Inslagen op Jupiter dreunen na
Sportieve tocht in bergen
medisch niet ongevaarlijk
Wetenschap
'Computervirus als
levensvorm zien'
MAANDAG 8 AUGUSTUS 1994
'Stel je voor dat de aarde dat lot beschoren zou zijn geweest'
Fransen blijken
ontdekkers van
AIDS-virus
De kruitdampen rond de strijdvraagttwie de
ontdekker is van het virus dat AIDS veroor
zaakt, lijken voorgoed opgetrokken. Win
naars zijn de Fransen van het Parijse Pas
teur Instituut onder leiding van Luc Mon-
tagnier. In een officiële verklaring, opge
steld de Amerikaanse National Institutes of
Health, wordt toegegeven dat niet de Ame
rikaan Robert Gallo, maar de Fransen de
eersten zijn geweest die het virus hebben
geïsoleerd.
Voor de Fransen betekent deze verklaring
niet alleen eerherstel, maar ook belangrijk
meer geld uit de verkoop van AIDS-testen.
De strijd die het onderzoeksklimaat tus
sen beide landen meer dan tien jaar heeft
verziekt, leek in 1987 in der minne geschikt,
toen ze een overeenkomst sloten die door
de toenmalige Amerikaanse president
Reagan en de toenmalige Franse premier
Chirac werd ondertekend. Deze regeling
betrof met name financiële kwesties; de
principiële vraag wie de ontdekker van het
virus was, werd er niet door opgelost.
Door een groot artikel van de Amerikaan
se journalist John Crewdson in de Chicago
Tribune in 1989 laaide de strijd tussen bei
de kampen weer op. Volgens Crewdson wa
ren het de Fransen die het virus hadden
ontdekt. De Amerikanen hielden het nog al
tijd op Gallo en medewerkers, maar toch
kon men de verdenking niet wegnemen dat
Gallo het aan hem opgestuurde Franse vi
rus had gebruikt te goeder dan wel te
kwader trouw voor de ontwikkeling van
een test om in bloed antistoffen tegen het
AIDS-virus aan te tonen.
Schakel gevonden
in evolutie van
water naar land
WASHINGTON
Paleontologen in de Amerikaanse staat
Pennsylvanië hebben fossiele sporen ge
vonden van een amfibie-achtig wezen dat
volgens de onderzoekers de schakel legt
tussen de evolutie van in het water levende
diersoorten naar leven op land. ,,Dit is een
uiterst belangrijke ontdekking", aldus we
tenschapper John Bolt, museum-medewer
ker in Chicago.
Het fossiel is rond de 365 miljoen jaren
oud. Dat is 5 miljoen jaar ouder dan tot nu
toe gevonden amfibie-soorten. De vondst
wordt beschreven in het wetenschappelijk
blad Science. Belangrijkste onderdeel van
dit fossiel is de volledig gaaf gebleven af
druk van een schouderbotje. De onderzoe
kers kunnen daaraan aflezen dat het dier
zowel in het water als op het land heeft ge
leefd.
,,Het is zeker geen vis, het kon zichzelf
opdrukken en is familie van landdieren als
dinosaurus", aldus bioloog Shubin, een van
de ontdekkers van het fossiel.
In combinatie met eerdere vondsten in
Groenland, Australië en Rusland, bewijst
het nieuwe fossiel volgens de ontdekkers
dat de ontwikkeling van leven niet via een
rechte lijn is verlopen: ,,De evolutie had
takken, twijgen en bladeren en was geen li
neair proces", aldus Shubin.
Zeker niet alle
HIV-positieven
gaan snel dood
WASHINGTON UPI
AIDS blijkt niet in alle gevallen een ziekte
met een snelle dodelijke afloop. Weten
schappers houden steeds meer rekening
met een chronisch verloop, zo blijkt uit het
medische blad British Medical Journal.
Een kwart van de personen mét het AIDS-
virus (HIV) in het bloed, leeft nog minstens
25 jaar zonder dat de ziekte uitbreekt, aldus
Britse onderzoekers van onder meer het
Royal Free Hospital in Londen.
