n
Zionisme verliest
langzaam terrein
Het vredesproces in het
Midden-Oosten heeft
verregaande
veranderingen in de
Israëlische
samenleving tot gevolg.
Ooit onaantastbare
ideologische
uitgangspunten
worden langzaamaan
herzien. Er ontwikkelt
zich een grotere
openheid en zelfs
verdraagzaamheid
tegenover
andersdenkenden.
MARCEL KUPFERSCHMIDT
De groeiende ontspanning in het
Midden-Oosten geeft de Israë
liërs zelfvertrouwen. De jaren
lang overheersende gevoelens van fysieke be
dreiging door de Arabische omgeving, van
internationaal diplomatiek isolement en van
'de hele wereld tegen ons', beginnen af te ne
men. De komst in vier jaar tijd van bijna een
half miljoen nieuwe immigranten, voorna
melijk uit de vroegere Sovjetunie, heeft nieu
we kracht gegeven. Meer. nog uit psycholo
gisch dan uit economisch oogpunt.
Voorlopig geldt dit nog slechts voor een
deel van de bevolking, want velen blijven in
Arafat en een Palestijnse staat een levens
groot gevaar zien. Maar er zit beweging in de
nationale geestesgesteldheid. Het zionisme
verliest terrein.
De psychologische doorbraak dateert van
na de Golfoorlog. Eerst leken door de Iraakse
Scud-raketten alle strategische kaarten op
nieuw te worden geschud en de dreiging van
kernwapens verscherpt. Maar achteraf blijkt
de uitkomst verrassend positief, vooral als Is
raëliërs deze bezien vanuit hun vroegere geï
soleerde positie: een vredesconferentie in
Madrid: een geschrokken, maar gelouterd
Arabisch kamp: een hernieuwde tendens tot
invoering van westerse democratische spel
regels in omringende landen.
Buitenland
Ook in andere opzichten neemt het gevoel
van isolement af. Meer Israëliërs dan ooit rei
zen naar het buitenland, voor zowel zaken
als plezier. Na de economische liberalisering
onder eerdere Likud-regeringen en de af
schaffing van de uitreisbelasting, begint de
toegenomen welvaart, althans onder de mid
denklasse, effect te sorteren.
Vroeger was een buitenlandse reis een
soort bonus voor jarenlang hard werk en vlij
tig sparen. Chauvinistische en veelal afgun
stige Israëliërs zagen in een buitenlandse va
kantie verraad aan de vele mooie plekken in
eigen land en aan de eigen economie. Een
blik in de uit zijn voegen gegroeide vertrekhal
van de luchthaven Ben Gurion levert het
overtuigende bewijs dat op punt de normali
sering al ver is gevorderd.
Niet minder belangrijk voor de verruimde
Israëlische blik is ook de kabeltelevisie, die,
hoe oppervlakkig ook, andere landen, andere
meningen en andere gewoonten in Israëli
sche huiskamers heeft geïntroduceerd. Er
wordt veel meer geïmporteerd, van de laatste
technologische snufjes tot een brede sorte
ring luxe levensmiddelen.
Het is allemaal nog een beginnend proces,
dat slechts een deel van de samenleving
raakt, maar waarvan de uitkomst een geheel
ander Israël kan zijn. Intussen ontdekken de
Israëliërs een veel breder geschakeerd Mid
den-Oosten, dat veel meer blijkt dan het ge
bied dat door 'het conflict' in twee vijandige
kampen was verdeeld.
Nu de Arabische staten geen onmiddellijke
bedreiging meer vormen (zelfs Syrië wordt
niet meer als zodanig gezien), beginnen de
Israëliërs enthousiaste plannen voor een ge
heel andere toekomst in het Midden-Oosten
te ontwikkelen. De mogelijkheden van regio
nale economische betrekkingen worden af
getast, er wordt over nieuwe wegen en lucht
vaarverbindingen gedacht en er wordt veel
geschreven over het potentieel van het toe-
Leger
Er heeft ook onmiskenbaar een zekere ont
spanning plaatsgevonden rond alles wat met
Zhal, het 'vereerde' leger, te maken heeft.
