'De maatschappij valt
uiteen door plan van Kok'
Feiten &Meningen
Studiefinanciering
gaat nu definitief
op de helling
De nachtmerrie van Susan en Sally
Wolkenkrabbers
kietelen de trots
van het Verre Oosten
ZATERDAG 30 JULI 1994
NIEUWSANALYSE
Op het kantoor van de Landelijke Studen
ten Vakbond (LSVb) in Utrecht is de woede
en verontwaardiging sinds maandag alleen
maar toegenomen. Op die dag kwam infor
mateur Kok in zijn 'proeve van een rege
ringsprogram' met het voorstel om één mil
jard gulden te bezuinigen op de studiefi
nanciering. ,,Het is niet alleen een waanzin
nige korting op de basisbeurs, het zorgt
voor allerlei bijkomende problemen", aldus
J. van den Steenhoven, vice-voorzitter van
de LSVb.
Hij heeft de gevolgen van de maatregel de
afgelopen dagen nog eens op een rijtje ge
zet. Van den Steenhoven wijst onder meer
op de dreigende verdringing op de arbeids
markt. Heel veel studenten zullen hun toe
vlucht nemen tot bijbaantjes, nu de basis
beurs straks wordt gereduceerd tot een zak
centje. Dat gaat veelal om laag geschoold of
ongeschoold werk aan de onderkant van de
arbeidsmarkt, waar de werkloosheid toch al
enorm is.
..Bovendien creëer je een enorm sociaal
risico voor mensen, omdat de studieschul
den straks de pan uitrijzen. Veel mensen
kunnen later hun schulden niet betalen.
Dat heeft weer extra bezuinigingen tot ge
volg". aldus Van den Steenhoven.
De LSVb zal zich de komende tijd niet al
leen fel verzetten tegen de aanslag op de
studiefinanciering, maar ook met alterna
tieven komen. Het huidige, in 1986 geïntro
duceerde stelsel zal over enkele jaren, na al
le bezuinigingsrondes, immers mijlenver
verwijderd zijn van de oorspronkelijke be
doeling: een basisbeurs die ten minste op
het niveau van de kinderbijslag ligt en die
studenten grotendeels onafhankelijk maakt
van hun ouders. „Dit stelsel wordt nu defi
nitief de nek omgedraaid", aldus Van den
Steenhoven.
De miljard van Kok komt namelijk bo
venop eerdere bezuinigingen en een bespa
ring van 600 miljoen waartoe de Tweede
Kamer vorige maand besloot. Daarmee
dreigt het budget voor basis- en aanvullen
de beurzen in een luttel aantal jaren van 4,7
miljard tot iets meer dan 2 miljard te wor
den ingekrompen.
De gevolgen voor studenten zijn fors. De
bedragen verschillen per onderwijssoort,
maar het voorbeeld van een student aan de
universiteit toont de achteruitgang. De hui
dige basisbeurs bedraagt 560 gulden per
maand als hij of zij op kamers woont. Een
thuiswonende student krijgt 225 gulden.
Door stapsgewijze verlagingen op 1 janu
ari '95 en 1 januari '96 als gevolg van de be
zuiniging van 600 miljoen daalt de basis
beurs naar respectievelijk 425 gulden en
125 gulden. Als de plannen van Kok door
gaan, daalt de basisbeurs vermoedelijk naar
zo'n 220 gulden voor uitwonende studen
ten en 120 voor thuiswonende studenten.
De mogelijkheden om extra geld te krij
gen, worden bovendien fors beperkt. Stu
denten met ouders die een belastbaar inko
men van minder dan 46.000 gulden per jaar
hebben, komen nu in aanmerking voor de
maximale aanvullende beurs van 284 gul
den pér maand. Naarmate ouders meer
verdienen, loopt dat bedrag terug. Als ou
ders meer dan 63.000 gulden verdienen,'
vervalt het recht op een aanvullende beurs.
Volgens Koks plannen komen studenten
straks pas in aanmerking voor een aanvul
lende beurs als hun ouders minder dan
50.000 gulden verdienen.