In een studie waarbij 111 HIV-positieven
(allen hemofiliepatiënt) maximaal dertien
jaar zijn gevolgd, schatten de wetenschap
pers dat vijftien procent van de dertig-plus
sers de infectie minstens twintig jaar over
leeft. Bij de groep 15- tot 29-jarigen geldt
een percentage van 26, bij personen die on
der cle vijftien jaar besmet raakten met het
AIDSvirus blijft 32 procent twee decennia
zonder ziekteverschijnselen.
De Britse onderzoekers baseren hun
theorie op het aantal CD4 lymfe-cellen, die
betrokken zijn bij de bestrijding van infec
ties, in het bloed van de hemofiliepatiënten.
Deze patiënten kregen tussen 1979 en 1985
besmette bloedprodukten toegediend, toen
er nog geen controle was op AIDSbesmet-
ting.
Met de gegevens over het aantal afweer -
cellen stelden de wetenschappers een re
kenmodel op voor de verwachte overle-
vingstijden van AIDSpatiënten. „Aangezien
AIDS zich vrijwel uitsluitend ontwikkelt als
het aantal CD4 lymfe-cellen beneden een
bepaald aantal komt, kunnen nu nuttige
schema's worden opgesteld voor het AIDS-
verloop op lange termijn", aldus het me
disch blad.
,,We moeten onze kijk op AIDS verande
ren en het meer als een chronische ziekte
beschouwen", meent de bij het onderzoek
betrokken arts Christine Lee. „Veel van on
ze patiënten hebben nog tientallen jaren
een aanvaardbaar, produktief leven voor
zich. Zij kunnen nog tijden vooruit zonder
gro te gezondheidsproblemen.
De bij het onderzoek betrokken patiënten
kregen, als het aantal afweercellen onder
een bepaalde grenswaarde zakte, medica
menten toegediend om bijvoorbeeld het
uitbreken van longontstekingte voorko-
Het is voorbij; ons zonnestelsel is een
bijzondere komeet armer en Jupiter
draagt daarvan nog steeds de zicht
bare littekens. Die ontstonden tussen
16 en 23 juli, toen de brokstukken
van de al eerder uit elkaar gevallen
komeet Shoemaker-Levy, de een na
de ander met een snelheid van
215.000 kilometer per uur in Jupiters
uitgestrekte gas-atmosfeer teloor gin-
de grootste brokken waren
zo groot als de Mont Blanc en de kleinere
toch ten minste een halve kilometer groot.
Als zulke bergen en bergjes met geweldige
snelheden op een planeet duiken mag je
vuurwerk verwachten. Dat werd het en
meer dan dat.
Geheel tegen de verwachtingen in waren
de ontzaglijke 'wakken' in Jupiters enorme
wolkenmassa's (de planeet is 1.000 maal zo
groot als de aarde) zelfs in kleine amateur
telescopen te zien. Sommige van die wak
ken, ontstaan door de zich uitbreidende
schokgolven na de immense explosies, zijn
groter dan de aarde en misschien blijven ze
nog weken of zelfs maanden zichtbaar.
Misschien veroorzaken ze geheel nieuwe
circulatiepatronen in Jupiters zuidelijke re
gionen en het is niet ondenkbaar dat die ja
ren, zo niet eeuwen blijven 'rondzingen'.
De onthutsend duidelijke catastrofe-week
op Jupiter leidde onder meer tot het besef
dat het komeetmateriaal minder bros van
samenstelling moest zijn (geweest) dan ge
dacht. De brokken moeten een hechtere
structuur hebben gehad dan volgens het
'vuile ijsberg'model waarbij komeetstof
door bevroren gassen aaneengekit zit.
Reeds bij de eerste aanraking met de ijle,
atmosferische bovenlagen zou dat materi
aal uit elkaar gevallen zijn.
Maar door hun grotere stevigheid dron
gen de brokken dieper in Jupiters atmosfeer
door alvorens in machtige hitte-explosies,
elk met een kracht waarbij het totale aardse
kemwapenarsenaal keer op keer verbleekte,
te verdwijnen.
