Rusland op nucleair gebied
zo lek als een mandje
BI
Ook
kabinet-Kok wil confrontatie met belangengroepen niet aan
Feiten Meningen
Atoomsmokkel
is storm in
een glas water
Bn
ZATERDAG 27 AUGUSTUS 1994
IDELBL
f jaar
juni. I
oude
jmen
man
natril
I Iet is mogelijk dat Rusland nucleair mate
riaal dat geschikt is om wapens van te ma
ken, laat weglekken, zoals Duitse agenten
momenteel proberen te bewijzen. Maar de
vraag die zelfs leden van de Duitse gevestig
de politieke orde zich steeds vaker stellen is:
welk bewijs is er dat iemand het koopt?
Kwalijke regeringen? Iran? Pakistan? Als we
moeten geloven wat ons deze week is ver
teld, staat Pakistan al bol van het spul.
Om de atoomsmokkel te bestrijden, heeft
Duitsland deze week een hoge functionaris
naar Rusland gestuurd. Het is 'niemand
minder dan Bernd Schmidbauer, Kohls be
langrijkste adviseur uit de wereld van de in
lichtingendiensten. Schmidbauer heeft vo
rig jaar met zijn Iraans^ collega, AJi Fel-
lahyan, nog een akkoord gesloten voor bila
terale samenwerking. Zij zijn daarbij over
eengekomen niet op eikaars grondgebied te
opereren.
Schmidbauer, die voor een man in zijn
positie opmerkelijk weinig de publiciteit uit
de weg gaat, heeft de nucleaire lekken pu
bliekelijk als 'dramatisch' omschreven. De
Duitse staat wordt gegrepen door paniek.
Een Duitse functionaris verklaarde echter
onlangs: „De discussie gaat nu over wat
voor verschrikkelijke dingen zouden kun
nen gebeuren. De discussie moet eigenlijk
gaan over de vraag wie het spul koopt. Iran
wordt in dat verband herhaaldelijk ge
noemd. Maar alleen door politici en journa
listen. Waar is het bewijs?"
De functionaris trekt alle mogelijke ko
pers in twijfel. Hij vraagt zich af wat terro
risten aan moeten met iets wat duur en
moeilijk hanteerbaar is. Aan de andere kant
vraagt hij zich af wat landen als Pakistan,
Irak, Iran en Noord-Korea aan moeten met
de relatief kleine hoeveelheden nucleair
materiaal die vrijkomen. „Denkt u echt dat
zij hun bommen maken door vijfhonderd
gram per week te kopen, van mensen die zij
Kohl staat in oktober voor zijn herverkie
zing. „Hij kreeg in de gaten dat mensen
zeer nerveus werden van het lekken van
kernmateriaal, en vond het nodig snel te re
ageren". aldus de functionaris. En dus
stuurde hij Schmidbauer naar Rusland.
Maar als de smokkel onwelkome paniek
veroorzaakt, waarom staat Bonn dan toe
dat zijn agenten met veel uiterlijk vertoon
de. smokkel aanpakken. „De mogelijkheid
dat er plutonium uit Rusland komt, is al ja
ren bekend. De geheime diensten moesten
dus met iets nieuws komen. Nu proberen
ze te achterhalen of het mogelijk is het spul
te kopen."
Na de ineenstorting van het communis
me die het einde van de Koude Oorlog be
tekende. moesten de inlichtingendiensten
nieuwe bezigheden zien te vinden. Er wen
den drie gebieden uitgekozen: terrorisme,
verdovende middelen en de verspreiding
van nucleair materiaal. De Fransen hebben
het vorige week op het eerste gebied zeer
goed gedaan, met de arrestatie van Carlos.
De Duitsers hebben vooral gescoord op het
laatste onderwerp.
De budgetten van de Europese inlichtin
gendiensten staan sinds het einde van de
Koude Oorlog onder druk. Door een zoge
naamd nieuw gevaar (atoomsmokkel) te
komen dat wordt gesnoeid op hun begro
tingen.
ANNIKASAVILL
IND
Nederland zit vol met merk
waardige paradoxen. Waar het
sociale minimum ongeveer
20.000 gulden netto is. zal tach
tig procent van de Nederlanders
nooit netto méér verdienen dan
het dubbele daarvan. Deson
danks vindt een meerderheid
dat de inkomens nog te ver uil
elkaar liggen.
