Treurnis in natuurgebieden
Naast renovatie behoefte aan 'groenovatie'
Natuur Milieu
Madeliefje
DONDERDAG 1 SEPTEMBER 1994
EINDREDACTIE. PETER WOLFSBERGEN
NATUURLIJK
r wordt mij nogal eens gevraagd
I hoe ik aan het onderwerp van
mijn stukjes kom. Voor de grap
zeg ik dan wel eens: je kunt beter vragen:
hoe kom je er af. Ik bedoel daarmee dan,
dat elk onderwerp beperkt moet zijn, gezien
de ruimte die mij toegemeten wordt.
Een enkele keer kan ik het niet laten om
een vervolg te schrijven, vaak gevolgd door
weer een vervolg. Maar, nogmaals, hoe ik -
aan een onderwerp kom, dat gaat steeds
weer anders. Naast de vragen van de lezers
en niet minder van lezeressen, zijn het de
actuele gebeurtenissen, alsmede de sei
zoenwisselingen die 'slof doen opwaaien'.
Om een voorbeeld te geven: hoe ben ik er
toe gekomen om nu ineens over het made
liefje te schrijven? Het is immers nog maar
kort geleden het was in het voorjaar
dat ik deze overbekende plant met haar ve
le volksnamen in deze rubriek belichtte. En
nu al weer?
Ja, en u verbaast zich er stellig over, maar
het is ditmaal de PTT-post die mij naar de
pen doet grijpen.
Op 15 maart 1994 verscheen in haar postze
gelserie met als onderwerp Natuur en
Milieu de serie Bloemen in de natuur'. Op
de zegel van 70 cent staat de viltroos; op die
van 80 cent het madeliefje en de zegel van
90 cent is versierd met het bos-vergeet-mij-
nietje.
In mooie kleuren en goed getekend versie
ren deze planten een tijdlang onze corres
pondentie. Ik denk dat het al zo bekende
madeliefje het meest onder onze ogen zal
komen. Die postzegel heeft een oplage van
twaalf miljoen exemplaren; de viltroos moet
het doen met negen miljoen en van het
bos - vergeet - mij - n ietje zijn er viereneenhalf
miljoen gedrukt. De ontwerper van de ze
gels is Catherine van der Eerden uit Den
Haag en de drukker is, hoe kan het ook an
ders, Joh. Enschedé in Haarlem.
De PTT-post geeft zelfde motivering van
deze uitgifte. Ze laat hel volgende weten: in
1990 is een 'Rode Lijst' opgesteld van in Ne
derland bedreigde en uitgestorven in het
wild voorkomende plantesoorten. Volgens
deze lijst is ruim 37 procent van deze 1.449
plantesoorten bedreigd. 55 Soorten zijn
zelfs al uitgestorven.
Belangrijke oorzaken zijn de vernietiging
van de groeiplaatsen, verdroging, luchtver
ontreiniging en intensivering van de land
bouw. Veel van de Rode-Lijstsoorten zijn
thans alleen nog in natuurreservaten te vin
den.
Ook de viltroos verspreid door het land
voorkomend in hagen en bosranden en
het bos-vergeet-mij-nietje alleen in de
bossen van Limburg te vinden staan op
de Rode Lijst. Gelukkig zijn ook veel soorten
algemeen in ons land, zoals de wellicht
meest bekende plantesoort, het madeliefje.
Met de uitgeefster ben ik het volkomen
eens. Gelukkig blijven er nog planten ge
spaard en het madeliefje, het finneblomke,
het meizonnetje is er een van.
Het is in het voorjaar een van de eersten en
blijft tot laat in de herfst, afhankelijk van het
weer. Zijn uithoudingsvermogen, ik schreef
er het voorjaar al over, ligt in de aanwezig
heid van zijn ideaal wortelsysteem. Er kan
gebeuren wat wil, die wortelslok zorgt er
voor, dat het madeliefje alle winterperikelen
goed kan doorstaan.
Het heet niet voor niets Bellis perennis, de
schone die overblijft!