En ondanks dat de rampenreeks zich op
een afstand van 780 miljoen kilometer van
de aarde voltrok, bekroop vele ooggetuigen
één en dezelfde gedachte: stel je voor dat de
aarde dat lot beschoren zou zijn geweest.
Dodenweg
Wel, in dat geval had dat voor ons de 'Week
des Oordeels' betekend. Een meervoudig
Armageddon van verwoestende inslagen,
tientallen kilometers grote kraters, vloed
golven van spookachtige hoogten en schok
golven die zich als supersonische, granieten
muren een dodenweg over het aardopper
vlak baanden, alles platwalsend wat maar
enigszins omhoog stak. Elke stad, waar ook
ter wereld, zou geheel of grotendeels met
de grond zijn gelijk gemaakt.
Infraroodfoto van Jupiter op 21 juli 1994. Op het zuidelijk halfrond is een keten var
slagen plaatsvonden. De grote heldere plek rechtsboven is Jupiters maan lo.
schijnlijk door (een) soortgelijke gebeurte
nissen) uitstierven, kunnen we niet meer
vragen 'hoe dat toen was'. Maar dergelijke
rampen komen dus nog steeds voor in ons
zonnestelsel. Wat op Jupiter gebeurde is in
feite een kolfje naar de hand van NASA's
'Spaceguard'project dat een aantal jaren
geleden, met een 'bescheiden' jaarlijks bud
get van enkele miljoenen dollars, werd op
gezet.
Telescopen
Doel is met behulp van enige beschikbare,
lichtsterke telescopen de hemel systema
tisch af te speuren naar potentiële gevaren
m de vorm van kometen en planetoïden
Misschien hadden groepen mensen hier
en daar de ramp zelf overleefd, maar hun
uiteindelijke, door de enorme stofmassa's
in de dampkring letterlijk en figuurlijk duis
tere, lot zou nog erger zijn dan dat van al
die stakkers op de grens tussen Rwanda en
Zaïre, die ook geheel op zichzelf, hun hom
ger, uitputting en ziekten zijn aangewezen.
Een kosmische catastrofe, zoals .een ko
meet-inslag, is echter geen 'ver-van-mijn-
bed'show. Kijk maar naar Jupiter.
Tijdens de 'Jupiter-week' werd de al vele
malen eerder gestelde vraag extra actueel
wat de wereld moet doen om een dergelijk
gevaar het hoofd te bieden. De dino-
5, die 65 miljoen jaar geleden waar
waarvan de banen verdacht dicht bij die
van de aarde liggen. En dat onderzoek heeft
al heel wat 'earth-grazers' opgeleverd. Er
zijn tot dusverre wel niet van die grote ge
vonden niet 'grotere althans dan van een
meter of 50 in middellijn maar als zo'n
projectiel midden in een stad terecht komt
moet, al voltrekt de ramp zich dan lokaal;
met duizenden doden en enorme schade
rekening worden gehouden.
Met de (infrarood-)beelden van de ont
zaglijke explosie-wolken op Jupiter als het
ware in de hand, wees het 'Spaceguard'-
team nog eens op de wens (van twee jaar
geleden) om zes extra lichtsterke telesco
pen, elk met een spiegelmiddellijn van 2,5
meter, te bouwen om de ruimte rondom de
aarde efficiënt te kunnen bewaken. Kosten:
een slordige 500 miljoen gulden voor de ko
mende twintig jaar. Die claim is (nog) niet
gehonoreerd.
'Geen paniek' luidt de strekJdng van een
omvangrijk artikel in het juli-nummer van
'Issues in Science Technology'. De au
teurs zijn specialisten op dit gebied: Carl
Sagan van de Cornell-universiteit en Steven
Ostro van NASA's Jet Propulsion Laboratory
(JPL).
Bommen
Hoewel beiden voorstanders zijn van uit
bouw en intensivering van het
'Spaceguard'project, zeker daar waar het de
wetenschappelijke kant van het onderzoek
betreft, maken zij zich ernstig zorgen over
de verdedigingsstrategie als ooit een ko
meet of planetoïde gevonden wordt die op
botskoers met de aarde ligt.
