Bestand maakt nog geen vrede
Feiten &Meningen
Vcm w Mi er
Succes bestand
IRA in handen
van protestanten
DONDERDAG 1 SEPTEMBER 1994
ALS IA)£ ER X
M€E 2UKÏ
IS HP T*CH ECHP
v flE EERSTE WE
V HET TE Möpfio
^V. KRIJCflW
VAT EEhi CgJ/MMES-
gp OKiS IMBFeSFT'
OKZ'KJ P0SSI6R
Te. bqojreM'"
Het gisteren afgekondigde
staakt-het-vuren van het Ier
se Republikeinse Leger (IRA)
kan het einde betekenen van
een kwart eeuw geweld in de
Britse provincie.
1921 -22: De 26 Zuidierse
graafschappen vormen de
Ierse Vrijstaat, die in 1937
overgaat in de Ierse Repu
bliek. In de noordelijke regio
Ulster reageert de protes
tantse meerderheid. In zes
graafschappen geeft zij de
voorkeur aan handhaving
van het Brits bestuur.
1968-69: Ontstaan van be
wegingen voor de burger
rechten, geleid door activis
ten uit de katholieke minder
heid die protesteren tegen de
discriminatie door de pro
testanten. In Londonderry
hebben de eerste geweldda
dige confrontaties plaats. De
bevolking spreekt ironisch
over The Troubles (De Troe
belen). Londen stuurt in au
gustus 1969 troepen om een
einde te maken aan de rellen.
1970-71: Een afsplitsing
van het al tientallen jaren
sluimerend Ierse Republi
keinse Leger, de provisional'
of provisorische IRA, neemt
de wapens op tegen de Britse
'bezetter'.
1972: De provincie komt
onder direct bestuur van
Londen, nadat het aantal do
den drastisch is gestegen tot
vijfhonderd per jaar. Inmid
dels zijn er twintigduizend
Britse soldaten in Noord-Ier-
land. De IRA houdt zich der
tien dagen aan een bestand
tijdens uiteindelijk vruchte
loos overleg tussen de poli
tieke vleugel (Sinn Féin) en
de autoriteiten.
1974: In november komen
bij aanslagen in Birming-
hamse pubs 21 mensen om
het leven bij de bloedigste
IRA-aanslag ooit op burgers
gepleegd.
1975: De katholieke ter
reurorganisatie kondigt op
10 februari voor 'onbepaalde
tijd' een staakt-het-vuren af,
dat echter na enkele maan
den in rook opgaat na talrijke
schendingen. Wel komen in
de tussentijd meerdere gede
tineerden op vrije voeten en
zijn er talrijke contacten tus
sen IRA en Londen.
1979: Bij de 'succesvolste'
aanslag van de IRA op het
Britse leger komen achttien
soldaten om.
1981: IRA-hongerstaker
Bobby Sands wordt gekozen
in het Britse parlement.
Sands sterft op 5 mei. Hon
gerstakingen leveren Sinn
Féin veel steun op.
1985: Een Brits-Iers ak
koord regelt de medezeggen
schap van de Ierse regering
over Noord-Ierland, wat leidt
tot enorme demonstraties
van de protestante bevol-
king.
1993: De zogeheten Decla
ratie van Downing Street
schept het kader voor een
vredesakkoord. Londen ver
klaart zich bereid tot directe
onderhandelingen met Sinn
Féin, als de IRA stopt met ge
weld.
1994:Op 31 augustus komt
de IRA net een verklaring
over een staakt-het-vuren in
de strijd tegen de Britse aan
wezigheid en voor een vere-
nigd Ierland.
BELFAST'AFP-DPA
OPINIE
De verboden IRA-organisatie, die bijna 25
jaar op gewelddadige manier een einde
probeerde te maken aan de Britse overheer
sing van Noord-Ierland, legt de wapens
neer. Verbitterde protestantse rivalen kun
nen echter met provocerende acties het
vredesproces in de Britse provincie torpe
deren.
Het IRA-bestand is een gevolg van bespre
kingen tussen de Britse premier Major en
zijn Ierse ambtsgenoot Reynolds. Zij beslo
ten in december vorig jaar tot een geza
menlijke aanpak van het Noordierse con
flict. Onder luid trompetgeschal maakten zij
duidelijk te willen onderhandelen met de
politieke vleugel van de IRA, Sinn Féin.
Maar dan zou de ondergrondse beweging
wel het gebruik van geweld moeten afzwe
ren.
