Onaanvaardbaar regeerprogramm;
Feiten &Meningen
Mobutu spint
garen bij chaos
in Rwanda
Ondernemers balen behoorlijk van vliegende winkels
DONDERDAG 28 JULI 1994
NIEUWSANALYSE
Als er één leider in Afrika gebaat is bij de afschuwelijke
gebeurtenissen in Rwanda, dan is het Mobutu Sese Se-
ko van Zaïre wel. Van een totaal verguisd staatshoofd
dat door het Westen de rug werd toegekeerd, is hij plot
seling de redder van het Rwandese volk geworden, de
helpende hand die door de internationale gemeen
schap maar wat graag wordt geschud.
Mobutu mag weer meedoen. Zijn corrupte bestuurs
systeem heeft weer legitimiteit gekregen. En dat zuiver
en alleen omdat zijn land toevallig aan Rwanda grenst.
Eén land dat nog net iets meer gedesintegreerd is dan
Zaïre en zijn grote westerbuur daarom hard nodig heeft
voor de opvang van vluchtelingen en hulpoperaties.
Voor Mobutu komen de bloedige ontwikkelingen in
Rwanda als een geschenk uit de hemel. Zijn ijzeren
greep op de macht, waaraan de laatste paar jaar steeds
meer getornd werd door de oppositie en de internatio
nale gemeenschap in de vorm van kritiek en finan
ciële en diplomatieke boycots heeft hij in enkele
maanden tijds zonder er zelf veel voor te hoeven doen
weer kunnen verstevigen.
Het waren de Fransen die Mobutu na jaren weer uit
zijn isolement haalden. Toen de massaslachtingen in
Rwanda al in volle gang waren, week Parijs dankbaar
uit naar het vliegveld van Goma in Oost-Zaïre om wa
pens in te vliegen, bestemd voor het al jaren door Mit
terrand gesteunde Rwandese leger (en daarmee auto
matisch ook voor de moordlustige Hutu-milities).
Enkele maanden later klopte Frankrijk opnieuw aan.
Ditmaal voor toestemming om de door Parijs geplande
interventie in Rwanda vanaf Zaïrees grondgebied te
kunnen lanceren. De Zaïrese leider stemde in onge
twijfeld in ruil voor fikse financiële en politieke steun
en het Franse leger richtte vliegensvlug militaire bases
in op de vliegvelden van Goma en Bukavu.
Vervolgens trokken ruim 1,5 miljoen Rwandezen de
grens met Zaïre over en vestigden zich in beide plaat
sen ten Noorden en Zuiden van het Kivumeer. En dus
hadden westerse regeringen en hulporganisaties Mo
butu weer dringend nodig om honderdduizenden le
vens te redden. Ook de Amerikanen die samen met
Frankrijk en België eens een krachtig anti-Mobutufront
vormden zagen zich gedwongen de Zaïrese dictator
met de nodige égards te bejegenen.
Temeer daar het Westen koste wat kost wil voorko
men dat de duizenden Hutu-vluchtelingen die eens
deel uitmaakten van de milities en Rwandese strijd
krachten op Zaïrees grondgebied de kans krijgen zich
te hergroeperen om te zijner tijd Rwanda binnen te val
len.
Even nam de angst dat Kinshasa al een verbond had
gesloten met de Hum-extremisten grootse vormen aan
toen de Zaïrese grensautoriteiten weigerden om Rwan
dezen die naar huis wilden terugkeren door te laten.
Dat was namelijk precies wat de voormalige leiders van
Rwanda wilden. Op die manier hoopten zij het nieuwe
regime in Kigali te ontwrichten een land zonder volk
besturen heeft namelijk weinig zin en in Zaïre vol
doende Hum's te kunnen werven voor een toekomstige
aanval.
Mobutu, die het politieke spel zowel nationaal als in
ternationaal nog altijd uiterst geraffineerd weet te spe
len, stelde de westerse en nieuwe Rwandese leiders ge
rust en beloofde alle Rwandezen te zullen ontwapenen
en mensen aan te sporen naar weer huis te gaan. Maar
uiteraard wel op voorwaarde dat hijzelf en zijn land
niet vergeten zouden worden.