Nu ontvangt globaal een derde van de
circa 600.000 studenten en scholieren bo
ven de 18 jaar een aanvullende beurs, maar
dat zullen er door de beperkende voorwaar
den van Kok een stuk minder worden. Het
percentage studenten dat een rentedragen
de lening afsluit nu zo'n 40 procent
zal daarentegen fors stijgen.
Twee jaar geleden, bij de evaluatie van de
studiefinanciering, zag de Tweede Kamer
geen aanleiding tot grote wijzigingen. Nu is
de tijd daar wel rijp voor, meent de LSVb,
aangezien het budget voor de studiefinan
ciering uiterst kwestbaar blijkt tijdens be
zuinigingsrondes. De LSVb propageert al
enige jaren de zogenoemde academici-be
lasting als alternatief voor het huidige stel
sel. Dat model voorziet in een fonds, waar
aan niet alleen de overheid, maar ook afge
studeerden betalen. Oud-studenten beta
len, naar rato van hun inkomen, voor elk
jaar dat ze hebben gestudeerd drie jaar pre-
Hoe dan ook, in eerste instantie zal de
studentenvakbond oproepen tot verzet als
een nieuw kabinet de plannen van Kok
overneemt. „Studenten zullen massaal de
straat op gaan", voorspelt Van den Steen
hoven. Bij de Steunpunten Studiefinancie
ring, waar studenten terecht kunnen met
vragen, was de afgelopen dagen echter wei
nig te merken van enige verontrusting. Ook
de bezuinigingsmaatregelen waartoe de
Tweede Kamer vorige maand besloot lever
den nauwelijks extra telefoontjes op, aldus
een woordvoerster van de Informatie Be
heer Groep in Groningen, de vroegere In
formatiseringsbank. „Onze ervaring is dat
studenten meestal pas aan de bel hangen
als ze minder geld op hun rekening gestort
krijgen."
PAUL VAN DER BUL
Onderzoeker Oude Engberink ziet weinig perspectief voor kansarmen
Vele eeuwen stonden de hoog
ste gebouwen ter wereld in het
westelijk halfrond de pirami
de van Cheops, de kathedraal
van Ulm, het Empire State ge
bouw, de Sears Tower. Maar bij
het aanbreken van het nieuwe
millennium reiken de snelgroei
ende steden in het Verre Oosten
het hoogst. Steden als Sjanghai,
Kuala Lumpur, Kao-hsiung,
Hong Ko.ng en Chongqing
schieten de lucht in met een
vaart waarbij de explosieve
bouwperiodes in New York en
Chicago verbleken.
China investeert fors in een
handelsimperium dat de Eu
ropese Unie over pakweg twin-'
tig jaar in de schaduw zal stel
len. Zo verrijzen in de speciale
economische zone Shenzhen
maandelijks enkele nieuwe wol
kenkrabbers.
In de Maleisische hoofdstad Ku-
ala Lumpur wordt gebouwd aan
de Petronas Towers, die bij hun
voltooiing in 1996 de hoogste
wolkenkrabbers ter wereld zul
len zijn. De twee torens van dit
handelscomplex zullen tot een
hoogte van 442,5 meter reiken,
7,5 meter hoger dan de Sears
Tower in Chicago, die de afgelo
pen twintig jaar het trotse etiket
van hoogste gebouw ter wereld
droeg.
De Maleisische premier Ma
hathir Mohamad wil het record
van de Amerikanen afpakken
om te onderstrepen dat Ma
leisië zich in het centrum be
vindt van het economische
wonder dat zich in zuid-oost
Azië voltrekt. De Petronas wol
kenkrabbers, die rijkelijk met is
lamitische motieven zijn ver
sierd, torenen als een enorm
peper-en-zout stel boven de
stad uit.
De Chinezen zijn echter niet
van plan om Maleisië lang op
zijn lauweren te laten rusten.
Een jaar na de voltooiing van de
Petronas Towers zal in Chon-
qing de Chonqing Tower wor
den geopend. Dit 114 verdie
pingen tellende gebouw, deels
kantoorruimte en deels hotel,
zal zich 450 meter boven de ri
vieren de Yangtze en de Jialing
verheffen. Het ontwerp van het
gebouw is gebaseerd op de Chi
nese fengshui leer, waarin het
cijfer acht geluk brengt. De en
tree wordt acht verdiepingen
hoog en van de achtste tot de
tachtigste verdieping worden d<
kantoren verlucht met atria
(binnenpleinen) van acht ver
diepingen.