BELLIS PERENNIS
Problemen van het moderne Rusland manifesteren ziclt ook in de resen aten
Pjotr Serjogin blaast vier tonen op een
oude jachthoorn en roept vervolgens:
Kleintjes, kleintjes, kleintjes" in de
richting van een bospartij. Een vijf le
den tellend bizongezin komt langzaam
uit het berkenbos te voorschijn en
drentelt door de varens richting het hek
waar de 61-jarige Serjogin klaar staat
met emmers voedsel. Het ziet er idyl
lisch uit, de grijze opzichter en de grote
dieren met hun kromme horens.
PRIOKSKO-TERRASNY AP
Maar de werkelijkheid is ellendig. Zelfs tot be
schermde gebieden als het natuurreservaat
Prioksko-Terrasny, waar Serjogin werkt, zijn
de problemen van het moderne Rusland door
gedrongen er is bijna geen geld voor het on
derhoud van de natuur en de dieren.
De bizon, die in een reservaat leeft vanwege
de vele stropers en omdat er niet meer genoeg
wilde natuur over is, heeft veel te weinig ruim
te, zeggen de medewerkers van het reservaat.
De dieren die vrij rondlopen worden uitge
roeid door stropers.
Opzichters en andere medewerkers van re
servaten worden zwaar onderbetaald en som
migen komen niet meer op hun werk omdat
ze op hun eigen stuk land moeten werken om
hun gezinnen te kunnen voeden. De 88 na
tuurgebieden, tientallen nationale parken en
andere beschermde gebieden van Rusland
omvatten bijna elk bekend eco systeem en een
groot aantal bijzondere wilde dieren.
Net zoals bij veel andere instanties in Rus
land gaat men voort zonder duidelijke leiding
en wacht men af wie uiteindelijk verantwoor
delijk wordt voor de reservaten. De afgelopen
zes jaar is Prioksko-Terrasny, een reservaat
van zo'n 5.000 hectare op twee uur rijden van
Moskou, aan evenzoveel instanties toebe
deeld.
Stropen
Directeur Jevgraf Litkens gebruikt tegenwoor
dig briefpapier met alleen zijn eigen naam er
op voor officiële stukken. „Wij konden het
briefpapier niet snel genoeg aanpassen."
Natalia Danilina van het ministerie van na
tuurreservaten zegt dat de beschermde gebie
den niet afgeschaft zullen worden, maar dat de
regering nog bezig is te bezien welke oplossin
gen gevonden kunnen worden voor de nieuwe
problemen die de reservaten bedreigen.
De economische situatie is sinds enkele ja
ren zodanig, dat iedereen probeert uit alles
geld te slaan. Dat heeft ertoe geleid dat lokale
overheden natuurgebieden hebben overgeno
men en dat het stropen enorm is toegenomen.
Daar staat tegenover dat de sterke daling van
de industriële produktie heeft geleid tot slui
ting van vervuilende fabrieken en het afblazen
van een paar potentieel schadelijke projecten.
„Lokale natuurbeschermingsdiensten zijn
niet altijd sterk genoeg om autoriteiten tegen
te houden die snel winst willen maken", aldus
Vasili Chramtsev, directeur van het Lazovski-
reservaat in het verre oosten van Rusland. In
het reservaat, waar de zeldzame Siberische tij
ger leeft, zijn al veel bomen omgehakt.
Leegvissen
In een reservaat aan de kust van datzelfde ver
re oosten zei een inspecteur dat stropers de
wateren „letterlijk leegvissen" om de kaviaar
van de zalm te kunnen verkopen. Veel van de
nieuwe rijken kopen stukken land om er villa's
neer te zetten.
„Veel mensen hebben de illusie dat wij zo
veel grondstoffen en een zo groot land heb
ben, dat het nauwelijks op kan", aldus Litkens.
Toen de communisten nog aan de macht wa
ren was de situatie eenvoudiger. De plaatselij
ke partijbonzen gebruikten de reservaten voor
hun eigen genoegen, jaagden er en lieten er
huizen bouwen. Andere mensen werden ge
woonweg niet of nauwelijks toegelaten, waar
den voor het herstel van
de berenpopulatie die
door stropers en door
het kappen van woonge
bieden uitgeroeid wordt.