Dus wordt de Afrikaanse leider die 5 miljard dollar
ontwikkelingsgeld op z'n eigen rekening heeft gestort,
opponenten ongegeneerd tegen elkaar uitspeelt, niet
terugschrikt voor gruweldaden tegen de eigen bevol
king en met dit alles zijn land aan de bestuurlijke en
economische afgrond heeft gebracht weer erkend
door de westerse wereld. Mag Rwanda hier uiteindelijk
wel bij varen, voor Mobutu's tegenstanders in Zaire zelf
zijn dit desastreuze ontwikkelingen.
De oppositie bekritiseert vooral de huidige houding
van Frankrijk, dat ervan wordt beschuldigd het Mo
butu-regime te rehabiliteren en Zaire's democratische
krachten de nek om te draaien. De oppositie is bang
dat de Fransen hun steun aan Mobutu zullen voortzet
ten tot de verkiezingen die voor eind dit jaar staan ge
pland. En dat terwijl een groot deel van het Zaïrese volk
na dertig jaar eindelijk wel eens af wil van de gehate
dictator. Nieuwe onlusten zijn daarom niet ondenk
baar. En de gevolgen daarvan, mer
kunnen wel eens bloediger zijn dan in Rwanda.
CORRESPONDENT
Teller blijft tot eind deze eeuw steken op een miljoen werklozen
Hele volksstammen vechten in zonnige buitenlanden voor een plekje op strand of terras. Maar in
formateur Kok en de thuisblijvers zitten intussen met het echte probleem: de werkloosheid. Kok
wijdt er in zijn ontwerp-regeerprogramma vage, halfslachtige alinea's aan. Flip de Kam, hoogle
raar openbare financiën in Groningen, en Frans Nypels, hoofdredacteur van deze krant, vinden
dat onaanvaarbaar. Temeer omdat er volgens hen best oplossingen zijn.
Dit jaar krijgen meer dan
750.000 mensen een uitkering,
omdat zij zonder werk zitten.
De ruim 50.000 werkloze amb
tenaren en onderwijzers
('wachtgelders') zijn dan nog
niet meegeteld. Evenmin is re
kening gehouden met de meer
dan 40.000 deelnemers aan tij
delijke werkgelegenheidsprojec
ten, zoals banenpools of via het
Jeugd Werk Garantieplan. Ver
der zijn de afgelopen jaren en
kele honderdduizenden men
sen arbeidsongeschikt ver
klaard, omdat er geen baan
voor ze was. Veel van die 'ver
borgen' werklozen duiken de
komende jaren weer op in de
werkloosheidsstatistiek, door de
strenge herkeuringen waarmee
de Gemeenschappelijke Medi
sche Dienst sinds kort is begon-
Nooit eerder was de open en
versluierde werkloosheid in Ne
derland zo groot als nu: meer
dan een miljoen mensen die
kunnen werken, staan met lege
handen aan de kant. En het
wordt nog erger. De komende
vier jaar melden zich talrijke
schoolverlaters, huisvrouwen en
buitenlanders op de arbeids
markt. Per saldo groeit het ar
beidsaanbod met 310.000 per
sonen. Uitgaande van een eco
nomische groei met twee pro
cent per jaar, neemt de werkge
legenheid tot 1999 met 230.000
arbeidsplaatsen toe. Het legioen
haanlozen zal dus in de komen
de kabinetsperiode met 80.000
aanzwellen.
OVERUREN
Tijdens de verkiezingscampag
ne voor de Tweede Kamer be
loofden alle politieke partijen
extra banengroei. Het Central
Planbureau maakte overuren
om de werkgelegenheidseffec
ten van de programma's tot op
duizend nauwkeurig te bereke-
nen. De uitkomst van die bere
keningen duidde op een sociale
paradox. Hoe meer een partij
wist te bezuinigen op de sociale
zekerheid, hoe sterker de ba
nengroei was. En een baan
biedt de beste sociale zekerheid
die je kunt hebben.
De sociale paradox domineerde
de gesprekken tussen PvdA,
WD en D66 over een eventuele
paarse coalitie. PvdA-leider Kok
kwam op voor de uitkeringsont
vangers, maar had weinig extra
banen te melden. Fractievoor
zitter Bolkestein van de WD
wenste fors te snoeien in de so
ciale zekerheid en kon fijntjes
wijzen op de daardoor mogelijk
gemaakte veel grotere banen-
winst. Uiteindelijk leed de paar
se samenwerking schipbreuk op
de rotsen van de sociale zeker
heid.