Bouwkundig levert een dergelij
ke hoogte in ieder geval geen
problemen op. De wolkenkrab- 2
bertechnologie is het stadium
van kinderziekten allang ontste
gen. Toen de flamboyante Ame d
rikaanse architect Frank Lloyd
Wright zestig jaar geleden een
1.609 meter hoge wolkenkrab
ber ontwierp, was dit bouw
technisch al haalbaar. De toren
had zonder meer gebouwd kun I
nen worden. De vraag die bij dii|
soort projecten rijst, luidtniet
zozeer 'hoe', als wel 'waarom'?
In het geval van de Petronas To
wers en de Chonqing Tower is
het antwoord duidelijk. De Chi
nezen en de Maleisiërs bouwen
wolkenkrabbers die hun econo-
mische aspiraties symboliseren.
Wolkenkrabbers van een derge-
lijk formaat zijn altijd prestige
objecten. Net zoals in de mid
deleeuwen, toen Europese ka
thedralen elkaar de loef af pro-
beerden te steken met de hoog
te van hun toren, alsof ze on
derling wedijverden om wie het
eerst God zou bereiken.
Hoogbouw kan echter ook een
gevolg zijn van landschaarste.
Met een bloeiende economie en
een beperkte hoeveelheid
bouwgrond zoals bijvoor
beeld in Manhattan en Hong
Kong is uitbreiding alleen in
de hoogte mogelijk. In Hong
Kong en Tokyo is de economi
sche druk zó groot, dat wolken-]
krabbers worden gesloopt om i
door hogere torens te worden i
vervangen.
In de internationale prestigeslag
van de hoogbouw komen de
Europeanen er bekaaid af. Met
'slechts' 255 meter is de Messer
turm in Frankfurt de hoogste
toren van Europa. Terwijl de
westerse economieën zich aan
het eind van de twintigste eeuw
steeds meer toeleggen op voed-
selproduktie en dienstverlening
en de industriële produktie de
rug toekeren, pakt de wolken
krabber zijn biezen en vertrekt
naar het oosten.
LONDEN JONATHAN GLANCEY
VERTALING: MARGREET HESLINGA
De wereldwijde concurrentie is moordend. Als Nederland de mouwen niet opstroopt, is
het snel met onze 'welvaart' gedaan. De proeve van informateur Wim Kok voor een
nieuw regeringsprogramma, spreekt ferme taal. De arbeidsproduktiviteit van de wer
kenden moet hoger. Wie het tempo niet kan of wil volgen, mag in in een uniform op de
uitkijk staan of boodschappen doen voor bejaarden.
Zo'n 'ingrijpende aanpak' komt volgens
Kok de 'economische dynamiek' ten goe
de, en bevordert de 'sociale samenhang'.
Volgens Gerard Oude Engberink, hoofd
wetenschappelijk onderzoek bij de Rot
terdamse sociale dienst, zal het de sa
menleving echter juist ontwrichten. „De
technologische vernieuwingen maken
grote groepen mensen economisch over
tollig. Die komen nooit meer aan de bak.
De politiek weigert dat onder ogen te zien
en vergen daarmee de maatschappelijke
problemen".
Twee maanden geleden legde Oude Eng
berink een alarmerend rapport op tafel
over 'de grenzen van de armoe'. Door een
opeenvolging van bezuinigingen op de
sociale zekerheid is de afgelopen vijftien
jaar een leger van een miljoen Neder
landse huishoudens ontstaan dat op het
kale beton van een minimum-uitkering
leeft. De helft van die huishoudens kan
de eindjes alleen nog aan elkaar knopen
door schulden te maken. Elke nieuwe in
greep in de sociale zekerheid jaagt nieu
we regimenten dieper de schulden in. In
middels is een kwart van de minima-
huishoudens in een onontwarbare klu
wen van betalingsverplichtingen verstrikt
geraakt. In de strijd om het bestaan zoe
ken steeds meer van die mensen hun toe
vlucht in fraude, in het zwarte circuit of
in de criminaliteit.