Ooit moest alles wat daarop betrekking had
krampachtig geheim worden gehouden, be
halve uiteraard de successen. Soldaten moes-
Het jarenlange schrikbeeld van veel Israëliërs: tot de tanden gewapende Arabieren
die het op weerloze joodse burgers hebben voorzien, foto reuter jim Hollander
ZATERDAG 20 AUGUSTUS 19i
Mei 1990: Gemaskerde Palestijnse jongeren gooien stenen naar de Israëlische politie in Oost-Jeruzalem.
Mei 1990: Enkele dagen na een bloedige aanslag controleert het Israëlische legerde papieren van Palestijnen die op weg zijn naar de Al Aksa-mos-
kee in de oude stad van Jeruzalem. foto afp Patrickbaz
Israëliërs verruimen hun blik: niet langer is 'de hele wereld tegen ons'
ten zelfs de ligging van hun bases geheim
houden, maar ouders kunnen nu vaak op de
vrije sabbat hun kinderen bij het legerkamp
opzoeken. Ongelukken en zelfmoorden in
het leger zijn bespreekbaar geworden.
Maar het zijn vooral nieuwe administratie
ve regels die de psychologische veranderin
gen weerspiegelen: de dienstplicht van drie
jaar wordt langzaamaan verkort en ook de re-
servedienst wordt minder (mannelijke solda
ten van gevechtseenheden zwaaien 'al' op
hun 45ste af, enkele jaren geleden was dat
nog op hun 54ste).
De huidige stafchef, generaal Barq, streeft
naar een 'klein en intelligent leger', waardoor
in de toekomst vermoedelijk het model van
het volksleger en de mythe van de nationale
militaire solidariteit zullen worden aangetast.
Sinds de legertroepen uit Gaza zijn terugge
trokken, heeft een gespecialiseerd reddings
team van het leger geopereerd in de Argen
tijnse hoofdstad Buenos Aires, waar op 19 juli
bijna honderd doden vielen bij een bomaan
slag op een gebouw van de joodse missie.
Voor de vluchtelingen uit Rwanda is een
veldhospitaal beschikbaar gesteld en Israël
gaat wellicht deelnemen aan een VN-troe-
penmacht in Haïti. Het is de aanzet tot een
grote omschakeling die kort geleden nog
moeilijk denkbaar was.
Ook ideologisch zijn veranderingen merk
baar. De vroegere pioniers drukten ooit een
zwaar socialistisch-zionistisch stempel op de
sameleving. Dat was al voor een groot deel
uitgehold door een bredere verdeling van de
welvaart, alsmede door de wisseling van de
politieke macht tussen de Arbeiderspartij en
het rechtse Likudblok. In vele kibboetsim
de parel op de kroon van het oude socialis-
tisch-zionisme is weinig meer te bespeu
ren van de oude ideologie. Het persoonlijk
bezit van een video of een computer vormt al
lang geen inbreuk meer op het gelijkheidsi
deaal.
Ten minste één kibboets is sinds kort be
reid een deel van zijn landerijen aan een aan
nemer te verkopen ten gunste van een com
mercieel woningbouwproject, waarmee de
vroegere Sovjet-encyclopedie mischien toch
nog eens gelijk krijgt. Daarin stond de kib
boets namelijk beschreven als een handig
vermomde kapitalistische vorm van land
bouwonderneming in Israël.
Hypotheek
Onder druk van de onrustbarend stijgende
prijsindex, vooral veroorzaakt door de wo
ningprijzen, is de overheid trouwens ineens
bereid meer van het staatsgrondbezit te ver
kopen. Een even tekenende wijziging in het
vroegere beleid zijn de verruimde regels voor
het krijgen van hypotheken op de vrije markt.
Ooit was het hypotheekbeleid een instru
ment van bevolkingsspreiding en -planning,
bedoeld om stabiliteit onder nieuwe immi
granten te verzekeren.
Ook de Histadrut, het eens almachtige vak
verbond een 'staat in de staat' is op de
helling gezet. De nieuwe, energieke secreta
ris-generaal Haim Ramon wil verregaande
hervormingen doorvoeren. Het dominante
ziekenfonds, de Kupat Cholim, en tal van an
dere instellingen en ondernemingen zullen
worden losgemaakt van het vakverbond.