Dat hier de kern zit van de hui
dige economische problemen,
wordt eveneens onderkend
tionale organisaties. Die hame
WIM STEVENHAGEN
lytëftWÊ KPkVOOg KUgf IN C& SOCIALE SE-GTog.
NI&0V16 *"2I
V6& 1
VMIE NU NOOi 20JÉT Ol/eg,
KOK. 2'KJ p|2ACHTpp.Oé)RA/»Vm
Stempelen tijdens de crisis in de jaren dertig. Ook aan het eind van deze e
rijkste probleem. Die zal tot de eeuwwisseling niet wezenlijk afnemen.
ren al jaren op hetzelfde aam
beeld: Nederland telt veel te
veel economisch niet-actieven.
Een in verhouding kleine groep
actieven, de zelfstandige onder
nemers en mensen die Werken
in loondienst, moet de torenho
ge rekening van de sociale ze
kerheid voldoen. Het draagvlak
voor die van bovenaf opgelegde
solidariteit brokkelt al jaren af.
Ondernemers en werknemers
zien hun afeet en banen be
dreigd, doordat hoge sociale
lasten de Nederlandse concur
rentiepositie uithollen. Boven
dien menen steeds meer men
sen dat het stelsel massaal
wordt misbruikt.
Dat is de belangrijkste zorg van
informateur Kok: hoe kunnen er
in de komende kabinetsperiode
honderdduizenden banen bij
komen, zonder dat de sociale
zekerheid wordt afgebroken?
Werkend Nederland heeft in
middels wel andere zorgen aan
het hoofd. Miljoenen vakantie
gangers hebben zich met de au
to of het vliegtuig naar verre
landen verplaatst. Overdag
vechten zij om een plekje op
het hete strand, 's avonds knok
ken zij om een tafeltje op de
overvolle terrassen. Die werk
loosheid, dat is hetrprobleem
van Kok en van de thuisblijvers.
Goede raad is niet duur. De in
formateur hoeft maar naar de
boekenkast te lopen om een
handvol rapporten te kunnen
raadplegen. Deskundigen uit
het buitenland bevelen aan om
diep het mes te zetten in het in
hun ogerlnog altijd te royale
stelsel van sociale zekerheid.
Dan kunnen de sociale premies
omlaag. Wanneer de sociale las
ten voor de werkgevers dalen,
wordt het goedkoper om men
sen in dienst te nemen. Werk
nemers merken bovendien dat
zij netto meer overhouden van
hun bruto loon. Dat remt de
looneisen. Ook zo wordt de Ne
derlandse concurrentiepositie
versterkt.
Daarnaast zullen lagere uitke
ringen velen stimuleren om een
baan te aanvaarden, ook als het
werk weinig aantrekkelijk is,
zoals in de tuinbouw. Interna
tionale organisaties doen nog
reeksen andere aanbevelingen
om de werking van onze starre
arbeidsmarkt te versoepelen.
Het minimumloon deugt niet.
Het moet ook gemakkelijker
worden om mensen te ontslaan.
Dan durven werkgevers iemand
eerder in dienst te nemen, om
dat zij hem ook weer eenvoudig
kwijt kunnen.
Kok kent de boodschap op zijn
duimpje. Hij vindt het strenge
recept van de buitenlandse
heelmeesters evenwel onver
teerbaar. Dus bevat zijn 'proeve
van een regeringsprogramma'
FRANS NYPELS
behalve vele vn
van halve maatregelen. Ener
zijds gaat het minimumloon
niet omlaag. Anderzijds kunnen
sommige werkgevers voor een
beperkte tijd ontheffing krijgen
van de verplichting het mini
mumloon uit te betalen. Extra
banen zal deze maatregel nau
welijks opleveren. Vrijwel nie
mand is bereid te gaan werken
voor een loon dat lager is dan
zijn lopende uitkering. En de
uitkering voor een kostwinner is
en blijft even hoog als het netto
minimumloon. Kok wil welis
waar strengere sancties voor
werkweigeraars, maar het uit
voeringsapparaat de sociale
diensten, de bedrijfsverenigin
gen kan die taak absoluut
niet aan.
KOK SLUIT OGEN
Net zo'n halfslachtige aanpak
zie je bij de versoepeling van
het ontslagrecht. Enerzijds valt
daar, wat Kok betreft, niet aan
te tornen. Anderzijds staat in
het ontwerp-regeerakkoord dat
de regelingen bij ontslag nog
eens kritisch zullen worden be
zien als zij werkelijk banen kos
ten. Maar dat laatste is allang
bekend. Kok sluit de ogen voor
die werkelijkheid.
