Kunst en kerk verdragen elkaar
Het tweede spook kan het ook
Cultuur&Kunst
rochone
15 Schijn
Mislukt vredesmonument moet weg
TERDAG 20 AUGUSTUS 1994
leesterfilms in Magnifiosi
{se_; Het cultureel videocafé van Magnifiosi in Lisse brengt van-
"24 augustus op 19 woensdagavonden een meesterspeelfilm.
Instaande woensdag begint de reeks met 'The Cook, the Thief,
!?ng Stf Wife and het Lover'. De aanvang is steeds 20.30 uur en de
tegang is gratis.
Jxposities in Warmond en Leiderdorp
ie partipERDORP* In het gemeentehuis van Leiderdorp zijn tot en met
30 u|
september tekeningen, aquarellen en gouaches te zien v
de Fijter. Het gemeentehuis is dagelijks geopend van 8.30
jt 12.30 uur en op woensdagavond van 18.30 tot 20.00 uur. In
pt Oude Raadhuis in Warmond zijn van 27 augustus tot en met
i september sieraden van Tette Hemminga, gemengde tech-
(eken van Riet Rosier en druktechnieken van Winfried Molen-
|mp te bewonderen. De openingstijden zijn op dinsdag van
0t 2i .().00 tot 21.00 uur, woensdag, donderdag en zondag van 14.00
116.00 uur en zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur.
pENDe Cubaanse groep Tradison, op tournee in Nederland,
ir Klai^ vanavond °P 'n Barrera aan het Rapenburg. De caraïbi-
r pe avond in Barrera wordt verder opgeluisterd door de salsa-
ind Sobre Manera (vanaf 17.00 uur). Tradison speelt vanaf
.00 uur.
5-15.d
)ouurjwee concerten Walter Trout
tend vlpr. jhe Walter Trout Band komt voor twee concerten naar
ie bezederland. De Canadese bluesrocker doet met zijn band op za-
rdag 24 september de Central Studio's in Utrecht en op zon-
ieelku|g 25 september de Henhof in Geleen aan. Trout trad tijdens
en jn loopbaan op met bluesgrootheden als John Mayall, Canned
17 00pat en ^ee looker. voorverkoop voor dit concert be
nt vandaag op de bekende adressen.
Ipera van Peking in Luxor
fTTERDAMHet Luxor Theater in Rotterdam opent op 1 septem-
»r het seizoen 1994/1995 met een optreden door de Opera van
il van e|^n8- ^et 200-jaar oude gezelschap start zijn tournee door Eu-
ft een pa in de Maasstad. Met deze Peking Opera van Dalian krijgt
itolen.K publiek de kans de sfeer van 'Farewell to my Concubine', de
^r£Rj|roemde film van Chen Kaige, Gouden Palm winnaar in
en mnes, live mee te beleven, aldus het Luxor Theater. Het opera-
0.30. izelschap is er te zien t/m 4 september.
HarHej
^Meesterwerk te zien in filmmuseum
éslult bISTERDam Het Nederlands Filmmuseum in Amsterdam opent
jn crinit nieuwe seizoen met de meest complete versie van het ldas-
|ke meesterwerk Visages d'Enfants (Zwitserland 1925). Deze
wende"1 van Be^ Jacques Feyder is van 1 t/m 7 september te zien
te weeU wordt live begeleid op piano door Frank Mol. Volgens het
eze eeilmmuseum is Visages d'Enfants een uitnemend voorbeeld van
doemvl tec^nische en artistieke beheersing die de Europése film in
me de. jaren twintig kenmerkte. De vertoonde versie is gerestaureerd
srd. basis van vier kopiën uit Amsterdam Brussel, Moskou en Pa
is. Aanvang 20.30 uur.