De blauwdruk voor de vrede in Noord-Ier
land voorzag in de hereniging van de regio
met de Ierse republiek. De protestantse
meerderheid kreeg in de zogeheten Decla
ratie van Downing Street wel het vetorecht
over elke verandering van de Britse status
van het gebied.
Sinn Féin weigerde zich in het openbaar
voor de volle honderd procent achter het
plan te scharen. De partij zag haar indirecte
erkennning door Londen natuurlijk als een
overwinning, maar plaatste vraagtekens bij
verschillende onderdelen van het raamwerk
voor de vrede.
De aarzeling over het plan liet echter ook
doorschemeren dat Sinn Féin niet zonder
meer haar wens voor vrede kan opleggen
aan de IRA. De weerspannige terreurbewe
ging onderstreepte dat zelf uitdrukkelijk
door enkele spectaculaire aanslagen op het
Londense vliegveld Heathrow in maart,
waarbij evenwel geen bloed vloeide.
Sinn Féin verklaarde in juli, op een confe
rentie in Letterkenny, de Brits-Ierse verkla
ring 'in haar huidige vorm' onacceptabel te
vinden. In de daaropvolgende weken maak
ten leider Gerry Adams en andere partij
functionarissen duidelijk dat een tijdelijk
staakt-het-vuren mogelijk was. De Britten
moesten dan wel met een verbeterd vredes
aanbod komen.
Londen hield, in de openbaarheid althans,
echter vast aan een volledig staakt-het-vu
ren vóór onderhandelingen met Sinn Féin.
1 Iet is evenwel denkbaar dat de Britten in
geheime onderhandelingen met de IRA op
de een of andere manier toch concessies
hebben gedaan.
De protestanten begonnen zich dan ook
toenemend ongemakkelijk te voelen. Bij
mogelijk geheim overleg tussen de IRA en
de regering in Londen vrezen zij buiten de
boot te vallen. Het is echter niet uit te slui
ten dat het bestand een eenzijdige IRA-stap
is, al was het maar als poging om een wig te
drijven tussen de Britse regering en Noord
ierse protestanten.
Een einde van de Britse controle over
Noord-Ierland zou voor de miljoen pro
testanten, die nog altijd welvarender zijn
dan de zeshonderdduizend katholieken,
heel wat negatieve gevolgen kunnen heb
ben. Daarbij spelen niet alleen politieke
motieven een rol. Londen stopt elk jaar veel
geld in Noord-Ierland, dat zonder die steun
nauwelijks het hoofd boven water kan hou
den.
Boze tongen beweren dan ook dat Groot-
Brittanniö zich eigenlijk liever vandaag dan
morgen terugtrekt uit de provincie. Het kost
de Britse belastingbetaler relatief veel om
het geïsoleerde stuk koninkrijk op de been
te houden, inclusief een kostbare troepen
macht die Londen 25 jaar geleden stuurde
om een einde te maken aan het geweld.
Met het IRA-bestand, 'onvoorwaardelijk en
voor onbepaalde tijd', begint een proeftijd
van drie maanden. Eerst daarna ontvangt
Sinn Féin een uitnodiging voor de ronde ta
fel. In die tussentijd zouden protestantse
commando's met aanslagen wraakacties
van katholieken kunnen provoceren.
De stap van de IRA blijkt tactisch een goede
zet. Het is dan ook niet voor niets dat de
protestanten er zo sceptisch op reageren.
De extremistische katholieken laten zien
dat zij bereid zijn tol vrede. Mochten de
protestanten met geweld reageren, dan kan
de IRA dat negeren en zijn prestige daar
door vergroten.
ROBERT BLOEMEN ANP
Vroeg in de ochtend op 1 september
1969 rolden tanks de Libische hoofdstad
Tripoli binnen. Ze namen posities in
voor het koninklijk paleis en andere be
langrijke overheidsgebouwen. Koning
Idriss I, die op dat moment in Turkije
verbleef, had er toen al lang over nage
dacht of hij zou aftreden. De coup-ple-
gers namen voor hem de beslissing.
Om vijf uur 's ochtends plaatselijke tijd
maakte een woordvoerder van de revo
lutionairen via de radio de machtswisse
ling zonder bloedvergieten bekend.
Twee weken lang was er onduidelijkheid
over de identiteit van de nieuwe macht
hebbers in het Noordafrikaanse land, dat
wegens zijn olievoorraden en zijn strate
gische ligging zo belangrijk was voor de
westerse wereld. West-Duitsland kocht
48 procent van zijn olie in Libië. Groot-
Brittannië had er duizenden soldaten ge
legerd. Uiteindelijk trad de toen 27-jarige
kolonel Muammar al-Gaddafi als revolu
tionair leider naar voren.