De informateur vlucht regelma
tig in vaagheden en alinea's
op verschillende manieren i
te lezen. Dat kan misschien
nauwelijks anders, als je drie
partijen op één lijn probeert
krijgen. De resultaten zijn
echter naar.
Uitvoering van het door de ii
formateur uitgestippelde bel
leidt slechts tot 120.000
banen, bovenop de 230.000 C
nen die in de komende kabi-
netsperiode ontstaan bij twe
procent economische groei u
jaar. Twee derde van de extr;
werkgelegenheid is het gevol
van lastenverlichting. Voor 1;
re belastingen en premies
geveer negen miljard gulden
beschikbaar. Daarnaast wil K
40.000 banen voor langdurig
werklozen scheppen, bij de
deropvang, voor ouderenzorg
en meer veiligheid op si
Het mag niet zo heten,
feite gaat het hierbij om
riant van work/are. werken v<
je uitkering.
BANEN GENOEG
Tot voor kort was workfare
bespreekbaar. Ondernemers
zijn beducht voor conci
vervalsing, doordat bepaalde
bedrijven met veel goedkope
personeel kunnen werken. D
vakbonden zijn fel tegen
fare gekant uit angst dat regu
liere banen van hun leden
len worden verdrongen.
Jammer, dat het kabinet het
40.000 plaatsen voor kansloz
werkzoekenden laat. Afgelopi
mei rekende de commi:
driessen in het rapport 'De oi
derste baan boven' voor da
meer dan honderdduizend 1
Workfarebanen op straat liggfj
Het gaat bijvoorbeeld om std
wachten, perroncontroleuKra
treinkaartjes, huismeesters
nachtwakers in verzorgingshij
zen en bejaardenflats, e
voudig werk in overheidskan
ren. Reguliere arbeid wordt
door deze vormen van workfi
niet uit de markt gedrukt.
Onder andere door de beschf
den aanpak van workfare, gn
de totale werkgelegenheid tu t
sen 1994 en 1998 met 350.001"
plaatsen, dat is nauwelijks mie
dan het aantal nieuwkomers
de arbeidsmarkt (ruim 300.0CJI
De massale werkloosheid
dit moment zal in de komenc
vier jaar dus nauwelijks dalen
Tot het eind van de eeuw blij
de teller steken op een milj>
werklozen. Dat is toch ona<
vaardbaar?
Dit is de eerste van tivee be
schouwingen over het werks
van de informateur. Morgen
tweede: over de portemonnee
van de Nederlandse burger.
'Faiüissementsverkoop, openbare ver
koop, eenmalige aanbieding.' Steeds
vaker worden kooplustigen met dit
soort kreten in advertenties in dag- en
weekbladen opgeroepen om te gaan
winkelen in buurthuis of café. Sportar
tikelen, pannen, serviezen, jacks of vi
deorecorders worden daar tegen af-
braakprijzen aangeboden.
'Vliegende winkels' worden ze ge
noemd en ze zijn uitgegroeid tot lasti
ge concurrenten voor de gevestigde
ondernemers. Die achten de tijd rijp
om de vliegende winkels, die gedreven
worden door ongeorganiseerde maar
daarom niet minder creatieve lieden,
neer te halen. Maar hoe?
Hoofd van de afdeling middenstands-
wetten van de Kamer van Koophandel
in Nijmegen, W. van Teffelen, wil het
woord 'oneerlijk' niet in de mond ne
men. Hij spreekt over 'ongewenste
concurrentie', anderen over
'oneigenlijke concurrentie.'
De vliegende winkel wordt niet gehin
derd door vaste kosten als huur of hy
potheek, hoeft geen geld uit te trekken
voor inrichting en evenmin voor een
uitgebreid assortiment. Dat geeft de
vliegende winkel een voordeel op de
gevestigde ondernemers, waardoor la
gere prijzen mogelijk zijn.
Er is niets dat een marktkoopman of
iemand anders hoeft tegen te houden
om een vliegende winkel te beginnen.
Vereist is een registratie bij de Kamer
van Koophandel, die niet meer kost
dan een paar honderd gulden. Formeel
is een vestigingsvergunning vereist,
maar de Kamers van Koophandel hou
den daarop geen toezicht.