De Jewish Agency, het Joods Agentschap,
dat sedert 1948 de betrekkingen met de jo
den in de diaspora (buiten Palestina) ondet
houdt, heeft reeds aan belang en macht ii
boet. Zelfs de opvolging van de afgetrede}
voorzitter Dinitz, die in een fraudeproces v
wikkeld is, is geen belangwekkende
meer. Er zijn kandidaten, maar het is
meer de begeerde functie van het verleden, j
Wel kreeg staatssecretaris Beilin
tenlandse zaken onlangs veel kritiek te
duren toen hij suggereerde dat de i
lingsacties van geld onder de joden in de d j-
spora misschien niet meer zo essentieel 2
als vroeger. Hij en anderen willen op
minst een hervorming van het Agentscha||
wellicht zelfs afschaffing ervan. Dat zulke géi
dachten bespreekbaar zijn, weerspiegelt eejl
verschuiving in de machtsverhouding tussaj
Israël en de joodse gemeenschappen in 4
wereld.
Geschiedenis
Een ander, niet minder belangrijk aspect val
een veranderend Israël zijn de discussie
over de eigen geschiedschrijving. Een groi
jonge historici, die merendeels in Oxford
opgeleid en nu algemeen als 'revisionistisi
te boek staan, heeft de laatste tijd een vol)
strekt nieuwe kijk ontwikkeld op de oorli
van 1947-1948. Zelfs de term Bevrijdingsooi
log wordt door enkele van hen vermeden.
Zij hebben nogal wat mythen omtrent dl
dappere zionistische David tegen de dreigen
de Arabische Goliath onderuit gehaald. H<
resultaat is dat veel militaire acties tegen
Palestijnse Arabieren in een ongunstiger n
reel daglicht zijn komen te staan. Hoew^
hun publicaties al enkele jaren bestaan,
pas de laatste weken in het gezaghebbend! I
dagblad Ha'aretz tot een felle discussie geko j
Op het hoogtepunt van die discussie wer-k
den de 'revisionisten' van kwade 1
gens het 'zionisme beschuldigd, en zelfs v;
het ondergraven van de bestaansreden v;
de Staat Israël. Uit dezelfde koker van
tendenzen in de geschiedschrijving,
het in feite om een herziening van het nati<
nale zelf-beeld gaat, zijn de laatse tijd oi
enkele studies verschenen over (vermoedi
lijk) gemiste vredeskansen tussen Israël
zijn buurlanden in de jaren vijftig.
Tenslotte is ook de blik op de Holocaus
verruimd met nieuwe publikaties die
mate afwijken van het tot dusver gebruikelijl
ke Israël-centristische, zionistische geschied
beeld.
Tegen deze achtergrond is het beste bewij
voor de huidige veranderingen en aanpassii
gen wellicht de reactie vanuit de rechtse
religieuze hoek. Het zogenaamde Nation;
Kamp, de politieke term voor rechts, pro
beert symbolen die al aan kracht hadden in
geboet nieuw leven in te blazen. Veelvuldi
wordt met de nationale vlag tegen de vredes
koers van de regering Rabin gezwaaid.
Maar hoe sterk de rechtse oppositie i
nog moge zijn, het is duidelijk dat zij in
defensief is gedrongen. Vandaar dat de
cente doorbraak met Jordanië door een a
tal politici met beide handen werd
pen om weer eens iets positiefs te zeggen,
Al in 1960 publiceerde de Amerikaanse po
liticoloog Daniel Bell een boek onder de tite
'The End of Ideology'. De jaren tachtig liete
de ineenstorting van de ideologische grond
slagen van het Sovjet-imperium zien. Omda
Israël zo vaak is voorgesteld als
laatste op een ideologie geveste samenlevin
gen, rijst bij de huidige veranderingen ook d(
vraag naar de veerkracht van h<
De potentiële veranderingen in de verhou
dingen in de regio, alsmede in de economii
van Israël, zijn verstrekkend. Voorlopig lijk
het echter nog om een aanpassingsproces
gaan, waarbij 'nationale waarden' zoals d(
immigratie en de joodse solidariteit, binnen
en buitenlands, nog overeind gebleven zijn.
Het keerpunt in de relatie tussen Israël en de Palestijnen gesymboliseert. Na aansporing van de Amerikaanse president Clinton schudt premier Rabin een tikje onwillig de hand van PLO-leider Arafat.
foto afp david ake
