Beiroet is klaar voor wederopbouw Hemos sufrido mucho, we hebben veel geleden Feiten &Meningen MAANDAG 12 SEPTEMBER 1994 NIEUWSANALYS Cuba-akkoord lost probleem voor VS niet op Het akkoord met Cuba over het indammen van de stroom bootvluchtelingen wordt in Washington gezien als (eindelijk) een bui tenlands-politiek succes voor president Clinton. De president had vrijdag precies gekregen wat hij wilde: concessies van Fidel Castro zonder zelf door de knieën te gaan. Dat kan de toch al weinig populaire Clinton goed gebruiken. Maar Amerikaanse politici en de media waarschuwden meteen voor te groot opti misme. Clinton moet niet denken dat het probleem Cuba nu van tafel is. De VS en Cuba staan pas aan het begin van nieuwe betrekkingen. Steeds duidelijker klinkt in en buiten de VS de oproep tot een ander Ame rikaans Cuba-beleid. Als dat het gevolg is van zijn toegevingen, dan heeft Castro vrij dag meer bereikt dan de Amerikanen nu willen toegeven. De Amerikaanse blijdschap is begrijpelijk. Castro stemde ermee in de exodus van zijn landgenoten te zullen tegenwerken. De VS beloofden jaarlijks minimaal 20.000 Cu banen een visum te zullen vertrekken. Nu zijn dat er hooguit 2.700, maar daar moeten de vier tot zesduizend Cubanen worden bij geteld die de afgelopen jaren al jaarlijks per boot of vlot Cuba ontvluchtten en automa tisch en gastvrij in de VS werden op genomen. Hen pikant detail in het akkoord is dat de Amerikanen Castro nu vragen om zijn gren zen gesloten te houden, terwijl de VS in het verleden de vrijheid van de mensen uit communistische landen om te vertrekken juist als een mensenrecht verdedigden. Veel zal nu afhangen van de manier waarop Cas tro zijn landgenoten weet binnen te hou den. Hij heeft in elk geval moeten beloven geen represailles te nemen tegen terugke rende of tegengehouden vluchtelingen. Castro kreeg bovendien nog niet wat hij wilde: een discussie over liet beëindigen van het Amerikaanse economische embar go tegen zijn land. Er was zoveel ongeloof over Castro's snelle toegeven, dat velen in Washington aannemen dat de VS wel in het geheim moeten hebben toegezegd om op termijn met Havana te gaan praten over verlichting van dat embargo. Het ministerie van buitenlandse zaken ontkent dat echter in alle toonaarden. Anderen menen dat Castro wel moest toegeven, omdat zijn hele plan met de vluchtelingen in duigen was gevallen. In plaats van de Amerikanen thuis op te zade len met tienduizenden vluchtelingen, zag hij hoe die Cubanen in kampen werden op gesloten en waarschijlijk nooit tot de VS zullen worden toegelaten. Maar hij kon ook makkelijker toegeven, omdat in Amerika steeds meer politici vinden dat een eind moet komen aan de 35-jarige koude oorlog met Cuba. Een groot aantal Congresleden meent dat de VS bereid moeten zijn tot opheffing van het embargo, mits Castro bereid is tot her vormingen. Ze zeggen dat de VS Cuba niet links kunnen laten liggen terwijl ze wel goeie zaken doen met regimes als die in China, Noord-Korea. Vietnam en Syrië. Veertien Latijnsamerikaanse presidenten riepen Clinton in het weekeinde op het em bargo te staken. Ze wijzen op hoopvolle te kenen. Vorige week praatte Cuba's minister van buitenlandse zaken, Roberto Robaina, in Madrid met in ballingschap levende te genstanders van Castro over hervormingen. De repressie op Cuba lijkt, althans volgens Amerikaanse berichten, minder geworden. Amerikaanse journalisten en cameraploe gen wordt niets in de weg gelegd. Ontevre den Cubanen praten veel vrijer over Castro dan een paar jaar geleden mogelijk was. Voorstanders van normale betrekkingen met Cuba zien dat als een goede ontwikke ling. Tegenstanders, zoals velen in de Cu baanse gemeenschap in Miami, geloven daar niet in. Zij pleiten nog steeds voor ver sterking van het embargo. Clinton heeft tot nog toe zijn oor