Groeiende winsten niet naar
klanten, maar in reservepot
Feiten Sc Meningen
Verkiezingen
cruciaal voor
toekomst Mexico
ZATERDAG 20 AUGUSTUS 1994
mi
De Mexicaanse presi
dent Salinas.
FOTO REUTER
NIEUWSANALYSE
Mexico gaat de be
langrijkste verkie
zingen tegemoet
sinds de regerings
partij PR1 in 1929
aan de macht
kwam. Niet alleen
de economische
verworvenheden
van Mexico staan
op het spel. Het ge
hele sociale bestel
loopt ernstig gevaar
als er met de verkie
zingen wordt ge
knoeid. De Mexi
caanse president
Carlos Salinas de
Gortari, die zich
maar al te zeer be
wust is van de geva
ren. heeft de gou-
deelstaten opgeroe
pen ervoor te zorgen dat de verkiezingen
van morgen 'schoon' zullen verlopen.
Traditioneel is de macht van de regeren
de Revolutionaire Institutionele Partij (PRI)
zo groot dat fraude en corruptie totaal met
het systeem zijn vergroeid. Staatsbelang is
PRI-belang en alles wat voor de partij wordt
gedaan of eventueel misdaan, is in het
landsbelang en dus geoorloofd.
Leiders van de PRI hebben de afgelopen
weken geen kans voorbij laten gaan om de
kiezers ervan te overtuigen dat Mexico zon
der de regeringspartij afstevent op chaos.
Volgens de oppositie, onder leiding van
Cuauhtemoc Cardenas van de Revolutio
naire Democratische Partij (PRD), kan de
huidige chaos niet veel erger worden. Car
denas roept regelmatig de opstand in de
zuidelijke deelstaat Chiapas en de moord in
maart op de presidentskandidaat Colosio in
herinnering om talrijke PRI-leiders in hun
achilleshiel te raken.
De opstand van het Zapatistisch Leger
voor de Nationale Bevrijding (EZLN) op 1
januari viel samen met de inwerkingtreding
van het Noordamerikaanse Vrijhandelsver
drag (Nafta). Door met Canada en de Vere
nigde Staten een akkoord te sluiten was
Mexico in een klap deel gaan uitmaken van
de Eerste Wereld, zo was de gedachte. Dat
dit een misvatting was, bleek overduidelijk
toen de Zapatistas, namens de inheemse
plattelandsbevolking en andere achterge
stelde groepen in de Mexicaanse samenle
ving de wapens opnamen.
De eisen van de Zapatistas worden gedra
gen door grote groepen in de samenleving,
zoals bleek uit de conventie die de rebellen
twee weken geleden in Chiapas bijeenrie
pen. Maar of deze saamhorigheid ertoe zal
leiden dat de PRI de verkiezingen verliest,
staat nog te bezien. Het EZLN weigerde een
stemadvies uit te brengen en de PRD wil
zich niet openlijk associëren met de op
standelingen.
Afgelopen week heeft de PRD een formele
klacht ingediend tegen 11 van de 31 gou
verneurs. Volgens afgevaardigden van de
PRD hadden de gouverneurs de regerings
partij gedurende de campagne met extra
fondsen gesteund. Van de 31 Mexicaanse
deelstaten worden er 28 geregeerd door de
PRI. Salinas reageerde op deze aantijgingen
door te stellen dat de gouverneurs 'gehou
den zijn de wet en de democratie te respec
teren'. Dit formele standpunt is tekenend
voor Salinas en de PRI. De partij heeft altijd
volgehouden dat Mexico een democratie is.
Een groeiende groep Mexicanen denkt daar
anders over.
Deze indruk wordt niet alleen gevestigd
door de geïnstitutionaliseerde fraude en
corruptie op alle niveaus van het bestuur,
maar ook door de onduidelijke verwikkelin
gen rond het onderzoek naar de moord op
de presidentskandidaat van de PRI, Luis
Donaldo Colosio. Speculaties dat Colosio
het slachtoffer is geworden van een com
plot van conservatieve PRI-clans zijn aan de
orde van de dag. De regering heeft tot nu
toe geweigerd een onpartijdig onderzoek te
laten instellen. Die weigerachtige houding
heeft het wantrouwen alleen maar ver
sterkt.
De presidentskandidaat van de PRI, Er
nesto Zedillo, verklaarde woensdag dat hij
en zijn partij zich bij de uitslag zullen neer
leggen. Zijn partij, zo verklaarde Zedillo, is
geen voorstander van een 'verzet tegen de
democratie'.
De derde kandidaat die kans maakt dp
het presidentschap is Diego Fernandez van
de Nationale Vooruitgangspartij (PAN). Zijn
campagne is echter niet erg succesvol.
