bevat in De Rode Hoed in
Amsterdam ten doop gehouden. Dat ge
beurde bij gelegenheid van de Chili-her-
denking die jaarlijks op 11 september
wordt gehouden, de dag dat Allende werd
vermoord om plaats te maken voor het 17
jaar lange schrikbewind van Pinochet. Een
bewind waarbij duizenden Chilenen wer
den gemarteld en vermoord omdat zij po
litieke tegenstanders waren van Pinochet
en de zijnen; of alleen maar omdat ze dat
hadden kunnen zijn.
Steenhuis die hoofdstuk 2.3.5.7 en 9
schreef en Teunissen die tekende
voor hoofdstuk 1.4.6 en 8 maakten de
reis om te ontdekken hoe het hun Chileen
se vrienden is vergaan gedurende de jaren
van onderdrukking. Ondanks hun beider
voorliefde voor het Zuidamerikaanse land
zijn ze er sinds hun eerste reis niet meer
geweest. Of misschien is het beter om te
zegggen: dankzij die voorliefde: vanuit Ne
derland zetten beiden zich intensief in om
de Nederlandse regering te bewegen dui
delijk stelling te nemen tegen de onder
drukker Pinochet. Naar Chili gaan, was in
die tijd voor hen onmogelijk.
Hun twee kinderen. Iannis en Belle, geven
de reis een 'extra dimensie'. „Niet alleen
wij reizen door de tijd en door de ruimte
schrijft hun vader in het eerste hoofdstuk,
„maar ook een meisje en een jongetje die
uit ons zijn voortgekomen en die ons kriti
sche en pregnante vragen stellen." Deze
woorden zetten de toon voor een zeer per
soonlijk reisverslag waarin de duteurs her
inneringen ophalen aan de ervaringen van
destijds en tussen de regels door veel infor
matie geven over de Chileense historie tot
en met de dag van vandaag.
Net als twintig jaareerder bezochten
Steenhuis en Teunissen het gebied van de
Mapuche-indianen in het zuiden van Chili.
Dit volk heeft een lange traditie van strijd
en vooral onderdrukking. Eerst, vanaf de
16de eeuw. door de Spaanse veroveraars
en na de Chileense onafhankelijkheid
(1810) door de Chilenen die het gebied van
de Mapuches wilden inlijven. Pas in 1881
het Mapuche-gebied was toen al be
woond door Chileense en Europese boeren
en door katholieke missionarisen werd
het gebied met geweld bij Chili getrokken.
Steenhuis en Teunissen reisden in 1973
door het zuiden van het land om de resten
van de Mapuche-cultuur te onderzoeken
en omdat de coöperatieve landbouwge-
meenschappen die de indianen vormden
de belangstelling van vooral Teunissen
hadden.
De ontmoetingen met vroegere vrienden
die in het boek worden beschreven, verlo
pen hartelijk en emotioneel. De auteurs
worden onthaald als de verloren zoon en
dochter door tot de verbeelding sprekende
personen als Rafael Contreras, Umberto
Silvo Alvarado. Maria del Carmen. Carlos
Vega, Sergio Painemal. lose en Amanda
Nacif en de Vogelman. Behalve dat ze allen
ouder en grijzer zijn geworden, hebben de
ze Chilenen een ding met elkaar gemeen:
ze hebben de dictatuur van Pinochet aan
den lijve ondervonden. Hoe ze dat hebben
ervaren, willen Steenhuis en Teunissen
voor alles van hen weten. En juist over dat
onderwerp zijn hun Chileense vrienden
zwijgzaam. Vrijwel zonder uitzondering
hebben ze familie of vrienden verloren on
der het schrikbewind van Pinochet. Allen
leiden ze nu een zeer eenvoudig leven met
slechts minieme middelen van bestaan.
'Hemos sufrido mucho. Mucho; We heb
ben heel erg veel geleden' is de strekking
van de verhalen die de vrienden kwijt wil
len over de jaren van onderdrukking.
Jose Nacif, die aanvankelijk bijna in shock
toestand raakt als de auteurs hem naar zijn
ervaringen vragen, verwoordt een verlan
gen dat waarschijnlijk veel Chilenen met
hem delen: een verlangen naar rust. „Ik
hoop dat wat we nu hebben, een regering
van christen-democraten en links samen
(na de regering van de democratisch geko
zen president Patricio Aylwin in 1989 nu
de regering van Eduardo Frei, red.) nog ve
le jai^n zal duren. Als Chilenen gaan besef
fen dat een regering er is ten dienste van
alle Chilenen en niet van een bepaalde po
litieke groep, hebben we al heel wat ge
wonnen. Dat is steeds het grote probleem
in Chili geweest, dat er tussen de partijen
een strijd om de macht was, om wie er
over een ander kon regeren. Ik vind dat ie
dere Chileen recht heeft op de zon, de
maan, de sterren, de aarde. Waarom zou
dan ook niet iedere Chileen recht hebben
om te regeren. Maar ik vind ook dat een
regering rustig hoort te zijn, mensen niet
mag vervolgen en het land moet moder
niseren, zodat er over twintig jaar geen ex
treme armoede meer bestaat. Ik hoop dat
we in Chili nooit meer politieke verdeeld
heid krijgen."
WILLEKE HEUKOOP
Aaflce Steenhuis, Jan Joost Teunissen
Weerzien met Chili. Uitgeverij Contact,
ISBN 90 254 0723 4. 36,90.