vooral bij die groeperingen te luisteren gelegd. Maar het akkoord van vrijdag opent ook voor hem de weg naar een normalere relatie met Castro's Cuba. De vraag is wat Castro te winnen heeft bij opheffing van het embargo. Dat gaf hem immers tot nog toe de kans alle schuld voor zijn falende economische beleid op de VS te schuiven. Aan de andere kant kan Castro de noodzakelijke economische hervormingen alleen maar doorvoeren met buitenlandse financiële steun. En in Miami liggen vele miljarden 'Cubaanse' dollars te wachten op investeringsmogelijkheden op het eiland. Bovendien zal ("astro nooit democrati sche hervormingen doorvoeren als het Cu ba economisch niet beter gaat. Alleen dan heeft hij kans op politiek te overleven. Het toelaten van de stroom vluchtelingen naar de VS was zijn manier om het embargo ter discussie te stellen. Hij is daarin, zij het niet meteen, geslaagd. Ook Clinton beseft im mers dat Castro zonder Amerikaans gebaar snel wéér in de verleiding kan komen dui zenden naar de VS te laten vertrekken. WASHINGTON HANS DE BRUUN Beiroet, het Plein der Martelaren, tegen het vallen van de avond. Een groepje mannen legt een kaartje. Een Libanees lurkt aan zijn waterpijp. In de laadbak van een bestelbusje is koffie te krij gen. Het tafereel speelt zich af aan de rand van een verder volstrekt kale zandvlakte. Enkele me ters verderop razen de bulldozers die de laatste oneffenheden in de zandwoestijn gladstrijken. Het eens zo majestieuze Plein der Martelaren is niet meer. Door de burgeroorlog beschadigde gebouwen worden opgeblazen om plaats te maken JOSEPH BARAK Na 16 jaar oorlog in Libanon worden de ruïnes opgeruimd Al in de eerste gevechtsrondes van de in 1975 begonnen burgeroorlog in Libanon werd het kloppende hart van de hoofdstad Beiroet ge troffen. Pas drie jaar na beëindiging van de burgeroorlog zijn de eerste resten van de aan flarden geschoten wijk opgeruimd en blijft een macaber maanlandschap over. I let enige wat nog overeind staat, is het standbeeld van de martelaren uit de Eerste Wereldoorlog. De door kogels doorzeefde bronzen beeldengroep zal straks deel uitmaken van een modem nieuw centrum. Het grootscheepse herstelplan voor Beiroet moet de stad weer het bruisende elan geven van voor 1975. In groten getale komen de Libanezen van bin nen en buiten de hoofdstad een kijkje nemen op het nu nog kale plein. Er zijn vooroorlogse ansichtkaarten te koop waarop is te zien hoe de plek er voor de verwoesting uitzag. De ko per heeft een keuze uit een opname bij dag- of bij avondlicht. In het laatste geval wordt een romantische kijk geboden op de palmen, de opera, het Regency-hotel en de bioscoop Rivo- li die het plein eens omringden. Tijdens de burgeroorlog (1975-1991liep de 'groene lijn' die de vechtende christenen in het oosten en de moslims in het westen van Bei roet van elkaar scheidde, midden over het plein. Nu komen Libanezen van alle gezindten hier bij elkaar en scharen zich eensgezind rond een archeologische opgraving uit de Ro meinse tijd. Met een beetje geluk komen on der de ruïnes van het kapotgeschoten Beiroet resten uit de Turkse, Byzantijnse, Romeinse, Hellenistische. Phoenicischeen prehistorische tijd tevoorschijn. Met financiële steun van Unesco, het fonds voor kunst en onderwijs van de VN, krijgen de archeologen de kans de ruï nes onder de mïnes te bekijken. De feitelijke wederopbouw van Beiroet gaat pas deze week van start. Solidere, de maat schappij voor de wederopbouw van het cen trum van Beiroet, had enige tijd nodig om het benodigde geld op tafel te krijgen. De kosten van het herstelprogramma werden driejaar geleden geschat op 2 miljard gulden. Het werkkapitaal is via een aandelen-c tot stand gekomen. Het overgrote dei 140.000 aandelen is in handen grond bezaten in het gebied dat opnieuw wordt ingericht. De aandelen vormen