800.
ohn Irving naar Amsterdam
5.2i.r
00, zysterdam De Amerikaanse schrijver John Irving (1942) komt
lar Amsterdam. Op 12 oktober houdt hij een lezing in de Sin-
45 llkerk (Herengracht 431). Centraal staat zijn achtste en nieuw-
5 teroman 'A Son of the Circus' (1994). Het komt naar Nederland
p uitnodiging van het John Adams Instituut in het kader van
8.45, fcingenserie American Literature Today. Aanvang 20.00 uur.
fyrano een maand verlengd
ftSTERDAMDe musical 'Cyrano' blijft een maand langer in het
l - insterdamse Theater Carré draaien dan gepland. Hoofdrolspe-
r Bill van Dijk plakt pas op 25 september voor de laatste keer
jit de 1 Cyrano-neus op zijn gezicht. Aanvankelijk zou hij dat eind
n, eenize maand doen. Aanleiding voor de verlenging zijn de wat te-
ivallende bezoekersaantallen in de zomermaanden. In die
er een zaalbezetting van gemiddeld 70 procent. Vol-
'mafns de woordvoerder van Van den Ende is het na 25 september
n'finitief gedaan met Cyrano. De musical komt niet in aanmer-
hg om op termijn 'The Phantom of the Opera' in het Scheve-
Jngse Circustheater te vervangen. Die optie ligt wel voor 'Les
.lisérables' op tafel.
r.'osc c
Leids koor
zingt in
Oxfordse pubs
LEIDEN EMIEL FANGMANN
Het Leidse koor 'Het Zingend
Hart' is vandaag naar Oxford
vertrokken voor eert bezoek
van het week. Het koor onder
leiding van Ellen Looyestijn
zal optredens verzorgen in
onder meer de Bodleian Li
brary, de kerk St. Mary the
Virgin, het stadhuis en ver
schillende pubs. 'Het Zin
gend Hart' ontstond tien jaar
geleden vanuit een LAK-cur-
sus zang.
Het koor zingt eigen werk
van huiscomponist Walther
Stuhlmacher, maar ook Ja
panse haiku's, een nummer
als 'De Elfstedentocht' van
Ivo de Wijs, middelneder-
landse, oud-nederlandse en
oud-Franse liederen. Ook
vertolkt ze een 'Missa Brevis'
van Ton de Leeuw. Bijzonder
is dat in de Bodleian Library
onder meer de oudste Ne
derlandse regels gezongen
worden 'Hebban olla vogala
nestas hagunnan, hinase hic
enda thu. Wat unbiddan we
nu'. (Zijn alle vogels nestjes
begonnen, behalve jij en ik.
Waar wachten we op?). Het
handschrift met deze door
een monnik in de kantlijn
geschreven tekst bevindt zich
in deze Britse bibliotheek.
Het koor doet ook nog de
Nederlandse ambassade in
Londen aan.
Anna Blamanprijs
naar dichter
Jan Eijkelboom
DEN HAAG GPD
De Anjerfonds-Anna Blaman
Prijs is dit jaar toegekend aan de
dichter Jan Eijkelboom. De on
derscheiding, die bestaat uit
een legpenning en een bedrag
van 10.000 gulden, wordt op 25
november uitgereikt aan de
dichter. De Anjerfonds- Anna
Blaman Prijs is in 1965 ingesteld
en bedoeld voor schrijvers en
dichters die werken en/of wo
nen in of nauwe banden heb
ben met het Rijnmondgebied.
Eijkelboom, die in 1979 debu
teerde met de dichtbundel 'Wat
blijft komt nooit terug', ont
vangt de prijs voor zijn gehele
oeuvre. Tot zijn werk behoren
onder meer de dichtbundels
'De gouden man' (1982),
'Kippevleugels' (1991) en 'Mors
certa hora incerta' (1993). Daar
naast is hij ook bekend van zijn
vertaalwerk voor het Rotter
damse Poetry International. Eij
kelboom is adviseur van de Rot
terdamse Kunststichting.