„Er is geen geld meer
om de ambtenaren te
betalen, dus wie is er
over om de wilde dieren
te beschermen? Alles is
tegenwoordig commer
cieel."
Zelfs de bestuurders van
gesloten reservaten den
ken er over betalende
gasten toe te laten. „Veel
mensen zien het als een
noodzakelijk kwaad, an
deren zijn er erg door
aangedaan", aldus de
expert Gordon.
Aanvulling
Parkbewakers verdienen
tussen de vijftig en zestig
gulden per maand en
zouden dus gevoelig
kunnen zijn voor omko
ping. In Prioksko-Terras
ny geeft de directeur
voedsel en vee als aan
vulling op het salaris,
maar het wordt volgens
Serjogin steeds moeilij
ker voor de dieren en
medewerkers.
„Er waren vroeger
enorm veel wilde zwij
nen en herten, maar de
ze winter zijn er slechts
enkele tientallen herten
en helemaal geen zwij
nen", aldus Serjogin. die
vijftien jaar in het reser
vaat werkt. Volgens hem
ligt de schuld bij het ver
keer, de fabrieken in de
omgeving en zelfs bij de
ramp met de kernreactor
in Tsjemobyl. „Er is iets
verkeerd met het kli
maat", aldus de opzich
ter. „Ik weet het niet,
maar er zijn bijna geen
vogels meer over."
door de schade beperkt bleef.
De partij is verdwenen en de nieuwe rege
ring heeft veel minder macht om vernieling en
stropen tegen te gaan. Op enkele grove uit
schieters na. zoals een papierfabriek aan de
oever van het Baikalmeer, nam de Sovjetunie
de reservaten wel degelijk serieus en werd er
niemand in reservaten toegelaten, aldus David
Gordon van de milieu-organisatie Pacific Envi
ronment and Recources Center in California,
die adviezen geeft aan de beheerders van Rus
sische bossen. „Het is een paradox: ze hebben
er een zooitje van gemaakt, maar ze hebben
ook een heleboel natuur beschermd."
Ook de bossen rond de reservaten werden in
de Sovjet-periode gerespecteerd, nu hebben
veel lokale besturen daar een oogje op laten
vallen, hetgeen een bedreiging vormt voor de
natuurgebieden zelf.
Burgeroorlogen
ln de andere voormalige Sovjet-republieken is
de situatie nog veel slechter doordat de plaat
selijke regeringen nog minder geld voor het
beheer van de parken en reservaten uittrekken
dan in Rusland. De Kaukasische reservaten
zijn door de burgeroorlogen tot stroop- en
houtkapgebied voor de bewoners verworden
en de dieren kunnen daar dus niet meer over
leven. Bovendien ressorteerden de parken en
reservaten in de andere republieken vroeger
onder het nationale Sovjet-beheer.
Privé-organisaties en de overheid hebben
onlangs hun toevlucht genomen tot meer wes
terse methoden. Een Moskouse bank maakte
reclame door erop te wijzen dat het geldinsti-
tuut zich inzet voor ooievaars en tijgers.
Milieugroepen zoals Greenpeace hebben
tot nu toe zonder succes rechtszaken aan
gespannen tegen vervuilers en bouwers die
natuurgebieden in gebruik willen nemen.
Overheidsfunctionarissen zeggen dat de
beste manier om iets te bereiken voor de
milieubeweging nog steeds het opbouwen van
contacten met officieren van justitie en lokale
bestuurders is, omdat die druk kunnen uitoe
fenen.