de com pensatie voor hun onteigende bezit. Veel Liba nezen uitten kritiek op de lage prijzen die zij voor hun bezit kregen, maar namen er veelal noodgedwongen genoegen mee. Ook 19.000 Libanese en Arabische investeerders staken geld in het project: totaal 1,1 miljard gulden. De plannen voor de wederopbouw van het centrum zijn inmiddels meer dan eens aange past onder kritiek van inwoners van Beiroet die vreesden dat het centrum in een modern Manhattan zou veranderen. Daarop werd be sloten tot herbouw van de oude souk (bazaar) en renovatie van in totaal 260 gebouwen. Daaronder zijn het Grand Theatre en een aan tal gevels uit de Turkse tijd. „Misschien stuiten we zelfs nog wel op de ou de Romeinse school van rechtsgeleerdheid van het oude Berytus", zo oppert directeur voor lichting Rached Fayed optimistisch, beseffend dat daardoor de waarde van de grond snel zou kunnen oplopen. Van een trage start met min der geld dan waarop was gehoopt, wil hij niets weten. Op een steenworp afstand van van het kantoor van Solidere wordt gewerkt aan de wederop bouw van het land van de ceders waar gedu rende de zestien oorlogsjaren weinig voorzie ningen zijn aangebracht. CDR, de nationale Raad voor Ontwikkeling en Reconstructie, heeft zo'n 300 projecten op stapel staan, van herstel van het elektriciteitsnet tot de verwer king van afval. Nog maar een klein percentage van de projecten wordt uitgevoerd. Het is niet makkelijk om projecten goedge keurd te krijgen. De onevenredige machtsver houdingen tussen de christenen en de mos lims die in feite de oorzaak was van de burger oorlog, mogen niet meer terugkeren. Dat bete kent dat het geld. evenals de politieke posten, over de verschillende groeperingen moet wor den verdeeld. Dat wil zeggen tussen maronie ten, Grieks-orthodoxen, Armeniërs (christe nen) en sunnieten, shi'iten en druzen (mos lims). Afgezien van het Plein der Martelaren staan de trieste resten van zestien jaar burgeroorlog praktisch overal nog overeind. Tussen het on kruid en het vuilnis dat zich inmiddels in de desolate straten heeft verzameld, leven nog talloze mensen. Een actie om daklozen uit de kapotgeschoten woningen te krijgen is groten deels gelukt. De regering bood een groot aan tal van hen een uitkoopsom van 10.000 dollar (tegen de 20.000 gulden). Het lijkt een groot bedrag maar het is nog niet voldoende om een kamertje te kopen in Beiroet. Het is hooguit toereikend voor bijna twee jaar huur van een appartement. De krakers zijn van diverse pluimage. Naast een aantal mensen uit het zuiden van Libanon en uit Syrië die van de gelegenheid profiteer den, werd het merendeel echter tot kraken ge dwongen omdat hun eigen huizen waren ge bombardeerd. De burgeroqrlog dreef naar schatting een miljoen Libanezen uit hun wo ningen. De strijd leidde namelijk tot kantoni- sering: de christenen in het oosten van Beiroet, de moslims in het westen, de shi'iten in het zuiden en weer een andere groep in de bergen. Veel bewoners worden nu onder druk gezet om terug te keren naar de wijken waar ze van daan kwamen. Pas als deze volksverhuizing in de omgekeerde richting heeft plaatsgevonden, is de oorlog volgens velen in Libanon echt af gelopen. Franstaligen op weg naar macht Québec;1, ru PajE De grote favoriet laat er zelf weinig misverstanden ov staan. Een stem op Jacqu rizeau en zijn Parti Québecois verein Québec. Vandaag gaan de inwoners van de Franstalig! Canadese provincie Québec naar de stembus. De Parti Québecois bestaat bij de gratie van het onafhankelijk heidsst reven onder de meer di vijf miljoen Franstaligen. Zij vormen 80 procent van de be volking in de provincie. Pari- zeau heeft toegezegd dat als hi de verkiezingen wint er binner tien maanden een referendum volgt dat moet leiden verlaten van de Canadese fede ratie. De kans dat de 64-jarige politicus vandaag