Lovende kritieken, enthousiaste reacties voor Ben Cramer
5, naa£ft u dat nou ook? Als u som-
je moderne kunstwerken ziet
'j®1- di!u denkt: de beeldenstorm is
l paar eeuwen te vroeg geko-
14.00,n- Maar, meteen toen het
desmonument op de Garen-
rkt verscheen had ik het ge-
2 jr |1 dat dit de aanval op de
ïstenarij wel nieuw leven in
"ng8el blazen. Ik had alleen het
756 (jwerP no8 maar gezien, toen
.ht ik al: net een ballentent.
5,16.(| ja hoor. De tent stond nog
ar net overeind of het gooien
g al beginnen.
I begrijpt het al. Het vredes-
inument, resultaat van vele
5.00, ppromissen, heeft mij nooit
'kunnen bekqren. Nu weet ik
J: wat de één volkomen waar-
L.30, rtjos vindt, is voor de ander
dag. bewijs van genialiteit. Maar
lijk gezegd ben ik nog nooit
iand tegengekomen die diep
17.0per de indruk is van het
ma d| jistwerk op de Garenmarkt.
meningen verschillen van
n sta in de weg' tot 'een wei
ght Uhe pisbak' waarin, in het
5 00. jgSt gunstige geval, nog de
ad van ontwerper Philip
dag. Tck wordt vermoed, omdat
'voor een café in Parijs ook
16 0<h fantastisch glazen pissoir
ift ontworpen.
Jg /orige week, tijdens het
i ook ïnpopfestival, heb ik er me-
j festivalganger nog op gewe-
dat hij in een kunstwerk
T. da8pd te urineren. Nu zult u
•|gen: Och, wat is kunst? Tja,
5603(j bt natuurlijk mensen die
icies weten wat kunst is, zo-
■Jeten kunstkenners, maar ik
da£ lag mij altijd af: wat 'kennen'
ma8 fan?
k hou het er maar op dat
ast iets teweeg moet brengen
5. Re« mensen. Dat je een gevoel
da8 let krijgen van bewondering
Verwondering, dat je er iets
19 i moet kunnen leren, dat het
io; Le -iet ontroeren of boos maken,
tia zaitar het tegendeel is de regel.
Het zal wel kunst zijn. foto reinout van culick
Mensen vinden zo'n vredesmo
nument op de Garenmarkt al
leen maar lelijk, worden er to
taal niet door geraakt, vinden
het niet passen in de omgeving,
snappen er niets van, en zeggen
dan, ten einde raad: het zal wel
kunst zijn. Toch een beetje de
omgekeerde wereld, als u het
mij vraagt.
Musea en galeries kunnen
zich permitteren om kunst te
exposeren die elitair, aanstoot
gevend of weet ik veel wat is
(een compositie van een plastic
emmer met een rol prikkel
draad, en hupsakee, daar heb
ben we weer een installatie).
Geeft allemaal niks. Mensen be
treden zo'n lokaal vrijwillig en
met een bepaald verwachtings
patroon. Ze kunnen zo'n (vrij-
plaats ook mijden.
De openbare ruimte stelt an
dere eisen. Een kunstwerk op
een plein, midden in de stad,
kun je mensen niet door de
strot duwen. Zo'n plein is van
iedereen en dan gelden andere
regels. Als de kunstenaar zich
jdaar niets van aantrekt loopt hij
de kans dat mensen zich tegen
zijn werk afzetten. Veelzeggen-
der dan de vernielingen die tel
kens worden aangericht is voor
mij dan ook dat die de gemid
delde Leidenaar volkomen on
verschillig laten. Daaruit valt af
te leiden dat het vredesmonu
ment geen enkel respect op
roept. Geen Leidenaar die het
scheeftgezakte urinoir als een
vredesmonument ziet. Door de
totale afwezigheid van waarde
ring, ontroering, bewondering is.
de betekenis van het vredesmo
nument geheel ondergraven,
vervallen tot een verhullende,
vervagende terminologie van de
kunstenaar.