Maar, en dat is de tweede para
dox, tegelijkertijd is bijna nie
mand bereid om daarvoor in te
leveren. Alleen de tien procent
rijkste Nederlanders is daad
werkelijk bereid om wat in te le
veren voor een gelijkere inko
mensverdeling. Als de overheid
het van die vrijwilligheid zou
moeten hebben, zou er van elke
benodigde gulden voor uitke
ringen en subsidies slechts een
stuiver binnenkomen. De derde
paradox: toch ziet de overheid
kans om zonder al te veel ge
mor de overige 95 cent binnen
te krijgen.
Voor een paar van die para
doxen heeft topambtenaar Ge
rard de Vries van het ministerie
van sociale zaken wel een ver
klaring: de inkomensherverde
ling via de overheid is steeds
ondoorzichtiger geworden. De
lagerbetaalden profiteren van
de huursubsidie, terwijl de ho-
gerbetaalden de subsidies op
koopwoningen incasseren. En
waar vooral de lagerbetaalden
profiteren van de gezondheids
zorg, zijn het de beterbetaalden
die de cultuurgelden opsoupe
ren via bijvoorbeeld zwaar ge
subsidieerde operakaartjes.
In het recent verschenen boek
'Inkomen en overheid' licht De
Vries de financiële doopceel van
de Nederlandse verzorgings
staat. Van de 300 miljard die
jaarlijks bruto op de loonstrook-
jes staat, verdwijnt ongeveerde
helft naar de schatkist en de so
ciale fondsen vooreen herver
THE INDEPENDENT
De Duitse autoriteiten kwamen de internationale plutonium
smokkel op het spoor na een overval in mei op het huis van
Adolf Jakle in het Duitse stadje Tengen, waar de politie een val
semunterij vermoedde. Er werd echter alleen een loden contai
ner aangetroffen met een op het eerste gezicht onschuldige in
houd van glasscherven, borstelharen en een metaalachtig poe
der. Maar toen de container bij nader onderzoek uit Rusland af
komstig plutonium bleek te bevatten, raakten veiligheidsdien
sten, wetenschappers en politici in rep en roer. De paniek veran
derde in een regelrechte nachtmerrie toen de Duitse politie twee
weken geleden driehonderd gram plutonium-239 (de splijtstof
waarvan atoombommen worden gemaakt) onderschepte.
u". -j
Een veiligheidsbeambte controleert bij het Koertsjatov Instituut een auto. Functionarissen houden vol dat f
king niets mis is. foto reuter alex
vooraanstaande Amerikaanse des
kundige.
De zuiverheid van het plutonium is
een van de kenmerken waar weten
schappers op letten: welke isotopen
variaties bevat het spul en in
welke hoeveelheden? Voor het ma
ken van een atoombom is een hoge
concentratie van de isotoop pluto-
mium-239 vereist. Het is met pluto
nium nét als met cocaïne: hoe zui
verder, hoe duurder en hoe moeilij
kerverkrijgbaar.
De lading die in Jakles garage in be
slag werd genomen, bleek de droom
van elke liefhebber: zes gram hoog
waardig plutonium met de opmer
kelijk hoge zuiverheidsgraad van
99,7 procent. Voorwetenschappelij
ke speurders was dit plutonium van
uitzonderlijke kwaliteit echter erg
nuttig, omdat de zuiverheid het
aantal verdachten aanzienlijk ver
kleinde.
De volledige analyse van de vondst
beslaat zo'n vijftig pagina's. Om nu
te bepalen waar het plutonium pre
cies vandaan komt, moeten de we
tenschappers toegang krijgen tot de
'vingerafdrukken' van verdachte
atoominstallaties in de voormalige11'
Sovjetunie. Daarvoor moeten ze
zich wenden tot spionnen. Ameri
kaanse en Europese inlichtingen
diensten hebben veel geld en tijd
geïnvesteerd in het opzetten van
databanken met de technische ken
merken van nucleaire fabrieken op
het grondgebied van de voormalige
vijand.
Dat is niet makkelijk. Neem het
Koertsjatov Instituut in Moskou.