wint, is groo Zijn voorsprong in opiniepeilin 9 gen is zo groot dat de regerend Liberale Partij van Daniel Johnson in een hopeloze positi verkeert: de PQ zou kunnen r kenen op tweederde van de 12 zetels in het provinciale parle ment. Maar dat wil niet zonder meer zeggen dat mensen die op de PQ stemmen ook de Canadese federatie willen verlaten. Op de suggestief geformuleerde vraag die bij het eventuele komende referendum gesteld gaat wor den „Stemt u ermee in da Québec een souverein land wordt?" zou slechts 37 pro cent ja zeggen. Met het separatisme in Québet is het eigenlijk nooit wat gewor den sinds de Franse president Charles de Gaulle in Montreal zijn beroemde „Vive le Québec libre" riep. In 1980 werd in een 1 volksraadpleging de afscheiding met tweederde meerderheid verworpen. Desondanks bleef ij* Québec de roep te horen om F meer autonomie. De federale regering heeft nog geprobeerd ,£LI hieraan tegemoet te komen, maar het is bij een poging ge- jvi bleven. L De PQ heeft ditmaal het af- V{ scheidingsstreven minder benajn drukt dan haar kritiek op het re»n; geringsbeleid. En dat is de voor^, naamste reden dat ze er in de peüingen zo goed voorstaat. g( Negen jaar bestuur van de libe-0, ralen heeft de provinciebewo- n ners alleen maar ellendè ge- IT bracht: een zware recessie, fors(ai belastingverhogingen,steeds j|t meer werkloosheid en almaar <j stijgende begrotingstekort. De L behoefte aan verandering ondej de bevolking is dan ook groot. Een jaar geleden werd bij de fe derale verkiezingen de toen r gerende Progressieve Conserva tieven van Kim Campbell ver- I pulverd. Dat vandaag in Québe( hetzelfde gaat gebeuren met de liberalen is niet onwaarschijn lijk. De 49-jarige premier Daniel j Johnson zwaait pas sinds januaj ri de scepter. Hij regeert te kort om het tij te keren en zijn team heeft nog te weinig ervaring. En de premier van heel Canada, Jean Chrétien, die zelf liberaal en Franstalig is, heeft zich niet aan de zijde van zijn partijge noot geschaard. Hij is Cana- I dees, zegt Chrétien, en heeft geen mandaat om zich met af scheidingsperikelen van Qué bec te bemoeien. Ondernemers en zakenmensen zijn er niet gerust op wat er ka gebeuren als de PQ vandaag een klinkende overwinning boekt. Alleen al het streven naar .een zelfstandigheid Québec leidt volgens deskundigen tot het wegblijven van potentiële buitenlandse en binnenlandse investeerders. Een stem op Pari! zeau zou wel eens heel duur kunnen zijn, beweren zij. Twee Nederlanders, na twintig jaar terug in Chili, willen weten hoe het leven onder Pinochet was 'Weerzien met Chili' van Jan Joost Teunis- sen en Aafke Steenhuis had even zo goed 'Chileens Dagboek deel 2' kunnen heten. Twintig jaar later herhalen Teunissen en Steenhuis. in gezelschap van hun twee jonge kinderen, de reis die zij in 1973 maakten vlak voordat generaal Augusto Pi nochet via een coup de macht in Chili weggriste uit de handen van Salvador Al- lende. Gisteren werd het boek dat het verslag van die tweede reis bevat in De Rode Hoed in Amsterdam ten doop gehouden. Dat ge beurde bij gelegenheid van de Chili-her- denking die jaarlijks op 11 september wordt gehouden, de dag dat Allende werd vermoord om plaats te maken voor het 17 jaar lange schrikbewind van Pinochet. Een bewind waarbij duizenden Chilenen wer den gemarteld en vermoord omdat zij po litieke tegenstanders waren van Pinochet en de zijnen; of alleen maar omdat ze dat hadden kunnen zijn. Steenhuis die hoofdstuk 2.3.5.7 en 9 schreef en Teunissen die tekende voor hoofdstuk 1.4.6 en 8 maakten de reis om te ontdekken hoe het hun Chileen se vrienden is vergaan gedurende de jaren van onderdrukking. Ondanks hun beider voorliefde voor het Zuidamerikaanse land zijn ze er sinds hun eerste reis niet meer geweest. Of misschien is het beter om te zegggen: dankzij die voorliefde: vanuit Ne derland zetten beiden zich intensief in om de Nederlandse regering te bewegen dui delijk stelling te nemen tegen de onder drukker Pinochet. Naar Chili gaan, was in die tijd voor hen onmogelijk. Hun twee kinderen. Iannis en Belle, geven de reis een 'extra dimensie'. „Niet alleen wij reizen door de tijd en door de ruimte schrijft hun vader in het eerste hoofdstuk, „maar ook een meisje en een jongetje die uit ons zijn voortgekomen en die ons kriti sche en pregnante vragen stellen." Deze woorden zetten de toon voor een zeer per soonlijk reisverslag waarin de duteurs her inneringen ophalen aan de ervaringen van destijds en tussen de regels door veel infor matie geven over de Chileense historie tot en met de dag van vandaag. Net als twintig jaareerder bezochten Steenhuis en Teunissen het gebied van de Mapuche-indianen in het zuiden van Chili. Dit volk heeft een lange traditie van strijd en vooral onderdrukking. Eerst, vanaf de 16de eeuw. door de Spaanse veroveraars en na de Chileense onafhankelijkheid (1810) door de Chilenen die het gebied van de Mapuches wilden inlijven. Pas in 1881 het Mapuche-gebied was toen al be woond door Chileense en Europese boeren en door katholieke missionarisen werd het gebied met geweld bij Chili getrokken. Steenhuis en Teunissen reisden in 1973 door het zuiden van het land om de resten van de Mapuche-cultuur te onderzoeken en omdat de coöperatieve landbouwge- meenschappen die de indianen vormden de belangstelling van vooral Teunissen hadden. De ontmoetingen met vroegere vrienden die in het boek worden beschreven, verlo pen hartelijk en emotioneel. De auteurs worden onthaald als de verloren zoon en dochter door tot de verbeelding sprekende personen als Rafael Contreras, Umberto Silvo Alvarado. Maria del Carmen. Carlos Vega, Sergio Painemal. lose en Amanda Nacif en de Vogelman. Behalve dat ze allen ouder en grijzer zijn geworden, hebben de ze Chilenen een ding met elkaar gemeen: ze hebben de dictatuur van Pinochet aan den lijve ondervonden. Hoe ze dat hebben ervaren, willen Steenhuis en Teunissen voor alles van hen weten. En juist over dat onderwerp zijn hun Chileense vrienden zwijgzaam. Vrijwel zonder uitzondering hebben ze familie of vrienden verloren on der het schrikbewind van Pinochet. Allen leiden ze nu een zeer eenvoudig leven met slechts minieme middelen van bestaan. 'Hemos sufrido mucho. Mucho; We heb ben heel erg veel geleden' is de strekking van de verhalen die de vrienden kwijt wil len over de jaren van onderdrukking. Jose Nacif, die aanvankelijk bijna in shock toestand raakt als de auteurs hem naar zijn ervaringen vragen, verwoordt een verlan gen dat waarschijnlijk veel Chilenen met hem delen: een verlangen naar rust. „Ik hoop dat wat we nu hebben, een regering van christen-democraten en links samen (na de regering van de democratisch geko zen president Patricio Aylwin in 1989 nu de regering van Eduardo Frei, red.) nog ve le jai^n zal duren. Als Chilenen gaan besef fen dat een regering er is ten dienste van alle Chilenen en niet van een bepaalde po litieke groep, hebben we al heel wat ge wonnen. Dat is steeds het grote probleem in Chili geweest, dat er tussen de partijen een strijd om de macht was, om wie er over een ander kon regeren. Ik vind dat ie dere Chileen recht heeft op de zon, de maan, de sterren, de aarde. Waarom zou dan ook niet iedere Chileen recht hebben om te regeren. Maar ik vind ook dat een regering rustig hoort te zijn, mensen niet mag vervolgen en het land moet moder niseren, zodat er over twintig jaar geen ex treme armoede meer bestaat. Ik hoop dat we in Chili nooit meer politieke verdeeld heid krijgen." WILLEKE HEUKOOP Aaflce Steenhuis, Jan Joost Teunissen Weerzien met Chili. Uitgeverij Contact, ISBN 90 254 0723 4. 36,90.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 2