Nu zullen de lokale kunstpau
sen ongetwijfeld roepen dat als
de burgers het voor het zeggen
krijgen alleen nog hun figuurza-
gende tante of een plaatselijke
hand- voet- of mondkunstena-
res aan bod komen om kunst
werken voor pleinen en straten
te vervaardigen. Met andere
woorden: dat de behoudende
beeldtaal zal overwinnen. Figu
ratiever dan figuratief. Want wat
heb je nu aan een abstract
beeld van de koningin te paard
waaraan je niet kunt zien of het
paard onder of boven zit?
Het is zeer de vraag of de bur
ger zo behoudend is. Immers,
het Auschwitzmonument van
Jan Wolkers (de gebroken spie
gels) wordt wel zeer gewaar
deerd en de verontwaardiging
was alom groot toen het ver
nield werd.
Het Vredesmonument kan ei
genlijk maar beter weg. Maar de
politiek, bang om voor dom te
worden versleten, zal niet gauw
toegeven dat het kunstwerk is
mislukt. Toch komt het mo
ment dichterbij waarop het ge
meentebestuur, in plaats van
door te gaan de schade te her
stellen voor een bedrag dat men
niet eens durft te noemen, niet
anders kan dan het monument
bovenop de mislukte blauwe
tram van de Hoogstraat te zet
ten en ze samen weg te duwen.
Richting schroothoop.
In het begin ging fluisterend
door de zaal: 'Is het nou Henk
Poort? Nee joh, het is Ben Cra
mer.' De teleurstelling was over
duidelijk. Per slot van rekening
was er een hoop geld neergeteld
om het 'echte spook' te zien. Na
afloop van de voorstelling lag de
zaak duidelijk anders. „De men
sen die bij de aanvang het
hardst klaagden, waren nader
hand degenen met de meeste
lof. Het bevestigde wel mijn ge
dachte dat ik met het beeld dat
van mij bestond altijd een deur
mèèr moest opendoen."
Het ziet ernaar uit dat Ben
Cramer dat stadium achter zich
heeft gelaten. Lovende kritieken
in de kranten, enthousiaste re
acties van bezoekers. Hij is er
blij mee. Eindelijk gerechtig
heid, zou je ook kunnen zeggen.
Hij was maar een clown, tot nog
slechts drie jaar geleden. Zelf
was hij op dat etiket na vieren
twintig jaar in het vak, zeg maar
in het schnabbelcircuit, al lang
uitgekeken. Maar kom maar
eens van een imago af.
Nu zegt hij daarover op een
zonovergoten terras in Eemnes:
„Je kan blijven klagen dat je al
maar wordt vastgepind op een
hit die je ooit hebt gehad. Je
kan, als je echt iets anders wilt,
je ook inspannen om dat beeld
te wijzigen. Dat kost energie.
Het heeft te maken met de
vraag of je wilt investeren, of je
bereid bent een stap terug te
doen, met het doel om daarna
twee stappen vooruit te komen.
Het is altijd de vraag of dat
laatste lukt, maar dat risico
moet je dan maar nemen. Ik
heb het idee dat ik de verplich
ting heb om dat wat je denkt
dat je in je hebt te ontwikke
len."
Kriebelen
In 1986 begon het wat dat,be
treft al te kriebelen bij hem.
„Toen ging ik naar een voorstel-
Senf. Die heeft iets in me ge
zien. Hij stelde me naar aanlei
ding van de rol die ik toen
speelde om contact op te ne
men met Het Ballet van Vlaan
deren. Daar heb ik toen de rol
van Peron in 'Evita' gekregen.
Peron heb ik vervolgens in de
Verenigde Staten gespeeld. En
toen ben ik teruggekomen naar
Nederland."
Waar niet veel mensen seri
eus namen wat hij in den
vreemde had gedaan en waar
hij vervolgens, dan maar in ei
gen beheer, een cd uitbracht.
„Er zijn niet veel exemplaren
van verkocht, maar ik heb er
wel een Edison voor gekregen
en al doe je het daar niet voor,
maar voor het publiek, ik heb
dat toch als een teken van er
kenning opgevat."