„Want dan moetje, na alle berekeningen,
de zaak in handen geven van lucht-, land-
of zeemacht?" zei Sagan tijdens een pers
conferentie in Tucson. „Die lanceren dan
een paar zware kernbommen in de vastge
stelde richting en hopen dan maar het bes
te daarvan." En dat is nu juist wat moet
worden vermeden; als je een groot, kos
misch brok met kernbommen te lijf gaat,
verlies je alle controle over de uiteengesla
gen resten. Van de regen in de drup dus.
Volgens Ostro en Sagan moet statistisch
onderzoek naar potentiële 'bedreigers' de
grootste prioriteit hebben. Hun artikel is
trouwens ook gebaseerd op de statistiek
van gemiddelden. Zij schatten dat gemid
deld elk jaar 3.000 mensen het leven zullen
verliezen ten gevolge van kosmische insla
gen.
Let wel: statistisch gezien. Dat is iets an
ders dan dat er elk jaar een reuzenmeteoriet
neerkomt die 3.000 mensenlevens eist. De
korte-termijn-praktijk hier op aarde wijst
immers uit dat dat niet zo is. Statistiek be
drijven lijkt iets heel anders dan de realiteit
van alle dag.
Maar die realiteit zou nog wel eens een
onthutsend, statistisch tintje kunnen krij
gen. Met een volwaardig 'Spaceguard' schat
men 98 procent van alle 'aard-bedreigers' te
kunnen opsporen, voordat ze daadwerkelijk
rampen veroorzaken.
De overige twee procent worden ge
vormd door projectielen die niet eerder van
hun aanwezigheid blijk geven dan tijdens
hun vernietigende inslag op aarde; lokaal,
interlokaal of wereldomvattend. Die kun
nen zelfs met de gevoeligste detectie-appa-
ratuur niet (tijdig) worden opgespoord, bij
voorbeeld omdat ze vanuit de richting van
de zon op ons afkomen.
Het lijdt geen enkele twijfel: vroeg of laat
zal onze planeet hetzelfde, catastrofale lot
beschoren zijn als Jupiter medio juli. Niet
voor de eerste keer en zeker ook niet voor
de laatste.
Sportieve voettochten door afgelegen
bergketens zijn bij vakantiegangers
steeds meer in trek. De stroom toeris
ten naar hooggelegen gebieden in
Nepal, India en het Andesgebergte
neemt toe. Menig bergwandelaar on
derkent lang niet altijd de gevaren die
trektochten op hoger niveau voor zijn
gezondheid met zich meebrengen.
Wandelingen in de bergen zijn me
disch gezien niet ongevaarlijk, zo
waarschuwen deskundigen op dit ge
bied. Vooral bij mensen uit laag gele
gen landen zoals Nederland heeft een
verblijf op enkele duizenden metërs-
hoogte effect op het lichaam.
Behalve de sportieve wandelaar in
hoger gelegen bergen moeten ook
mensen die per vliegtuig landen in
plaatsen op grote'hoogte, zoals Mexi-
co-Stad (2240 meter) en La Paz in Bo
livia (3700 meter), oppassen; Hetzelf
de geldt voor toeristen die een kabel
baan nemen naar hooggelegen berg
toppen.
Hoogteziekte (maladaptatie) komt
volgens medici tamelijk veel voor,
vooral onder mensen die niet de tijd
nemen zich op grotere hoogte rustig
aan de omgeving aan te passen. Een
op de twee mensen krijgt op een of
andere manier te maken met hoogte
ziekte.
De meest voorkomende sympto
men van hoogteziekte zijn hoofdpijn,
slapeloosheid, verlies van eetlust,
misselijkheid, kort van adem zijn, een
droge prikkelhoest en soms duizelig
heid. Deze verschijnselen verdwijnen
meestal na een paar dagen, maar
soms kunnen ze enkele weken aan
houden. Anderen moeten wachten
totdat ze weer op zeeniveau afgedaald
zijn.