De economische programma's van de
drie partijen lopen nauwelijks uiteen. Er is
verschil van mening over het tempo waarin
de economische hervormingen moeten
worden uitgevoerd, maar over de opening
van de Mexicaanse markt en over het terug
treden van de staat uit het economische le
ven bestaat geen verschil van mening.
Volgens de laatste opiniepeilingen staat
de PRI op winst en zal Ernesto Zedillo de
nieuwe president van Mexico worden. Als
duidelijk wordt dat de partij de verkiezin
gen door middel van fraude kan winnen,
gaat Mexico een zeer onrustige periode te
gemoet.
De Zapatistas hebben aangekondigd in
dat geval de strijd te hervatten. De kans is
dan zeer groot dat er behalve in Chiapas
ook in andere deelstaten een opstand zal
uitbreken.
MEXICO-STAD EDUARDO MOLINA
De stroomtarieven in ons land behoren tot de laagste in
Europa. Volgens de energiebedrijven komt dat door effi
ciënt werken, maar de al jarenlang lage olieprijs werkt
ook mee. De prijzen van aardgas en kolen zijn aan de
olieprijs gekoppeld. Zestig procent van de Nederlandse
energie wordt opgewekt met aardgas in relatief goedko
pe centrales.
De tarieven worden jaarlijks vastgesteld door de SEP (de
overkoepelende organisatie van de vier produktiebedrij-
ven) en EnergieNed (de distributiebedrijven). Ze delen
de kosten van brandstofinkoop, van het koppelnet en
transport en van het machinepark (bediening, onder
houd, rente, afschrijvingen) door het verwachte stroom
verbruik. De minister van economische zaken moet het
tarief goedkeuren. De distributiebedrijven mogen daar
naast een regionale toeslag berekenen voor hun eigen
kosten.
Een huishouden betaalt voor zijn stroom meer dan een
bedrijf. Een kilowatt kost een huishouden gemiddeld
18,2 cent, de industrie moet 10,1 cent neertellen. Dat
komt omdat de laatste groep de voordelen geniet van
een grootverbuiker. Het risico is natuurlijk dat de kleine
verbruiker de goedkope tarieven van de bedrijven be
taalt; kruissubsidiëring dus. De verhouding tussen wat
burgers en bedrijven moeten betalen, is de afgelopen
tien jaar echter nauwelijks gewijzigd.
Maar kruissubsidiëring ligt wel steeds meer op de loer.
In een vrijere markt wordt het voor de energiebedrijven
van levensbelang om de grote klanten vast te houden.
Die mogen ook een distributiebedrijf in een andere re
gio opzoeken of zelf stroom importeren. Het gevaar
wordt steeds groter dat het energiebedrijf de grote vis
sen vast houdt met kortingen, die door de kleinverbui-
kers worden opgebracht.
De Consumentenbond is niet ontevreden over de huidi
ge tarieven, maar blijft alerL ,,De energiebedrijven kla
gen wel dat ze het zo moeilijk hebben. Maar dat geldt
natuurlijk ook voor de huishoudens."
Energiebedrijven steeds rijker en ambitieuzer
De energiebedrijven in
ons land worden op
kosten van hun klan
ten steeds rijker en
ambitieuzer. De winst
en over de maande
lijkse energierekenin
gen van burgers en be
drijven lopen op. Maar
die zien dat niet terug
in lagere tarieven.
Want de energiebe
drijven spekken hun
vaak al omvangrijke
reserves om de verlok
kingen van de vrije(re)
markt te gaan proe
ven. Dat het gros van
de klanten het daar
niet mee eens is,
houdt de energiebe
drijven niet tegen.
ENERGIE
n de winstgevenste distributiebedrijven van Nederland.
FOTO GPD CEES ZORti
Energieprijs in Nederland
Een sprekend voorbeeld van deze ontwikkeling deed
zich onlangs voor in Leiden en omstreken. Het regiona
le energiebedrijf EWR haalde over 1993 niet de ver
wachte 12 miljoen gulden winst, maar 14,9 miljoen. De
gemeenten wilden als aandeelhouder in EWR die drie
miljoen teruggeven aan de verbruikers. Maar EWR stak
de meevaller in eigen zak.
„De concurrentie doet in deze bedrijfstak zijn intrede",
sprak de EWR-directeur waarschuwend. „We moeten
financieel weerbaarder worden. Ons eigen vermogen is
veel te klein." Morrend gingen de EWR-gemeenten ak
koord. Zij ontvingen vier miljoen gulden aan dividend,
de overige 10,9 miljoen verdwenen in de reserves van
EWR. „Een betere financiële positie komt uiteindelijk
ook ten goede aan de verbruikers", zei de EWR-direc
teur nog geruststellend. Daar zullen de 230.000 EWR-
klanten van hebben opgekeken. Ze betalen blijkbaar te
veel, maar het is voor hun eigen bestwil.