Tijdens de warme revolutiedagen in
1969 reed Gaddafi in een oude, licht
blauwe Volkswagen door Tripoli, met
een gebruiksklaar machinegeweer naast
zich. Die oude VW heeft hij inmiddels
verruild voor een groen-witte camper die
hij voor reizen door het land gebruikt.
Vrouwelijke lijfwachten in korte rokjes
De Libische leider Gaddafi, archieffoto
beschermen hem daarbij.
Ook nu hij een kwart eeuw aan de macht
is, blijft de kolonel met zijn markante
trekken trouw aan een gelet op zijn
functie bescheiden levensstijl. Zijn
denken wordt nog steeds bepaald door
de wetten van de woestijn. 1 lij is geboren
in een bedoeïenentent vlakbij de stad
Syrte. en zijn hele leven bleef hij zich ge
regeld terugtrekken in de eenzaamheid
van de woestijn.
Gaddafi's aanhangers vieren hem als
'wijze leider'. Zijn 'derde universele
theorie' een derde weg tussen kapita
lisme en communisme, gelardeerd met
islamitische denkbeelden werd in de
jaren '70 en '80 populair in de Derde
Wereld en bij een deel van links in het
westen. Gaddafi ontwierp een eigen
soort democratie die stoelt op de 'Volks
congressen'. In 1973 begon Gaddafi de
'culturele revolutie' om buitenlandse
ideologieën te weren en een op de islam
gebaseerde samenleving op te bouwen.
Met behulp van de oliedollars, die
Gaddafi als 'geschenk van Allah' be
schouwt. bouwde de revolutionaire lei
der binnen twee decennia een welvaarts
staat op voor de vijf miljoen l.ibiërs, met
gratis onderwijs en gezondheidszorg.
Toen de olieprijzen kelderden, werd ech
ter duidelijk dat de met steun van wes
terse firma's uit de grond gestampte in
dustrie niet levensvatbaar is. In 1986 was
nog steeds 99,9 procent van de export
opbrengsten afkomstig uit de olie- en
gasverkopen.
Gaddafi's droom van de Arabische een
heid, die hij in navolging van zijn idool
Gamal Abdel Nasser koesterde, ging niet
in vervulling. 'Fusies' met andere Arabi
sche landen met Egypte en Sudan in
1969, met Egypte en Syrië in 1971, op
nieuw met Egypte in 1972, met Tunesië
in 1974, opnieuw met Syrië in 1980, met
Tsjaad in 1981 en met Marokko in 1984
bleven papieren declaraties. Twee jaar
geleden riep Gaddafi teleurgesteld het
Libische volk op niet langer de 'Fata
Morgana van Arabische eenheid' na te
streven.
In de westerse wereld is Gaddafi met ge
mengde gevoelens bejegend. Aan West-
europese universiteiten verwierf hij be
kendheid met zijn Groene Boekje waarin
hij zijn staatsfilosofie uiteenzette. West-
europese leiders daarentegen waren
nogal sceptisch over de Libische leider
met zijn theatraal optreden en kernach
tige toespraken.
Sinds twee en een halfjaar heeft Libië te
leiden onder een op initiatief van de Ver
enigde Staten opgelegde VN-boycot.
Daarmee wil de volkerenorganisatie
Gaddafi dwingen tot uitlevering van
twee l.ibiërs. Zij worden verdacht van
betrokkenheid bij de aanslag op het Pan-
Am-vliegtuig dat in 1988 met 259 men
sen aan boord boven het Schotse Loc
kerbie ontplofte.
John Major voelde zich 'aangemoedigd' en Bill Clinton
was zelfs 'verrukt'. In de Ierse hoofdstad Dublin decla
meerde premier Albert Reynolds: ,,De nachtmerrie is
over." I listorici weten dat de geschiedenis zich nooit
herhaalt, maar in de Times herinnerde politiek colum
nist Simon Jenkins zijn lezers aan een eenvoudig feit
uit de bloedige geschiedenis van Noord-Ierland: dit
was de derde keer dat de IRA een bestand aankondig
de.
De eerste keer dat de terroristen de
wapens neerlegden, was in 1972, de
tweede keer in 1975. Beide pogingen
tot vrede mislukten, aldus Jenkins,
omdat de IRA alleen vrede wilde op
zijn voorwaarden. En deze keer zal
het niet anders zijn. De doelstellin
gen van de IRA en zijn politieke par
tij, Sinn Féin, zijn de afgelopen
kwart eeuw onveranderd gebleven.