Ook de kasteleins wordt weinig in de
weg gelegd. Artikel 8 van de Winkel
sluitingswet voorziet in de mogelijk
heid van verkopen buiten het gewone
winkelkanaal. Wel dient de cafébaas
een ontheffing aan te vragen op grond
van artikel 44 van de Drank- en Hore-
cawet. Voorwaarde daarbij is dat de
verkoop een 'incidenteel' karakter
heeft. Dat wordt door het ministerie
van WVC uitgelegd als niet vaker dan
zes keer per jaar.
De overkoepelende organisatie van de
diverse brancheverenigingen van win
keliers is het KNOV. Dit ondernemers-
verbond wordt door een morrende
achterban steeds meer onder druk ge
zet om iets te doen tegen de vliegende
winkels. De Bovag bijvoorbeeld maakt
zich ernstige zorgen over de concur
rentie van deze winkels bij de verkoop
van fietsen, want vooral de flitsende
mountainbikes vliegen de cafédeur uit.
Ook de textielbranche ondervindt de
nadelige gevolgen.
Het KNOV komt door die druk in een
moeilijk parket, want ze behartigt ook
de belangen van de horeca. Bovendien
weet niemand beter dan het KNOV dat
het beleid van Economische Zaken
juist gericht is op het afschaffen van re
gels en het bevorderen a
Desondanks heeft minister An driessen
een willig oor voor de problemen van
de ondernemers. Onlangs is er tijdens
een koffiegesprek bij de i
zijn invloed aan te
wenden bij de wijziging van de drank
en horecawet die op stapel staat. Het
KNOV op zijn beurt wil gelijktijdig
overleg met Horeca Nederland. Inzet is
te komen tot een verscherping van het
huidige beleid. De ontheffingen zou
den beperkt moeten blijven tot datge
ne waarvoor ze volgens veel onderne
mers eigenlijk bedoeld zijn: openbare
verkopen van kunst of antiek. En zo'n
ontheffing zou dan niet vaker moeten
worden verleend dan één of twee keer
per jaar.
In diverse plaatsen begint het geduld
echter op te raken. Zo heeft de Kamer
van Koophandel in Nijmegen het voor
touw genomen door in overleg met de
gemeenten te komen tot het beheers
baar maken van het probleem. Bedoe
ling is om in bestemmingsplannen vast
te leggen waar vliegende winkels kun
nen neerstrijken en zo te voorkomen
dat ze vaste voet aan de grond krijgen
op plaatsen waar dat minder gewenst
In Tilburg menen ondernemers de
achilleshiel van de vliegende winkelier
ontdekt te hebben. De advertenties
voor de verkopen in café of buurthuis
lijken een loopje te nemen met de
waarheid. Diplomatiek spreekt men in
Tilburg over 'oneerlijke voorlichting'.
Zo wordt in advertenties gerept over
'faillissementsverkopen', terwijl na
speuringen leren dat steeds weer de
zelfde spullen her en der in het land
opduiken. Ook wordt vaak de term
'openbare verkoop' gebruikt, terwijl
het niet om een veiling gaat. Bij de Re
clame Code Commissie is daarom al
een klacht ingediend. Die moet ertoe
leiden dat kranten of weekbladen niet
meer klakkeloos de onjuiste informatie
verspreiden.
Ook wordt erop aangedrongen dat i:
de advertenties duidelijk wordt wie
precies achter de vliegende winkels zit
ten, want dat is niet bekend. Soms zijn
de handelaren te bereiken via 06-nun
mers (een gulden per minuut). Inge
wijden houden het erop dat het ver
schijnsel gedomineerd wordt door ee
vijftal ondernemers, die hun sporen als'
marktkooplieden verdiend hebben.
Het verschijnsel van de vliegende wi
kei is niet nieuw. Het steekt van tijd tot
tijd de kop op. Verklaringen worden
veelal gezocht in een slechtere econo
mie, die het jagen op koopjes aanwak
kert. Ook wordt erop gewezen dat deze
manier van winkelen goed aanslaat bij
minderheden. Het verschijnsel heeft
inmiddels een ongekende omvang
aangenomen en de verklaring daarvoor
zou wel eens kunnen zijn, dat de vlie
gende winkelier steeds professioneler
is geworden. Het ziet er daarom niet
naar uit dat de gevestigde onderne
mers nu een knock our kunnen uitde
len; veel meer lijkt de bel geluid voor
de eerste ronde in een taai gevecht.
NUMEGEN. HENK VAN UEROP