Een meerderheid van de huishoudens en bedrijven is
daar tegen. Uit een recente enquête van het distributie
bedrijf NUON (Friesland, Flevoland en Gelderland)
blijkt dat de meeste verbruikers niet vinden dat een
energiebedrijf winst moet maken.
Maar daar laten de energiebedrijven zich niet door af
remmen. Sinds 'Brussel' poogt in Europa een vrije(re)
energiemarkt te installeren, heeft de concurrentiekoorts
hevig toegeslagen. Of en zo ja wanneer de vrije markt er
komt. weet nog niemand. Maar de energiebedrijven
reppen volop van de noodzaak tot schaalvergroting, di
versificatie, efficiency-verbetering en het versterken van
het vermogen.
De huidige 33 distributiebedrijven in ons land mogen
daarbij niet over een kam worden geschoren. Het ene
bedrijf doet het namelijk veel beter dan het andere. Het
zwarte schaap is al jaren het Energiebedrijf Midden-
Holland (EMH) in Gouda en omstreken, dat in 1992
nog een verlies boekte van 94,5 miljoen gulden. Vol
gens EMH is dat te wijten aan hoge onderhoudskosten
door de wegzakkende bodem in de regio. Hoe dan ook,
uit een onderzoek van de Consumentenbond blijkt dat
de gemiddelde EMH-klant jaarlijks liefst 321 gulden
méér kwijt is aan zijn energierekening dan de klanten
van het goedkoopste bedrijf, het Brabantse PNEM.
De energiebedrijven kunnen hun ambities volop uitle
ven doordat het geen overheidsinstellingen meer zijn,
maar zelfstandige bedrijven. Alle distributiebedrijven
zijn inmiddels zelfstandige NV's, op het GEB Amster
dam (dat dit jaar wordt geprivatiseerd) na. Ook de vier
produktiebedrijven staan op eigen benen.
De gemeenten en provincies waren vroeger eigenaar en
zijn nu aandeelhouder. Ze ontvangen zodoende jaar
lijks dividend (een uitkering uit de winst). De lagere
De nutsbedrijven bezoldigen hun bestuurders zoals gewone commerciële ondernemingen dat doen: heel
behoorlijk. Onze ministers verdienen minder. Dat blijkt uit de summiere bruto-gegevens die daarover in
de jaarverslagen worden verstrekt. Voor zover valt na te gaan, verdient de driekoppige directie van de NV
SEP het beste. Zij hadden vorig jaar bijna 1,2 miljoen gulden te verdelen, gemiddeld zo'n vier ton de man.
De topmensen van stroomproducent NV EPON ontvangen gemiddeld 265.000 gulden en die van distribu
teur NV PEN gemiddeld 262.000 gulden. Ter vergelijking: een Nederlandse minister verdient per jaar
220.000 gulden bruto, gedeputeerden zo'n 140.000 en leden van de Tweede Kamer 124.000 gulden.
Niet alle energiebedrijven publiceren de bruto-bezoldiging. Overigens moet met de bezoldigingscijfers be
hoedzaam worden omgesprongen. De cijfers kunnen behoorlijk zijn vertekend door bijzondere pensioen
voorzieningen of extra verplichtingen jegens vertrekkende of binnengehaalde bestuurders.
overheden zien hun energiebedrijf nu als een prettige
belegging, die jaarlijks weinig problemen en een leuke
som oplevert. Een greep in de kas van het energiebe
drijf is er echter niet meer bij.
Toen provincies en gemeenten nog eigenaar waren, ke
ken ze geregeld met een gretige blik naar het energie
bedrijf als de bodem van de kas in zicht kwam. Zo be
taalde Friesland de verdubbeling van de rijksweg 32
Leeuwarden-Heerenveen door 31 miljoen gulden uit de
reserves van het PEB te halen. De Friese huishoudens
•moesten vier jaar lang een tientje extra betalen om dat
De overheden hebben ook niet voor niets afstand ge
daan van hun bezit. Vaak moest het 'GEB' een forse
som op tafel leggen voor zijn zelfstandigheid. Bij de
verzelfstandiging van het Rotterdamse GEB, twee jaar
geleden, bedong de gemeente Rotterdam bijvoorbeeld
een premie van 168 miljoen gulden. Goodwill (een
soort premie bij een overname) heet dat in het bedrijfs
leven, en de begroting van de Maasstad was weer slui
tend.