„Je kan wel zeggen: als je al zo
hebt laten zien wat je kan, dan
zou je een beetje een hekel
moeten hebben aan het doen
van audities, maar dat heb ik
niet." En zo werd hij 'Alternate'
voor Henk Poort in 'Phantom of
the Opera'. „Dat vond ik al een
hele stap voorwaarts. Een alter
nate is geen wat heet een 'un
derstudy'. Als understudy mag
je alleen maar invallen in geval
van ziekte van de hoofdper
soon. Als alternate heb je de ga
rantie dat je in ieder geval een
aantal voorstellingen mag
doen."
„Ik ben van plan binnenkort
een cd uit te brengen met songs
uit musicals: uit de Phantom
natuurlijk, maar ook uit 'Evita',
uit 'Aspects of Love', uit 'Miss
Saigon' en uit 'West Side Story'.
Ik geef die CD in eigen beheer
uit, jazeker. Ik geloof niet meer
in de platenmaatschappijen, ze
durven niks meer aan en ze zijn
niet van zins talent te koesteren.
„En verder: ja, dan is daar de
hoop, gezien wat ik nu heb op
gebouwd, dat ik ooit een rol in
een musical krijg, waarbij ik de
eerste keus ben. Dat is het doel
waarnaar we streven."
Leidse galerie Amber huurt zes eeuwen oude Amsterdamse kerk af:
Ben Cramer: „Je kan blijven klagen datje almaar wordt vastgepind op
een hit die je ooit hebt gehad." foto cpd
ling van Ron de Kaa. Het was in
Alkmaar, in De Veste. Ik zag
toen een voorstelling met Dick
Rienstra en Carry Tefsen. Het
was een wat werd genoemd:
een toneelstuk met liedjes. Na
afloop zaten we zo wat te pra
ten en toen heb ik tegen Carry
gezegd; 'Als Dick ooit ziek wordt
of anderszins is verhinderd, dan
wil ik hem best vervangen."
„Ze heeft dat onthouden en
op een gegeven moment belde
ze me. Toen is het balletje gaan
rollen. Wat dat betreft heb ik
veel te danken aan Jacques
Moderne kunst in een eeuwenoud gebouw kan knap link
zijn. Zo moest Karei Appel het onlangs afleggen tegen de
Nieuwe Kerk in Amsterdam. Je kon niet om zijn immen
se en kleurrijke decorstukken uit de opera Noah heen.
Toch bleven de ogen van menigeen afglijden naar het
prachtige interieur van het gebouw zelf. De expositie van
de Leidse galerie Amber in de zes eeuwen oude kerk in
Amsterdam zou dan ook met enige vrees tegemoet kun
nen worden gezien. Te meer daar eigenaren Irma en Oc
taaf Roefs gespecialiseerd zijn in kunst die nogal fijntjes
is. Kunst die met gemak verpletterd zou kunnen worden
door het imposante gebouw. Die vrees blijkt ongegrond.
De collectie van Amber en de Oude Kerk verdragen el
kaar wonderwel.
Donderdag, nog 24 uur voor de
opening. In de kerk klinken ty
pische Oosterse klanken. Een
erg Hollands uitziende musicus
bespeelt een Japanse fluit. Zo te
zien een vergevorderd yoga-be-
oefenaar. Hij zit in kleermakers
zit met op elke knie een voet.
Ietsje verderop knielt Irma
Roefs bij een rol metaaldraad.
Met een grafsteen als werkbank
zaagt en buigt ze de draad tot
ophanghaak. Echtgenoot Octaaf
verklaart enorm onhandig te
zijn in dat soort dingen. Hij
doet dan ook de rondleiding.
Amsterdammers
„We hebben de kerk gehuurd
om twee redenen. We hebben
eerst serieus geïnformeerd naar
een galerieruimte in Amster
dam. Het cultureel klimaat in
Leiden is niet bijzonder inspire
rend. Ook is het moeilijk om
Amsterdammers naar Leiden te
krijgen. Ze vliegen bij wijze van
spreken wel naar een tentoon
stelling in Milaan maar voor een
expositie in eigen land verzetten
ze geen stap buiten de stads
grens. Uiteindelijk hebben we
besloten om onze galerie niet in
Amsterdam te vestigen. Ten
slotte werken we met kunste
naars die niet regionaal zijn be
paald. We wilden wel ons ge
zicht hier laten zien. Vandaar
deze expositie. Als het goed
loopt, gaan we ermee door. Ik
ben net terug uit China en Viet
nam en ik heb daar echt prach
tig werk gezien. Dat zou ik
graag naar Nederland halen."