Oedeem
Als de klachten in ernstige mate toe
nemen, is dat een slecht teken. Veelal
is er dan sprake van een ophoping
van vocht (oedeem) in de hersenen,
longen of andere delen van het li
chaam. Een hersenoedeem uit zich in
hevige hoofdpijn, evenwichtsstoor
nissen, vreemd gedrag, oriëntatiepro
blemen en hallucinaties. Uiteindelijk
raakt de patiënt in coma totdat de
dood er'op volgt. De enige remedie is
dan zo snel mogelijk naar beneden
gaan. Een beginnend hersenoedeem
Wandelen op grote hoogten en zeker i
sico's met zich meebrengen.
verdwijnt al onder de 3.000 meter.
Een longoedeem is te herkennen
aan een luidruchtige ademhaling en
het opgeven van rood slijm. De pa
tiënt gaat snel achteruit. Als hij niet
gauw hulp krijgt, treedt een coma op.
Hij kan dan al binnen enkele uren
overlijden. Het enige advies is zo snel
mogelijk afdalen. Als dit niet direct
mogelijk is, kunnen rust, de toedie
ning van zuurstof en vochtuitdrijven-
de middelen (diuretica) uitkomst bie
den.
De belangijkste oorzaak vjan de li
chamelijke klachten is het gebrek aan
zuurstof. Hoe hoger men komt, des te
lager is de atmoferische druk. De lon
gen krijgen daardoor minder zuurstof
binnen. Op 5.000 meter bijvoorbeeld
is dat slechts de helft van wat ze op
zeeniveau opzuigen. Het hart gaat
harder pompen om het zuurstofge
brek aan te vullen. De vochtverdeling
in het lichaam raakt van slag.
Aangepast
Bergvolken, zoals de Sjerpa's die
dikwijls als' gids dptreden, hebben
niet zo gauw last van hoogteziekte.
Doordat ze al eeuwen op grote hoogte
wonen, zijn ze genetisch aan de situa
tie aangepast. Hun lichaam weet in
middels goed om te gaan met het ver
minderde zuurstofgehalte van' de
lucht.
Met het stijgen neemt ook de hoe
veelheid waterdamp in de lucht af.
Mensen verliezen daardoor veel
vocht. Artsen raden bergwandelaars
dan ook aan goed te drinken. Het is
verstandig dit te doen nog vóórdat
men dorst krijgt, omdat het dorstcen-
trum op grote hoogte niet meer ade
quaat werkt.
Het zuurstoftekort in de bergen kan
ook leiden tot vaatveranderingen in
het netvlies van de ogen. De bloedin
gen die daar het gevolg van zijn, ver
dwijnen over het algemeen na enkele
weken.
De onervaren bergwandelaar ver
geet vaak dat hij op grotere hoogten
ook blootgesteld wordt aan feller licht
en toenemende kosmische en ultra-
_violette straling. Dit komt door de
schonere lucht, de afnemende dikte
van de atmosfeer en de terugkaatsing
van het zonlicht op rotsen en sneeuw.
Verbranding van de huid en sneeuw
blindheid zijn twee gevaren die op de
loer liggen, als de bergwandelaar zich
niet afdoende beschermt.
Voorkomen
Bij sneeuwblindheid verbrandt het
oo'goppervlak. Een rood oog, dat zeer
veel pijn doet, is het gevolg. Het zicht
verdwijnt. De remedie is: het oog af
dekken en behandelen met koude
compressen.
Naast het advies niet te snel te stij
gen is het in het algemeen verstandig
tijdens een trektocht in hoger gelegen
gebieden geen overmatig inspannin
gen te leveren. Dit schept nainelijk de
voorwaarden voor hoogteziekte. Uit
putting moet worden voorkomen.
Velen houden er geen rekening
mee dat het trekken door de bergen
tijdens de vakantie veel meer van de
lichamelijke krachten vergt dan waar
aan ze in hun dagelijks bestaan ge
wend zijn. Daarnaast zijn de eetge
woonten en het comfort thuis totaal
anders.