Omdat de overheid via-via bij alle energiebedrijven nog
steeds voor 100 procent aandeelhouder is, staan insti
tutionele beleggers (pensioenfondsen en verzekeraars)
in de rij om tegen een kleine vergoeding mee te mogen
betalen aan ons stroompark. De overheid kan het zich
nauwelijks veroorloven energiebedrijven failliet
te laten gaan. Dan gaat het licht uit.
De klanten van de energiebedrijven, huishoudens en
bedrijven, kunnen bovendien niet zonder stroom. Om
die te krijgen, moeten ze maandelijks geld over maken.
Niet betalen betekent afgesloten worden, een keuze is
er niet. Elke maand stroomt er zo een nooit opdrogen
de geldstroom naar de energiebedrijven. Die zwemmèn
aldus in de liquide middelen. Al met al een belegging zo
safe als een staatsobligatie, en minstens even profijte
lijk.
De sommen gelds in de sector zijn ook niet te versma
den. De energiesector (23.500 werknemers) zet naar
schatting jaarlijks zo'n dertien miljard gulden om. Er
liggen bij de produktiebedrijven investeringsplannen
ter waarde van 7,2 miljard gulden. Energie is kapitaalin
tensief. Een kilometer hoogspanningskabel kost drie
miljoen gulden, en er hangt al 4500 kilometer. Een gro
te kolengestookte centrale kost meer dan een miljard
gulden.
De vier produktiebedrijven van stroom EPON
(Noordoost-Nederland), UNA (Utrecht, Noord-Hol
land), EZH (Zuid-Holland) en EPZ (Zuid-Nederland)
maken bovendien winst, zij het bescheiden. De pro
duktiebedrijven haalden gezamenlijk vorig jaar een re
sultaat van 142 miljoen gulden. Dat is niet extreem veel
op een omzet van ruim 6,3 miljard gulden, maar toch
vergelijkbaar met het winstpercentage van bijvoorbeeld
Philips.
Waar Philips verwikkeld is in een prijzenslag, zouden
de energiebedrijven met één pennestreek honderden
miljoenen extra kunnen binnenhalen. „Eén cent per ki
lowatt-uur er bij en we maken zo 700, 800 miljoen gul
den winst. Net als buitenlandse commerciële energie
bedrijven", zegt directeur N. Ketting van SEP, de over
koepelende organisatie van de produktiebedrijven, zelf
in '93 goed voor 39,2 miljoen gulden winst.
De minister van economische zaken zou voor die cent
verhoging overigens wel toestemming moeten geven.
Dat doet hij niet. Niet alleen omdat de sector al heel
behoorlijk rendeert, maar vooral omdat een lage ener
gieprijs een belangrijk instrument is voor industriepoli
tiek.
De interesse bij de institutionele beleggers voor de dis
tributiebedrijven zal er vorig jaar ook niet minder op
zijn geworden. De meeste distributiebedrijven die de
stroom bij u thuis bezorgen boerden namelijk uitste
kend door efficiënter werken en lagere rentelasten. Tien
grote van de in totaal 33 distributiebedrijven (NUON,
EDON, Deltan, PNEM, Mega Limburg, PEN, EWR, RE-
MU en de GEB's van Rotterdam en Amsterdam) hiel
den vorig jaar in totaal 298 miljoen gulden winst over.
Dat is ruim eenderde meer dan een jaar eerder. Winst
belasting hoeven ze niet te betalen.
De krap 300 miljoen ging grotendeels rechtstreeks naar
dè vaak al goed gevulde reserves. De gemeenten en
provincie kregen als aandeelhouder ruim 80 miljoen
gulden. Ruim 210 miljoen gulden gebruikten de bedrij
ven om hun vermogen verder op te krikken. Dat eigen
vermogen van de tien genoemde stroombedrijven be
draagt inmiddels ruim zes miljard gulden.
Dat stelt de energiebedrijven in staat hun ambities op
energie- en aanverwante gebied vorm te geven. PNEM
in Brabant bijvoorbeeld, kocht vorig jaar voor 103 mil
joen gulden kabel-TV-bedrijven in de regio op. PNEM
is dan ook de rijkste, met een vermogen van 1,2 miljard
gulden. NUON is tweede met 1,1 miljard gulden, EDON
derde met ruim 800 miljoen.
Overigens, de klanten van EWR in Leiden en omstreken
waren nog niet eens zo slecht af. Ze liepen dan wel de
meevaller van drie miljoen mis, maar bij de verzelfstaii:
diging van het energiebedrijf gaven de betrokken ge
meenten een paar jaar geleden wel een deel van hun
winst terug aan de verbruikers. Dat leverde het gemid
delde huishouden een feestelijke uitkering ineens op
van ruim 100 gulden.
Het kan dus wel.
DEN HAAG WILCO DEKKER