Het werd in de jaren veertig opge
richt onder de verhullende naam
'Laboratorium Nummer 2', maar
heeft die vermomming inmiddels
afgeworpen. Dat wil niet zeggen dat
de deuren nu zijn geopend. Vladi
mir Koeznefsov, een nucleair inge
nieur die tot 1992 belast was met de
eiligheidsinspectie in het comdAter
zegt dat geheimhouding er nog L.„a|.
steeds een obsessie is. „Alles is gry
heim, topgeheim of uitermate gy
u"Jm. Er heerst een cultuur van:: J
branden vóór het lezen." LnipV
Omdat de westerse databank mé v
nucleaire vingerafdrukken verref? g
compleet is, is het vaststellen var
herkomst van gesmokkeld pluto:
um vaak natte-vingerwerk. Eurajg^J]
(Europese Gemeenschap voor
Atoomenenergie) liet vorige wpqastrk
weten dat het aantal verdachten? hij v
fideel was teruggebracht tot driem, oj
vier installaties, waaronder Arzafring i
mas-16, Tsjeljabinsk en Jekaterijrechi
burg. Officieus wijzen deskundigen
echter naar Arzamas-16. jld.
De zuiverheid van de vondst in J)
les garage herinnerde diverse we
tenschappers ook aan een lezin%Q(>]
ze afgelopen najaar op een conft
rèntie in de Amerikaanse staat NTj»-
Mexico hadden gehoord. Het orP-ü-
derwerp: ultra-zuiver plutonium
239. De auteur: Nikolai Polyno
een natuurkundige die op Arzan y
16 werkt.
Dit mysterie lijkt daarmee zo gofHAAG
als opgelost, maar er blijven nnj
wat losse eindjes over. Als het pB0
tonium inderdaad uit Arzamas |rs
komt, is het dan ook daar gestolf °P*
of is het uit een ander laborator^.6 A
ontvreemd? En hoewel het te zuP10er
is voor het maken van een bom.pV zi
zegt de diefstal over de bewakinPe^
Russische installaties? isting
Maar uiteindelijk zal de diplom#ne x
ke fallout van het hele drama w^aar(
eeiïs schadelijker kunnen blijkeipoot;
dan de miniscule hoeveelheden' 's
plutonium die tot nog toe naar J
ten zijn gesmokkeld. fng'!
Iheef
MOSKOU ANDREW HIGGINSIs EZ
VERTALING: MARGREET HESLINGA P'ger
ft Wi
aakt
nrou
deling via de overheid. In de
loop der jaren is dat steeds
er geworden. Die herverde
ling heeft paradoxaal genoeg
kunnen oprukken door de indi
vidualisering: iedereen kwam
steeds meer op voor zijn al dan
t vermeende rechten en eiste
boter bij de vis. Actiegroep na
ctiegroep trok richting Binnen
hof en werd daar veelal met
open armen en open porte
nnee ontvangen. Een subsi
die of andere regeling kostte
ners omgeslagen over alle
belastingbetalers maar een
chijntje. Zo kwam er een woud
'an regelingen en subsidies dat
steeds meer geld ging kosten én
het zicht ontnam op waarvoor
in verzorgingsstaat in de eer-
2 plaats hoort te staan: het ga
randeren van een fatsoenlijk be-
Het groeiende beslag van de
verzorgingsstaat op het natio
naal inkomen heeft zijn prijs.
Hoewel het niemand ooit is ge
lukt om met harde cijfers te ko
men, geven onderzoeken aan
wijzingen dat die hoge lasten
druk de economische groei
heeft geremd. Mensen zijn nu
imaal niet geneigd risico's te
nen of zich grote inspannin
gen te getroosten als daar geen
evenredige beloning tegenover
at. Dat verklaart bijvoorbeeld
arom voor een deel van hel
ivoudige ongeschoolde werk
geen mens te krijgen is terwijl
de werkloosheid onder laagop
geleiden onevenredig hoog is.
Met onwillige honden is het nu
eenmaal slecht hazen vangen.
De commissie-Andriessen re
kende een paar maanden gele
den voor dat wie vanuit de bij
stand voor het minimumloon
aan de slag gaat, er meer dan
honderd gulden netto op ach
teruit kan gaan.
Als je de belastingen en premies
verlaagt, blijft er meer over van
het bruto-loon en wordt werken
aantrekkelijker. Die redenering
volgden de kabinetten-Lubbers
en die redenering volgt ook het
nieuwe kabinet: Kok en de zij
nen willen achttien miljard be
zuinigen en daarvan de helft
besteden aan lagere belastingen
en premies.
De vraag is dan waarop je be
zuinigt, want er is vrijwel geen
sociale uitgave waarvan ieder
een evenveel profiteert. Neem
de voorgenomen nieuwe kor
tingen op de studiefinanciering.
Voor mensen zonder kinderen
geen probleem, maar ouders
van opgroeiende kinderen gaan
er dik op achteruit: zijn zullen
zich veel grotere financiële of
fers moeten getroosten om hun
kroost te laten studeren.