Tijdens de economische crisis in de jaren
tachtig leverden de minima veertien pro
cent koopkracht in. Toen de economie
weer aantrok, kregen ze vier procent te
rug. Sinds vorig jaar is de koopkracht
weer aan het dalen. De politiek vergeet er
rekening mee te houden, zegt Oude Eng
berink, dat de vast lasten van de minima
sinds 1986 zeer fors zijn toegenomen. De
huren stegen flink, de huursubsidie werd
minder en er werden steeds meer 'eigen
bijdragen' gevraagd, vooral in de gezond
heidszorg. Bovendien zijn de gemeente
lijke heffingen verdubbeld, terwijl kwijt
schelding sinds 1992 niet meer mogelijk
UITVALLERS
Informateur Kok wil een nog hogere ar
beidsproduktiviteit. „Dat betekent dat
nóg meer laaggeschoolden werkloos wor
den.", zegt Oude Engberink. De manier
waarop hij de Nederlandse arbeidsmarkt
beschrijft, doet denken aan de Tour-kara
vaan die afgelopen maand door Frankrijk
jakkerde. Hoe harder de kopmannen op
de pedalen trapten, hoe groter het aantal
uitvallers aan de staart van het peloton.
Minister De Vries van sociale zaken on
derkent dat. Hij bepleitte onlangs juist
een verlaging van de arbeidsproduktivi
teit. „Er zou druk van de ketel gehaald
moeten worden. Maar dat kan alleen als
werknemers genoegen nemen met lagere
lonen. Zo komen meer mensen aan de
slag en wordt het totale welvaartsniveau
toch niet aangetast." Maar daar zit hem
nu juist het probleem. De jakkerende
produktieven aan de kop van het peloton
en de helpers die hun tempo kunnen bij
benen, blijken steeds minder bereid de
goedgevulde prijzenpot met de groeiende
groep afvallers te delen. Kok kent de ge
volgen van die 'desolidarisering'. Ze be
dreigen, schrijft hij, de hele samenleving,
'zeker als steden en buurten in het teken
van de uitsluiting en inkomensachteruit
gang komen te staan'.
Kok gaat ervan uit dat het mogelijk is de
afvallers weer aan de slag te krijgen door
speciaal voor hen eenvoudige baantjes te
scheppen, zowel in de bedrijven als bij de
overheid. Hij wil daartoe de arbeidskos
ten van laaggeschoold werk verlagen, hier
en daar zelfs tot beneden het minimum
loon. En hij wil hen 'prikkelen' die baan
tjes te grijpen. Blijven ze op hun krent zit
ten, dan worden ze gestraft met 'forse
vermindering' van hun minimum-uitke
ring.
Koks voorstellen lijken volgens Oude
Engberink een eerste stapje naar de Ame
rikaanse jobmachine. „Daar wordt in Ne
derland uiterst jaloers naar gekeken. In
de VS creëert men banen bij het leven.
Maar wat stelt dat voor? Ze krijgen nau
welijks betaald. Terwijl de werkloosheid
daalt, stijgt de armoe. Plantsoenen har
ken, de bezittingen van de rijken bewa-
ken, de boodschappen van anderen naar
de auto dragen. Ze kunnen je ook uitle
nen aan bedrijven om daar de smerigste
karweitjes te doen. Het komt de werkge
vers goed uit, maar de maatschappelijke
problemen los je er niet mee op. Die
mensen verdienen zo weinig dat ze hier
in Nederland alsnog bij de.sociale dienst
terecht zouden komen. Als je dat hier in
troduceert, sla je de weg in van de pro
blemen in de Amerikaanse binnensteden.
Dan introduceer je ook de Los Angeles-
rellen."
Niettemin gaan her en der in Nederland
stemmen op om nieuwkomers op de
laaggeschoolde arbeidsmarkt voor de
helft van het minimimloon te laten wer
ken. „Daarmee werk je in de hand dat de
mensen zwart gaan bijklussen of gaan
stelen. Achttien uur per dag werken is in
de VS niet ongewoon. Die mensen kun
nen niet meer op hun kinderen passen,
ze gaan pepmiddelen gebruiken... Daar
mee creëer je een illegale wereld, waarin
steevast onder de prijs wordt gewerkt."