„Ik had deze kerk op het oog
en Lk ben gewoon de directieka
mer binnengestapt. Nergens
heb je zo'n grote ruimte. Boven
dien doet het ook iets met je
kunst, het is voor het eerst dat
de directie van de Oude Kerk
met een commerciële onderne
ming in zee is gegaan. Er zijn
hier wel eerder exposities ge
weest maar die waren afkomstig
uit musea. De directie zei wel:
probeer geen kunst op te han
gen die concurreert met het ge
bouw. Want dan verliest de
kunst. Ons werk en de kerk ver
dragen elkaar heel goed."
„We zijn uit op verwantschap,
verbindingen. Als het verhaal
van de westerse kunst stil valt,
kan het oosten uitkomst bieden.
Op de expositie is werk te zien
van kunstenaars van diverse na
tionaliteiten met allemaal iets
gemeenschappelijks. De kleur
stellingen, het gebruik van de
ruimte, de behandeling van het
materiaal duidt allemaal op het
oosten. In het westen is de
bouwkunde de moeder van alle
kunst. Japan, het oosten gaat uit
van de' kalligrafie. Neem bij
voorbeeld het werk van Mark
Claus hier. Hij laat veel wit open
en schildert in zwart met ab
stracte streken. Zijn werk lijkt
op hedendaagsë kalligrafie."
Iets verderop hangen de
schilderijen van Tatsuhiko Yo-
koo. Oost, west, heden en verle
den, de thema's van de exposi
tie, komen bij hem het sterkste
tot uitdrukking. Moderne wer
ken die gewoonweg thuishoren
in de kerk. Twee abstracte doe
ken in blauw en in
bruin/oudroze hangen pal on
der een gigantisch gebrand
schilderd glas-in-lood raam.
Het bijt elkaar niet. Integendeel.
De twee zo verschillende kunst
uitingen onüenen kracht aan el
kaar. Een aantal doeken heeft
Yokoo geschilderd met goud
verf. Moeiteloos gaat het samen
met het eveneens gouden rand
je op de houten uitbouw van
het kleine orgel. Een kamer
scherm is abstract beschilderd.
Yokoo's vrouw heeft op de ach
terkant oude Japanse wijsheden
gekalligrafeerd.
De antieke Japanse rolschil-
deringen gaan heel goed samen
met het eikenhouten kerkmeu-
bilair. Het werk van Frederick
Franck zou verloren gaan. Zijn
fijne tekeningen hangen dan
ook in een afgescheiden ruimte.
Ludo Winkelman (1959) is de
jongste van de club. Hij schil
dert op klassieke wijze met oos
terse inslag. Op een steenrood
doek maakte Winkelman met
een paar blauwe streken zijn ei
Irma Roefs en Octaaf Roefs in de kerkmeestersbank van hun tijdelijke galerie.
foto united photos de boer/nils van houts
gen kalligrafische tekens. Ander
werk is bijna doorzichtig, als
een fresco op een oude kerk
muur. Winkelman schildert ly
risch, rustig, inspirerend en
krachtig. Zijn werk lijkt een
krachtmeting aan te gaan met
de zo majestueuze kerk. Een
wedstrijd zonder verliezers
want de twee zo verschillende
grootheden gaan glansrijk sa-
'Meeting of the twain', Oude
Kerk, Oude Kerksplein 1, Am
sterdam, ma-vr 11-17.00 uur,
za en zo 13-1700 uur. Zondag
28 augustus 13-23.00 uur. De
tentoonstelling duurt tot 6
september. Galerie Amber in
Leiden is tot die tijd gesloten.