De Vries zet tien grote regelin
gen op een rijtje (zoals huur
subsidie. studiefinanciering,
kruiswerk, openbaar vervoer en
woningbouw) met een geza
menlijke waarde van zeventien
miljard gulden per jaar. Ruim
vier miljard gulden aan uitke
ringen/subsidies gaat voorna
melijk naar de minderbedeel
den, terwijl van de overige mil
jarden met name de hogere in
komens profiteren. Verwonder
lijk is dat natuurlijk niet, voor
wie in gedachten houdt dat
subsidies bij uitstek worden af
gedwongen door belangengroe
pen. En beter opgeleiden ken
nen nu eenmaal overal, dus ook
in Den Haag, beter de weg dan
Jan-met-de^pet. Hun acties zul
len dus vaker effect sorteren.
Heel grofweg kun je stellen dat
kortingen op subsidies vooral de
midden- en hogere inkomens
treffen, en bezuinigingen op de
uitkeringen vooral de lagere in
komens. Als de verzorgingsstaat
vooral een schild voor de zwak-
ken wil zijn, ligt het dus voor de
hand om bij bezuinigingen
vooral de subsidies aan te pak
ken. Maar het tegendeel is ge
beurd: vooral de uitkeringen
hebben het in de jaren tachtig
moeten ontgelden. Dat lijkt
vreemd, maar uitkeringsont
vangers vormen nu eenmaal
geen politiek machtige lobby's
en weten vaak nauwelijks de
weg in Den Haag.
Bovendien kun je op uitkerin
gen heel sluipend bezuinigen:
door ze te bevriezen. Het aantal
guldens op de giro vermindert
niet, maar door de geldont
waarding hakt het er toch stevig
in. Om soortgelijke opbrengsten
bij kortingen op subsidies te ha
len, moet je al snel de hele rege
ling overhoop halen - zie de stu
diefinanciering. Dat springt veel
meer in het oog en lokt alleen al
om die reden protest uit.
In de jaren tachtig werden met
name de uitkeringen de dupe
van de bezuinigingsdrift. Dat
werd verdedigd met het argu
ment dat deze uiteindelijk de
uitkeringsontvangers zelf ten
goede zouden komen: de daar
door mogelijke extra economi
sche groei zou op termijn im
mers koppeling van de uitkerin
gen aan de lonen weer mogelijk
maken én werk scheppen. Die
koppeling-op-termijn is uiter
aard slechts een sigaar uit eigen
doos. Wat die extra banen be
treft: de tweede helft van de ja
ren tachtig heeft inderdaad da
enorme banengroei laten zi£ An
die mede aan de bevriezing
danken was. Het pijnlijke wa
echter dat vijf van de zes nie|
we banen ten goede kwame O i
aan schoolverlaters en herin)**"'
dende vrouwen en niet aan i -n
keringsontvangers.Zij 'beta£|£
den' dus voor de banen van|
deren.
Het kabinet-Kok weet echtepAG
niets beters te bedenken. In
subsidies wordt niet echt gej h<
den, vooral de uitkeringen nl'er
ten de komende jaren het ge als
ophoesten om via lagere belf bi
tingen en premies een klimtf vo
te scheppen voor een 'door pre 1
jaren heen vol te houden bejrijke
reidheid om genoegen te nedt te
men met een zeer gematigd>orv\
contractloonstijging'. Alles bel d
elkaar moeten er de komen<j>orz
jaren 350.000 banen bij korrier.
waarvan er al 300.000 nodigde E
voor de nieuwkomers op de'se f
beidsmarkt. Zoals het er nu Nedi
ziet, zullen ook de komendéen
ren de uitkeringsontvangersde 1
vooral banen voor anderen fl op«
nancieren en blijven ze zelf P 6 s
steeds minder geld langs depen
kant staan. ge:
Het resultaat is een verzorgii mii
staat die de mensen aan de Pnla
derkant steeds minder een fj ove
soenlijk bestaan garandeertknis
deze groep ook geen perspepn i
op werk - en daarmee op eejopc
betere toekomst - kan bieddwet
Eigenlijk hoef je geen De Vri de
te heten om te constateren 4- Pi
de verzorgingsstaat de verwi be;
tingen niet heeft waargemajk di
HAARLEM SJ AAK SMAKMAN
Et k
mai
Inkomen en overheid, Gers let
de Vries (red.) Uitgeverij wdni
ters Noordhoff, 69,00 pr I
lags
pen
een atoombom te komen, is door
het verwerven of stelen van een
kernkop. Tijdens het hoogtepunt
van de Koude Oorlog beschikte de
Sovjetunie over zo'n 45.000 kern
koppen. De ontwapeningsverdra
gen Start I en Start II beperkten de
Amerikaanse en Russische voorra
den tot 3.500 stuks elk. Deze beper
king geldt echter alleen voor de
midden- en lange-afstandsraketten.