Jongeren vormen een probleem apart.
Oude Egberink: „Het Jeugdwerkgarantie
plan is gepresenteerd als een sluitende
regeling voor iedere schoolverlater vanaf
18 jaar die langer dan een jaar werkloos
is. Maar in Rotterdam blijkt de helft van
die jongeren er buiten te vallen. Die wo
nen in kraakpanden of zitten regelmatig
achter de tralies. Wij sturen ze terug de
Sally Croft (44) is een geliefd staflid
op een accountantskantoor in de Ci
ty, het financiële hart van Londen.
Susan Hagan (47) is reuktherapeute
en woont met haar twee kinderen
buiten Londen. De twee Britse vrou
wen zijn voormalige volgelingen van
Bhagwan Shree Rajneesh. Ze zijn
woensdag door Groot-Brittannië uit
gewezen naar de Verenigde Staten.
Daar moeten ze terechtstaan wegens
het beramen van een moordaanslag
op een openbare aanklager, een 9 jaar
oud moordcomplot dat nooit is uitge
voerd.
In de'Amerikaanse staat Oregon wor
den ze geconfronteerd met een mo
gelijk bevooroordeelde jury'en verkla
ringen van gecompromitteerde getui
gen. De twee vrouwen hebben vier
jaar lang met gerechtelijke procedu
res geprobeerd hun uitwijzing te
voorkomen. Maar de Britse rechters
geloofden niet dat ze in de VS geen
eerlijk proces zullen krijgen. Als ze
worden veroordeeld, kunnen de vrou
wen levenslang krijgen. Amerikaanse
juristen voorspellen echter een ge
vangenisstraf van twintig jaar.
Iedere juridische deskundige is het
erover eens dat een zaak die op der
gelijk 'besmet' bewijs is gebaseerd,
nooit voor een Britse rechtbank zou
komen. En het is waar dat een Duitse
rechter in Karlsruhe hetzelfde bewijs
heeft bekeken tegen een ander lid van
de samenzwering, en de zaak heeft
geseponeerd. Maar voor het ministe
rie van binnenlandse zaken, waar jus
titie onder valt, en voor de rechters
doet dat er allemaal niet toe. Het is
niet hun taak om 'de sterkte van het
bewijs tegen de vrouwen' te testen, zo
luidt het argument.
In hun jeugd waren de twee vrouwen
volgelingen van de Bhagwan Shree
Rajneesh de goeroe van de vrije
liefde die jonge en vaak rijke wester
lingen aantrok in zijn commune bij
het kleine stadje Antelope in Oregon.
De Bhagwan was in de ogen van de
buitenwereld een belachelijke en ge
vaarlijke figuur. Hij liet zijn volgelin
gen met vreugde zoveel geld aan hem
schenken dat hij een vloot van 91 Rol
ls-Royces kon kopen.
Sally Croft stuitte op Bbagwans com
mune in Poona toen ze in 1976 met
vakantie in India was. „Ik was opge
leid tot accountant", zegt ze, „Voor
het eerst in mijn leven kwam ik in een
omgeving waar het spirituele het al-
lerhoogste was. In de begintijd lag de
nadruk niet op seks en Rolls-Royces."
Susan Hagan was een lerares uit Shef
field, die als vrijwilligster in Nepal was
gaan werken. Daar ontmoette ze een
jonge Rus waar ze mee trouwde.
Toen haar man besloot zich aan te
sluiten bij de Bhagwan in Poona, ging
ze met hem mee om haar huwelijk te
redden, niet uit overtuiging. Maar bij
aankomst raakte ook zij betoverd. „Ik
ontdekte dat ik gelukkig was."
Toen de Bha.gwan besloot zijn com
mune in Oregon te bouwen, verlieten
beide vrouwen samen met hem In
dia. Croft werd hoofdaccountant en
adviseerde de Bhagwan over zijn
trusts en naamloze vennootschap
pen. Hagan hielp bij de organisatie
van de bouw van wegen, dammen en
omheiningen.