Een aantal plaatsen heeft gepoogd goed be
talende toeristen, jagers en vissers aan te trek
ken in een poging de exploitatie van de parken
en reservaten rond te krijgen. Aleksandr Lisit-
sin, die rondleidingen aan jagers geeft in na
tuurparken, zegt dat het geld dat met jachtver
gunningen wordt verdiend gebruikt kan wor-
Op enkele plekken is hij er nog, de Siberische tij
ger. Maar als de huidige ontwikkelingen door
gaan zal ook het laatste exemplaar weldra ver
dwenen zijn. ARCHIEFFOTO
ln Rotterdamse wijk Vreewijk herstelt langzaam een unieke biotoop
ROTTERDAM GPD
Aan renovatie van woningen is de
afgelopen jaren heel veel gedaan en
het opknappen van oude woonwij
ken gaat gestaag door. Een prima
zaak, die soms ook leidt tot het plat-
walsen van tuinen die voordien als
kleine maar waardevolle biotopen
een wezenlijke functie in grote ste
den hadden. Kleine stukjes particu
liere natuur, te midden van huizen
massa's, waar vele dieren en bijzon
dere planten in een ideale omgeving
konden gedijen.
Wanneer die verdwijnen betekent
dat een reëel verlies. Naast renovatie
is er dan ook dringend behoefte aan
een structurele 'groenovatie'.
Neem bijvoorbeeld het al bijna
een eeuw oude Tuindorp Vreewijk in
Rotterdam-Zuid. Dit woongebied
ontstond in het begin van deze
eeuw, toen de groei van haven en in
dustrie in de Maasstad een grote
toeloop van arbeiders uit Brabant en
Zeeland veroorzaakte.
Men besefte dat deze mensen zich
in voor-, tussen-, achter- en boven
huizen niet thuis zouden voelen.
Om die reden werd Vreewijk ge
bouwd, een tuindorp waar iedere
bewoner een, zij het miniem, stukje
'platteland'kreeg.
Het werd een unieke groene wijk,
die ook in milieu-opzicht uniek was.
Salamanders, kikkers, egels, vele vo
gelsoorten, vleermuizen en talrijke
andere diersoorten vonden er hun
eigen biotoop.
Bulldozers
Aan het begin van de jaren tachtig
doemde echter het verschijnsel
stadsvernieuwing op. Bulldozers
vaagden hele rijen tuinen weg, bo
men werden zwaar beschadigd en
stierven af. Talloze dieren raakten
hun natuurlijke omgeving kwijt. De
renovatie, hoe nuttig ook, leverde
voor Tuindorp Vreewijk een kaalslag
op.
De woningbouwvereniging Vree
wijk Lombardijen besefte dat de ei
gen tuin een heel belangrijk be
standdeel uitmaakte van de Vree-
wijkse leefgemeenschap en nam
daarom het initiatief tot 'groenova
tie'. En het wérkt. Langzaam herstelt
de unieke biotoop, die Vreewijk bin
nen Rotterdam is.
Aan dit herstel heeft de vijverhob
by een belangrijke bijdrage geleverd.
Ongeveer één op de vier bewoners
heeft een waterpartij in het tuinont
werp opgenomen. Het directe gevolg
is dat de bruine kikker, de kleine wa
tersalamander en de gewone pad
weer volop in de wijk te vinden zijn.
Ook de kamsalamander en de
boomkikker schijnen terug te zijn en
zelfs hel ijsvogeltje, dat helder water
nodig heeft om te kunnen jagen, is
er waargenomen. Vlinders en libel
len komen eveneens op de vijvers af.
Drooglegging
ln de jaren dat landaanwinning voor
■Nederland een noodzaak was. zijn
talloze grote en kleine waterpartijen
drooggelegd, waarbij men zich niet
over het verlies van kikkers en vissen
bekommerde. Op kleine schaal is er
door vijverhobbyisten intussen veel
positiefs verricht door aan een aan
tal diersoorten overlevingskansen te
geven. Een achtertuin met een wa
terpartij vormt een beschermende
Een tuinvijver kan meer betekenen dan alleen een leuke hobby. Tussen de bebouwing kan
groen ook een biotoop vormen voor met uitsterving bedreigde waterdieren.
dier èn mens. biologische filtering de waterkwali
teit optimaal wordt gehouden.
Het uitzetten van bedreigde dier
soorten (waarin de handel verboden
is) moet natuurlijk wel goed gestruc
tureerd en uiterst serieus gebeuren.