Beide grootmachten bezitten elk
ook nog eens 3.500 kernkoppen op
korte-afstandsraketten. Er is echter
nog nooit een kernkop op de inter
nationale zwarte markt ontdekt.
Een minder snelle manier om aan
een kernbom te komen, is door de
hand te leggen op plutonium of su
per-verrijkt uranium, dat speciaal
voor kernwapens wordt geprodu
ceerd. Amerikaanse deskundigen
schatten dat het Russische leger
over zo'n 165 ton plutonium be
schikt. Zolang dit splijtingsmateri
aal zich in een kernkop bevindt, is
het redelijk veilig. Maar bij de
grootschalige ontwapening zijn hele
arsenalen inderhaast ontmanteld.
Het hierbij vrijgekomen plutonium
is op verschillen locaties opgesla
gen.
De zwakste schakel in de Russische
nucleaire keten wordt echter ge
vormd door de tientallen onder
zoekslaboratoria, die veelal voor het
leger werken, maar niet onder strik
te militaire controle staan.
De herkomst van nucleaire splijt
stoffen kan in principe met een gro
te mate van nauwkeurigheid door
wetenschappers worden vastge
steld. Elke lading plutonium draagt
in haar nucleaire samenstelling de
'handtekening' bij zich van de reac
tor of verrijkingsfabriek waar ze is
gemaakt. „Als je weet hoe een reac
tor werkt, kun je ook nauwkeurig
bepalen welke ladingen er vandaan
komen", zegt Thomas Cochran, een
Het plutonium was in München
aangekomen in een met lood ge
voerde koffer aan boord van een
Lufthansa-vlucht vanuit Moskou,
maar de Russische autoriteiten ont
kennen bij hoog en bij laag dat ze
ook maar een gram plutonium kwijt
zijn.
De Russische atoomfaciliteiten wa
ren eens zó geheim, dat de naamlo
ze steden waarin ze stonden op
geen enkele kaart werden vermeld.
Maar nu richt zelfs het bezorgde
Westen zijn kritische blik op de in
stallaties. „Het is verontrustend te
zien dat steeds meer Russische
atoomgeleerden in staking gaan,
omdat ze al maandenlang geen
loon ontvangen", zegt de Ameri
kaanse atoomdeskundige Stan Nor-
ris. „Zeker 99 procent van de geleer
den heeft voldoende verantwoorde
lijkheidsbesef, maar voor de rest
durf ik mijn handen niet in het vuur
te steken." Ook veel voormalige
KGB-agenten uit het Sovjet-tijdperk
zijn 'voor zichzelf begonnen'. Dat
het kernmateriaal juist via Duits
land Rusland uit wordt gesmokkeld,
wijst volgens deskundigen op de
nauwe banden die de KGB altijd
heeft onderhouden met de voonna-
lige Oostduitse veiligheidsdienst
Stasi.
De snelste manier voor een staat of
een politieke groepering om aan
Smokkel Nucleair Materiaal
Afgelopenjaar jaar zijn in Duitsland ruim twee honders gevallen van
atoomsmokkel aan het licht gekomen. Volgens inlichtingendiensten ligt er in
Europa zo'n 150 kilo plutonium illegaal opgeslagen
Van levering verdachte
bedrijven/instituten
CT Arzamas-16: onderzoeksinstelling v
wapens en tevens opslagplaats van
nucleaire brandstof
Koertsjatov Instituut:
nucleair
onderzoekscentrum
HTsjeljabinsk-65 1
opwerkingsfabriek
PJïomsk-7:
opwerkingsfabriek
Onderzoek heeft
aangetoond dat
in Duitsland
onderschept
plutonium uit
fabrieken
afkomstig is
Plutonium smokke]_
Gewoonlijk opgeslagen
Oroote van plutonium balletji
Verpakt in verzegelde plastics
containers. Die kunnen zonder
beschermende kleding of loden
schild worden bedandeld
contact met plutonium kan leiden
tot ernstige weefselbeschadeging
en kanker
INFOGRAFIEK The Scotsman Paul Stephenson, Graphic News RLV