De bevolking van Oregon had niet
veel op met de 6.000 volgelingen van
de Bhagwan die op het bijna 300 vier
kante kilometer stuk grond dat ooit
de Big Muddy Ranch een stad wilden
bouwen Rajneeshpuram. Stickers
met de tekst 'Vang een Bhagwan' ver
schenen op de bumpers van auto's en
een tegenstander van de commune
plaatste zelfs een bom. Als reactie
daarop infecteerde een groep intimi
onder de Bhagwan-volgelingen het
eten in plaatselijke restaurants rriet de
salmonellabacterie. Zo'n 750 mensen
moesten naar het ziekenhuis.
De Amerikaanse autoriteiten beschul
digen de twee Engelse vrouwen van
samenzwering in een complot om
Charles Turner te vermoorden, een
Amerikaanse aanklager die betrokken
was bij een onderzoek naar de com
mune. Croft wordt ervan beschuldigd
toestemming te hebben gegeven voor
de aankoop van de wapens en Hagan
zou vergaderingen hebben bijge
woond over de poging tot moord.
Dat klinkt allemaal erg onheilspel
lend, totdat duidelijk wordt dat er he
lemaal geen moordaanslag is ge
weest. Turner en de autoriteiten wis
ten helemaal niets over de moord
plannen, totdat de commune in 1985
uiteenviel en de Bhagwan-aanhan
gers op de vlucht sloegen. Pas toen
zouden 'verkenningsfoto's' van Tur
ner zijn gevonden.
Twee ex-communeleden hebben ver
klaringen afgelegd over de betrokken
heid van de vrouwen. Maar Andrew
McCooey, de Britse advocaat van
Croft en Hagan, zegt dat in 1985, toen
de twee getuigen voor de eerste keer
over het complot werden verhoord,
zijn cliënten niet ter sprake zijn geko
men. Pas in 1990, nadat beide straf
vermindering hadden bepleit in ruil
voor een bekentenis over andere
communeleden, werden Croft en Ha
gan als samenzweerders genoemd.
Een vrouw zoekt naar kleren in vuilniszakken: de harde kanten van een leven op het bestaansminimum,
FOTO
wildernis in. Dan moetje niet gek opkij
ken als ze iets doen wat niet mag. Van het
minimumjeugdloon kun je nog geen ka
mer betalen. Als je dan niet terug kunt
vallen op moeders pappot, zijn er nog
maar heel weinig legale uitwijkmogelijk
heden over."
ROTTERDAM HENK POSTMA
Bhagwan in betere
tijden. Volmaakt
geluk tijdens de
soeffie-dans.
FOTO ARCHIEF
Inmiddels hadden beiden in Enge
land een nieuw leven opgebouwd.
De getuigen zullen hun getuigenver
klaring niet veranderen. Als zij dat
zouden doen is de strafvermindering
van de baan en zouden zij voor lange
tijd naar de gevangenis worden ge
stuurd. Voor de vele Britse supporters
van Croft en Hagan onder wie po
litici en een voormalige Law Lord
was het duidelijk: de zaak tegen Ha
gan en Croft stonk.
Daar komt nog bij dat de Amerikaan
se autoriteiten alle pogingen hebben
afgewezen om het proces te laten ver
plaatsen van de conservatieve en
diep-christelijke staat Oregon, waar
de Bhagwan-commune als politieke
kwestie nog steeds leeft, naar een
'neutrale'staat.
Voor beide vrouwen speelt ook bitte
re ironie een rol. Zij hadden de com
mune in 1985 verlaten en waren on
middellijk daarna door de Bhagwan
gehekeld wegens hun verraad. Sally
Croft was diepbedroefd nadat de gro
te man haar had gezegd dat het 'hem
niet kon schelen' wat met de commu
ne was gebeurd. Susan Hagan walgde
van zijn pogingen om een horloge te
kopen van miljoenen guldens en van
de weigering van zijn medewerkers
haar toestemming te geven haar ster
vende schoonvader in Nepal op te
zoeken. Negen jaar later dwingt de
nalatenschap van de dode God hen
terug naar Oregon, misschien wel
voor altijd.