Dit valt allemaal best te regelen en er
is in Nederland voldoende vakken
nis op dit gebied.
Wanneer de landelijke overheid
bereid zou zijn daaraan mee te wer
ken door haar opvattingen om te
buigen naar 'bescherming door con-
biotoop, goed
'Groenovatie' kan overal worden
toegepast. Misschien komen de 'vij
veraars' daarbij in conflict met de
overheid, wat de bescherming van
bedreigde diersoorten betreft. Maar
wat is er op tegen om, bijvoorbeeld,
de kamsalamander te kweken en uit
te zetten in een particuliere vijver?
De bittervoom kan een prachtige
symbiose vormen met de zoetwater
mossel in een waterpartijtje in de
achtertuin althans wanneer door
servatie', zouden bijvoorbeeld er
kende vijverspecialisten kunnen
worden benoemd, die de versprei
ding van deze diersoorten gelegali
seerd ter hand kunnen nemen. Dat
zou niet alleen een impuls voor de
groeiende vijverhobby zijn, maar
ook voor een gezond milieu.
Geïnteresseerden kunnen contact
opnemen met de redactie van het
nog jonge tijdschrift De Watertuin.
postbus 213,7400 AEDeyenter.
Bollenteler Kees Pennings uit
Breezand was een van de eersten
die hun gewas zijn gaan voeden
met afval van eigen bedrijf.
FOTO GPD
Bloembollen
gedijen op
'zevenmaands'
compost
MAR GROEN MEDEWERKER
Een paar pionierende bloem
bollentelers kwamen zo'n zes
jaar geleden op het idee om al
het natuurlijke afval van hun ei
gen bedrijven in de vorm van
compost opnieuw te gebruiken
voor de groei en bloei van nieu
we generaties bollen. Ze begon
nen aan een experiment, daar
bij gesteund door onder andere
de Universiteit in Wageningen.
Er waren nogal wat proble
men te overwinnen. Het plant-
afval van de bollenteeltbedrij-
ven bevat vanzelfsprekend ook
resten van zieke planten en in
de 'composterij' geldt de regel
dat deze met ziektekiemen be
laden resten niet in het herge-
bruikcircuit mee mogen doen.
Dit probleem bleek oplosbaar
door een langdurig composte-
ringsproces (zeven maanden)
waarbij een hoge temperatuur
wordt bereikt, die de ziektekie
men doodt. Ook het lekwater
dat tijdens het proces ontstaat
hoefde geen vrees in te boeze
men, want dit verdampt.
Intussen zijn al ongeveer
honderd Nederlandse bollente-
lers overgegaan op het zelfcom-
posteren van stro, bloemenaf-
val, plantmateriaal en pel- en
pluisafval, plus de zieke plan
ten. Ze hergebruiken het verkre
gen materiaal als natuurlijke
meststof op hun land.
Men verwacht dat rond de
eeuwwisseling zo'n tachtig pro
cent van de bollentelers op dit
systeem zal zijn overgegaan.
Basketbalveld uit
oude schoenen
HILVERSUM»
Sportkledingfabrikant Nike
zingt een origineel toontje mee
in het nog steeds groeiende
koor van bedrijven die zich
milieubewust wensen te noe
men. Op 27 augustus wordt in
Berlijn het eerste Europese Reu-
se-a-shoe basketbalveld ge
opend een veld dat is ver
vaardigd van, vooral, oude
sportschoenen.
Wie in Berlijn zijn oude sport
schoenen inlevert bij de sport-
winkel, krijgt daarvoor een
'shred your shoes' T-shirt terug.
Nike verzamelt die oude schoe
nen om ze te recyclen, zowel
voor hergebruik tot nieuwe
schoenen als voor het vervaar
digen, samen met oude banden,
van schokdempende, duurzame
tegels. Deze tegels worden ge
bruikt voor het oppervlak van
het basketbalveld.
Volgens Nike ligt het in de be
doeling ook in andere grote Eu
ropese steden iets dergelijks te
gaan doen en ook om jonge
sporters bij aanleg en onder
houd van die velden te betrek
ken.