Ze laten zich vatten in twee woor
den: 'Brits Out'!
De IRA wil hereniging van Noord-
Ierland met de Ierse Republiek. Om
die reden verwierp de organisatie
nog maar vijf weken geleden het
Brits-Ierse vredesvoorstel. Krachtens
dat voorstel was de IRA welkom aan
de onderhandelingstafel als de wa
pens zouden worden neergelegd.
Maar uitgangspunt van die onder
handelingen zou zijn dat de status
van Noord-Ierland alleen kan wor
den veranderd met instemming van
de (protestantse) meerderheid al
daar. En die meerderheid heeft ook
al een kwart eeuw een doelstelling
die zich in twee woorden laat dui
den: 'Brits In'!
Waarom de IRA nu ineens door de
bocht is gegaan, is een raadsel. De
BBC-correspondent in Noord-Ier
land, Dennis Murray, zei eenvoudig:
„Ik denk gewoon dat ze zo lang no
dig hebben gehad om tot het besef
te komen dat ze hun strijd met poli
tieke middelen moeten voortzet
ten."
Op korte termijn kan een hoop olie
op de golven belanden. In een BBC-
interviewzei John Major dat een
'volledige beëindiging' van alle ge
weld, zoals de IRA heeft aangekon
digd, niet genoeg was. Wat de pre
mier wilde, was een 'permanente
beëindiging van het geweld'.
Maar die uitlatingen waren waar
schijnlijk vooral bedoeld voor de
oren van de Ulster Unionist Party,
zonder wiens Dtgerhuisleden de
premier nauwelijks nog over een
parlementaire meerderheid be
schikt. De Britten zullen de IRA op
zijn daden beoordelen, niet op zijn
woorden. Naarmate de wapens lan
ger zwijgen, zullen de concessies aan
de IRA toenemen.
De eerste concessie zal van Dublin
komen, waar de regering de IRA
wenst uit te nodigen voor een Pan-
Ierse conferentie over vrede op het
eiland. Dat is de eerste stap naar er
kenning van de terreurorganisatie.
Dan zal de druk op Londen toene
men om ook een gebaar te maken.
De Britten zouden daaraan kunnen
toegeven door bijvoorbeeld alle IRA-
gevangenen die in Groot-Brittannië
vastzitten over te plaatsen naar cel
len in Noord-Ierland. Daarmee zou
Londen niet toegeven aan de eis om
vrijlating van alle 'politieke gevange
nen', maar het wel eenvoudiger ma
ken voor hun familieleden hen op te
zoeken. Of de Britten zouden het
aantal militaire patrouilles in de ka
tholieke getto's kunnen verminde
ren.
Het is denkbaar dat protestantse ter
roristen zullen pogen de IRA tot her
vatting van haar gewapende strijd te
provoceren met aanvallen op katho
lieke wijken. De protestantse ter
reurgroepen UDA/UFF en UVF, die
dit jaar meer slachtoffers hebben ge
maakt dan de IRA, hebben in het
verleden getoond cynisch geweld
niet te schuwen. In januari 1993
wandelden zij in het gehucht Grey-
steel een pub binnen en schoten ze
zeven 'katholieken' dood. Maar de
IRA zal op provocaties van dit soort
waarschijnlijk niet ingaan.
Als alles goed verloopt, zit de IRA
binnen drie maanden met de Britse
en Ierse regering en de politieke par
tijen in Noord-Ierland (minus de
scherpslijpers van dominee Ian Pais
ley) aan de onderhandelingstafel. En
dan beginnen de echte problemen.
De IRA en de protestantse partijen
staan diametraal tegenover elkaar.
Hoe kunnen zij het ooit eens worden
over eep nieuwe status voor Noord-
Ierlan#t? Vele premiers voor Major
hebben gepoogd de kwadratuur van
de cirkel te tekenen, betoogde
Jenkins in zijn politieke column, en
hij schreef erboven: 'Een bestand is
nog geen vrede'.
Soms herhaalt de geschiedenis zich
toch.
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
Het bestand dat de IRA gisteren aankondigde, leidde in de straten van Belfast tot een groots volksfeest. foto reuter
Ierse jongeren tijdens een bijeenkomst van Sinn Fein, de politieke arm van de IRA. 'Het is over', meldt de krant.
foto epa cerry penny
WIM STEVENHAGEN