Mensen met astma kunnen door de
ijlere lucht veel profijt hebben van
een tocht door de bergen, maar ande
re longpatiënten en mensen met
hartklachten moeten zich niet boven
een hoogte van 2500 meter begeven.
Tromboselijders wordt aangeraden
niet te lang in de bergen te vertoeven.
Mensen met suikerziekte kunnen, in
dien vporzien van de juiste instruc
ties, goed een-tocht door het middel
gebergte maken.
THE INDEPENDENT
Britse natuurkundige Hawking:
hun 'lading' alleen af op een
specifieke datum of na een be
paald oponthoud. Onlangs zijn
in Groot-Brittannië nieuwe, bij
zonder vervelende virussen ont
dekt. Zij verschillen in zoverre
van de vroegere virussen, dat ze
iedere keer dat ze een computer
van buitenaf binnendringen,
dat op een andere manier kun
nen doen. Dat maakt opsporing
zeer moeilijk, maar weerspiegelt
opnieuw het gedrag van som
mige van de ergste virussen uit
de natuur, die veranderen als zij
van gastheer op gastheer wor
den overgebracht.
Computervi
den behandeld als een vorm
van leven. Dat heeft Stephen
Hawking, de Britse natuurkun
dige en belangrijkste theoreti
cus op het gebied van de oor
sprong van het universum, ge
zegd voor een gehoor van com
puterliefhebbers in de Verenig
de Staten. Volgens professor
Hawking passen computervi
russen binnen de standaardde
finities van een levende consti
tutie, ook al hebben zij geen ei
gen stofwisseling.
Het computervirus exploiteert
de stofwisseling van de gast
computer die hij infecteert, en
wordt een parasiet. Dit parasie-
tenbestaan is een belangrijk
kenmerk van biologische virus
sen, net als de vaardigheid zich
slechts binnen de cellen van
een levende gastheer voort te
planten.
„Ik denk dat computervirus
sen als leven moeten worden
aangemerkt", aldus Hawking in
Boston. Computervirussen zijn
stukken valse computercode.
Sommige zijn relatief onscha
delijk, zoals men de griep of de
ziekte van Pfeiffer kan overle
ven. Andere kunnen ernstige,
permanente schade toebrengen
aan computergegevens, net
zoals AIDS vernietigend kan zijn
„Ik denk dat hét iets zegt over
de menselijke natuur dat de
enige vorm van leven die we tot
nu toe hebben geschapen puur
destructief is. Wij hebben leven
geschapen naar ons even
beeld", aldus professor Haw-
king.
Computervirussen versprei
den zich door zich te hechten
aan een legitieme code, die zij
gebruiken als een paspoort naar
een schone computer. Binnen
een netwerk, waar computers
nauw met elkaar zijn verbon
den, kan de infectie zich snel
verspreiden. Dat is hetzelfde als
bij infecties door biologische vi
russen, die normaal gesproken
plaatsvinden na intiem contact.
De meeste virussen leveren
Superstructuur in
heelal lijkt op
gedeukte voetbal
CANBERRA Reuter
Franse astronomen hebben de
tot dusverre grootste super
structuur van 27.000 melkweg
stelsels in het heelal ontdekt;
die structuur heeft de vorm van
een ingedeukte voetbal. Het
melkwegstelsel van de aarde be
vindt zich uit het midden aan
de binnenkant van het leder.
De structuur heeft een straal
van bijna 300 miljoen lichtjaren
(een lichtjaar is de afstand die
licht in een jaar aflegt bij een
snelheid van 300.000 kilometer
per seconde). De omvang is ver
gelijkbaar met een vuistgrote
bal in een bad van een kubieke
meter, zo is gezegd op een con
ferentie van sterrenkundigen in
Australië. Ons melkwegstelsel is
daarmee vergeleken niet groter
dan een suikerkorrel.
De ontdekking is gedaan door
metingen van het uitspansel op
zowel het noordelijke als zuide
lijke halfrond van de aarde in
een visualisatiecomputer te
stoppen. De superstructuur
omvat 27.000 melkwegstelsels,
maar er zijn miljarden van zulke
stelsels in het heelal.
